Vakna þú mín Þyrnirós

"Sofa forystumenn flugþjóðar af sér flugið ?", er heiti forystugreinar Morgunblaðsins 29. ágúst 2016.  Hún hefst þannig:

"Á dögunum gerðist sá undarlegi atburður, að undirritað var afsal um sölu á landi við Reykjavíkurflugvöll til Reykjavíkurborgar.  Seljandinn var ríkið, og er málið þeim mun sérkennilegra, þegar haft er í huga, að málið tengist lokun neyðarbrautarinnar og framtíð flugvallarins í Vatnsmýrinni, sem nú er mjög til umræðu; m.a. sá möguleiki, að þingið grípi inn í og tryggi framtíð flugvallarins."

Fjármála- og efnahagsráðherra birti þann 26. ágúst 2016 yfirlýsingu "vegna sölu á landi í Skerjafirði".  Af henni er ljóst, að ráðherrann telur ráðuneyti sitt vera bundið af samkomulagi fyrirrennara síns frá í marz 2013 og dómi Hæstaréttar þann 9. júní 2016 í máli nr 268/2016, þar sem "fallizt var á kröfu Reykjavíkurborgar um, að íslenzka ríkinu væri gert skylt að loka NA/SV flugbraut Reykjavíkurflugvallar.  Í kjölfar niðurstöðunnar var Isavia ohf falið að hálfu innanríkisráðuneytisins að loka flugbrautinni og taka hana úr notkun. .... Samkvæmt ákvæðum samningsins kom fram, að þegar brautinni yrði formlega lokað, myndi ríkið afsala Reykjavíkurborg rúmlega 11 ha svæði undir suðurhluta brautarinnar." 

Ljóst er, að spyrna þarf við fótum, og getur rokið úr, þegar það er gert.  Það hvílir sú lagaskylda á ríkisstjórninni að leita heimildar Alþingis fyrir sölu á hvers konar eigum ríkisins.  Samkvæmt grein í Morgunblaðinu í viku 34/2016, síðustu viku, eftir fyrrverandi Hæstaréttardómara, Jón Steinar Gunnlaugsson, dugar ákvæði í fjárlögum ekki eitt og sér til þess, og vísaði hann til samdóma álits fræðimanna á sviði lögfræði í þessum efnum. 

Í dag, 30. ágúst 2016, birtist ítarlegri grein í Morgunblaðinu um þetta efni, þar sem hann ítrekar, að hefð framkvæmdavaldsins um að láta ákvæði fjárlaga duga, þegar kemur að sölu fasteigna ríkisins, dragi ekki úr gildi 40. greinar Stjórnarskrárinnar, heldur sé áfellisdómur yfir stjórnsýslunni, sem sniðgangi Stjórnarskrána.  Nú skal vitna í grein Jóns, 30.08.2016:

"Minnisblað fjármálaráðherra um afsal lands":

"Fráleitt er að halda því fram, að í þessum orðum [Hæstaréttar] hafi falizt dómur um, að ekki þyrfti að uppfylla kröfuna í 40. gr. stjórnarskrár, þegar slíkur samningur yrði gerður [um afsal lands].  .... Í slíkri skuldbindingu felst þá fyrirheit um, að þess verði freistað að uppfylla lagaskilyrði fyrir afsali fasteignar á þann veg, sem stjórnarskrá mælir fyrir um.

Það fær því ekki staðizt, að í dómi Hæstaréttar 9. júní sl. hafi falizt þau stórtíðindi, að 40. gr. stjórnarskrár hafi verið breytt á þann veg, sem fjármálaráðherra nú heldur fram." 

Þarna var augljós viðspyrnumöguleiki fyrir ráðherrann, ef hann vildi halda í heiðri stuðningsyfirlýsingu Landsfundar Sjálfstæðisflokksins við Reykjavíkurflugvöll í Vatnsmýrinni með þremur flugbrautum.  Hann gat lagt fram frumvarp til laga fyrir Alþingi um að banna sölu á umræddu landi. Það hefði að líkindum verið samþykkt, og þar með hefði samsærið gegn Vatnsmýrarvelli fallið, eins og spilaborg. 

40. gr. Stjórnarskrár hljóðar svo:

"Engan skatt má á leggja né breyta né af taka, nema með lögum.  Ekki má heldur taka lán, er skuldbindi ríkið né selja eða með öðru móti láta af hendi neina af fasteignum landsins né afnotarétt þeirra, nema samkvæmt lagaheimild."

Nú verða þingmenn, sem óska endurkjörs, að draga af sér slyðruna og gera þær ráðstafanir strax, sem þeir telja duga til að tryggja starfsemi flugs og flugtengdrar þjónustu í Vatnsmýrinni á þremur flugbrautum.  Þar kemur til greina að taka af öll tvímæli um heimildarleysi til landsölunnar í Skerjafirði með því að leggja fram frumvarp til laga, sem bannar alla landsölu ríkislands við flugvelli landsins án sérstakrar lagasetningar til viðbótar við fjárlög.  Slík lagasetning mundi styrkja málflutning fyrir dómstólum um riftun hins alræmda afsals á þeim grundvelli, að gjörninginn skorti lagastoð.  Þeir þingmenn, sem nú bíta í skjaldarrendurnar, auka líkur sínar á endurkjöri, en hinir mega biðja Guð um að gleypa sig. 

Það eru fleiri en þingmenn eins og fljótandi að feigðarósi í þessu flugvallarmáli.  Þorkell Ásgeir Jóhannsson, flugstjóri hjá Mýflugi, sem sér um sjúkraflutninga í lofti, nefnir Samband íslenzkra sveitarfélaga í því sambandi, sem ekki virðist hafa lyft litla fingri til stuðnings baráttunnar gegn skertri nothæfni Reykjavíkurflugvallar í Vatnsmýrinni. 

Hann ber kvíðboga fyrir vetrinum vegna sjúkraflugs, sem skilið getur á milli lífs og dauða.  Vegna slæmra lendingarskilyrða í Reykjavík á tveimur brautum, sem eftir standa í rekstri, kann svo að fara, að ekki verði flogið í tæka tíð, þó að lendingarhæft sé á Neyðarbrautinni.  Hann sér fyrir sér mikinn háska í sumum þeim 100-200 flugferðum að vetri, sem flokkaðar eru sem forgangsflugferðir.  Tæplega 20 % fjölgun er á sjúkraflugum þessi misserin frá ári til árs. 

Að búið skuli vera að stefna öryggismálum landsmanna allra í þvílíkt uppnám með "salami-aðferðinni" og bandalagi vinstri flokkanna, bæði í borgarstjórn og á Alþingi, við byggingarverktaka í Reykjavík, er þyngra en tárum taki.  Við svo búið má ekki standa.

Í lok téðrar forystugreinar stendur:

"Það er löngu tímabært, að Alþingi taki í taumana og komi í veg fyrir, að innanlandsflugið renni landsmönnum úr greipum fyrir einhvern óskiljanlegan sofandahátt gagnvart hatrammri baráttu fámenns en útsmogins hóps andstæðinga flugsins." 

Fyrir tilstilli slæmrar lögfræðilegrar ráðgjafar hefur fjármála- og efnahagsráðherra orðið á í messunni varðandi landsölu í Skerjafirði til Reykjavíkurborgar.  Það er enn hægt að bæta fyrir það.  Vilji er allt, sem þarf.  Óhjákvæmilegt virðist að höfða mál gegn ríkinu fyrir brot gegn 40. gr. Stjórnarskrár í téðu afsalsmáli. 

Dillan um stjórnun fiskveiða

Sú meinloka hefur grafið um sig, að í sjávarútveginum íslenzka grasseri rentusækni og að þar sé þess vegna auðlindarentu að finna.  Þetta stenzt ekki samkvæmt skilgreiningu á hugtakinu rentusækni. Rentusækni er hins vegar auðvelt að sýna fram á í ýmsum öðrum atvinnugreinum, sem nýta náttúruauðlindir Íslands, og þar er brýnt að meta auðlindarentuna.   

Rentusækni má búast við, þar sem takmarkaðri auðlind er úthlutað af hinu opinbera til útvalinna með hætti, sem mismunar aðilum á markaði.  Við upphaf núverandi fiskveiðistjórnunarkerfis árið 1984 setti ríkisvaldið aflamark, sem skerti afla allra útgerða í þorski  o.fl. tegunda í fiskverndarskyni.  Hvert skip fékk sína aflahlutdeild, sem reist var á fiskveiðireynslu næstu 3 ára á undan.  Viðurkennt er, að þessi úthlutun var málefnaleg í alla staði, enda var enginn þvingaður af miðunum, nema hann treysti sér ekki til að gera út á skertan afla.  Erfiðir tímar aflaskerðinga fóru í hönd, og sumir lögðu upp laupana. 

Um 1990 var frjálst framsal aflaheimilda heimilað, og síðan þá hafa aflahlutdeildirnar gengið kaupum og sölum og útgerðum fækkað hraðar en áður.  Hið opinbera skiptir sér lítið af þessum viðskiptum, og þess vegna má segja, að frjáls markaður sé á afnotaréttinum, sem er eitt form eignarréttar.  Á frálagshliðinni ríkir einnig frjáls samkeppni fyrir megnið af afurðunum, þar sem keppt er við niðurgreiddan fisk erlendis.  Í flestum öðrum löndum er þess vegna rentusækni í sjávarútvegi annaðhvort vegna úthlutunar hins opinbera á veiðiheimildum eða vegna opinbers stuðnings við markaðssetningu afurðanna, nema hvort tveggja sé.  Hvorugu er til að dreifa hérlendis. 

Engu að síður má finna fyrir því rök, að sjávarútvegurinn greiði ríkinu gjald fyrir að hafa komið á og viðhaldið sjálfbæru fiskveiðistjórnunarkerfi, sem stjórnað er á hlutlægan hátt samkvæmt ráðgjöf vísindamanna, en þá ætti afgjaldið ekki að renna beint í ríkissjóð, heldur til að kosta þjónustu ríkisins við sjávarútveginn, u.þ.b. 4 % af verðmæti afla upp úr sjó.  Það er auðskilin reikniregla og gjald, sem ekki ætti að ríða neinum rekstri á slig, eins og reyndin hefur verið með núverandi vitlausa veiðigjaldakerfi. 

Hugmyndafræðingur uppboðsleiðarinnar svo kölluðu, sem blekbóndi leyfir sér að kalla mestu dillu í seinni tíma hagsögu Íslands, Jón Steinsson, hagfræðingur, JS-h, fékk birta eftir sig greinina,

"Færeyingar bjóða upp veiðiheimildir",

í Fréttablaðinu 16. ágúst 2016. Hann hleypur þar herfilega á sig, ef fögnuður hans yfir "árangursríku" uppboði Færeyinga á aflaheimildum í júlí 2016 er borinn saman við mat Jörgen Niclasen, formanns Fólkaflokksins í Færeyjum, JN, sem einnig verður tíundað í þessari vefgrein. 

Skoðum nú tilvitnun í grein JS-h, sem vitnar um fljótfærnislega ályktun hans af uppboði Færeyinga á hluta aflaheimilda sinna :

"Það er skemmst frá því að segja, að uppboðin tókust mjög vel.  Færeysk stjórnvöld fengu hátt verð fyrir veiðiheimildarnar, ef verðið er borið saman við þau veiðigjöld, sem íslenzkar útgerðir greiða í dag.  Fyrir þorskkvóta í Barentshafi fengu Færeyingar að meðaltali 3,42 DKK/kg, sem gera u.þ.b. 62 ISK/kg.  Til samanburðar munu íslenzkar útgerðir greiða rúmar 11 ISK/kg í veiðigjald af þorskkvóta á næsta fiskveiðiári.  Munurinn er því meira en fimmfaldur. 

Færeyingar fengu að meðaltali 3,66 DKK/kg fyrir makrílkvóta (u.þ.b. 66 ISK/kg).  Til samanburðar verður veiðigjald á makríl á Íslandi einungis 2,78 ISK/kg á næsta fiskveiðiári."

Hrifning JS-h hlýtur að stafa af háum hlut landssjóðsins í Færeyjum af afurðaverði sjávarútvegsins, en þeirri hrifningu má líkja við ánægjuna af að míga í skóinn sinn berfættur í frosti.  Þessi hlutur landssjóðs er óeðlilega hár m.v. venjulegar rekstrarforsendur fyrirtækja, eins og sýnt verður dæmi af.  Þetta verð á aflaheimildum er ósjálfbært, enda varð engin nýliðun í greininni við þetta uppboð.  Aflaheimildirnar hrepptu örfá fjársterk fyrirtæki og mest lenti hjá fyrirtæki, sem talið er vera leppur Hollendinga, sem vantar afla fyrir vinnslu sína í Hollandi. 

Þetta er ófögur mynd af niðurstöðunni, sem stingur í stúf  við fagnaðarlæti JS-h, en hvað hefur málsmetandi Færeyingur um málið að segja ?  Börkur Gunnarsson birti 24. ágúst 2016 frétt í Morgunblaðinu um uppboð Færeyinga með fyrirsögninni,

"Enginn í Færeyjum ánægður með uppboðið".  

Þar var á ferð viðtal við fyrrverandi sjávarútvegsráðherra Færeyja, Jörgen Niclasen:

""Engum í Færeyjum finnst þetta uppboð á kvóta hafa tekizt vel", segir Jörgen Niclasen, fyrrverandi sjávarútvegsráðherra og núverandi formaður Fólkaflokksins, sem kom í stutta heimsókn til Íslands á dögunum.  "Þetta er búið að vera algjörlega misheppnað.  Allt í lagi að hafa gert tilraun, en þessi tilraun mistókst algjörlega. 

Það, sem boðið var upp, var aldrei meira en 10 % af kvótanum.  Þetta voru 10 kt af makríl, 5 kt af síld, 25 kt af kolmunna og 3 kt af botnfiski í Barentshafi.  Þetta uppboðsdæmi hljómar kannski vel á pappír, en í framkvæmd var það gripið glóðvolgt af raunveruleikanum og afhjúpað. 

Draumur fólks um, að aðrir en stóru fyrirtækin kæmust að, reyndist vitleysa; á uppboðinu fengu þeir stóru allt.  Þeir, sem hafa efni á því að tapa.  Draumurinn um að fá rétt verð reyndist rugl.  Verðið var of hátt, og aðeins þeir risastóru, sem vilja halda bátunum sínum gangandi, fengu kvóta.  Eitt fyrirtæki keypti 65 % kvótans.  Það fyrirtæki er með augljós tengsl við fjársterka aðila í Hollandi." .....

"Þannig að þú mælir ekki með uppboðsleiðinni ?  Ég held, að þú getir ekki fundið nokkurn mann í Færeyjum, sem finnst það góð hugmynd.  Við vorum með 6 uppboð á þessu ári.  Ef við höldum þessu mikið lengur áfram, þá mun færeyskur sjávarútvegur staðna og erlend fyrirtæki taka útveginn yfir.""

JS-h og kumpánar eru sem sagt gripnir glóðvolgir í bælinu með einskis nýta hugmyndafræði sína, sem eftir þetta hlýtur að eiga formælendur fáa, þó að kaffihúsasnatar muni vafalaust hampa henni áfram.  Hér höfum við, "directly from the horse´s mouth", þ.e. frá fyrstu hendi, að öll varnaðarorð hérlendra manna við "uppboðsleið aflaheimilda" voru á rökum reist og að þau hafa hlotið staðfestingu í reynd hjá frændum okkar, Færeyingum.  Það sýnir firringu stjórnmálanna, að hérlendis skuli a.m.k. 3 stjórnmálaflokkar, Samfylking, Píratahreyfingin og Viðreisn, hafa tekið upp þá glórulausu stefnu að innleiða þessa aðferð í stað aflahlutdeildarkerfisins á Íslandi.  Vonandi verður þeim refsað vægðarlaust í kosningunum.   

Í viðtali Fiskifrétta við Árna Bjarnason, forseta Farmanna- og fiskimannasambands Íslands, og Valmund Valmundsson, formann Sjómannasambands Íslands, þann 25. ágúst 2016, kemur fram, að "Samtök sjómanna og skipstjórnenda leggjast alfarið gegn hugmyndum um uppboðsleið á aflaheimildum og telja þá leið vega að starfsöryggi sjómanna og hagsmunum þjóðarinnar".  

Þarf frekari vitnana við um það, að boðskapur uppboðsleiðarinnar er gjörsamlega úr tengslum við vinnandi fólk og heilbrigða skynsemi í landinu, grasrótina, sem stundum er kölluð ?

Árni Bjarnason segir:

"Það alvarlegasta við þessar hugmyndir er, að yrðu þær að veruleika, byggju sjómenn í fyrsta sinn í sögu fiskveiða við Ísland ekki við neitt atvinnuöryggi.  Þeir gætu aldrei vitað, hvort þeirra útgerð fengi heimildir eður ei.  Það felst í þessum hugmyndum ámælisvert virðingarleysi fyrir sjómönnum.  Píratar vilja innkalla allar aflaheimildir.  Það eru vissulega nokkur hundruð útgerðir á Íslandi, en hverjir myndu ráða við að kaupa aflaheimildirnar á uppboði ?  Það yrðu stærstu fyrirtækin, og um leið yrði atvinnuöryggi fleiri hundruð sjómanna í veði sem og útgerðarfyrirtækja.  Þetta er bara lýðskrum fyrir kosningar.  Það vantar mikið upp á, að hægt sé að taka málflutning af þessu tagi alvarlega, og ég trúi því ekki, að fólk kjósi svona lagað yfir sig."

Þetta er hverju orði sannara, og skýr afstaða Árna og Valmundar sýnir svart á hvítu, að þeir standa báðum fótum á jörðinni eða öllu heldur á þilfarinu.  Varla dirfist nokkur með viti að halda því fram, að þessir tveir menn hafi ekki full tök á viðfangsefninu, sem hér er til umræðu.  Málflutningur þeirra sýnir, að þeir hafa krufið málið til mergjar og komizt að þeirri skýru niðurstöðu, sem þessi blekbóndi er algerlega sammála, að uppboðsleið við fiskveiðistjórnun mundi setja afkomu og lifibrauð bæði sjómanna og útgerða í fullkomið uppnám, og hún er þess vegna einfaldlega þjóðhagslega skaðleg og sjávarútveginum og þar með efnahag landsins stórhættuleg.

Sigurgeir Brynjar Kristgeirsson, framkvæmdastjóri Vinnslustöðvarinnar í Vestmannaeyjum, greindi í Fiskifréttum 18. ágúst 2016 kostnað við að koma makríl til viðskiptavinar, og greiðslugetu veiðigjalds/uppboðs:

• Skilaverð á sjófrystum makríl frá Íslandi er núna um 122 kr/kg.
• Frá því dragast laun sjómanna: 44 kr/kg
• Síðan fara í olíu: 16 kr/kg
• Í veiðarfæragjald og viðhald: 20 kr/kg
• Annar kostnaður (tryggingagjöld, sölukostnaður, löndun, flutningar o.fl.): 18 kr/kg
• Afgangurinn er framlegðin upp í fasta kostnaðinn (vextir, afskriftir, fjárfestingar og arður): 24 kr/kg = 20 %.

"Þessi útreikningur er byggður á reikniformúlum Hagstofunnar.  Hvar á þá að taka 66 kr/kg veiðigjaldið, spyr framkvæmdastjóri Vinnslustöðvarinnar og bætir við, að þetta sé auðvitað glórulaust dæmi." 

Ef Vinnslustöðin hefði boðið 66 kr/kg fyrir makrílkvóta, eins og gert var í Færeyjum, þá hefði önnur veiði og verkun en á makríl augljóslega orðið að standa undir þeim kaupum.  Til skemmri tíma geta stór og fjölbreytt fyrirtæki e.t.v. stundað slíkt, þó varla, ef heimildir í öðrum tegundum eru rifnar af þeim.  Svona yfirboð eru óeðlilegir viðskiptahættir og aðeins stundaðir, ef önnur sjónarmið en góð og gild viðskiptasjónarmið ráða ferðinni, t.d. að bíta af sér samkeppni veikari fyrirtækja.  Með þessu væri hið opinbera að breyta útgerðarmönnum í þurfalinga, leiða sjúkt hugarfar og óeðlilega viðskiptahætti til öndvegis í íslenzkum sjávarútvegi og gegn þessu ber að berjast með kjafti og klóm, því að þetta mun leiða til gömlu bæjarútgerðanna áður en lýkur með viðvarandi taprekstri og niðurgreiðslum til sjávarútvegsins og jafnvel gengisfellingum hans vegna, eins og í gamla daga.  Félegt a´tarna, eða hitt þó heldur.   

Hugmyndafræðingur uppboðsleiðarinnar, téður JS-h, tjáir sig með eftirfarandi hætti um fyrirætlanirnar:

"Í því sambandi er vert að minna á, að flestir, sem tala fyrir uppboði á veiðiheimildum á Íslandi telja einmitt skynsamlegt, að kerfisbreytingin eigi sér stað hægt og bítandi yfir nokkurra ára skeið með þeim hætti, að 10 - 20 % af veiðiheimildum hverrar tegundar séu boðnar út ár hvert til 5 eða 10 ára. [Þetta þýðir, að á 5 til 10 árum færi eignaupptakan fram, og öllum útgerðarmönnum yrði í raun breytt í leiguliða ríkisins, þar til þeir gæfu reksturinn upp á bátinn.  Útgerð reist algerlega á leigukvóta hefur hvergi þrifizt, og umgengni við auðlindina mundi versna, því að skammtímasjónarmið mundu taka völdin við veiðarnar.  Leigugjaldið mundi lækka frá því sem nú er, því að í stað þess að afskrifa kvótakostnaðinn á löngum tíma, eins og aðrar óforgengilegar eignir (sjálfbær lífmassi í sjónum), þá þyrfti að afskrifa leigukvótann á 5 - 10 árum.  Kvótaverðið mundi þess vegna lækka, en það mundi kaupgeta leiguliðanna gera líka, og það er misskilningur hjá JS-h, að þetta mundi eitthvað "bæta stöðu nýliða og minni útgerða á Íslandi", eins og hann skrifar í tilvitnaðri grein, því að rekstrargrundvöllur hyrfi. Innsk. BJo]   

 

 

 

 

 

 

 

Fjölhæfni tengiltvinnbíla

Þann 18. ágúst 2016 birtist úttekt á horfum á íslenzka bílaeldsneytismarkaðinum eftir Ásdísi Auðunsdóttur í Viðskiptablaðinu.  Þar kom fram, að fjöldi skráðra vistvænna bíla árið 2014 nam 2386 bílum eða aðeins 1,1 % af heild, sem sýnir, hversu skammt á veg komin þessi þróun er.  

Í ár, 2016, virðist innflutningur þessara bíla taka umtalsvert við sér, því að samkvæmt téðri úttekt voru hlutfallstölur í bílanýskráningum fram í ágúst 2016 eftirfarandi eftir orkuformi:

1. Díselolía                  47 %
2. Benzín                     39 %
3. Tvinn benzín/rafmagn        7 %
4. Tengiltvinn benzín          3 %
5. Rafmagn                     2 %
6. Benzín/metan                2 %

Frá umhverfis- og heilsufarssjónarmiðum getur hátt hlutfall dísilbíla valdið vonbrigðum, þó að þeir gefi vissulega minna frá sér af gróðurhúsalofttegundum, vegna þess að þeir eru sparneytnari en benzínbílar.  Þess vegna hafa evrópskar bílaverksmiðjur lagt höfuðáherzlu á sparneytnar dísilvélar fram að þessu. Breyting á þessu er nú í aðsigi eftir áfall VW-samsteypunnar o.fl.  í Bandaríkjunum í fyrra, sem skekur fjárhagslegar undirstöður þessa risa. 

Hins vegar sjá t.d. Þjóðverjar fram á leiftursókn bandaríska rafbílaframleiðandans TESLA inn á evrópska markaðinn, og búast um til varnar og gagnsóknar í krafti fjárhagslegra yfirburða og mikilla fjárveitinga til rannsókna og þróunar.

Um þetta fjallar Patrick McGee frá Frankfurt í grein í Financial Times, sem Viðskipta Mogginn birti 18. ágúst 2016:

"Núna fyrst eru þeir þýzku farnir að skipta almennilega um gír og setja aukinn kraft í framleiðslu rafbíla.  Og þökk sé mikilli áherzlu á arðbærni í rekstri eru þeir í aðstöðu til að geta hnyklað fjárhagslegu vöðvana og ná í skottið á Tesla að mati margra sérfræðinga.

VW eyddi á síðasta ári miaEUR 11,8 í rannsóknir og þróun, BMW miaEUR 4,3 og Daimler Benz miaEUR 6,0. Samanlögð útgjöld þeirra til þróunardeildanna eru því miaEUR 22,1.  Tesla eyddi á sama tíma MUSD 718 [=miaEUR 0,6 eða tæplega 3 % af þýzka rannsóknar- og þróunarfénu - innsk. BJo].  Reyndar snýr aðeins lítill hluti rannsóknar- og þróunarkostnaðar þýzku bílaframleiðendanna að rafbílum, en það mun fljótlega breytast.  Arndt Ellinghorst, greinandi hjá Evercore ISI, áætlar, að hlutfallið hafi verið 5 % fyrir 5 árum [2011], en verði líklega 10 % í ár [2016] og 40 % að 5 árum liðnum."

Þetta þýðir, að ofangreindir þýzkir bílaframleiðendur munu setja tæplega miaEUR 9 í þróun rafmagnsbíla árið 2021.  Þessi frásögn gefur skýrt til kynna, að Þjóðverjar hafa nú markað þá stefnu að taka forystu í hönnun og smíði rafknúinna farartækja. 

Akkilesarhæll rafbílanna eru rafgeymarnir.  Þeir þykja dýrir, og orkuinnihald þeirra er of lítið.  Liþíumjónarafgeymar eru algengastir í rafbílum um þessar mundir.  Þeir kosta nú um 250 EUR/kWh, en spáð er verðlækkun á þeim um 36 % fram til ársins 2021.  Það þýðir, að rafgeymarnir í tengiltvinnbíl blekbónda munu lækka um a.m.k. 100 þúsund kr fram að þeim tíma, að hann þarf hugsanlega að endurnýja þá. 

Þeim þýzka tengiltvinnbíl er hægt að aka í eftirfarandi 4 orkuhömum:

• Rafmagn
• Rafmagn og benzín
• Benzín
• Benzín og hlaða samtímis inn á geymana

Rafhamurinn er nýttur í þéttbýli og endist 25-35 km, aðallega háð útihitastigi. Orkunýtnin er um 233 Wh/km, þegar mælt er við tengil framan hleðslutækis, þ.e. orkan, sem keypt er frá orkusalanum, er öll mæld í þessu tilviki.  Raforkukostnaðurinn er þá 3,3 kr/km.

 

Rafmagn og benzín saman eru notuð á langakstri.  Hemlunarorkan fer þá að stórum hluta inn á rafgeymana og rafhreyfillinn léttir undir með benzínvélinni.  Benzínnotkunin á langakstri er 5,8 l/100 km, og orkukostnaðurinn er þá 10,6 kr/km.

Benzínhamurinn er notaður í undantekningartilvikum, t.d. þegar búið er á rafgeymunum og stutt er í áfangastað með hleðsluaðstöðu. 

Að láta benzínvélina knýja rafala, sem hleður inn á rafgeymanna, kostar aukna benzínnotkun.  Hjá blekbónda nemur hún 3,3 l/100 km eða 57 % aukningu.  Við fyrstu sýn virðist þess vegna óráð að nota þennan ham, nema til að tryggja rafmagnsnotkun, þegar komið er í þéttbýli aftur. 

Í þessu samhengi er rétt að virða fyrir sér yfirlitið hér að ofan um hlutdeild nýskráðra vistvænna bíla af heildarfjölda nýskráðra. Tvinn benzín/rafmagn er með langhæsta hlutdeild eða 7 %, en tengiltvinnbílar með 3 %.  Hvernig má þetta vera í landi hreinnar og ódýrrar raforku ?  Borgar sig að framleiða rafmagn með orku benzínvélarinnar ?

Svarið er jákvætt, það borgar sig, vegna þess að orkunýtni rafhreyfilsins er mun betri en benzínvélarinnar, en það er hins vegar mun hagkvæmara á Íslandi að aka á tengiltvinnbíl með möguleika á að láta benzínvélina knýja rafala, sem hleður inn á rafgeymana.  Blekbóndi áætlar, að á langakstri sé þá unnt að ná benzínnotkun tengiltvinnbíls niður, úr 5,8 l/100 km í 2,6 l/100 km, en hann á eftir að prófa þetta.  Það verður aðeins gert á langakstri.  Þá er skipt í hleðsluhaminn, þegar rafgeymar tæmast, en skilyrðið er, að farið sé nógu langt til að aftur tæmist af geymunum áður en komið er í ákvörðunarstað, þar sem hægt er að hlaða með tengiltengingu, því að hleðsla frá tengiltengdu hleðslutæki er mun ódýrari en benzínknúin hleðsla, eins og gefur að skilja.   

 

 

 

Stjórnmálamaður í sporum Don Kíkóta

Fyrir daga aflahlutdeildarkerfisins, sem Alþingi samþykkti og sett var á laggirnar árið 1984, voru veiðar að mestu leyti frjálsar á Íslandsmiðum.  Endanleg viðurkenning fékkst á 200 sjómílna lögsögu Íslendinga árið 1976, og þá hurfu erlendir togarar að mestu af Íslandsmiðum, og íslenzka ríkið gat farið að stjórna veiðunum að eigin vild.  Mátti það ekki seinna vera, því að 1982-1984 hrundi þorskveiðin  úr 460 kt í 280 kt, líklega vegna ofveiði. 

Það er út af fyrir sig æskilegast að hafa veiðar frjálsar, eins og verið hafði frá alda öðli, en veiðigetan var orðin langt umfram þol veiðistofnanna, og þá var ekki um neitt annað að ræða til að vernda viðgang lífríkis í sjónum og til að bjarga afkomu sjávarútvegsins og þar með lífskjörum í þessu landi en að innleiða stranga takmörkun á veiðunum. 

Hvernig átti að gera þetta ?  Um það urðu heitar umræður á árunum 1979-1983.  Uppboð aflaheimildanna hefði misheppnazt. Vart hefði nokkur útgerðarmaður haft efni á að bjóða í aflaheimildirnar, því að allar útgerðir voru reknar með tapi og skuldastaðan erfið. Staðan á þessum tíma var sú, að aflaheimildirnar voru verðlausar fyrir útgerðirnar, sem hengu á heljarþröm.  Einhverjir aðrir hefðu þó hugsanlega boðið í heimildirnar og leigt þær útgerðarmönnunum.  Hvernig hefðu sjávarbyggðirnar farið út úr því ?  Mörg þorp og bæir gætu þá hafa misst lífsbjörgina. 

Rætt var um innleiðingu sóknarmarks sem aðalstjórnkerfis, en það var horfið frá því, enda meiri hætta og álag á sjómenn og landvinnslufólk fólgið í því og skipulag markaðssetningar illmöguleg af því að aflabrögð voru ófyrirsjáanleg og stöðugleiki vöruafhendingar lítill. Sóknarkerfið hefur leitt til hruns hrygningarstofns þorsks í lögsögu Færeyinga niður í 20 kt, og þeir komast ekki með tærnar, þar sem Íslendingar hafa hælana í verðmætasköpun á hvert aflakg, eins og fram kemur í Morgunblaðsgreininni, "Samhengi hlutanna - af uppboðsraunum Færeyinga",  þann 11. ágúst 2016, eftir Kristján Þórarinsson og Steinar Inga Matthíasson. 

Kerfið, sem ofan á varð hérlendis, aflahlutdeildarkerfi með frjálsu framsali aflahlutdeilda og virðisaukandi keðju frá skipi til markaðar, er þjóðhagslega hagkvæmasta kerfið, sem völ var og er á. Þetta er staðreynd, sem vert er að draga fram í ljósi samanburðar við önnur lönd með annars konar fyrirkomulag. 

Kvótakerfinu var komið á til að bjarga veiðistofnunum og útgerðunum frá hruni. Innleiðingin var fullkomlega málefnaleg, þar sem aflahlutdeild á skip var ákvörðuð á grundvelli veiðireynslu 3 undanfarandi ára.  Engum var gert að hætta veiðum þá, en allir bjuggu þó við skertan kost, því að aflamark í helztu tegundum snarlækkaði samkvæmt ráðgjöf Hafrannsóknarstofnunar.  Útgerðirnar voru allt of margar og veiðiskipin allt of mörg, til að þær gætu allar lifað af við þessar aðstæður, enda var reksturinn mjög misjafn, og margir lögðu upp laupana, einkum eftir að frjálsa framsalið var leyft um 1990. 

Yfir 90 % aflahlutdeildanna hafa frá innleiðingu kvótakerfisins verið seldar og keyptar af öðrum útgerðum, gömlum og nýjum.  Útgerðum og veiðiskipum hefur fækkað mikið, og var það einmitt hlutverk kvótakerfisins frá byrjun að láta markaðinn sjá um fækkunina, því að skip og útgerðir voru einfaldlega allt of margar til að nokkur rekstrargrundvöllur væri í sjávarútveginum á sama tíma og leyft aflamark minnkaði. 

Á árunum fyrir kvótakerfi, 1980-1983, var meðalframlegð þorskveiða aðeins 7 %, þótt þorskaflinn hafi farið í hæstu hæðir, t.d. 450 kt árið 1981.  Á fyrstu árum kvótakerfisins nam framlegðin (EBITDA) 15 % og meðalþorskafli um 330 kt/ár.  Frá upphafsári frjáls framsals aflahlutdeilda, 1991, og til 2007 var meðalframlegðin 20 % og meðalþorskafli um 220 kt/ár, og 2008-2014 náði framlegðin 28 %, og meðalþorskaflinn var um 170 kt/ár.  Þetta sýnir gríðarlega góðan hagrænan árangur kvótakerfisins, sem auðvitað hefur gagnazt þjóðarbúinu öllu og bætt hag almennings. Það hefur ekki verið sýnt fram á það með skilmerkilegum hætti, að nokkurt annað fyrirkomulag við stjórnun fiskveiðanna skili þjóðarbúinu meiri búbót og tryggi um leið sjálfbæra nýtingu veiðistofnanna. 

Nú er verð á aflahlutdeildum (veiðikvótum) hátt, og þess vegna eiga nýliðar vissulega erfitt uppdráttar, og stjórnmálamenn af verri sortinni reyna óspart að sá fræjum öfundar og óánægju með fiskveiðistjórnunarkerfi í þann jarðveg.  Því er haldið fram, að auknar greiðslur útgerðarmanna fyrir veiðiheimildir í ríkissjóð, t.d. með uppboðum, gagnist almenningi betur.  Þetta er tóm vitleysa.  Hvers vegna ætti ofurskattlagning á sjávarútveg að gefast almenningi betur en önnur ofurskattlagning á atvinnurekstur ?   

Nýr formaður Samfylkingarinnar, Oddný Harðardóttir, OH, starfar eftir 130 daga áætlun, sem virðist ætla að koma Samfylkingunni undir 5 % þröskuldinn, enda er hún greinilega harðákveðin í því að eyða kröftum sínum í vonlaus verkefni, sem útilokað er, að bætt geti hag almennings með nokkrum hætti.  Minnir hún að þessu leyti á vindmylluriddarann sjónumhrygga frá 17. öld.  Öðru þessara hugðarefna sinna lýsir hún í Morgunblaðsgrein, "Ávinningur af útboði veiðiheimilda",

þann 6. ágúst 2016.  Hitt vindmyllumálið hennar er, að þjóðin kjósi um aðildarviðræður að ESB.  Vesalings nýi formaðurinn er 7 árum of sein með þessa þjóðaratkvæðagreiðslu, því að sumarið 2009 felldi hún á Alþingi tillögu frá sjálfstæðismönnum um að halda þjóðaratkvæðagreiðslu um, hvort sækja ætti um aðild að ESB eður ei.  Hefði hún betur samþykkt þá tillögu í stað þess að ana út í mestu hrakfallasögu íslenzkra utanríkismála á lýðveldistímanum.  Hverjum dettur það eiginlega í hug, eftir að brezka þjóðin ákvað úrsögn Bretlands úr ESB í þjóðaratkvæðagreiðslu 23. júní 2016, að Íslendingar hafi minnsta áhuga fyrir samningaviðræðum nú um aðild landsins að Evrópusambandinu ?  Halló, er einhver heima ? Ætli vanti ekki ein 92 % upp á almenna dómgreind þarna á sama tíma og fylgi flokksins mælist 8 % ?

Nú skal vitna í téða grein OH: 

"Samfylkingin hefur lengi barizt fyrir útboði [ekki uppboði ? - innsk. BJo] veiðiheimilda.  Sú aðgerð ein og sér færir samfélaginu réttlátari [1] hlut í auðlindaarðinum og gerir nýliðun [2] í greininni mögulegri.  Í dag er staðan þannig, að eigandi auðlindarinnar, þjóðin sjálf, fær aðeins um 10 % af arðinum, en útgerðarmönnum er leyft að ráðstafa 90 % hlut [3].  Það hallar verulega á okkur eigendur auðlindarinnar, og það mun ekki nást um kerfið, á meðan svo er."

Hér er heldur betur fiskað í gruggugu vatni, og hugtakaruglingurinn er í algleymi:

1. Hvaða réttlæti felst í því að rífa keyptar aflahlutdeildir af fyrirtækjum með eignarnámi (stríðir gegn stjórnarskrárvörðum eignarrétti) og færa þær "sófaútgerðarmönnum" á silfurfati ?  Þar er sósíalismi andskotans að verki og verður aldrei leyfður af dómstólum.  Þegar af þeirri ástæðu er allt þetta uppboðshjal út í loftið og líkist mest baráttu Don Kíkóta við vindmyllurnar; gjörsamlega gagnslaust.
2. Nýlega fór fram uppboð á nokkur þúsund tonnum (um 10 %) af veiðiheimildum í Færeyjum,sjá vefgreinina "Misheppnuð uppboðshugmynd" (tengill til hliðar undir "nýjustu færslum) hér á vefsetrinu, frá 3. ágúst 2016. Þar varð alls engin nýliðun, enda hvernig í ósköpunum dettur mönnum í hug, að uppboðsleið sé vel fallin til nýliðunar.  Í Færeyjum hrepptu fjársterkir útlendingar allar veiðiheimildarnar, sem í boði voru. Þetta kerfi er sniðið fyrir auðvaldið á Evrópska efnahagssvæðinu.  Innan þess er mismunun í útboðum eða uppboðum óheimil eftir þjóðernum. Þær reglur ESB er ekki hægt að taka úr sambandi, þegar skylt er að bjóða út á öllu EES, sem er, þegar vænt tilboðsfjárhæð er yfir tilteknum mörkum, og verður þá ekki unnt að beita "salami-aðferðinni" í blekkingarskyni.  Með uppboðskerfinu munu aflaheimildir safnast hratt á fjársterkustu útgerðirnar, og við munum sitja uppi með "nokkrar Þorlákshafnir" eftir hvert uppboð.  Hinir stóru munu verða enn stærri enn hraðar en nú, og hinir minni, einnig þeir, sem nú starfa á heilbrigðum rekstrargrundvelli, munu fljótt missa fótanna vegna skertra aflaheimilda.  Hér er um útfærslu á "fyrningarleiðinni" að ræða, sem svo sannarlega má kenna við "sósíalisma andskotans".
3. Hvernig í ósköpunum kemst OH að þessari reikningslegu niðurstöðu ?  Samkvæmt Fiskifréttum 15. október 2015 voru arðgreiðslur í sjávarútvegi árið 2014 taldar vera 13,5 miakr, en opinber gjöld, tekjuskattur, veiðigjöld og tryggingagjald, námu þá 22,9 miakr.  Af þessari upphæð námu veiðigjöld 35 %.  Samkvæmt kokkabókum blekbónda skiptast ávöxtun fjármagnseigenda og gjöld til ríkisins í hlutföllunum 37 % : 63 %, en ekki 90 % : 10 %, eins og "reikningskennarinn" fær út.  Hún gerir sig seka um hugtakarugling og slær fram bölvaðri vitleysu til að sá fræjum óánægju og öfundar.

Hvað skyldi nú virtur lögfræðingur hafa um uppboð veiðiheimilda að segja.  Haukur Örn Birgisson, hæstaréttarlögmaður, skrifaði 27. ágúst 2015 á Sjónarhóli Morgunblaðsins, "Sjóræningjar í sjávarútvegi".  Hann kallar aðferðina þar reyndar stefnu pírata, sem kemur heim og saman við mat Össurar Skarphéðinssonar, að enginn munur sé á stefnu pírata og samfylkinga.  Hefur ruglandi stjórnarandstöðunnar þar með náð nýjum hæðum, enda er hún með óframkvæmanlega stefnu skýjaglópa, sem ómögulegt er að fá botn í:

"Aftur að stefnu Pírata.  Meðal annars kveður hún á um, að ríkið eigi að bjóða aflaheimildir til leigu á opnum markaði, og skuli leigugjaldið renna í ríkissjóð.  Þetta felur í sér upptöku núverandi aflaheimilda af hálfu ríkisins, svo að ríkið geti boðið upp heimildirnar til leigu á opnum markaði.  Stefnan ber ekki með sér til hversu langs tíma aðilar á markaði fái heimildirnar leigðar, en líklega er það eitt fiskveiðiár í senn.  Þá er spurningin, hvort jafnræðisregla Pírata feli það í sér, að allir ríkisborgarar á EES-svæðinu, t.d. Spánverjar, megi taka þátt í opnu uppboði aflaheimilda í krafti markaðsforsendna og fái í kjölfarið að veiða fiskinn við strendur landsins. [Ríkið hættir á að verða kært af ESA og dregið fyrir EFTA-dómstólinn fyrir mismunum.  Það hefur þá gert eignarnám hjá íslenzkum fyrirtækjum til að afhenda eignirnar auðvaldinu í ESB.  Er þetta ekki í stíl við lágkúruna og undirlægjuhátt vinstri stjórnarinnar 2009-2013 gagnvart ESB í Icesave-deilunni ? - innsk. BJo] 

Í þessu sambandi er einnig rétt að velta fyrir sér, hver sé reynsla þeirra aðila, sem hafa byggt útgerð sína alfarið á leigu aflaheimilda.  Reynslan hefur sýnt, að ekki er rekstrargrundvöllur fyrir slíkri útgerð, enda hafa viðkomandi aðilar enga tryggingu fyrir því, að þeir hafi aflaheimildir á hverju ári, og á hvaða verði þeir fái þær. [Útgerðir, sem verða undir í uppboðunum og missa kvóta, munu missa rekstrargrundvöll og hin smærri fara fljótlega á hausinn.  Hin munu lækka tilboð sín, þegar þau verða búin að bíta af sér samkeppnina. - innsk. BJo].

Þá má benda á, að þeir, sem alfarið byggja á leigukvóta, hafa ekki sömu hvata til góðrar umgengni um fiskistofnana og þeir, sem hafa fjárfest í aflahlutdeildum.  Sterkur grunur er t.d. fyrir því, að aðilar, sem hafa stundað slíkan rekstur, hafi stundað brottkast á fiski í stórum stíl. [Það er alþjóðlega viðurkennt, að bezta og skilvirkasta leiðin til sjálfbærrar nýtingar á lifandi auðlindum er innleiðing einkaeignarréttar á henni, eins og er kjarninn í íslenzka fiskveiðistjórnunarkerfinu. - innsk. BJo].

Þá blasir við, að veiking starfandi útgerða, og fjölgun þeirra, sem byggja á ótraustum rekstri með leigu aflaheimilda af ríkinu á frjálsum markaði, styrkir ekki byggð í landinu.  [Eitt helzta ádeiluefnið á kvótakerfið hefur verið frjálst framsal aflaheimilda, þó að ljóst sé, að það hefur stuðlað mest að hagræðingu og þar með treyst afkomu fyrirtækjanna og þar með atvinnuöryggi í flestum tilvikum.  Á frjálsum markaði verða þó sum fyrirtæki undir í samkeppninni, og það hefur komið, a.m.k. tímabundið, niður á ákveðnum þorpum og bæjum, en með "uppboðsleiðinni" á að fjölga fórnarlömbunum til muna, og fyrir hinar dreifðu byggðir landsins þýðir það, að þær munu fara úr öskunni í eldinn.  Nú eru t.d. útgerðir með aflahlutdeild í þorski um 400 talsins.  Þær munu missa spón úr aski sínum til ríkisins samkvæmt "uppboðsleiðinni", e.t.v. 15 % á ári.  Setjum svo, að 10 "uppboð" verði haldin á þessum tæplega 40 kt/ár, þá gætu setið eftir 390 "fórnarlömb" kvótaskerðingar, og 15 % skerðing á einu ári getur riðið sumum þeirra að fullu, hvað þá 30 % á tveimur árum. - innsk. BJo].

Við bætist, að leigukvóti mun engan veginn stuðla að verndun og sjálfbærri nýtingu fiskistofna við Ísland, treysta atvinnu og byggð í landinu, hámarka þjóðhagslegan ávinning af sjávarauðlindinni eða stuðla að því, að sjávarútvegurinn sé arðsamur og búi við hagstætt og stöðugt rekstrar- og lagaumhverfi.  Það má því færa sterk rök fyrir því, að stuðlað sé að miklum skammtímasjónarmiðum með ríkis- eða markaðsleigunni. [OH virðist halda, að almannahagur sé bættari með skammtímaávinning ríkissjóðs af sjávarauðlindinni en hámörkun þjóðhagslegs ávinnings af sömu auðlind til langs tíma litið. Þetta er grundvallarmisskilningur hjá henni, eins og hagfræðingar hafa margsannað, að með hverri krónu, sem fær að fljóta um hagkerfið án viðkomu hjá hinu opinbera, eru sköpuð mun meiri verðmæti, jafnvel tvöföld, en hið opinbera er fært um að gera.  Þar með stækka skattstofnar, og tekjur hins opinbera vaxa með sjálfbærum hætti við tiltölulega lága skattheimtu. - innsk. BJo].

"Uppboðsleiðin" er einhver skaðlegasta hugmynd um fyrirkomulag í athafnalífinu, sem nokkur stjórnmálaflokkur hefur sett á oddinn hérlendis á lýðveldistímanum.  Hún leysir ekkert vandamál, en skapar fjölmörg ný.  Hún felur í sér hrikalegt brot á stjórnarskrárvörðum atvinnuréttindum og eignarréttindum.  OH heldur, að með því að hefja uppboðin með kvótaaukningu, sem t.d. er búizt við í þorski, þá brjóti hún minna af sér gagnvart útgerðum í landinu.  Í þessu sjónarmiði felst í senn mikil ósanngirni gagnvart þeim og mikill misskilningur. 

Ósanngirnin felst í því, að hefðbundnar þorskútgerðir hafa tekið á sig í mörgum tilvikum um 20 % skerðingu aflaheimilda, sem þær keyptu á sínum tíma. Þegar séð er fram á svo góðan árangur verndunarstarfsins, að hægt sé að bæta útgerðunum upp tap aflahlutdeilda sinna, þá hótar OH að þjóðnýta þessar viðbætur frá ári til árs.  Útgerðarmenn eru með öðrum orðum nógu góðir til að taka skellinn, þegar Hafró ráðleggur að draga úr aflamarki, en ekki nógu góðir til að taka við viðbót, þegar aflamark má hækka.  Þetta er jöfnuður OH og sósíalismi andskotans. 

Hún mun ekki komast upp með þetta óréttlæti, því að við hækkun ákvarðaðs aflamarks, þá vex hver aflahlutdeild skips sjálfvirkt að sama skapi.  Að ganga á þennan rétt, er stjórnarskrárbrot. 

Að berjast fyrir "uppboðsleið" er loddaraskapur, þar sem látið er í veðri vaka, að hún gagnist almenningi með því, að ríkissjóður hans fitni.  Langtíma kostnaður ríkisins verður hins vegar margfaldur skammtíma ávinningur ríkissjóðs vegna tjónsins, sem þessi atvinnustefna veldur, eins og rakið hefur verið hér, og eftir stendur, að aflaheimildir hafa safnazt á enn færri hendur en ella væri. Með forsjárhyggju ríkisins að vopni geta stjórnmálamenn komið sjávarútveginum á vonarvöl og tryggjt sér um leið aðstöðu til að deila og drottna að hætti gamla tímans.  Loddarahátturinn felst í að gera þetta undir merkjum markaðshyggju.     

 

     

     

  

Rafmagnið og þjóðarbúskapurinn

Rafmagnið hefur lengi verið mannskepnunni hugleikið, eins og rekja má allt aftur til gríska heimspekingsins Þales frá Míletus um 600 fyrir Krist.  Það var þó ekki fyrr en á 19. öld, sem hagnýting þess hófst, og var hún á grundvelli þróunar enska vísindamannsins Michaels Faraday á rafsegulfræðinni árið 1831, að menn fóru að smíða litla rafala og rafhreyfla.  Árið 1860 bjó brezki eðlisfræðingurinn Joseph Swan til fyrstu ljósaperuna, glóperu, og þar með voru helztu nytjahlutir rafmagns auk hitalda komnir fram.  Með notkun rafmagns var bylting í lífsháttum og lífskjörum hvarvetna. 

Frændur okkar og nágrannar, Norðmenn, hófu að virkja sín miklu vatnsföll fyrir aldamótin 1900, og að nýta rafmagnið í stórum stíl í iðnaði á fyrstu tveimur áratugum 20. aldarinnar með hjálp erlendra fjármagnseigenda. 

Einari Benediktssyni, sýslumanni og skáldi, var kunnugt um þessa þróun mála í Noregi og gerði sér grein fyrir mætti rafmagnsins til að umbylta lífskjörum almennings til hins betra. Vildi hann feta í fótspor Norðmanna, en íslenzka þjóðin var hins vegar ekki samstiga skáldi sínu í þessum efnum, og tafðist þess vegna upphaf iðnþróunar í krafti rafmagns á Íslandi um hálfa öld. Varð lífsbarátta hinnar nýfullvalda þjóðar og síðar sjálfstæða unga lýðveldis erfiðari fyrir vikið, en fyrir vikið var tæknin orðin þróaðri, þegar þessi iðnvæðing hófst, til blessunar fyrir land og lýð.

Á 6. áratugi 20. aldar hófust að nýju umræður um að nýta orkulindir landsins í stórum stíl til gjaldeyrisöflunar.  Komu þá þegar fram hugmyndir um sæstrengslögn til Skotlands og álver. Hafa slíkar hugmyndir síðan togazt nokkuð á, en með nýrri skýrslu "Verkefnisstjórnar sæstrengs", sem birtist 12. júlí 2016, lítur út fyrir endalok fótalausra gróðahugmynda um sölu rafmagns frá Íslandi til útlanda um sæstreng, enda ekki lengur horfur á, að hinar hefðbundnu orkulindir Íslands geti staðið bæði undir nauðsynlegri álagsaukningu hér innanlands og flutningi á 1000 MW að jafnaði utan.

Árið 1960 kom svissneska álfyrirtækið Alusuisse hugmynd um álver á Íslandi á framfæri við Bjarna Benediktsson, þáverandi iðnaðarráðherra, sem bjó yfir nægri framsýni til að hefja í kjölfarið undirbúningsrannsóknir fyrir slíkt iðjuver ásamt orkuöflun fyrir það.  Var skipuð "stóriðjunefnd" til að annast þessa vinnu og stjórna nauðsynlegri sérfræðivinnu þessu viðfangsefni lútandi.

Þar var í forystu dr Jóhannes Nordal, sem m.a. kannaði um víðan heim, hvort fleiri kostir orkunýtingar væru í boði en samstarf við þetta álfélag.  Nefndin fjallaði líka um staðarval fyrir álver.  Hún skilaði ítarlegri lokaskýrslu í nóvember 1964, og á grundvelli hennar lagði Jóhann Hafstein, þáverandi iðnaðarráðherra, frumvarp til laga fyrir Alþingi vorið 1966.

Málið varð að miklu hitamáli á Alþingi, og upptendraðist blekbóndi, þá 16 ára menntskælingur, af stóryrtum umræðum og skrifaði um málið í "Nýjan storm", t.d. greinina "Alumínmálið", 14. janúar 1966, þar sem stráksi augljóslega galt varhug við slíkum fjárfestingum. Sú lína er sögð hafa verið gefin frá Moskvu af sjálfum Leonid Breschnew, sem þá hafði nýlega velt úr sæti aðalritara sovézka  kommúnistaflokksins, hinum óútreiknanlega Nikita Krustsjeff, að mikilvægara væri hagsmunum kommúnista að berjast gegn því á Íslandi, að  alþjóðlegt auðvald fengi þar fótfestu en að berjast gegn veru bandaríska hersins þar í landi, og hafði sú barátta þó harðvítug verið allt frá inngöng landsins í NATO, þegar Hvítliðar og lögregla börðust við íslenzka kommúnista á Austurvelli. 

Endalok "alumínmálsins" vorið 1966 ultu að lokum á einu atkvæði húnvetnsks sjálfstæðismanns, sem sagt er, að gert hafi hrossakaup við ríkisstjórnina um barnaskóla í sitt hérað í staðinn.  Hvað sem hæft er í þessu, stóð mjög glöggt á þessum tíma, hvort Alþingi væri tilbúið að hefja vegferð iðnvæðingar á grundvelli mikillar raforkunotkunar, og ekki er ofmælt, að það hafi dregið lappirnar, eins og hálfri öld áður, þó að meirihlutinn hafi í þetta sinn fallið "réttu" megin hryggjar.  

Á grundvelli nýrra laga um "Íslenzka Álfélagið" var ISAL stofnað 28. júní 1966, og varð þess vegna fimmtugt í sumar.  Var þá ritað undir rafmagnssamning við Landsvirkjun og hafnar- og lóðarsamning við Hafnarfjarðarbæ.  Við gerð þessara samninga lagði Hjörtur Torfason, lögfræðingur, gjörva hönd á plóg, og hann hefur komið að gerð allra viðauka og breytinga á rafmagnssamninginum. 

Rafmagnssamningurinn var til 40 ára (25 + 15 ára).  Orkuverðið var lágt eða 3-4 USD/MWh, eins og þá tíðkaðist, og endurspeglaði þá staðreynd, að á Íslandi var engin hefð fyrir slíkri stóriðju, og þar af leiðandi mikil áhætta fyrir Alusuisse að fjárfesta hér. Þeir höfðu skömmu áður fjárfest í álverinu SÖRAL á Húsnesi í Vestur-Noregi og töldu greinilega áhættunnar virði að reyna fyrir sér í Norður-Evrópu með álframleiðslu í krafti fallorku vatns. 

Reksturinn í Straumsvík hékk stundum á bláþræði fyrstu árin, af því að raforkukerfið var allt of veikt fyrir mikla raforkuvinnslu og raforkuflutninga, sem aldrei máttu bresta án stöðvunar álframleiðslunnar með gríðarlegum tilkostnaði.  Í fyrstu var eina orkuvinnslan fyrir álverið í Búrfelli; þar urðu tíðar innrennslistruflanir fyrstu árin af völdum grunnstinguls við inntaksristar, og eina flutningslínan til álversins slitnaði einu sinni vegna ísingar á hafinu yfir Hvítá.  Þá kom útsjónarsemi, dugnaður og þrautseigja Íslendinga á raunastund í góðar þarfir við að lágmarka tjónið með keyrslu neyðarrafstöðvar í Straumsvík, svæfingu kera og bráðabirgða viðgerð línunnar. Á þessa eiginleika átti oft eftir að reyna.   

Meginraforkukerfi landsins, 220 kV stofnkerfinu, óx smám saman fiskur um hrygg, og þar með batnaði afhendingaröryggi rafmagnsins, sem telja má fyrst nú á 21. öldinni orðið viðunandi fyrir álver, þó að það sé ekki sambærilegt að gæðum við "sterk kerfi" meginlandsins eða Bretlands, sem lýsir sér í of tíðum og miklum tíðni- og spennusveiflum við aðgerðir eða truflanir hjá stórnotendum, Landsneti, Landsvirkjun eða öðrum tengdum stofnkerfinu, og 132 kV hringtenging landsins verður gjarna fyrir sjálfmagnandi aflsveiflum, svo að rjúfa verður Byggðalínuna, sem veldur truflunum, jafnvel straumleysi hjá notendum.  Allt of hægt gengur að þrífasa sveitirnar samfara jarðstrengjalögnum og afnámi loftlína í dreifikerfinu. 

Raforkuverð, sem árið 1966 var umsamið 3,5 USD/MWh til ISAL, hefur 11-faldazt á 50 árum.  Verð á raforku erlendis hefur jafnan fylgt olíuverðinu.  Verð raforku á Íslandi hefur hækkað með vaxandi vinnslu- og flutningskostnaði raforku og hefur einnig hækkað til iðnaðarins með auknum gæðum raforkunnar (afhendingaröryggi, stöðugleiki spennu og tíðni), og þar sem eigendur iðjuveranna telja nú mun minni óvissu fylgja rekstrinum hérlendis en í upphafi, þá hefur verið unnt að semja við þá um hækkun raforkuverðs. Íslendingar hafa og sýnt og sannað, að þeir eru í stakk búnir til að ná fullum tökum á framleiðslutækninni, sem fyrirmyndar rekstur útheimtir, og þeir hafa náð árangri á heimsmælikvarða við lágmörkun losunar gróðurhúsalofttegunda úr framleiðsluferlinu. 

Um þessa þróun ritar Hjörtur Torfason í Morgunblaðið 26. marz 2016 undir fyrirsögninni, "Áfram Ísal":

"Ennfremur hefur forsendum orkusölu til fyrirtækisins verið breytt að nokkru með hliðsjón af því, að samkeppnisstaða Íslands gagnvart nágrannaríkjum austan og vestan hafsins er nú önnur og styrkari en áður var, eins og vonir stóðu til, þegar af stað var farið."

Í árdaga íslenzku nýiðnvæðingarinnar á Viðreisnarárunum var aðalgagnrýnin á hana, að erlent auðvald gæti náð tangarhaldi á íslenzku athafnalífi, efnahagskerfi og þar með á stjórnmálalífinu. Þarna gerðu kommúnistar í raun út á minnimáttarkennd þjóðar, sem nýlega hafði hlotið fullt sjálfstæði, og ekkert af þessu hefur gengið eftir, og skrattinn reyndist þarna málaður á vegginn af afturhaldsöflum, sem vildu halda efnahagslífinu og þar með þjóðlífinu í greipum embættismanna og stjórnmálamanna. Íslendingar reyndust nægir bógar, hver á sínu sviði, til að taka málin í sínar hendur.  Vilji er allt, sem þarf. 

Á 8. áratug 20. aldarinnar hörfaði afturhaldið  í landinu frá hræðsluáróðri í garð alþjóðlegs auðvalds yfir í heilsufarslegan áróður í garð stóriðjunnar, sem þá voru 2 fyrirtæki, Íslenzka Álfélagið í Straumsvík og Íslenska járnblendifélagið á Grundartanga í Hvalfirði, fyrir mengun innanhúss og utan. Slíkur áróður á jafnan greiðan aðgang að fólki, enda hver sjálfum sér næstur í heilsufarslegum efnum. Þegar tæknin leyfði á 9. áratuginum, gjörbreyttu bæði fyrirtækin mengunarvörnum sínum til hins betra, svo að nú þykir t.d. frammistaða ISAL til mikillar fyrirmyndar í þessum efnum, og er hvorki hægt með marktækum hætti að sýna fram á hækkun flúoríðs í gróðri utan þynningarsvæðis við Straumsvík né hægt að sýna fram á meiri mengun af mannavöldum úti fyrir strönd þar en annars staðar við landið. 

Þar sem glæpurinn hvarf, voru góð ráð dýr fyrir afturhaldsöflin, og þau fundu upp á því um aldamótin 2000 að hafa allt á hornum sér varðandi virkjanir og línulagnir, og þar stendur hnífurinn einmitt í kúnni núna, eins og 3. áfangi Rammaáætlunar er gott dæmi um, þar sem ósk Orkustofnunar um frummat Verkefnisstjórnar Rammaáætlunar á fjölda virkjanakosta var hunzaður og við frummat annarra virkjanakosta var hvorki tekið tillit til samfélagslegra kosta/galla né þjóðhagslegs ávinnings/taps.  Landsnet er í stórvandræðum með að tengja Suðurnesin við landskerfið með 220 kV línu, og tenging Suðurlands og Norðurlands er í uppnámi vegna andstöðu við hagkvæmasta, umhverfisvænsta og tæknilega bezta kostinn, Sprengisandslínu.  Er andstaðan með þeim hætti, að ekki verður annað séð en grafa þurfi jarðstreng þar um 200 km leið með viðeigandi spanspóluvirkjum með um 25 km millibili til að hamla gegn miklu rýmdarálagi jarðstrengsins. Þetta mun væntanlega hækka flutningskostnað raforku í landinu um sinn, en kannski má selja forvitnum ferðamönnum aðgang að jarðhýsum, sem hýsa þessi tækniundur. 

Allan tímann síðan "stóriðjustefnan" var kynnt til sögunnar af Viðreisnarstjórninni 1959-1971, hefur raforkuverðið til hinna erlendu fyrirtækja verið bitbein.  Eru margir raftar á sjó dregnir í þeirri orrahríð, sem lítið hafa til málanna að leggja annað en að sá tortryggni og óvild í garð erlendu fjárfestanna, sem hætta vilja fé sínu með því að leggja sitt að mörkum til atvinnuuppbyggingar á Íslandi, sem myndar þriðju meginstoðina undir gjaldeyrisöflun landsins. Að hreykja sér sem hanar á haug um málefni, sem þeir hafa ekki kynnt sér til hlítar, er óviturlegt, en er það ekki einmitt einkenni s.k. beturvita ("Besserwisser") ?   

Algeng bábilja er að bera saman raforkuverð samkvæmt almennum smásölutaxta til fyrirtækja eða heimila annars vegar og hins vegar umsamin heildsöluverð í langtímasamningum, þar sem margvíslegar gagnkvæmar skuldbindingar samningsaðila eru niðurnjörvaðar.  Smásölutaxtinn án virðisaukaskatts er allt að ferfaldur stóriðjutaxtinn, og þetta telja gagnrýnendur þessara samninga vera afar ósanngjarnt.

Þeir, sem halda á lofti svona grunnhyggilegum málflutningi hafa í raun ekkert vitrænt fram að færa til þeirrar umræðu, hvort þessi viðskipti séu þjóðhagslega hagkvæm eður ei.  Þeir fullyrða út í loftið, að "almenningur sé að greiða niður orkuverð til stóriðju.  Þetta er gamla sagan um fílinn, sem einfeldningurinn reynir að lýsa í heild sinni með lýsingu á afmörkuðum líkamshlutum.   

Villan við téðan samanburð er, að stóriðjan sér um og kostar sína raforkudreifingu sjálf, en dreifingin nemur 57 % af heildarupphæð heimilistaxtans.  Vinnslu-og flutningsþáttur verðs til almennings er í raun VFVA=1,68 x MVálv, þar sem MVálv er meðalverð til álveranna þriggja á Íslandi árið 2015 að meðtöldum flutningskostnaði.  Nú þarf að taka tillit til þess, að tilkostnaður við raforkuvinnslu og flutning fyrir álver er af ýmsum ástæðum (virkjun strax fullnýtt, jafnt álag, hár aflstuðull, langtímasamningur, kauptrygging o.fl.) lægri á hverja orkueiningu en fyrir almenningsveitur, þ.e. heimili og lítil og meðalstór fyrirtæki, og getur munað rúmlega helmingi, þ.e. VFKA=2,1 x MVálv.

Á meðan VFVA<VFKA getur almenningur unað við kostnaðarskiptinguna í raforkukerfinu á milli sín og álveranna, en ef VFVA>VFKA, þá mætti halda því fram með rökum, að almenningur greiddi niður raforkuverð til stóriðju.

Hagsmunir almennings gagnvart stórnotendum raforku hafa í raun verið tryggðir með því, að ný stóriðjufyrirtæki eða viðbætur við eldri stóriðju greiði í hverju tilviki jaðarkostnaðarverð fyrir viðbótar orkuna, þ.e. reiknað verð m.v. ákveðna fjármagnsávöxtun, t.d. 8 %/ár. Í sumum tilvikum hefur jafnvel verið gengið svo langt að láta nýja verðið ná yfir öll raforkukaupin.  Með því að þvinga fram slíka samninga, er orkusalinn að setja samkeppnishæfni gamallar verksmiðju í uppnám. Þetta á t.d. við um nýjan raforkusamning Landsvirkjunar við Rio Tinto Alcan árið 2010 um sölu til ISAL í Straumsvík.  Rekstrarerfiðleikar fyrirtækisins hafa ratað í fréttirnar, og fyrirtækið berst í bökkum, á meðan markaðsverð á áli er undir 1800 USD/t Al og verðuppbót (premía) er lág vegna lítillar eftirspurnar m.v. framboð.  

Meðalorkuvinnslukostnaður kerfisins lækkar með minnkandi skuldabyrði og fjármagnskostnaði virkjunarfyrirtækjanna og flutningsfyrirtækisins, því að stærsti kostnaðarliðurinn í íslenzka raforkukerfinu er fjármagnskostnaður, og þetta kemur fram í getu markaðarins til að lækka raunverð til almennings, eins og lengi vel var áskilið í lögum frá tíð Hjörleifs Guttormssonar, iðnaðarráðherra, en var afnumið með nýjum raforkulögum 2004, og samkvæmt þeim er orkuvinnslufyrirtækjunum heimilt að hækka hagnað sinn í staðinn.  Forstjóri Landsvirkjunar hefur einmitt boðað stóraukinn hagnað og arðgreiðslur, en eru fulltrúar eigendanna, Alþingismenn, sammála þessari stefnubreytingu stjórnar fyrirtækisins.  Blekbóndi og ýmsir fleiri eru þeirrar skoðunar, að þessi nýja stefna sé óskynsamleg ráðstöfun m.t.t. hámörkunar þjóðhagslegrar hagkvæmni, þ.e. að þjóðarkakan stækki hraðar, ef almenningur í landinu fær að njóta ávaxta lækkaðs meðaltilkostnaðar í raforkukerfinu.   

Það má fullyrða, að stóriðjufyrirtækin hafa staðið undir sínum hluta kostnaðarins við uppbyggingu raforkukerfisins á Íslandi og vel það.  Samt hefur ráðandi fyrirtæki á markaðinum, ríkisfyrirtækið Landsvirkjun, lagt í töluverðan kostnað og fyrirhöfn  að við að reyna að selja rafmagn úr landi um sæstreng.  Hefur bægslagangur í þessa veru keyrt um þverbak síðan 2009 eða um þær mundir, er Hörður Arnarson tók við forstjórastöðu fyrirtækisins og vinstri meirihluti á Alþingi skipaði fyrirtækinu nýja stjórn.  Hefur Hörður haft uppi stór orð um miklu meiri arðsemi slíkrar beinnar orkusölu til Bretlands en með orkusölu til orkusækinna útflutningsfyrirtækja á Íslandi.  Blekbóndi hefur jafnan talið þetta hina mestu firru vegna gríðarlegs kostnaðar við slíkan streng, sem gera mundi virðisauka slíkrar orkusölu að engu. 

Þann 12. júlí 2016 kynnti iðnaðar- og viðskiptaráðherra, Ragnheiður Elín Árnadóttir, skýrslu, sem henni hafði borizt fyrir Brexit, 23. júní 2016, frá "Verkefnisstjórn sæstrengs".  Bretar komu að gerð þessarar skýrslu, enda er viðskiptahugmyndin sú, að Englendingar nýti 1000 MW afl í sínu rafkerfi frá þessum streng. Ályktunin, sem draga má af niðurstöðu þessarar skýrslu er sú, að Bretar hafna kurteislega frekari þátttöku í undirbúningi sæstrengs á milli Íslands og Skotlands, af því að hann falli ekki að brezkum reglugerðum um fjárhagsstuðning við kaup á endurnýjanlegri orku, sem framleidd er án losunar teljandi magns af gróðurhúsalofttegundum út í andrúmsloftið. Þá yrði afkoma slíks strengs og virkjana fyrir hann algerlega háð niðurgreiðslum úr brezka ríkissjóðinum, sem séu ekki lengur nauðsynlegar á Bretlandi, nema til vindmyllna úti fyrir ströndinni og til kjarnorkuvera (Hinkley Point C, kostnaður 150 USD/MWh).    

Kostnaðaráætlun þessarar skýrslu fyrir téðan sæstreng og virkjanir nemur miaISK 800 jafngildi miaUSD 6,5 (m.v. gengið 1 USD = 123 ISK).  Markaðsverð raforku á Englandi er nú svo lágt, undir 50 USD/MWh í heildsölu eftir fall sterlingspunds 2016, og spáð svo lágu næsta áratuginn, þó að einhver hækkun verði, að kostnaður raforku frá Íslandi um þennan dýra streng, sem blekbóndi reiknar á bilinu 80 USD/MWh - 130 USD/MWh, að viðskiptin yrðu algerlega háð niðurgreiðslum úr brezka ríkissjóðinum, sem ekki eru í boði samkvæmt skýrslunni.  Lægri talan á ofangreindu bili fæst út frá kostnaðaráætlun téðrar skýrslu.  Sé hins vegar kostnaður sambærilegs sæstrengs á milli Ísraels og Grikklands, sem nú er að komast á framkvæmdastig, lagður til grundvallar, virðist um verulega vanáætlun strengkostnaðar að ræða, og að miaUSD 9,9 væri nær lagi, og með hana að vopni fást ofangreind efri mörk kostnaðarbilsins. 

Landsvirkjun hefur síðan 2010 haldið uppi áróðri um mikla arðsemi sæstrengsins. Honum kann að hafa verið ætlað að styrkja samningsstöðu Landsvirkjunar gagnvart eigendum iðnfyrirtækjanna, sem stóðu frammi fyrir endurskoðun raforkusamninga.  Sé sú raunin, er það afar barnaleg afstaða, því að lækkandi markaðsverð á Englandi og tæknilega og fjárhagslega áhættusamt sæstrengsverkefni var auðvitað alla tíð á vitorði viðkomandi fjárfesta. Það hefur alla tíð blasað við þessum blekbónda hér, að téður áróður væri tómt bull og vitleysa, og má sjá þess stað víða á þessu vefsetri.

Nú hafa hins vegar bætzt við nýjar upplýsingar, sem endanlega gera út af við þessa sæstrengsdrauma, hvað sem arðseminni líður.  Það er hreinlega ekki næg hagkvæm orka í landinu, sem sæmileg sátt getur náðst um að virkja, til að anna orkuþörfinni innanlands ásamt fram á miðja þessa öld og orkuþörf sæstrengsins líka.  Það er bæði vegna tilhneigingar til að setja vaxandi hluta orkulindanna í verndarflokk með aukinni velmegun í landinu og vegna fyrirsjáanlegs stórs hlutverks rafmagnsins við að leysa jarðefnaeldsneyti af hólmi.  Ekki þarf að taka fram, að olíuvinnsla á íslenzku umráðasvæði norður í höfum verður vart að raunveruleika úr þessu, enda mjög kostnaðarsöm og hefur í för með sér alvarlegar umhverfisógnanir. 

Vart er nú unnt að reikna með meiri raforkuvinnslu í landinu en 35 TWh/ár, og orkuvinnslan árið 2016 nær um 19 TWh, þ.e. 54 % af raunhæft virkjanlegri orku hafa þegar verið nýtt. 

• Álverin nota nú um 12,5 TWh/ár og gætu þurft 15 TWh/ár alls til að fullnýta framleiðslugetu sína ("full potential") með bættri framleiðslutækni.
• Önnur stóriðja notar nú um 2 TWh/ár og gæti þurft 5 TWh/ár alls.
• Kísiliðnaður, sem í fyrsta áfanga á að vera 240 MW að afli, er hannaður fyrir 500 MW í framtíðinni, og þarf þá 4 TWh/ár.
• Almenn raforkunotkun heimila og fyrirtækja er nú innan við 4 TWh/ár, en gæti að 35 árum liðnum numið 6 TWh/ár vegna fólksfjölgunar, afnáms olíukyndingar og aukinnar framleiðslu.
• Ef allur fartækjaflotinn á landi hefur verið rafvæddur árið 2050 með einum eða öðrum hætti, eins og vonir standa til, þá mun hann þurfa 1,5 TWh/ár.
• Rafvæddur fiskiskipafloti landsins mun þurfa 1,2 TWh/ár.
• Millilandaskip og flugvélar landsmanna verða rafvædd eða eldsneyti á þessa farkosti framleitt með rafmagni, sem gæti numið 1,5 TWh/ár.
• Framleiðsla landbúnaðarins mun vaxa verulega, enda er samkeppnisstaða hans sterk í krafti einstakra gæða og ferðamannasægs.  Ekki sízt eru framtíðarmöguleikar á sviði grænmetisræktar, og mun landbúnaðurinn þurfa a.m.k. 0,1 TWh/ár raforku í stað eldsneytis.

Eldsneytisnotkun Íslendinga árið 2015 nam 732 kt og kostaði þessi innflutningur alls miaISK 83 eða um 914 USD/t.  Til samanburðar var vöruskiptajöfnuðurinn árið 2015 neikvæður um miaISK 30.  Þessi samanburður sýnir, hversu þjóðhagslega mikilvægt er að leysa þessa óhollustusamlegu erlendu orku af hólmi með innlendri, sjálfbærri orku. Hún nemur samkvæmt þessum áætlunum blekbónda rúmlega 4 TWh/ár.  Þegar öll ofangreind raforkuþörf landsmanna árið 2035 er lögð saman, fást 34,3 TWh/ár.  

Miðað við núverandi tilhneigingu að klípa stöðugt utan af þeim virkjanakostum, sem í nýtingarflokk fara, er óraunhæft núna að reikna með meiru en 35 TWh/ár af tiltækri raforku.  Margnefndur sæstrengur þarf tæplega 9 TWh/ár samkvæmt nýjustu skýrslu um hann frá júlí 2016, og nánast ekkert af þeirri orku virðist munu verða til reiðu í framtíðinni.  Það er þess vegna algerlega tómt mál að tala um risafjárfestingu í aflsæstreng Ísland-Skotland.   

 

 

 

 

 

Of lág hlutdeild

Frétt birtist nýlega á vef Morgunblaðsins um 448 % aukningu á sölu alraf- eða tengiltvinnbíla á fyrri hluta árs 2016 í samanburði við sama tíma árið áður.

Það er mikil hlutfallsleg aukning, sem ber að fagna, en þegar breytingar verða á litlum stærðum, rjúka hlutfallstölur fljótt upp úr öllu valdi, og hundraðshlutföll eru þá óhentug, en betra er að skýra frá viðmiðunartölunni og margföldunarstuðli hennar, 35 og 4,48-földun sölu samkvæmt orðanna hljóðan.

Samkvæmt fréttinni er heildarfjöldi seldra nýrra alraf- eða tengiltvinnbíla á Íslandi, á fyrri árshelmingi 2016, 275 talsins, og þar af seldi Hekla 156 eða 57 %, sem sýnir virðingarverðar áherzlur þessa sögufræga fyrirtækis með heimsþekkta nafninu.  

Þessi fjöldi nýrra rafknúinna farartækja er hins vegar óviðunandi lítill á Íslandi m.v. markmið landsins um 40 % minni losun gróðurhúsalofttegunda árið 2030 en árið 1990, einnig frá umferðinni. Ísland er ekki kjörlendi rafbíla að öllu leyti vegna veðurfars, en lágt raforkuverð og umhverfisvæn vinnsla raforku úr að mestu endurnýjanlegum orkulindum meira en vega upp minni drægni á hverri rafgeymahleðslu vegna lágs meðalhitastigs og vindafars. 

Hlutdeild nýrra alraf- og tengiltvinnbíla í heildarfjölda seldra nýrra bíla á fyrri hluta 2016, um 10´800, er innan við 3 %. 

Þetta er jafnvel lægra hlutfall en á meðal sumra Evrópuþjóða, þar sem hlutdeild sjálfbærra orkulinda í raforkuvinnslunni er þó aðeins um þriðjungur og raforkuverðið til almennings er meira en tvöfalt hærra en hér.  Í samanburði við Norðmenn, sem búa við hærra raforkuverð en Íslendingar vegna nokkurs innflutnings raforku um sæstrengi, þó að um 95 % raforkuvinnslu þeirra sjálfra sé með vatnsafli, erum við mjög aftarlega á merinni, því að fjórðungur bílainnflutnings í Noregi eru alraf- eða tengiltvinnbílar. Nú þarf að slá í merina, enda er það ekki aðeins þjóðhagslega hagkvæmt, heldur einnig hagkvæmt fyrir bílrekandann. 

Norska ríkið styður við kaup umhverfisvænna bíla með svipuðum hætti og íslenzka ríkið með eftirgjöf vörugjalda og virðisaukaskatts, svo að t.d. tengiltvinnbílar eru aðeins rúmlega 6 % dýrari fyrir bílkaupandann en sambærilegur benzínbíll.  Það þýðir, að án tillits til vaxta tekur í flestum tilvikum aðeins um 2 ár að vinna hærri stofnkostnað upp með sparnaði orkukostnaðar, og að teknu tilliti til vaxtakostnaðar verður endurgreiðslutíminn rúmlega 3 ár m.v. benzínverð á tilboði í júlí 2016.  

Ein skýring á téðu forskoti Norðmanna er hærra eldsneytisverð hjá olíuþjóðinni en olíusnauðu þjóðinni á Íslandi, en á móti vegur hærra raforkuverð í Noregi. Líklegt er, að Norðmenn hyggi gott til glóðarinnar að bæta loftgæðin í þéttbýli og að mega leggja bílnum þar endurgjaldslaust.  Hraðhleðslustöðvar, hleðslutími < 0,5 klst, og aðgangur að 16 A sölutengli fyrir hefðbundna hleðslu, hleðslutími < 3,0 klst, eru tiltölulega mun fleiri í Noregi en á Íslandi. Þá búast Norðmenn væntanlega við hækkun eldsneytisverðs og lækkun raforkuverðs með innleiðingu næturtaxta á niðursettu verði.  Eitt er víst; Norðmenn leggja vandlega niður fyrir sér og skeggræða um hagkvæmustu bifreiðakaup til lengdar litið.  Þetta hugarfar þekkir blekbóndi af eigin raun eftir fjagra ára búsetu í Noregi; að vísu fyrir mannsaldri síðan. 

Þetta ætti þó ekki að þurfa að tefja þróun rafvæðingar bílaflotans, sem vonandi er nú að taka við sér á Íslandi, því að á tengiltvinnbíl er yfirleitt unnt að aka 25-40 km á einni rafgeymahleðslu, háð útihitastigi, lestun bíls og aksturslagi.  Þegar tiltæk rafhleðsla hefur verið fullnýtt, skiptir bíllinn sjálfvirkt yfir á eldsneytið, oftast benzín. 

Blekbóndi festi í marz 2016 kaup á um 1640 kg (án byrði) tengiltvinnbíl af gerð, sem á fyrrihluta árs 2016 hafði 5,5 % markaðshlutdeild alraf- og tengiltvinnbíla, en merkið hafði hins vegar innan við 1 % markaðshlutdeild af heild.  Af þessu mætti álykta, að ykju umboðin framboð sitt og/eða kynningar á alraf- og tengiltvinnbílum, þá mundi hlutdeild slíkra bíla af heild vaxa.  Á tengiltvinnbíl verður orkukostnaðurinn vissulega hærri en á alrafbíl, en á móti er fullt akstursfrelsi og ekki hætta á að daga óvænt uppi áður en í áfangastað er komið, af því að hvassara var en búizt hafði verið við, eins og dæmi eru um. 

Blekbóndi mælir raforkunotkun við tengilinn, sem hleðslutæki bílsins er tengt við á húsvegg.  Í akstri einvörðungu á rafmagni er raforkunýtnin um 250 Wh/km, sem er a.m.k. tvöfalt uppgefið gildi framleiðandans, og ættu söluaðilar hérlendis að aðlaga upplýsingar til væntanlegra kaupenda íslenzkum aðstæðum, því að 100 % skekkja er óviðunandi. 

  Breytilegt rafmagnsverð (án fastakostnaðar) til blekbónda er 14 kr/kWh, svo að rafmagnskostnaður tengiltvinnbílsins nemur 3,5 kr/km, þegar hann er einvörðungu knúinn rafmagni (er í rafhami).  Sams konar bíll með einvörðungu benzínvél má ætla, að þurfi 0,07 l/km af benzíni í innanbæjarakstri.  Með benzínverði júlímánaðar 2016 á tilboði er þá orkukostnaður tengiltvinnbílsins í innanbæjarakstri um fjórðungur af orkukostnaði sambærilegs benzínbíls. 

Í akstri utan þéttbýlis vinna rafhreyfillinn og benzínvélin saman, og þar hefur heildarorkukostnaður reynzt vera 6,2 kr/km og benzínnotkun numið um 0,024 l/km, sem er 60 % meira en framleiðandi bílsins gefur upp, en er samt aðeins um 55 % af benzínkostnaði sambærilegs benzínbíls, utanbæjar.

Skýringarnar á því eru tvær:  Önnur er, að um þriðjungur leiðarinnar var ekinn á rafmagni einvörðungu, þ.e. í þéttbýli, og hin, að hinn hluta  leiðarinnar var ekið í tvinnhami, og þá er hlaðið inn á geymana við hemlun, og þegar vélin er notuð til hemlunar; þá breytist rafhreyfillinn í rafala, sem hleður orku inn á rafgeymana.  

Það fer eftir heildarakstri, aksturssamsetningu, raforkuverði og eldsneytisverði, hversu hagkvæm bílakaup af þessu tagi eru. Áhrifaríkustu breyturnar eru aksturssamsetningin og eldsneytisverðið, en m.v. 20´000 km akstur, sem skiptist til helminga, innan og utanbæjar, olíuverð rúmlega 40 USD/tunnu og gengið 123 ISK/USD, þá nemur árlegur orkusparnaður 150 kkr. Sparnaðurinn verður enn meiri, ef innanbæjarakstur er yfir 10´000 km/ár.  Þó að teikn séu ekki á lofti þessi dægrin um olíuverðshækkun, enda offramboð á mörkuðum, standa samt flestar olíuverðspár til hærra olíuverðs á næstu árum en nú á árinu 2016, enda hefur leit að nýjum lindum stórlega dregizt saman, þótt ekki muni verðið ná fyrri hæðum, nema óvæntir atburðir verði til að draga úr framboði eða auka eftirspurn. 

Sé árlegur rekstarkostnaður benzínbíls og tengiltvinnbíls með benzínvél borinn saman með 5 % ávöxtunarkröfu, þá fæst, að í flestum notkunartilvikum verður endurgreiðslutími fjárfestingarinnar 3-4 ár m.v. núverandi eldsneytisverð.  

Rafgeymarnir endast í flestum tilvikum skemur en bíllinn.  Samkvæmt framleiðanda tengiltvinnbíls blekbónda er meðalending 8 ár, og þá þarf væntanlega einu sinni að endurnýja rafgeymana á endingartíma bílsins.  Endingin fer þó eftir fjölda endurhleðsla, og þess vegna endurhleður blekbóndi ekki fyrr en lágmarkshleðsla er eftir á geymunum eða eftir að sjálfvirknin hefur skipt úr rafhami í eldsneytisham.

Rafgeymar batna með hverju árinu, og eru gæðin mæld í kWh/kg og endingu.  Jafnfram lækka þeir í verði, t.d. USD/kWh.  Fyrir þá, sem eru að íhuga kaup á nýjum bíl, er þó engin ástæða til að velja eldsneytisbíl, ef umhverfisvænni bíll hentar þörfunum, en svo er enn ekki í öllum tilvikum.  Að velja tengiltvinnbíl er í mörgum tilvikum fundið fé fyrir kaupandann, og ekki er verra, að slíkt er þjóðhagslega hagkvæmt.

 

Golf GTE söluhæsti tengiltvinnbíllinn

Misheppnuð uppboðshugmynd

Hér er frétt frá Færeyjum, en Færeyingar hafa staðið í dýrkeyptri tilraunastarfsemi með fiskveiðistjórnunarkerfi sitt.  Þeir reyndu sóknarmarkskerfi um hríð, en það leiddi til ofveiði og mikils útgerðarkostnaðar, auk þess sem viðskiptavinir sátu alloft á hakanum vegna ójafns frálags útgerðanna.

Nú hafa Færeyingar farið inn á nýja braut í þessum efnum að sögn Torheðins J. Jensens á www.vp.fo.  Öll varnaðarorð hérlendra manna og gagnrýni á hugmyndir um s.k. "uppboðsleið" fyrir aflaheimildir hafa rætzt samkvæmt frásögn Torheðins. 

Fjársterkir aðilar hirtu aflaheimildirnar á uppboðunum, og þau reyndust "hraðbraut" fyrir erlent auðvald inn í færeyska sjávarútveginn.  Engin nýliðun átti sér stað, því að þeir, sem hrepptu aflaheimildirnar, stunda allir fiskveiðar nú þegar á grundvelli eigin aflaheimilda. 

Hér er tilvitnun í Torheðin:

"Það, að þetta mikla söluandvirði [3,65 DKK/kg af makríl - innsk. BJo] endi allt í ríkiskassanum, verður aðeins staðreynd í skamman tíma, því að þegar þeir fjársterkustu hafa sigrazt á veikari félögunum, hverfur uppboðsverðið aftur niður í lægri fjárhæðir, því að enginn verður til að bjóða á móti."

Þetta er ógeðslegt kerfi spákaupmennsku, og færeyska ríkið mun ekki ríða feitu hrossi frá þessum viðskiptum, því að það fær ekki tekjuskatt af þeim erlendu fyrirtækjum, sem hrepptu hnossið, og vinnan við aflann kann að flytjast frá Færeyjum í einhverjum mæli.  Frá sjónarmiði fjölbreytilegs og sjálfbærs sjávarútvegs og frá langtímasjónarmiðum um tekjur hins opinbera af auðlindinni, sem koma víða að, ef allt er með felldu, þá er þetta dauðadæmt fyrirkomulag.

Uppgjör útgerðar, sem keypti aflahlutdeild á téðu makrílsuppboði, lítur þannig út, samkvæmt Torheðni:

• Sölutekjur skips:   6,50 DKK/kg (116 ISK/kg)
• Kvótakaup:          3,65 DKK/kg = 56 % af söluverði
• Laun:               1,95 DKK/kg = 30 %
• Olía:               0,25 DKK/kg =  4 %
• Rek.,afsk.,o.a.     0,65 DKK/kg = 10 %

Síðasti liðurinn í þessu tekju- og kostnaðaryfirliti gefur til kynna mikið tap á rekstrinum, sem helgast af því, að til kvótakaupanna fer a.m.k. tíföld sú upphæð, sem nokkur glóra er í.  Lítil útgerð, sem þannig mundi haga sér, færi strax á hausinn.  Eins og Torheðinn segir, munu hákarlarnir strax lækka sig, þegar þeir hafa drepið af sér samkeppnina.  Þess konar hugmyndafræði á engan rétt á sér í íslenzkan sjávarútveg né annars staðar.  Þessi tilraunastarfsemi var óþörf og skaðleg, en fróðlegt verður að fylgjast með framhaldinu. 

 

Vonir landsstjórnar brugðust