Goðsögnin um gagnsemi EES

Hér á landi étur hver upp eftir öðrum, að Íslendingar eigi velmegun sína nú um stundir aðild landsins að Evrópska efnahagssvæðinu að þakka. (Gleymist þá Hrunið, sem segja má, að sé því að kenna ?) Hér er heldur betur ruglað spilunum, og þessi áróður er til þess eins fallinn að draga úr sjálfstrausti og sjálfstæðisvitund landsmanna.  Það er reynt að koma því inn hjá þeim, að til að lifa í nútímalegu velferðarþjóðfélagi með tiltölulega góð lífskjör á evrópskan mælikvarða þurfum við að binda trúss okkar við stóra skonnortu, sem siglir undir bláum fána með 28 gulum stjörnum núna.  Þetta er rangtúlkun á staðreyndum málsins.  Það, sem Ísland þarf til velferðar, er viðskiptafrelsi og óskert fullveldi, og þetta samrýmist ekki vistinni í EES.

Sams konar sjónarmið um gallana við ESB hafa vafalaust legið að baki hjá mörgum þeirra, sem mynduðu meirihluta á Bretlandseyjum í júní 2016 fyrir úrsögn úr Evrópusambandinu, ESB.  Sannleikurinn er sá, að miðstýring ESB eykst hröðum skrefum, þ.e. að segja flutningur á hefðbundnu valdi þjóðríkjanna til framkvæmdastjórnar ESB, og þessi samrunaþróun sogar EFTA-ríkin til sín, eins og svarthol (samanhrunin sól) sogar til sín allt sólkerfið og allt, sem í grenndinni er, einnig ljósið, sem þó er massalaust, samkvæmt lögmáli Max Plancks, ef rétt er munað úr eðlisfræðinni forðum daga. 

Gott dæmi um þessa háskalegu þróun fyrir EFTA-löndin þrjú í EES-"samstarfinu", sem vilja halda sjálfstæði sínu í líkingu við fjórða EFTA-landið, Sviss, með sinn tvíhliða samninga við ESB, er Orkusamband ESB. Þegar þjóðþing EFTA-landanna þriggja samþykktu EES-samninginn 1992-1993, var ekkert í líkingu við núverandi stofnanavæðingu og flutning málefnasviða frá stjórnvöldum aðildarlandanna til Framkvæmdastjórnarinnar á döfinni. 

Allar þrjár æðstu stofnanir ESB samþykktu árið 2009 að setja á laggirnar Orkustofnun ESB, ACER. Þar var viðtekin skoðun, að stórbæta þyrfti samtengingar á milli rafkerfa og gaskerfa aðildarlandanna til að auka afhendingaröryggi orkunnar, til að flýta fyrir orkuskiptum (ná markmiðum ESB um koltvíildislosun) og til að jafna orkuverð á ESB-svæðinu.

Ekkert af þessu á við á Íslandi, og þar af leiðandi eigum við ekkert erindi í ACER.  Við mundum einskis ávinnings njóta, brjóta Stjórnarskrána og taka gríðarlega áhættu vegna ólýðræðislegrar ákvarðanatöku um raforkuflutningsmál landsins.  Þróun slíkrar aðildar er ennfremur algerlega í þoku, því að stöðugt bætir Framkvæmdastjórnin við gerðum.  Þannig er nú 4000 blaðsíðna viðbót í gerjun, sem mun kallast Fjórði orkumarkaðslagabálkurinn.  Það er talið öruggt, að með honum munu völd ACER aukast enn. "Salami" eða sneiðaðferðin er hluti af stjórnlist ESB til sálrænnar aðlögunar aðildarþjóðanna að "hinni óhjákvæmilegu þróun" að "Sambandsríki Evrópu".  Í þessu samhengi gerir Framkvæmdastjórnin engan greinarmun á EFTA-ríki og ESB-ríki.  Þar stendur hnífurinn í kúnni.  Í Noregi og á Íslandi vita hins vegar margir, að ESB er hvorki upphaf né endir alls.  Það er ágætislíf utan við EES, eins og Bretar munu brátt komast að.  

Einkennandi fyrir málflutning stuðningsmanna inngöngu Íslands í Orkusamband ESB er að fimbulfamba um það, sem ekki skiptir máli, eða um aukaatriði eða hrein formsatriði, á meðan efnisatriði máls liggja óbætt hjá garði.  Dæmi um þetta eru öll 7 atriði iðnaðarráðuneytisins í samantekt þess á minnisblaði lögmannsins Ólafs Jóhannesar Einarssonar, dags. 12. apríl 2018, sem Heimssýn mótmælti kröftuglega 23. apríl 2018

1. Eignarréttur orkuauðlinda skiptir engu máli í sambandi við ACER, því að ráðstöfunarréttur (Norðmenn kalla þetta "styringsretten".) raforkunnar fer til raforkumarkaðar ESB, sem mun geta boðið í alla raforku á markaði á Íslandi samkvæmt Þriðja orkubálkinum.
2. "Þriðji orkupakkinn haggar í engu rétti Íslands til að ákveða með hvaða skilyrðum orkuauðlindir landsins eru nýttar, og hvaða orkugjafar eru nýttir hér á landi."  Það hefur varla nokkur haldið því fram, að Þriðji orkubálkurinn hefði áhrif á Rammaáætlun, en hitt er víst, að ásókn í íslenzkar orkulindir mundi vaxa mjög með tilkomu aflsæstrengs.  Það er jafnframt undir hælinn lagt, hvað úr þessu Orkusambandi verður, nema telja má öruggt, að valdsvið ACER víkki, jafnvel út fyrir orkuflutninga.
3. Að "ACER myndi þrátt fyrir aðild Íslands að stofnuninni [áheyrnaraðild] ekki hafa neitt að segja um atriði á borð við fyrirkomulag leyfisveitinga og stjórnsýslu hér á landi", kemur efnisatriðum málsins ekki við, því að hið formlega vald OS verður án innihalds, og úrskurður getur aðeins orðið ACER þóknanlegur.  Annars fer málið til ESA/EFTA-dómstólsins.
4. Það er beinlínis rangt, að ACER hafi aðeins valdheimildir gagnvart opinberum eftirlitsaðilum, því að útibú ACER á Íslandi verður ekki opinber stofnun, heldur óháð íslenzkum yfirvöldum og undir stjórn ACER um strengjabrúðuna ESA.  
5. ESA er lögræðilegt skálkaskjól fyrir stjórnarskrárbrot á Íslandi og í Noregi, sem felst í völdum yfirþjóðlegrar stofnunar, þar sem löndin njóta ekki jafnstöðu á við ESB-löndin, yfir málefnum á Íslandi, sem spanna allt þjóðfélagið (raforkuflutningar).
6. Það er gróf rangtúlkun, að valdheimildir ACER eigi ekki við á Íslandi "svo lengi sem hér eru engin slík orkumannvirki", þ.e. aflsæstrengir til útlanda.  Með því að samþykkja innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn, mundi Alþingi skuldbinda Íslendinga til að aðlaga flutningskerfi raforku landsins að Kerfisþróunaráætlun ESB.  Þar er "Ice Link" eitt rúmlega 170 samtengiverkefna á milli landa.  Sjá menn ekki skriftina á veggnum ?
7. "Þriðji orkupakkinn haggar því ekki, að það er á forræði Íslands að ákveða, hvaða stjórnvald myndi veita leyfi fyrir lagningu sæstrengs ...  ."Hvaða máli skiptir þetta, þegar aðrir ákveða, hvort og hvenær strengurinn verður lagður ?

Að þvílíku fyrirbrigði sem ACER-málinu skuli skola upp að ströndum Íslands sem afrakstri EES-"samvinnunnar" sýnir, hversu dýrkeyptur þessi EES-samningur er.  Upptaka um 500 ESB gerða hér á ári hverju veldur auk þess íslenzku atvinnulífi og stjórnsýslu miklum óþarfa erfiðleikum og þar af leiðandi óþarfa kostnaði, sem beint og óbeint gæti numið yfir 80 miaISK/ár.  Fjárfestingaþörf Landsnets vegna orkuflutninga að og frá fyrsta sæstreng, 1200 MW, gæti numið svipaðri upphæð.  Það má hiklaust draga þá ályktun af öllu þessu, að vist smáríkis langt norður í Atlantshafi með "stórveldum" meginlandsins henti alls ekki og verði alger tímaskekkja á tímum "BREXIT".  

 

 

Fyrir hverja er raforkukerfið ?

Raforkukerfið er undirstaða nútímalífs á heimilum landsins og undirstaða allrar atvinnustarfsemi og þar af leiðandi verðmætasköpunar í landinu, þótt það leiki misveigamikið hlutverk eftir tækjabúnaði og starfsemi.

Því miður hefur Alþingi enn ekki mótað landinu orkustefnu, og sumpart þess vegna hefur leiðandi fyrirtæki landsins á sviði raforkumála, ríkisfyrirtækið Landsvirkjun, leiðzt inn á ankannalegar brautir í stefnumótun.  Þar hefur síðan 2010 setið á forstjórastóli maður, sem boðað hefur hámörkun arðs af auðlindum, þar sem Landsvirkjun á nýtingarrétt.  Sú stefna hefur aldrei verið rædd, hvað þá samþykkt af fulltrúum eigandans á Alþingi.   Forstjórinn hefur boðað 10-20 miaISK/ár arð f.o.m. 2019, en fyrirtækið greiðir þó enn aðeins 1,5 miaISK í arð á ári.  Virðist hann í sjálfbirgingshætti hafa tekið of mikið upp í sig og þá horft framhjá óskrifuðum skyldum langstærsta virkjunarfyrirtækis landsins um að anna lunganum af nýrri raforkuþörf á hverjum tíma. Til slíkra fjárfestinga er rétt að nota drjúgan hluta hagnaðarins í stað þess að slá lán og gera þannig vinnslukostnað virkjananna hærri.   

Stjórn Landsvirkjunar virðist túlka raforkulögin frá 2003, sem kveða á um frjálsa samkeppni á sviði raforkuvinnslu og sölu rafmagns, þannig, að ætlazt sé til hámörkunar arðs til eigendanna.  Þetta er órökstudd og skrýtin túlkun ríkisfyrirtækis og í raun algerlega óþörf stefnubreyting, sem virðist eiga rætur að rekja til sérvizku forstjórans um "evrópskt" orkuverð á Islandi í stað þess að lágmarka orkuverð til almennings, eins og var upprunalegt stefnumið Landsvirkjunar. 

Miklu nær er að móta fyrirtækinu þá eigandastefnu, að hagnaður fyrirtækisins skuli ganga til nýfjárfestinga og lækkunar á raforkuverði til almennings, ef afgangur verður.  Jafnframt verði Landsvirkjun lagðar þær skyldur á herðar að tryggja, að aldrei verði forgangsorkuskortur á landinu.  Það gæti skert samkeppnishæfni fyrirtækisins og þess vegna brotið í bág við Annan orkumarkaðslagabálk ESB, sem er hluti EES-samningsins.  Þetta er eitt dæmið um óhagræðið, sem hlýzt hérlendis af að innleiða reglur meginlandsins í lög hérlendis.  

Þetta síðasta atriði hefur óneitanlega kostnaðarauka í för með sér, en er þjóðhagslega nauðsynlegt, því að forgangsorkuskortur er 10-1000 sinnum dýrari per kWh en vinnslukostnaður raforkunnar, háð starfseminni, sem fyrir barðinu verður á orkuskortinum.

Landsvirkjun kýs fremur að leysa öryggismálið með sæstreng til Bretlands.  Það er mjög slæm lausn af eftirtöldum ástæðum:

1. Rekstur slíks sæstrengs felur í sér orkusóun og þar með auðlinda- og fjársóun.  Það má hiklaust reikna með 10 % töpum frá virkjunum á Íslandi og inn á flutningskerfi í Skotlandi, þaðan sem reyndar er flöskuháls til Englands.  M.v. 1200 MW Ice Link, verða afltöpin 120 MW og orkutöpin tæplega 1,0 TWh/ár.  Þetta er svipað og varaafl og varaorka þyrftu að vera til að girða fyrir afl- og orkuskort, ef ófyrirséðir atburðir verða.  
2. Sæstrengur upp á 1200 MW getur fyrirvaralaust bilað, og bilanatíðni sæstrengja og tengibúnaðar þeirra virðist vera talsvert hærri en gengur og gerist með virkjanir, aðveitustöðvar og línur á landi.  Fyrir heilt landskerfi er algert óráð að reiða sig á slíkt.  Ef 1200 MW álag fellur skyndilega brott af landskerfinu íslenzka, verða gríðarlegar spennu- og tíðnisveiflur.  Til að draga úr tjóni af þeirra völdum, jafnvel víðtæku straumleysi, hugsanlega altæku hruni stofnkerfisins ("black-out"), þarf rándýran búnað hjá Landsneti. Hver borgar hann ?  Samkvæmt Orkusambandi ESB lendir kostnaðurinn á innlendum viðskiptavinum Landsnets.  
3. Sæstrengur þessi mundi taka land fjarri þeim stöðum, þar sem stofnkerfið er sterkt.  Þar af leiðandi mundi þurfa að styrkja flutningskerfið verulega vegna sæstrengs, líklega með 400 kV loftlínum frá helztu virkjunum landsins.  Andstæðingar þessara framkvæmda verða miklu fleiri (og argvítugri) en andstæðingar bráðnauðsynlegra línulagna til héraða á landinu, sem eru í orkusvelti.  Það gæti þurft að skipta um þjóð í landinu til að fá þessa framkvæmd samþykkta af þjóðinni.  Framkvæmdin er þess vegna óraunhæf án einhvers konar ólýðræðislegrar valdbeitingar yfirþjóðlegs valds.
4. Ice Link, 1200 MW, útheimtir líklega nýjar virkjanir að vinnslugetu 6,0 TWh/ár, en flutningsgeta strengsins nemur um 9,0 GWh/ár. Tal um bætta nýtingu orkukerfisins um 2,0 TWh/ár vegna sæstrengs er út í loftið. Þannig væri hægt að flytja inn 3,0 TWh/ár, og það er líklegt, að svo yrði gert til að mæta þörfum landsmanna fyrir aukna raforku, þ.m.t. orkuskiptanna fyrirhuguðu, en það yrðu  þá sýndarorkuskipti að leysa hér jarðolíueldsneyti af hólmi með rafmagni, sem framleitt er með jarðefnaeldsneyti niðri í Evrópu og flutt hingað með ærnum tilkostnaði.  Þannig mundi raforkuverðið stórhækka hérlendis og orkuskiptin verða tafsamari, enda varla hagkvæm lengur fyrir þá, sem að þeim standa.

Vilja landsmenn þessi býti ?  Nei, það er nánast öruggt, að mikill meirihluti þeirra yrði hundóánægður, jafnvel miður sín, með þessi býti, enda er engin vitglóra í þeim.  Heilbrigð skynsemi hefur verið gerð útlæg úr landinu, ef þessi ósköp verða ofan á.  Raforkukerfi Íslands er ætlað landsmönnum sjálfum til hagsbóta, en ekki ríkissjóði eða öðrum sjóðum til að græða á í viðskiptum með rafmagn, hvað þá til að framleiða og flytja rafmagn til útlanda til að flýta örlítið fyrir orkuskiptum þar.  Af þessum sökum er landsmönnum hollast að viðhalda óskertum yfirráðarétti yfir raforkunni og óskertu ákvarðanavaldi um það, hvort sæstrengur verður lagður frá Íslandi til útlanda eða ekki.  

Íslenzka raforkukerfið er vel rekið, en við þurfum fleiri virkjanir, öflugra flutningskerfi, styrkt og endurnýjað dreifikerfi, til aukinnar verðmætasköpunar innanlands, sem staðið getur undir a.m.k. 3,0 % hagvexti á ári og 50 miaISK/ár auknum útflutningstekjum.  

Raforkuvinnslan árið 2017 nam um 18,7 TWh, og var hlutur Landsvirkjunar 75 %.  Aukið rennsli í ám gaf metvinnslu í stærstu virkjun landsins, Fljótsdalsstöð, ásamt í þremur virkjunum á Þjórsár/Tungnaársvæðinu, Sigöldu, Búðarhálsi og Sultartanga og í Steingrímsstöð í Soginu.  Aukin orkuvinnsla án fjárfestinga bætir auðvitað nýtingu virkjananna; framhaldi á því má búast við á næstu árum. 

Til að nýta yfirfall á stíflu miðlunarlóns þarf hins vegar að fjárfesta, og það gerir Landsvirkjun nú með Búrfelli 2.  Þegar hún verður tekin í rekstur síðar á þessu ári, 2018, verður hægt að draga úr vinnslu jarðgufuvera og taka þær í viðhald á meðan gnótt er vatns í lónum.  Oft er það hins vegar þannig, að ekki er gott vatnsár samtímis um allt land, og þá er nauðsynlegt að geta flutt mikið afl á milli landshluta til að koma í veg fyrir staðbundinn orkuskort.  Til að sæstrengur mundi nýtast sem varaaflgjafi, þarf að sjálfsögðu að afnema alla flöskuhálsa í flutningskerfinu innanlands.

Hæsti klukkustundartoppur Landsvirkjunar í fyrra var 1831 MW þann 15. desember 2017.  Þá var tiltækt afl í virkjunum fyrirtækisins 1881 MW.  Mismunurinn er aðeins 50 MW eða 2,7 %.  Þetta er allt of lítið varaafl, til að fullnægjandi afhendingaröryggis sé gætt, og þarf a.m.k. að tvöfalda.  Það er ljóst af þessu, að Landsvirkjun má ekki láta deigan síga, heldur verður strax að ráðast í nýja virkjun eftir Búrfell 2 og Þeistareyki, en hún hefur dregið lappirnar og virðist ætla að gera virkjanahlé og bíða aflskorts.  

Nokkuð hefur verið litið til Vindorkugarða til að bæta úr fyrirsjáanlegum orkuskorti.  Engin reynsla er af slíkum hérlendis.  Það er annars konar áreiti af þeim en fallvatns- og jarðgufuvirkjunum.  Sjónmengun er talsverð, og hljóðmengunin er algerlega ný af nálinni. Af þessum sökum ætti leyfisveiting fyrir vindorkugarð ekki að koma til greina innan 10 km frá byggðu bóli.

Litlum og meðalstórum vatnsvirkjunum mun örugglega fjölga talsvert á næstu áratugum, eins og nú á sér stað í Noregi.  Slíkar virkjanir geta malað eigendum sínum gull, er frá líður, og aukið staðbundna orkulega sjálfbærni.  Slíkt dregur úr orkuflutningsþörf inn á svæðið, en útrýmir henni aldrei.  Dæmi um þetta er fyrirhuguð 55 MW Hvalárvirkjun á Ströndum.  Virkjunin er gríðarlegt hagsmunamál fyrir Vestfirðinga og þar með landið allt.  Hún veitir Vestfirðingum möguleika á sambærilegu afhendingaröryggi raforku og flestir aðrir landsmenn njóta, ef Vestfirðir verða samtímis hringtengdir um nýja aðveitustöð á Nauteyri í Ísafjarðardjúpi.  Með þessu móti yrði skotið traustri stoð undir byggðir Vestfjarða og öfluga atvinnustarfsemi á sviði fiskeldis, ferðaþjónustu, sjávarútvegs og landbúnaðar.  Fyrst um sinn yrðu Vestfirðingar aflögufærir um raforku inn á landskerfið um Vesturlínu, og veitir ekki af, en fljótlega mun þurfa að bæta við virkjunum á Vestfjörðum til að anna þörfum orkuskiptanna og vaxandi mannafla.

 

 

 

Fundur í Valhöll um ACER-málið 10.04.2018

Sjálfstæðisflokkurinn lætur ekki embættismannakerfið mata sig á upplýsingum um flókin mál, til þess síðan að gleypa þær hráar, þótt þær séu ættaðar innan úr EES-samstarfinu. Af málflutningi utanríkisráðuneytisins er þó ljóst, að ráðuneytið ætlaðist til, að þingsályktunartillaga þess rynni gagnrýnislítið gegnum Alþingi.  Embættismönnum verður þó ekki kápan úr því klæðinu, og þeir komast ekki upp með að dreifa hálfsannleika um "óbreytt ástand", sem við nánari skoðun er í raun formið eitt, því að inntak valdaframsals ESB/EES landanna til Framkvæmdastjórnarinnar og stofnana hennar er einmitt að miðstýra ákvarðanatöku um hvern málaflokkinn á fætur öðrum. Dæmi um stórgallaða upplýsingagjöf embættismannakerfisins er minnisblað fyrrverandi framkvæmdastjóra Eftirlitsstofnunar EFTA-ESA til iðnaðarráðherra, dags. 12. apríl 2018, en útdráttur ráðherra úr því hefur verið veginn og léttvægur fundinn á þessu vefsetri.   

Ef embættismenn í þessum tveimur íslenzku ráðuneytum hefðu haft örlítið víðara sjónarhorn, hefðu þeir lagt saman 2+2 og áttað sig á, út frá látunum, sem urðu út af þessu máli í Noregi, og afstöðu meirihluta Alþingismanna til ESB, að ekki mundi duga að beita hér blekkingum og hálfsannleika.  Þeir bitu höfuðið af skömminni með hræðsluáróðri um tjón Norðmanna, ef þeir kæmust ekki í Orkusamband ESB.  Embættismennirnir virðast vera ólesnir um það, sem nákvæmlega er fyrirskrifað í EES-samninginum, að við taki eftir synjun þjóðþings.  Þar eru viðskiptalegar refsiaðgerðir sannarlega ekki á dagskrá.  

Landsmálafélagið Vörður og Atvinnuveganefnd Sjálfstæðisflokksins héldu fróðlegan fund um Orkusamband og Orkustofnun ESB, ACER, 10. apríl 2018.  Fundarstjóri var formaður þingflokks sjálfstæðismanna, Birgir Ármannsson, og frummælendur voru Óli Björn Kárason (ÓBK), Alþingismaður, Stefán Már Stefánsson, lagaprófessor við HÍ, og Elías B. Elíasson, fyrrverandi sérfræðingur hjá Landsvirkjun. 

Það er næsta víst, að þingflokkur Sjálfstæðisflokksins leggur sig í framkróka við að komast til botns í því, hvort hagsmunum Íslands muni verða betur borgið innan eða utan Orkusambands ESB. Var ekki annað á ÓBK að heyra en hann hefði gert upp hug sinn um það, að Íslendingar ættu ekkert erindi inn í þetta Orkusamband, enda snertir það ekki "frelsin fjögur" á Innri markaði EES, sem EES-samningurinn upphaflega var gerður til að þjóna.  Verður að vona, að sú verði niðurstaða þingflokksins af frekari umræðum um málefnið þar. Er einkar hrósvert, hvernig þingmenn sjálfstæðismanna hafa fengizt við þetta viðfangsefni.

  ÓBK taldi ennfremur, að orkumálin hefðu ekkert erindi átt inn í EES-samninginn, enda voru þau utan hans í fyrstu.  Hann er meira en nógu viðamikill og þunglamalegur að fylgja honum, þótt þar séu aðeins málefni, er varða frelsin fjögur.  Blekbónda dettur í hug, að hin EFTA-ríkin í EES-samstarfinu hafi verið þess fýsandi að taka orkumálin með, þegar ESB þrýsti á um það, og íslenzk yfirvöld á sínum tíma látið það eftir þeim, enda hafa Noregur og Liechtenstein nú samþykkt innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins í EES-samninginn, en ýmislegt bendir til, að Alþingi muni snúa þeirri ákvörðun við, þótt blikur séu á lofti. 

Stefán Már Stefánsson var annar frummælenda.  Hann benti á fjölmörg atriði varðandi EES-samninginn frá upphafi og þó einkum við þróun hans, sem orka tvímælis m.t.t. Stjórnarskrár lýðveldisins.  Hann benti á, að enginn hefði getað séð þróun EES-samningsins fyrir og að enn sé þróun hans algerlega ófyrirsjáanleg. Það vantar s.k. gagnsæi, sem þýðir, að menn vita ekkert, hvað þeir eru að samþykkja.  Þetta á t.d. við um Orkusamband ESB, en málsvarar þess, t.d. í Noregi, vilja auka völd Orkustofnunar ESB, ACER, enn, og nú er í bígerð hjá ESB Fjórði orkumarkaðslagabálkurinn upp á 4000 blaðsíður, þannig að þetta er sagan endalausa.  Fyrir þjóð, sem stendur utan ESB, er þessi ófyrirsjáanleiki um þróun EES-samningsins  óásættanlegur. Hann gengur fyrir þjóðir, sem gengið hafa í ESB, þannig samþykkt framsal fullveldis og taka þátt í þróun "gerðanna" og undirbúningi tilskipana og lagasetningar, þótt ekki sé hægt að tala um jafnræðisgrundvöll þar heldur.  

Tveggja stoða fyrirkomulagið er stjórnlagalega mikilvægt, sagði Stefán Már, "en bjargar ekki öllu". Þegar það er hins vegar þverbrotið, eins og ESB ætlast til, að EFTA-löndin láti yfir sig ganga ganga í ACER-málinu og öðrum stórmálum, þar sem alls engin EFTA-stofnun svarar til stofnana ESB á borð við Orkustofnunina, ACER, þá er skörin tekin að færast upp í bekkinn, svo að staða EFTA-ríkjanna, a.m.k. Íslands, verður óviðunandi. Í Noregi er staðan dálítið önnur, því að Stórþingið samþykkti EES-samninginn með auknum meirihluta 1992, yfir 75 % viðstaddra þingmanna. ESB-sinnar á norska Stórþinginu segja síðan, að allar breytingar á EES-samninginum séu svo lítilfjörlegar, að einfaldur meirihluti Stórþingsins nægi til að leiða þær í lög.  Þessi afstaða meirihluta Stórþingsins veldur hatrömmum deilum um allt norska þjóðfélagið.  Fjölmargir norskir lagaprófessorar töldu nauðsynlegt að afgreiða ACER-frumvarpið með auknum meirihluta.

Hér á Íslandi var sett á laggirnar nefnd þriggja stjórnlagafræðinga 1992 til að leggja mat á það, hvort upphaflegi EES-samningurinn stæðist kröfur Stjórnarskrár um varðveizlu fullveldis.  Nefndin komst að þeirri niðurstöðu, að það væri á mörkunum, en slyppi.  Síðan þá hefur mjög sigið á ógæfuhlið í þessum efnum, svo að telja má fullvíst, að hunzun ESB á jafnréttiskröfunni (tvær jafnréttháar stoðir) geri EES-samstarfið kolólöglegt hérlendis.  Þetta er háalvarlegt, og Alþingismenn verða á þessum grundvelli að setja ESB-gerningum skorður.  

Stefán Már sagði, að ósambærilegt væri talið, hvort stjórnvald ESB-stofnunarinnar næði aðeins til viðkomandi ríkisvalds eða til lögaðila og lögpersóna, þ.e. fyrirtækja og einstaklinga.  Í tilviki ACER nær hið erlenda vald til útibús stofnunarinnar í viðkomandi landi, sem er algerlega óháð ríkisvaldinu og öðrum hagsmunaaðilum.  

Hin stjórnlagalega staða ACER-málsins er svo slæm, að hún ein og sér dugir fyrir Alþingi til að synja málinu brautargengis að mati blekbónda.  Þá breytir engu, þótt reynt sé að fegra fullveldisframsalið með því að láta samskipti ACER og útibús þess í viðkomandi EFTA-landi fara um hendur ESA-Eftirlitsstofnunar EFTA.  Hún getur ekkert annað gert en að framsenda fyrirmælin óbreytt til útibúsins, því að ESA hefur ekki þegið neitt vald til að breyta eða hafna ákvörðunum ACER, og það er ekkert svigrúm veitt fyrir sáttafundi á milli EFTA og ESB.  

Þriðji og síðasti framsögumaðurinn, Elías B. Elíasson, taldi íslenzka raforkumarkaðinn og raforkumarkað ESB vera ósamrýmanlega, því að eðli þeirra væri ólíkt.  Á Íslandi er meginhluti raforkuvinnslukostnaðar fólginn í uppsettu afli, en orkan, stöðuorka vatns í miðlunarlónum, jarðgufa og vindur, eru mun minni kostnaðarþættir.  Þessu er öfugt farið í ESB, þar sem enn er mest notazt við jarðefnaeldsneyti.  Elías varaði sterklega við skaðlegum áhrifum aflsæstrengs á raforkumarkaðinn á Íslandi.  

Ekki var að heyra annað á öllum fyrirspyrjendum á fundinum en þeir hefðu áhyggjur af skaðlegum áhrifum þess á íslenzka hagkerfið og íslenzka stjórnsýslu að samþykkja Þriðja orkumarkaðslagabálkinn.  Ekki varð blekbóndi þess var, að nokkur fundarmanna væri hlynntur inngöngu Íslands í Orkusamband ESB eða aflsæstrengstengingu við útlönd.  

Það er áreiðanlegt, að sá póll, sem Sjálfstæðisflokkurinn virðist vera að taka í ACER-málinu á meirihlutafylgi að fagna á Íslandi, enda virðast allir ríkisstjórnarflokkarnir vera sama sinnis í málinu. 

 

Að binda sitt trúss á rangt hross

Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn varaði í viku 16/2018 við mikilli hættu, sem hann taldi heimsbúskapnum stafa af skuldsetningu þjóða.  Skuldahlutfall þjóða er í sögulegu hámarki eða 225 % af heimsframleiðslu.  Staða ríkissjóða ESB-ríkjanna er slæm, nema Þýzkalands og Hollands.  Bæði lönd eru með um 6 % viðskiptaafgang af VLF, og skuldir ríkissjóða þessara landa eru um 60 % af VLF.  Ísland er nú í þessum úrvalsflokki Evrópuþjóða, hvað hagstjórn varðar, með ríkisskuldir 35 % af VLF og viðskiptaafgang 4 %.

Mikill vandi blasir við löndum Evrópusambandsins, einkum evrusvæðisins.  Ofangreind tvö lönd halda í raun verðgildi evrunnar uppi, en hún gæti orðið fyrir áfalli á næstu misserum vegna slæmrar skuldastöðu nokkurra ríkissjóða, og er sá ítalski stærstur þeirra.  Komið er í ljós, að ný ríkisstjórn Þýzkalands ætlar ekki að ganga í ábyrgð fyrir önnur evrulönd. Ríkisstjórnin í Berlín endurspeglar að þessu leyti vilja mikils meirihluta Þjóðverja, sem vinna og spara fyrir því, sem þeir veita sér, og til elliáranna.  Þeim, og forráðamönnum Bundesbank, hefur gramizt mjög lágvaxtastefna Evrubanka Ítalans Draghis og telja sig greiða meira en nóg í þágu ESB.   

Á fundi Angelu Merkel og Emmanuels Macron í Berlín í apríl 2018 kom í ljós gjá á milli ríkisleiðtoganna tveggja, hvað sýn á þróun evrusvæðisins varðar. Iðnir og sparsamir Þjóðverjar vilja ekki deila fjárhagslegum örlögum sínum með öðrum þjóðum evrusvæðisins, sem kannski má kalla lata og eyðslusama í samanburði við Hollendinga og Þjóðverja, a.m.k. eru hagkerfi sumra ríkjanna í megnasta ólestri.  Fyrir vikið eru horfur evrunnar dökkar, þegar næsta kreppa ríður yfir.  Hvers vegna í ósköpunum ættu Íslendingar að binda sitt trúss við þessa skepnu, sem líklega fellur úr hor næst, þegar syrtir í álinn ?  Hagkerfi Íslands á svo fátt sameiginlegt með hagkerfi evrunnar, að á þessum ólíku stöðum er hagsveiflan aldrei í fasa.  Evran sjálf var hagfræðilegt glapræði, eins og í pottinn var búið, og pólitísk tilraunastarfsemi hugsjónamanna um Sambandsríki Evrópu.  Hvað má þá segja um kenningar hér uppi á Íslandi um, að keppa beri að því að taka upp evru ? Sennilega má lýsa slíkri afstöðu sem áhættusækni, sem jaðrar við ábyrgðarleysi. Það þarf mjög vandaða áhættugreiningu hinna beztu manna áður en tekið verður róttækt skref í gjaldmiðilsmálum, hvort sem það verður í átt að EUR, GBP, NOK, USD eða öðrum gjaldmiðli.

Nú virðist vera að hefjast samdráttarskeið á evrusvæðinu.  Iðnaðarframleiðsla Þýzkalands hefur ekki vaxið frá í desember 2017, og í febrúar 2018 dróst hún saman um 1,6 % m.v. mánuðinn á undan að teknu tilliti til dagafjölda.  Samkvæmt Samtökum evrópskra bílaframleiðenda dróst framleiðsla þeirra saman um 5,3 % í marz 2018 m.v. sama mánuð 2017.  Hagsveiflumælir þýzku hagstofunnar, IMK, þykir einna áreiðanlegastur hagvísa.  Núna metur hann 30 % líkur á kreppu, en þær voru undir 10 % í marz 2018.  Þegar hagvísar snúast niður á við um leið og neikvæðar fréttir berast af pólitíkinni, þá er ekki von á góðu:

1. Þjóðverjar munu ekki fallast á sameiginleg fjárlög fyrir evrusvæðið til að mæta efnahagslegum skakkaföllum.
2. Ekkert verður úr áformum um sameiginlega ríkisskuldabréfaútgáfu evruríkjanna.
3. Það verður ekkert sameiginlegt innistæðutryggingakerfi.  
4. Sameiginlegu eftirlitskerfi með bankakerfinu hefur verið komið á, og voru Íslendingar þvingaðir í það dýra samkrull á vettvangi EES-samstarfsins, en að koma á sameiginlegu evrópsku bankakerfi er verkefni, sem sennilega lýkur aldrei. 

Um þessa stöðu skrifar Wolfgang Münchau í Financial Times og Morgunblaðið fimmtudaginn 26. apríl 2018:

"En að það skuli fara saman að það dragi úr hagvexti eða jafnvel verði samdráttur í myntbandalagi, og það vilji ekki taka á vandamálum sínum, er einn stærsti áhættuþátturinn, sem alþjóða hagkerfið stendur frammi fyrir um þessar mundir."

Síðan tekur Münchau dæmi af mesta áhyggjuvaldinum á evrusvæðinu um þessar mundir, Ítalíu:

"Á Ítalíu hefur framleiðni varla aukizt, svo að nokkru nemi, frá því að landið gerðist eitt af stofnríkjum evrusvæðisins árið 1999.  Samt var árið 2017 tiltölulega gott í efnahagslífinu.  Það skiptir töluverðu máli fyrir land með ríkisskuldir, sem nema 132 % af landsframleiðslu, hvort hagvöxtur er að jafnaði minni en 1 % eða um 2 %.  Bilið þar á milli er munurinn á því, hvort landið er gjaldfært eða á leið í greiðsluþrot."

Af þessu að dæma er vissast að búa sig undir slæm tíðindi frá Ítalíu.  Ítalía gæti hrökklast út úr myntbandalaginu, og þá verður gríðarlegt rót á öllu evrusvæðinu.  Fullyrða má, að gengi hennar mun taka tímabundna dýfu, en um jafnvægisgengið fer eftir atburðarásinni.

"Ítalía er bezta dæmið um, hvers vegna umbætur á evrusvæðinu eru spurning um líf og dauða.  Evrópusambandið hefur engin úrræði til að bregðast við, ef ítalska ríkið getur ekki lengur greitt af skuldum sínum.  Ítalía er of stór til að falla, og of stór til að hægt sé að bjarga.  Efnahagsstöðugleikastofnun ESB, sem á að leysa vandann, er ekki nægilega stór til að ráða við slíkan skell.  Ég efast ekki um, að evran sem slík mundi ná að lifa áfram í einhverri mynd, en ef engar umbætur eiga sér stað, þá stóraukast líkurnar á, að myntbandalagið bútist í sundur."  

Evrópusambandið á við yfirþyrmandi vandamál að etja og miklar heimiliserjur í þokkabót.  Við slíkar aðstæður reyna stjórnendur þess og 33´000 búrókratar að sækja fram á öðrum sviðum, þar sem hagræðingar er að vænta af sameiginlegri stjórnun frá Brüssel.  Eitt þessara sviða eru orkumálin, þar sem í upphafi á að einbeita sér að auknum flutningum á milli landa.  T.d. eiga raforkuflutningar að aukast um 50 %, fara úr 10 % 2015 í 15 % af raforkuvinnslu árið 2030 og stefnt er á 30 %.  Þetta á að flýta fyrir orkuskiptum og jafna raforkuverðið á milli landa.  Ráðast á á markaði, hverjir fá hversu mikið af orku og á hvaða verði.  Ætlun Framkvæmdastjórnarinnar er, að þetta auki verðmætasköpun innan ESB og örvi þannig hagvöxt.  

Það getur vel verið, að svo verði í ESB, en á Íslandi mundi það hins vegar draga úr hagvexti að taka þátt í slíku, og það mundi örugglega tefja orkuskiptin.  Ástæðurnar eru, að hækkun raforkuverðs dregur úr samkeppnishæfni fyrirtækjanna við útlönd, og minni og dýrari raforka verður til ráðstöfunar til orkuskiptanna.  

Krafan frá ESB um inngöngu EFTA-landanna í EES í Orkusamband ESB er dæmigerð fyrir minna umburðarlyndi og minni skilning að hálfu Framkvæmdastjórnarinnar og búrókrata hennar á sérþörfum EFTA-ríkjanna en áður var.  EES-samningurinn er orðinn helsi á Íslendingum í þeim skilningi, að ESB treður stjórnkerfi sínu upp á landsmenn í blóra við EES-samning og Stjórnarskrá landsins, og gjörðir ESB eru allar íþyngjandi fyrir landsmenn, aukið skrifræði og reglugerðafargan dregur úr getu fyrirtækja og stofnana til framleiðniaukningar, og byrðarnar geta orðið svo svæsnar, eins og í tilviki Orkusambandsins, að þær dragi beinlínis úr hagvexti og valdi atvinnuleysi. Það má hiklaust halda því fram, að EES-samningurinn sé orðinn úreltur.  Stjórnvöld ættu ekki að berja lengur hausnum við steininn, heldur að skipuleggja útgöngu úr þessu ólýðræðislega, óhentuga og rándýra viðskiptalega og stjórnmálalega samkrulli.

Þann 4. maí 2018 skrifaði Elías Elíasson, sérfræðingur í orkumálum, grein í Morgunblaðið um afleiðingar þess að samþykkja innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn.  Hann lauk grein sinni þannig:

"Enginn hefur getað sagt, hvað við höfum upp úr því að samþykkja, en það væri algerlega ástæðulaust fyrir ESB að knýja á um samþykkt þriðja orkupakkans, ef ekki væri ætlunin, að sæstrengur fylgdi í kjölfarið.  Allar umsóknir um sæstreng og tengdar virkjanir yrði Ísland að meðhöndla af ýtrustu sanngirni og í samræmi við aðrar reglur ESB, eins og Ólafur Jóhannes Einarsson, lögmaður, minnir á í minnisblaði sínu til atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins frá 12. apríl 2018 og minnir þar á þjónustutilskipunina.  Þau rök, að sjálfræði Íslands sé í svo litlu skert með samþykkt þriðja orkupakkans, að það skaði okkur ekki, sneiða hjá þessum kjarna máls."

 

Þessar fórnir í þágu aukins samruna ESB og þar með EES til að viðhalda aðgangi að Innri markaði ESB eru í raun unnar fyrir gýg, því að jafnvel betri viðskiptaskilmálum virðist vera unnt að ná með fríverzlunarsamningum við ESB og Bretland, ef tekið er mið af fríverzlunarsamningi Kanada og ESB frá haustinu 2017. Málflutningur áköfustu stuðningsmanna ESB/EES einkennist af nauðhyggju, þar sem litið er framhjá þeirri staðreynd, að markaður ESB-ríkjanna vegur minna með hverju árinu, sem líður, af heimsviðskiptunum og mun senn aðeins verða 440 milljón manna markaður samfélaga, sem eldast hraðar en flest önnur samfélög, að hinu japanska undanskildu.    

 

Valkostir við EES

Um allt þjóðfélagið gera menn sér grein fyrir því, að EES-samstarfið er komið að leiðarlokum í sinni núverandi mynd.  Alþingi, sem er einhvers konar þversnið þjóðarinnar, hefur ekki farið varhluta af alvarlegum efasemdum um, að núverandi fyrirkomulag gangi lengur.  Frægar eru ræður fjármála- og efnahagsráðherra um þetta efni 6. febrúar og 22. marz 2018.  

Breyting á afstöðu manna á Íslandi og í Noregi til EES-samstarfsins stafar af þeirri samrunabraut, sem ESB er á, og afar takmörkuðu umburðarlyndi þar á bæ gagnvart sjálfstæði EFTA-ríkjanna. Forsendur upprunalega EES-samningsins eru þar með brostnar. Kemur þetta fram bæði í Sameiginlegu EES-nefndinni með því, að s.k. "tveggja stoða" samstarf er í raun virt að vettugi, og í framkvæmd með stjórnunarfyrirkomulagi, sem stríðir gegn Stjórnarskrám Íslands og Noregs og er fólgið í því, að stjórnvald á afmörkuðum sviðum þjóðfélagsins er flutt frá aðildarlöndum EES og til stofnunar ESB, sem hefur hlotið víðtækar valdheimildir frá Framkvæmdastjórninni. 

Ágætt dæmi um slíkan málaflokk eru flutningsmál rafmagns og jarðgass.  Um valdatilflutning á þessum sviðum er fjallað í Þriðja orkumarkaðslagabálki ESB frá 2009, þar sem völdum Orkustofnunar ESB, ACER, er lýst, hvers vegna hún er sett á stofn og til hvers starfsemi hennar á að leiða.  Völd ACER í ESB-löndunum voru innsigluð í ráðherraráðinu 2009 og staðfest á ESB-þinginu sama ár.

Það gekk erfiðlega að troða þessum orkubálki niður um kok EFTA-landanna í sameiginlegu EES-nefndinni, en eftir 6 ára þref tókst það 5. maí 2017.  Þann 22. marz 2018 var gjörningurinn leiddur í lög af Stórþingi Noregs við griðarleg mótmæli hagsmunaaðila, verkalýðsfélaga, Alþýðusambandsins og alls almennings.  Hérlendis hefur utanríkisráðuneytið rekið undarlegan áróður fyrir þessari innleiðingu á Íslandi, gert lítið úr mikilvægi málsins hérlendis og mikið úr tjóni, sem Norðmenn geti orðið fyrir við höfnun Alþingis. Sjá viðhorf alþýðu til þessa í viðhengi með þessari færslu. Þá hefur iðnaðarráðuneytið lagt sig í framkróka við að reyna að sannfæra mann og annan um, að samþykki Alþingis á innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn muni nánast engu breyta varðandi fullveldi Íslands yfir raforku úr virkjunum á Íslandi.  Þetta er fjarstæða, sem hefur verið hrakin rækilega hér á vefsetrinu og af Heimssýn, sjá: https://heimssyn.blog.is/blog/heimssyn/entry/2215324 .

Í EES-samstarfinu þurfa allir aðilar, 3 EFTA þjóðir og ESB, að vera sammála, og hver EFTA-þjóð hefur neitunarvald gagnvart innleiðingu á gjörð ESB í EES-samninginn.  Áróður téðra tveggja ráðuneyta fyrir inngöngu Íslands í Orkusamband ESB á ekki við nein rök að styðjast, landið hefur af honum ekkert gagn, en tekin er mikil stjórnlagaleg og stjórnskipuleg áhætta, áróðurinn gengur algerlega fótalaus og kemur úr hörðustu átt, þar sem flokkur utanríkisráðherra og iðnaðarráðherra samþykkti á Landsfundi sínum 16.-18. marz 2018 eftirfarandi ályktun:

"Sjálfstæðisflokkurinn hafnar frekara framsali á yfirráðum yfir íslenzkum orkumarkaði til stofnana Evrópusambandsins."

Það er pólitískt glapræði af þessum ráðherrum að reyna að grafa undan alvörunni í þessari ályktun og óskiljanleg sú vegferð, sem þeir hafa tekizt á hendur í þessum efnum, þegar litið er til líklegrar afstöðu kjósendanna, en skoðanakönnun mun bráðlega leiða það í ljós. Hinir ríkisstjórnarflokkarnir eru líka algerlega á móti innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins í EES-samninginn.  Það kom fram á Flokksþingi Framsóknarflokksins 11. marz 2018, og afstaða talsmanns VG í þessu máli, Kolbeins Proppé, bendir eindregið til, að VG sé ekki aðeins á móti þriðja bálkinum, heldur hafi að auki efasemdir um annan bálkinn, sem er afar skiljanlegt.  Það er mjög æskilegt að sníða af honum alvarlega vankanta fyrir íslenzkar aðstæður, en þar verður ESA og EFTA-dómstólinum að mæta. Því mætti taka því fagnandi, ef Sameiginlega EES nefndin myndi fella Annan orkumarkaðslagabálkinn úr gildi að kröfu ESB sem andsvar við höfnun Alþingis. 

Að mörgu leyti er heppilegast, að EFTA-ríkin Ísland, Noregur og Liechtenstein, ákveði sameiginlega að slíta EES-samstarfinu, og að þessi ríki ásamt Sviss bjóði Bretum aðild að EFTA.  Síðan taki þessi öfluga samsteypa upp samningaviðræður við ESB um fríverzlunarsamning.  

Að svo komnu er þó ekki stjórnmálalegur grundvöllur fyrir þessu, svo að skynsamlegt væri af utanríkisráðuneytinu að kanna jarðveginn hjá ESB og hjá Bretum fyrir fríverzlunarsamningi með fyrirmynd í samninginum á milli ESB og Kanada frá 2017.  

Einn ávinningur af því að losna af klafa EES er að létta byrðum af athafnalífi og opinberri stjórnsýslu, sem stafa af reglugerða- og eftirlitsbákni, sem sniðið er við tugmilljónaþjóðir, en er hér með sama hætti og annars staðar í EES, því að ESB vinnur samkvæmt "one size fits all", þ.e. engar sérsniðnar lausnir, enda yrði slíkt stjórnkerfi óviðráðanlegt, jafnvel fyrir 33´000 búrókrata í Berlaymont. 

Annar ávinningur af að losna undan EES eru hagstæðari viðskiptakjör við ESB.  Kanadamenn njóta nú lægri tolla fyrir sjávarafurðir sínar en Íslendingar og Norðmenn.

Þriðji ávinningurinn er að taka aftur stjórn á landamærum ríkisins, sem getur losað þjóðfélagið undan miklum beinum og óbeinum kostnaði af frjálsu flæði fólks og er í raun nauðsynlegt í sjálfsvarnarskyni fyrir smáþjóð, þegar ytri landamæri ESB eru hriplek á tímum vaxandi flóttamannaþrýstings.   

Í fjórða og síðasta lagi losnar löggjafinn þá undan því óviðunandi ástandi að vera afgreiðslustofnun við innleiðingu yfirþjóðlegrar löggjafar í EES-samninginn, sem þá um leið öðlast lagagildi á Íslandi.  Nú er svo komið, að stjórnkerfi ESB krefst þess í sumum tilvikum, að með samþykkt sinni brjóti Alþingi Stjórnarskrá lýðveldisins.  Þetta á t.d. við, þegar stjórn innlendra málefna er færð í hendur stofnana sambandsins, þar sem Ísland að sjálfsögðu á engan fullgildan fulltrúa.  Þetta er ekkert minna en frágangssök, sem réttlætir að endurskoða þessi samskipti frá grunni. Lágmarks viðspyrna er, að utanríkisráðuneytið og Alþingi setji ESB skorður í EES-samstarfinu, þegar valtað er yfir grunnregluna um EFTA og ESB sem tvo jafnréttháa aðila í tveggja stoða samstarfi.   

 

 

 

Línur að skýrast á Alþingi til ACER-málsins

Í Noregi er gjá á milli þings og þjóðar í afstöðunni til ESB og til færslu norskra valdheimilda undir lýðræðislegri stjórn til yfirþjóðlegra stofnana.  Stórþingsmenn á bandi ESB afneita Stjórnarskránni í þessu sambandi, sem kveður á um, að fullveldisframsal til erlends ríkis eða erlendra stofnana, þar sem Noregur ekki er fullgildur aðili, geti aðeins farið fram, ef að lágmarki 75 % mættra Stórþingsmanna samþykkja það, og að lágmarki 50 % heildarfjölda Stórþingsmanna, sem þýðir, að 2/3 verða að mæta.

Vegna hunzunar ríkisstjórnar og meirihluta Stórþingsmanna á ákvæðum Stjórnarskráar Noregs við afgreiðslu lagafrumvarps orkuráðherrans um innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn, er nú að grafa um sig ólga á meðal norsks almennings, sem gæti á endanum orðið minnihlutastjórn Noregs að falli. Ef Alþingi hafnar sama gjörningi, verður lögð fram tillaga á norska Stórþinginu um endurupptöku málsins, og þá mun heldur betur hitna í kolunum á lóð æsanna, Ósló.     

Innganga Noregs í Orkusamband ESB og áheyrnaraðild Noregs í ACER-Orkustofnun ESB er dæmi um gjá á milli þings og þjóðar, sem vonandi mun ekki birtast á Íslandi.  Ólga var í Noregi í aðdraganda samþykktar Stórþingsins á innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn, og hún er engan veginn horfin.  Verkamannaflokkurinn er klofinn í herðar niður í málinu, þótt farið hafi verið að tilmælum Landsstjórnar flokksins til þingflokksins um einhuga stuðning við frumvarp ríkisstjórnarinnar, enda voru tilmæli LO, norska Alþýðusambandsins, þau að fella frumvarpið.  Um 100 oddvitar Verkamannaflokksins í sveitarstjórnum Noregs og meirihluti fylkisþinga Noregs hvöttu Stórþingsmenn til að fella frumvarpið.  Rætt er um að kæra forystu Stórþingsins til Hæstaréttar fyrir Stjórnarskrárbrot, og fer nú fram söfnun í Noregi til þeirra málaferla.  Mikill meirihluti norsku þjóðarinnar, sem afstöðu hafa tekið til ACER-málsins, 80 %-90 %, er andsnúinn því, að ACER fái síðasta orðið um skipan orkuflutningsmála Noregs, enda flyzt ráðstöfunarréttur raforkunnar þá í hendur markaðsaðila á sameiginlegum raforkumarkaði ESB, sem ACER hefur eftirlit með. Á Íslandi fer nú fram tímabær skoðanakönnun um sama mál.

Á Íslandi eru línur teknar að skýrast varðandi afstöðuna til inngöngu Íslands í Orkusamband ESB.  Tveir stjórnmálaflokkar, Framsóknarflokkur og Sjálfstæðisflokkur, hafa nánast einróma lýst yfir andstöðu sinni við að fela ACER ráðstöfunarrétt yfir raforku úr íslenzkum orkulindum.  Talsmaður Vinstri hreyfingarinnar-græns framboðs í þessu máli, Kolbeinn Proppé, Alþingismaður, hefur í viðtali við Spegil RÚV lýst andstöðu sinni við gildistöku Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB á Íslandi og þar að auki efasemdum sínum og síns flokks um Annan orkumarkaðslagabálk ESB, sem hér var lögfestur 2003 og núverandi raforkulög eru reist á.

Nú hefur iðnaðarráðherra, Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir komið með opinbert útspil, sem virðist snúast um að sýna fram á, með rökstuðningi fyrrverandi framkvæmdastjóra hjá Eftirlitsstofnun EFTA, ESA, að ályktanir stjórnarflokkanna eigi bara alls ekki við um samþykki Alþingis á innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB.  Þetta hefur verið hrakið hér á vefsetrinu, búast má við mótmælum frá Heimssýn, og þessi höfundur hefur sent grein til prentútgáfu Morgunblaðsins, þar sem komizt er að algerlega öndverðri niðurstöðu við lögmanninn, sem ráðherrann fékk minnisblað frá.  Nú er verið að gera mælingu á afstöðu almennings til þessa máls.  Ef niðurstaðan verður í líkingu við norskar skoðanakannanir um sama mál fyrir Noreg í stað Íslands, þá mun sannast, hvílíkt pólitískt glapræði vegferð varaformanns Sjálfstæðisflokksins er í þessu máli.  Hverra hagsmunum er hún eiginlega að þjóna ?  Það hefur ekki verið bent á einn einasta ávinning fyrir Ísland af téðri innleiðingu ESB-gerðar í lög hér, en henni fylgir stórkostleg áhætta fyrir landið.  Hér er um fádæma lélega frammistöðu hérlendra embættismanna og ráðherra að ræða, að þeir skyldu að lokum samþykkja þessi ósköp í Sameiginlegu EES-nefndinni.  Heldur ráðherrann, að framganga hennar í þessu máli fari framhjá kjósendum í NV-kjördæmi ?  Alþingismenn verða að þrífa í neyðarhemilinn til að forða meiriháttar stjórnlagalegu slysi.    

Ef Alþingi hafnar Þriðja bálkinum og Sameiginlega EES-nefndin samþykkir ógildingu Annars bálksins í kjölfarið að tillögu ESB, þá mun Alþingi bjóðast tækifæri til að lappa upp á helztu veikleikana í þeirri lagasetningu m.v. íslenzkar aðstæður, án þess að ESA geti fýlt grön.  

Þar má nefna hættuna á raforkuskorti í landinu sökum þess, að enginn aðili utan Orkustofnunar (OS) er ábyrgur  fyrir því að koma í veg fyrir tímabundinn eða varanlegan raforkuskort í landinu, og OS hefur ekki vald til að skipa neinum að virkja.  Það má hugsa sér að fara ýmsar leiðir til að bæta úr þessu.  Ein leið er sú að skylda fyrirtækið með stærstu markaðshlutdeildina til að tryggja nægan varaforða í orkukerfinu á hverjum tíma, t.d. að lágmarki 15 % af árlegri raforkunotkun í landinu, sem mundi nú samsvara tæplega 3 TWh/ár og gæti tekið um áratug að mynda.  Þetta kostar auðvitað sitt, en bagginn mundi virka til að jafna samkeppnisstöðu raforkuvinnslufyrirtækjanna í landinu. 

Það virðist óhætt að búast við því, að flestir ráðherrarnir muni á Alþingi snúast öndverðir gegn innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins í EES-samninginn ásamt yfirgnæfandi meirihluta í þingflokkum stjórnarflokkanna.  Þá hefur formaður Miðflokksins tjáð andstöðu sína í "Reykjavík síðdegis" á Bylgjunni og líklegt, að allir þingmenn flokksins séu sama sinnis og formaðurinn.  Blekbónda er ókunnugt um afstöðu þingmanna Flokks fólksins, en búast má við, að ESB-flokkarnir, Samfylking og Viðreisn, muni styðja þessa víkkun EES-samstarfsins út fyrir frelsin 4 á Innri markaðinum sem lið í aðlögun Íslands að æ nánara samstarfi og meiri miðstýringu ESB.  Píratar eru líklegir til að sitja hjá, enda málið stórt og þykir sumum torskiljanlegt.

Ef fer sem horfir, stefnir í, að Alþingi hafni því, að Ísland gangi í Orkusamband ESB, enda fæli sú innganga í sér skýlaust Stjórnarskrárbrot (2. gr).  

Í Viðskiptablaðinu 28. marz 2018 gaf að líta texta, sem gefur innsýn í blekkingarheim eða sýndarveruleika utanríkisráðuneytisins.  Er utanríkisráðherra þessarar skoðunar ?:

"Þar sem engum grunnvirkjunum (svo ?!), sem ná yfir landamæri, er til að dreifa hér á landi, fellur íslenzki orkumarkaðurinn ekki undir valdheimildir ACER.  Í svari ráðuneytisins er bent á, að í stað ACER sé Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) falið úrskurðarhlutverk gagnvart EFTA-ríkjunum, ef á myndi reyna.  Þannig sé ACER-gerðin aðlöguð að tveggja stoða kerfi EES-samningsins."

Það er einfeldningslegt af utanríkisráðuneytinu að halda þessu blekkingarhjali á lofti.  Það náði engum undanþágubeiðnum fram í "samningaviðræðunum" við ESB í sameiginlegu EES-nefndinni, og þar af leiðandi munu ákvæði Þriðja orkumarkaðslagabálksins gilda á Íslandi, eins og Ísland væri ESB-aðildarland, nema Alþingi hafni Þriðja orkubálkinum í heild sinni.

Það er grundvallar misskilningur, að valdheimildir ACER í löndum Orkusambands ESB nái aðeins til orkuflutningsmannvirkja á milli landa.  Þær ná til allra mannvirkja, sem skilgreind eru sem orkuflutningsmannvirki og til allra fyrirtækja, sem starfa í orkuflutningsgeiranum.  Hvernig hefur þessi fluga komizt inn í höfuð embættismanna utanríkisráðuneytisins íslenzka ?  Hvernig ætti ACER annars að takast ætlunarverk sitt um að tengja saman öll lönd Orkusambandsins með svo rækilegum hætti, að verðmunur á raforku verði í mesta lagi 2,0 EUR/MWh (<0,25 ISK/kWh) á milli landa.  Í ráðuneytinu ríkir illvíg meinloka, og allir vita, hvað hún heitir.

Hvernig á ESA að gegna "úrskurðarhlutverk[i] gagnvart EFTA-ríkjunum" án þess að hafa hlotið nokkrar sjálfstæðar valdheimildir til að úrskurða gegn ACER ?  ESA er einvörðungu upp á punt í hlutverki ljósritandi milliliðar fyrir fyrirmæli frá ACER og til OS.  Það er til vanza, hvernig utanríkisráðuneytið reynir að slá ryki í augun á fólki og telja því trú um, að stjórnskipulega feli aðild Íslands að Orkusambandinu ekki í sér neinar breytingar á EES-samstarfinu.  Þær eru einfaldlega svo miklar, að ekki er lengur hægt að tala um samstarf, heldur samband húsbónda og þræls. 

Þann 4. apríl 2018 skrifaði Óli Björn Kárason, Alþingismaður, merka grein í Morgunblaðið undir fyrirsögninni:

"Merkingarlaus stjórnskipulegur fyrirvari".

Þar skrifaði hann m.a. um mikilvægi raforkumálanna fyrir íslenzkan þjóðarhag:

"Skipulag orkumála skiptir okkur Íslendinga miklu, hefur veruleg áhrif á samkeppnishæfni atvinnulífsins og bein áhrif á lífskjör almennings. Verði af lagningu sæstrengs - líkt og margir vonast til - mun íslenzki orkumarkaðurinn falla undir valdsvið ACER (Agency for the Cooperation of Energy Regulators), eftirlitsstofnunar Evrópusambandsins. [Hér er þess að geta, að ACER mun fá vald til að ákveða tímasetningu og tilhögun téðs Ice Link, ef Alþingi ákveður, að Ísland skuli ganga í Orkusamband ESB með innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn - innsk. BJo.]  ACER fær meðal annars vald til að úrskurða í ágreiningsmálum. [Þeim úrskurði verður ekki hægt að áfrýja til íslenzkra dómstóla, heldur aðeins til ESA og EFTA-dómstólsins, sem reisir úrskurði sína á dómafordæmum frá ESB-dómstólinum, ef til eru - innsk. BJo.]  (Sæstrengur á milli Íslands og Bretlands er á lista Evrópusambandsins yfir mikilvæg innviðaverkefni í orkumálum.)  [Þingmenn þyrftu að komast að því, hvernig í ósköpunum hann komst þangað - innsk. BJo.] 

Hrein orka er ein dýrmætasta auðlind okkar Íslendinga.  Raforkuvinnsla á íbúa [54 MWh/íb] er hvergi meiri en hér á landi og yfir helmingi meiri en í Noregi [25 MWh/íb].  Í skýrslu ferða-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra um raforkumál, sem lögð var fram í marz, koma þessar upplýsingar fram.  Kanada og Finnland eru í þriðja og fjórða sæti, langt á eftir okkur Íslendingum.  Að fullyrða, að skipulag orkumála, hvernig og hvort við aðlögum íslenzkt regluverk að orkutilskipunum Evrópusambandsins, hafi ekki mikil áhrif hér á landi, er í bezta falli sérkennilegt og í versta falli hættulegt."

Í ljósi þess, að staðhæfingin í lokin í hinum tilvitnuðu orðum þingmannsins, er ættuð frá utanríkisráðuneyti Íslands, verður ekki kveðið vægar að orði um hana en hún sé í senn hneykslanleg og þjóðhættuleg.  Hvernig er hagsmunagæzlu þessa ráðuneytis fyrir Íslands hönd eiginlega háttað ?  Er metnaður starfsmanna ráðuneytisins bundinn við að vera stimpilpúði fyrir skoðanir ráðamanna ESB og túlkanir skósveina þeirra ?  Það er ástæða til að krefjast stjórnsýsluúttektar á starfsemi þessa ráðuneytis og kostnaði þess vegna EES-aðildar Íslands (ferðalög, fundarsetur, launakostnaður vegna þýðinga, reglugerðasetninga og innleiðinga gjörða ESB í EES-samninginn).

Ísland á ekkert erindi í Orkusamband ESB, af því að hagsmunir landsins í raforkumálum stangast algerlega á við hagsmuni ESB á því sviði.  Þegar allir keppast við að auka hlutdeild endurnýjanlegra og kolefnisfrírra orkugjafa í orkunotkun sinni, þá skyti skökku við, ef Íslendingar tækju upp á að flytja inn rafmagn frá kola- og gaskyntum orkuverum meginlandsins, því að slíkt yrði óhjákvæmilegt til að vega upp á móti útflutningi raforku.  Það verður ókræsilegt að baksa hér við orkuskipti upp á þau býti og rafmagnsverð í hæstu hæðum.  Það er óhjákvæmilegt, að slíkt ráðslag mundi tefja orkuskiptin og draga verulega úr hinum fjárhagslega ávinningi af þeim.  Þessar ábendingar hljóta að vega þungt gegn sæstreng.

Annað, sem mælir gegn því að tengjast raforkumarkaði ESB, er, að slíkt skapar mikla óvissu um framlengingu langtímasamninga um raforku.  Samkvæmt reglum raforkumarkaðar ESB verður að selja tiltæka raforku hæstbjóðanda.  Verði gerðir langtímasamningar eftir valdatöku ACER hér, skal bera þá undir ESA, (hefur reyndar gilt frá upptöku Annars orkumarkaðslagabálksins), sem úrskurðar, hvort um undirboð m.v. sameiginlegan markað ESB/EES er að ræða. 

Í Noregi eru gríðarlegar áhyggjur út af þessu og út af hækkun markaðsverðsins, en norska stóriðjan kaupir hluta af raforku sinni á skammtímamarkaði (þó ekki augnabliksmarkaði). Þetta er aðalástæða þess, að nánast gjörvöll norska verkalýðshreyfingin lagðist eindregið gegn samþykkt Stórþingsins á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum. 

Norðmenn og Íslendingar vilja nýta raforku sína í þjóðhagslegu augnamiði, þ.e. til verðmætasköpunar og atvinnusköpunar um allt land, en ekki sem viðfang spákaupmanna.  Þess vegna eru hagsmunir Íslendinga og Norðmanna ósamrýmanlegir hagsmunum ESB-ríkjanna í orkumálum.  

 

 

Raforkuframboð og orkuskipti

Nýlega var lýst í fjölmiðlum þeirri niðurstöðu BS nema í rafmagnstæknifræði við HR, að með álagsstýringu myndi núverandi rafkerfi veitna hjá OR (Orkuveita Reykjavíkur) duga fyrir 50´000 rafmagnsbíla.  Forstjóri OR greip þetta á lofti og fullyrti í fjölmiðlum, að Veitur þyrftu ekki að fjárfesta eina krónu til að anna orkuþörf 50 þúsund rafbíla. 

Þetta er rangtúlkun á niðurstöðu hákólanemans og ábyrgðarleysi af hálaunamanni á jötu almennings að halda slíkri vitleysu fram á opinberum vettvangi. Einhverjir mundu segja, að téður forstjóri ynni varla fyrir helmingnum af kaupinu sínu með slíku háttalagi. 

Sannleikurinn er sá, að búast má við álagi á veitukerfið a.m.k. 500 MW, ef allir 50´000 rafbílarnir eru hlaðnir í einu, og er hér þó reiknað með einvörðungu fólksbílum, en talsverður fjöldi strætisvagna, langferðabíla og vinnuvéla mun senn verða tengdur við rafdreifikerfi OR/Veitna.  Það er tvöföld núverandi aflgeta veitukerfis OR, en núverandi hámarksálag þar er um 220 MW.

Það er hins vegar ólíklegt, að nokkurn tíma séu öll rafmagnsfartækin samtímis í hleðslu, og m.v. núverandi meðalakstur, 13´000 km/ár, meðalorkunýtni 0,25 kWh/km og meðalrafgeymastærð 50 kWh, þá má búast við meðalálagi þessara 50´000 hleðslutækja 90 MW á veitukerfið.  Því fer fjarri, að dreifikerfi Veitna ráði við þetta á daginn, en þar sem meðalálag Veitna yfir árið er um þessar mundir aðeins 133 MW og 133+90=223 MW<250 MW, sem er líkleg geta dreifikerfisins, þá má með snjalllausn koma þessu viðbótar álagi fyrir án samsvarandi styrkingar dreifikerfisins. Það verður þó ekki óhætt að reiða sig einvörðungu á orkuverðslækkun, til að bíleigendur hlaði á nóttunni, heldur verður að hanna rofmöguleika og bjóða upp á roftaxta. Vonandi flýtur OR ekki með sofandi forstjórann að feigðarósi.    

Því fer víðs fjarri, að OR geti setið með hendur í skauti og flotið með forstjóra sínum að feigðarósi.  Veitur verða strax að hefjast handa við 5-10 ára áætlun um snjallorkumælavæðingu allra heimila og fyrirtækja á veitusvæði sínu.  Þetta mun útheimta breytingar á mörgum rafmagnstöflum, því að sértengja þarf greinar með rofrétti fyrir snjallorkumælinn og í leiðinni er rétt að þrífasa töflurnar til að minnka straumtöku og spennufall.

Hér er um fjárfestingu upp á um miaISK 10 að ræða og óskiljanlegt er, að OR-forstjórinn skuli stöðugt reyna að draga dul á, að fjárfestinga er vissulega þörf vegna orkuskipta, t.d. í virkjunum, eða hefur téður forstjóri með sinn jarðfræðibakgrunn fundið upp eilífðarvél ?  Sinnuleysi í þessum efnum getur aðeins endað á einn hátt: með yfirálagi á veitukerfið, flutningskerfið og virkjanir með gríðarlegum óþægindum og samfélagslegu tjóni vegna straumleysis.  Það er mikið í húfi, og ábyrgðarleysi að hálfu forstöðumanna orkufyrirtækja er ólíðandi. 

Raforkuþörfin fyrir téða 50´000 rafmagnsbíla (fólksbíla) verður að lágmarki 163 GWh/ár (bílaleigubílar eru ekki inni í þessum útreikningum), sem er 14 % aukning við orkuna um kerfi Veitna. Á að virkja til að mæta þessari auknu þörf eða á að búa til orkuskort ?  Lítum á, hvað Þorsteinn Þorsteinsson, rekstrarhagfræðingur og framkvæmdastjóri Markaðsrýni skrifar um þetta á Sjónarhóli Morgunblaðsins 8. marz 2018 í greininni:  

"Orka og samkeppnishæfni":

"Orkuskortur er nýtt og alvarlegt vandamál, sem nú blasir við Íslendingum.  Sú tíð er liðin, að ríkið sendi (svo !) nefndir út af örkinni í leit að erlendum raforkukaupendum til að nýta umframorku í landinu. Ljóst er, að eftirspurnin verður meiri en framboðið í náinni framtíð, ef ekkert verður að gert.  Óbreytt ástand mun hamla atvinnuuppbyggingu í landinu.  Markaðir, sem búa við skort, hafa einnig þá tilhneigingu, að verð hækkar, þannig að sú staða gæti blasað við almennum notendum í landinu innan ekki svo langs tíma."

Það stefnir í óefni með raforkukerfi landsins, því að þröngsýni og einstrengingsháttur veldur því, að enginn meginþáttanna þriggja, raforkuorkuvinnslu, flutnings og dreifingar, heldur í við þróun raforkuþarfar þjóðfélagsins, heimila, fyrirtækja og opinberra stofnana. Verst hafa Vestfirðingar, Eyfirðingar og íbúar/fyrirtæki á NA-horninu orðið fyrir barðinu á þessu, en nú síðast ráku Hafnfirðingar upp ramakvein vegna niðurstöðu úrskurðarnefndar um ógildingu framkvæmdaleyfis til Landsnets vegna þess formgalla að taka ekki jarðstreng með í reikninginn yfir fagrar hraunmyndanir og vatnsverndarsvæði, þótt í augum uppi liggi, að jarðstrengur sé miklu síðri lausn í þessu tilviki í umhverfislegu og kostnaðarlegu tilliti.  Löggjöf um þessa úrskurðarnefnd þarfnast endurskoðunar í nafni almannahagsmuna, og svo er um löggjöf framkvæmda frá fyrstu stigum til hins síðasta. Hér stefnir í öngþveiti.

Orkumálastjóri hefur varað við þróun orkumálanna, og fenginn hefur verið erlendur ráðgjafi:

"Fyrir ári sagði dr Guðni A. Jóhannesson, orkumálastjóri, í viðtali við mbl.is, að komið væri að þolmörkum varðandi raforkukerfið hér á landi og orkuöryggi.  Tilefni þessara orða voru niðurstöður skýrslu, sem þá voru kynntar af Orkustofnun.  Skýrslan var unnin af sérfræðingum frá háskólastofnunum MIT í BNA og IIT Comillas á Spáni fyrir Orkustofnun, Landsvirkjun og Landsnet.

Helztu niðurstöður skýrslunnar voru þær, að sá vöxtur, sem er í raforkunotkun hérlendis, kalli fljótlega á frekari raforkuframleiðslu til að mæta þörfinni.  Í skýrslunni er því kallað eftir langtímastefnu varðandi virkjanakosti, raforkuframleiðslu og raforkuflutning.  

Mögulegur sæstrengur til Bretlands og áhrif hans á orkuöryggi var einnig til umfjöllunar í skýrslunni.  Þar kom m.a. fram, að slíkur strengur væri það bezta, sem væri í boði varðandi fullkomið orkuöryggi, þar sem þá yrði til aðgangur að raforku frá Evrópu, ef skortur verður hér á landi. [Hér verður að gera þá athugasemd, að rekstraröryggi slíks aflsæstrengs kemst ekki í samjöfnuð við rekstraröryggi íslenzka stofnkerfisins, og þess vegna batnar rekstraröryggi íslenzka kerfisins því aðeins með sæstreng, að hann sé notaður til að viðhalda svo hárri stöðu í miðlunarlónunum, að örugglega komi ekki til orkuþurrðar að vori- innsk. BJo.]

Sæstrengur kalli hins vegar á 1000 MW raforkuframleiðslu til að verða raunhæfur kostur.  Þetta þýði, að ódýrari lausn sé fólgin í því að byggja upp frekari raforkuframleiðslu hérlendis án sæstrengs.  Sæstrengurinn var því ekki talinn góður kostur, nema verðið, sem Bretar eða hugsanlega aðrir kaupendur eru tilbúnir til að greiða, væri mjög gott.  Skýrsluhöfunfar töldu sig ekki geta svarað því, hvort það væri raunhæft."

Bretar eru á leið úr ESB og þar með úr Orkusambandi ESB.  Þeir eru ekki lengur fúsir til að greiða yfirverð frá útlöndum fyrir græna orku.  Ef ACER, Orkustofnun ESB, fær tögl og hagldir á orkumálasviði hér, mun hún láta leggja sæstreng á milli Íslands og Bretlands, og verða Bretar þá milliliðir um orkumiðlun frá Íslandi og inn á raforkumarkað ESB.  Þar yrðu viðskiptin á grundvelli markaðsverðs fyrir annars vegar jöfnunarorku, sem gerðir eru samningar um til e.t.v. ársfjórðungs í senn, og hins vegar augnabliksorku til að fylla upp í ófyrirséð brottfall vistvænnar orkuvinnslu (sól, vindur). Augljóslega er hér um mun meiri áhættufjárfestingu í sæstreng og virkjunum að ræða en við fjárfestingu fyrir innanlandsmarkað.

"Einn helzti ókostur sæstrengs væri, að verð hér innanlands myndi hækka, bæði til fyrirtækja og almennra notenda.  Þetta kemur einnig heim og saman við reynslu Norðmanna.  Hækkað verð gæti m.a. haft þau áhrif, að samkeppnisstaða íslenzkra fyrirtækja gagnvart erlendum fyrirtækjum myndi veikjast.  Á hinn bóginn myndi sá orkuskortur, sem blasir við á næstu árum, einnig leiða til hækkaðs verðs og þar með hafa sambærileg áhrif á samkeppnisstöðuna."

Hér hafa verið leiddir fram á völlinn erlendir og innlendur ráðgjafi.  Þeir hafa allir komizt að þeirri niðurstöðu, að aflsæstrengur,Ice Link, sé óheillavænlegur kostur fyrir raforkukerfi og efnahagskerfi Íslands.  Það er hlutverk íslenzkra stjórnvalda á orkumálasviði að stýra skútunni framhjá þeim brimboðum, sem hér hafa verið nefndir til sögunnar, þ.e. því að færa eigin völd yfir raforkuflutningum í hendur ACER og því, að á landinu verði raforkuskortur.  Alþingi þarf að koma að báðum viðfangsefnunum með því að fella ACER-frumvarpið/þingsályktunartillöguna um Þriðja orkumarkaðslagabálkinn, og með því að búa til hrísvönd (skyldu) og gulrót (hvata) fyrir virkjanafyrirtækin að hafa á hverjum tíma lágmarks afgangsorku í kerfinu.   

 

 

 

 

Ráðuneyti tekur afstöðu

Svo er að sjá sem ráðherra ferðamála, iðnaðar og nýsköpunar, sem jafnframt er varaformaður Sjálfstæðisflokksins, hafi tekið sér það fyrir hendur að sýna þingheimi og öðrum fram á, að eftirfarandi ályktun, sem einróma var samþykkt á Landsfundi Sjálfstæðisflokksins í 18. marz 2018, eigi alls ekki við innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks Evrópusambandsins, ESB, í EES-samninginn:

"Sjálfstæðisflokkurinn hafnar frekara framsali á yfirráðum yfir íslenzkum orkumarkaði til stofnana Evrópusambandsins."

Til þess pantaði ráðherrann minnisblað frá fyrrverandi framkvæmdastjóra "innra markaðssviðs ESA" (Eftirlitsstofnunar EFTA með framkvæmd EES-samningsins), Ólafi Jóhannesi Einarssyni, lögmanni.  Ráðuneytið dró niðurstöður lögmannsins saman í 7 liði, sem verða tíundaðir hér á eftir, og athugað, hvernig til hefur tekizt:

1. "Þriðji orkupakkinn haggar í engu heimildum íslenzkra stjórnvalda til að banna framsal á eignarrétti að orkuauðlindum, sem eru í opinberri eigu, eins og nú þegar er gert í íslenzkum lögum."  Þriðji orkumarkaðslagabálkurinn spannar aðeins flutningskerfi fyrir jarðgas og raforku.  Orkulindirnar eru þar ekki undir, hvað sem verða kann um framhaldið, t.d. 1000 blaðsíðna 4. orkumarkaðslagabálk, sem nú er í vinnslu hjá ESB.
2. "Þriðji orkupakkinn haggar í engu rétti Íslands til að ákveða með hvaða skilyrðum orkuauðlindir landsins eru nýttar, og hvaða orkugjafar eru nýttir hér á landi." Þetta er rétt svo langt sem það nær.  Ef hins vegar Ísland gengur í Orkusamband ESB (án þess að eiga atkvæðisrétt í ACER, Orkustofnun ESB), þá mun ACER (ESB) að öllum líkindum þrýsta á um tengingu landsins við sameiginlegan raforkumarkað ESB um sæstrenginn Ice Link, sem stofnunin hefur þegar sett á forgangsverkefnalista sinn.  Eftir slíka tengingu hverfur ráðstöfunarréttur allrar tiltækrar orku á íslenzka raforkumarkaðinum óhjákvæmilega til ESB-raforkumarkaðarins, því að öllum raforkukaupendum þar verður heimilt að bjóða í íslenzka raforku. Kemur þá innlend stjórnun auðlindanýtingar og virkjana fyrir lítið.
3. "Samstarfsstofnun evrópskra [svo ?!] orkueftirlitsaðila, ACER, myndi, þrátt fyrir aðild Íslands að stofnuninni, ekki hafa neitt að segja um atriði á borð við fyrirkomulag leyfisveitinga og stjórnsýslu hér á landi, og upptaka þriðja orkupakkans hefði í för með sér óverulegar breytingar í því sambandi."  Þetta er alrangt, og villan liggur í því, að ekki er minnzt á útibú ACER á Íslandi, sem ætlað er mikilvægt stjórnsýslulegt hlutverk á sviði raforkuflutninga. Útibúið (Norðmenn kalla það RME hjá sér-Reguleringsmyndighet for energi) verður sjálfstæð stofnun gagnvart hagsmunaaðilum á Íslandi og algerlega óháð vilja íslenzkra yfirvalda.  Útibúið verður undir stjórn ACER með ESA sem millilið á milli ACER og útibúsins á skipuritinu, en ESA hefur alls engar heimildir hlotið til að breyta út af ákvörðunum ACER.  Útibúið tekur aðeins við fyrirmælum frá ACER, og er ætlað að hálfu ESB að ryðja brott öllum staðbundnum hindrunum á vegi ætlunarverks ACER að bæta raforkutengingar á milli landa, þar til verðmunur þeirra á milli verður undir 2,0 EUR/MWh.  Þetta er gert með því að fela útibúinu allt reglugerðar- og eftirlitsvald á sviði raforkuflutninga. Leyfisveitingavaldið verður áfram hjá Orkustofnun,OS, en ef OS hafnar leyfisumsókn, sem uppfyllir öll skilyrði útibúsins, verður höfnun vísast kærð til ESA/EFTA-dómstólsins. Ráðuneytinu skjátlast þess vegna algerlega um valdaleysi ACER á Íslandi.  Til að bæta gráu ofan á svart, verður Ísland valdalaust innan ACER án atkvæðisréttar.
4. "ACER hefur engar valdheimildir gagnvart einkaaðilum, heldur eingöngu opinberum eftirlitsaðilum."  Þessi túlkun ráðuneytisins stenzt ekki.  Útibú ACER er ekki opinber eftirlitsaðili, því að útibúið verður algerlega óháð opinberu valdi á Íslandi, ráðuneyti, OS og innlendum dómstólum.  Landsnet mun verða að "sitja og standa", eins og útibúið fyrirskrifar.  Landsnet hefur mikil áhrif á almannahagsmuni á Íslandi, viðskiptavini og birgja, og þannig myndi stofnun ESB, ACER, fá óbeinar valdheimildir gagnvart einkaaðilum á Íslandi án þess, að ríkisvaldið fái rönd við reist.  Slíkt er gróft Stjórnarskrárbrot.
5.  "Við upptöku þriðja orkupakkans í EES-samninginn var um það samið, að valdheimildir gagnvart eftirlitsstjórnvöldum í EFTA-ríkjunum yrðu ekki hjá ACER, heldur hjá Eftirlitsstofnun EFTA (ESA)."  Með því að troða ESA inn í stjórnunarferli ACER í EFTA-löndunum þremur er gerð ósvífnisleg blekkingartilraun.  Reynt er að láta líta svo út, að ESA gegni hliðstæðu hlutverki og ACER EFTA-megin og fullnægi þannig kröfum EES-samningsins um tveggja stoða lausnir allra sameiginlegra viðfangsefna ESB og EFTA.  ESA getur ekki gegnt þessu hlutverki vegna skorts á sérfræðingum á orkusviði, og ESA hefur heldur engar heimildir til að ráðskast neitt með ákvarðanir ACER.  ESA verður þess vegna ekkert annað en miðlari boða og banna frá ACER til útibúa ACER í EFTA-löndunum.  Norðmenn kalla ESA í þessu sambandi "dýrustu ljósritunarvél í heimi".  Stjórnlagafræðingar þar í landi telja þetta aumkvunarverða fyrirkomulag engu breyta um það, að yfirþjóðleg stofnun, ACER, þar sem EFTA-ríkin eru ekki fullgildir aðilar, fær völd yfir mikilvægum málaflokki í EFTA-löndunum, þar sem hún hefur tækifæri til áhrifa á lífshagsmuni almennings.  Þetta er í Noregi óleyfilegt að heimila, nema með a.m.k. 75 % greiddra atkvæða í Stórþinginu, og á Íslandi leyfir Stjórnarskráin þetta alls ekki.  Því til staðfestu eru álitsgerðir prófessora í stjórnlögum við Háskóla Íslands. Að ráðuneytið skuli bera þessa blekkingu á borð fyrir almenning, sýnir, hversu slæman málstað það nú hefur opinberlega gert að sínum.
6. "Heimildir ACER til að taka bindandi ákvarðanir eru að meginstefnu bundnar við ákvæði, sem gilda um orkumannvirki, sem ná yfir landamæri (t.d. sæstrengi); eðli málsins samkvæmt eiga slíkar valdheimildir ekki við á Íslandi svo lengi sem hér eru engin slík orkumannvirki." Þetta er alrangt.  ACER fær hér valdheimildir strax og innleiðing Þriðja orkumarkaðslagabálksins í EES-samninginn hlýtur lagagildi á Íslandi, enda næði ESB aldrei fram vilja sínum um greið orkusamskipti á milli svæða og landa, þar sem tengingar vantar við gildistöku Þriðja orkumarkaðslagabálksins, ef túlkun ráðuneytisins væri rétt. ACER var stofnað til að ryðja burt staðbundnum hindrunum, eins og andstöðu ríkisstjórna og/eða þjóðþinga við tengingar af þessu tagi.  Þegar þrýstingur frá ACER hefur leitt til ákvörðunar um lögn Ice Link, mun Landsnet bera skylda til að styrkja flutningskerfið innanlands í þeim mæli, að það geti flutt fullt afl, t.d. 1300 MW að meðtöldum töpum, frá virkjunum að afriðlastöð sæstrengsins.  Hér er um gríðarleg mannvirki að ræða, eins og menn geta séð af því, að flutningsgeta 132 kV byggðalínu er aðeins 1/10 af þessari þörf og flutningsgeta 220 kV línu er minni en 1/3 af þessari þörf.  Valdsvið ACER á Íslandi getur þannig leitt til gjörbreytinga á raforkuflutningskerfi landsins.  Það er þannig helber uppspuni, að bindandi ákvarðanir ACER á Íslandi nái aðeins til sæstrengja frá Íslandi til útlanda.  
7. "Þriðji orkupakkinn haggar því ekki, að það er á forræði Íslands að ákveða, hvaða stjórnvald myndi veita leyfi fyrir lagningu sæstrengs og eins, hvort íslenzka ríkið ætti að vera eigandi að honum."  Kjarni málsins liggur óbættur hjá garði hér að ofan.  Látið er í það skína, að íslenzk yfirvöld muni ráða því, hvort sæstrengur verði lagður frá Íslandi til útlanda, eftir að ACER hefur verið leidd hér til valda.  Þetta er þó hrein blekking, þótt að forminu til virðist rétt.  Ástæðan er sú, að forsendur leyfisveitinga á þessu sviði verða ekki lengur í höndum íslenzka ríkisins, heldur verða þær samdar af útibúi ACER á Íslandi. Ef sæstrengsfélagið, sem um leyfisveitinguna sótti til handhafa íslenzka ríkisvaldsins, t.d. OS, sættir sig ekki við úrskurðinn, verður deilan ekki útkljáð fyrir íslenzkum dómstóli, heldur ESA og EFTA-dómstólinum, sem auðvitað munu líta til þess, hvort umsóknin uppfyllti kröfur útibús ACER.  Í Noregi er Statnett aleigandi að sæstrengjum til útlanda.  Í umræðunum í aðdraganda afgreiðslu Stórþingsins á Þriðja orkumarkaðslagabálki ESB kom fram, að hann gerir ráð fyrir, að eignarhaldið á nýjum sæstrengjum ráðist á markaði, en flutningsfyrirtækjunum verði ekki tryggð einokunaraðstaða.  Verkamannaflokkurinn gerði það að skilyrði fyrir sínum stuðningi, að allir sæstrengir frá Noregi yrðu áfram að fullu í eigu Statnett, sem er alfarið í beinni eigu norska ríkisins.  Engin trygging hefur samt fengizt fyrir slíku frá ACER(ESB). Fullyrðing um, að íslenzka ríkið geti tryggt sér tilgreint eignarhald á aflsæstreng til útlanda, er fleipur eitt.

Tilraun iðnaðarráðuneytisins til að sýna fram á, að samþykkt Alþingis á innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn breyti litlu sem engu um íslenzk orkumál, hefur algerlega fallið um sjálfa sig, enda stríðir hún gegn heilbrigðri skynsemi.  Sá, sem ekkert veit um ACER, hlýtur að spyrja sig, til hvers stofnað er til Orkustofnunar ESB, ef hún á lítil sem engin áhrif að hafa í landi, sem rafmagnslega er ótengt við umheiminn ?  Sá, sem eitthvað veit um ACER, veit, að hún er stofnuð gagngert til að auka orkuflutninga á milli landa og þá auðvitað að koma þeim á, þar sem þeir eru ekki fyrir hendi.  Ætlunin er göfug: að auka hlutdeild endurnýjanlegra orkugjafa og að jafna orkuverðið innan ESB.  Fyrir Ísland og Noreg verður þetta allt með öfugum formerkjum.  Hlutdeild endurnýjanlegra orkugjafa í raforkuvinnslunni hérlendis mun rýrna úr 99 % í e.t.v. 85 %, og raforkuverðið mun stórhækka.  Það eru engir kostir  fyrir Ísland fólgnir í framsali mikilvægs fullveldis yfir ráðstöfun raforkunnar til markaðsafla ESB-landanna; aðeins gallar.  Að ráðuneyti orkumála skuli reyna að draga fjöður yfir það, jaðrar við kjánaskap og er líklega pólitískt glapræði.        

Er EES á skilorði ?

Ásteytingarsteinum EFTA-landanna í EES-samstarfinu við ESB fjölgar, og þeir verða tíðari með tímanum, og árekstrarnir verða alvarlegri.  Ástæðurnar eru af tvennum toga.  Stefnan um sameiginlegt stjórnkerfi ESB-ríkjanna tekur nú til æ fleiri sviða, nú síðast orkusviðsins, sem upphaflega var ekki með í EES-samninginum, og við brotthvarf Breta minnkar vilji ESB til að semja við EFTA-ríkin um sérlausnir á grundvelli tveggja jafnrétthárra aðila.  ESB-mönnum þykir einfaldlega vera tímasóun að hefja samningaferli við 3 smáríki eftir að hafa loksins náð samstöðu um málefni í eigin röðum.  Það gætir vissulega aukinnar ágengni, sem nefna mætti óbilgirni, að hálfu ESB gagnvart EFTA, en sá fyrrnefndi merkir upp á sitt eindæmi málaflokka viðeigandi fyrir EES, sem eru alls óskyldir viðmiðun upprunalega EES-samningsins um frelsin fjögur á Innri markaðinum.  Það fjölgar þess vegna þeim, sem telja tímabært að fara fram á endurskoðun EES-samningsins bæði á Íslandi og í Noregi.   

Þann 1. marz 2018 tók nýr maður við starfi aðalritara framkvæmdastjórnar ESB, sem áreiðanlega á eftir að láta að sér kveða og reka hart trippin.  Hann er Þjóðverji og heitir Martin Selmayr.  Selmayr var áður starfsmannastjóri Jean-Claude Junckers, forseta framkvæmdastjórnar ESB, og ræður nú yfir 33´000 manna her búrókrata í Berlaymont. Þessi her verður notaður til að berja saman Sambandsríki, með illu eða góðu, og við atganginn mun kvarnast úr hópnum og fleiri fylgja í kjölfar Breta, og hugsanlega ganga í EFTA.

Aðdragandinn að stöðuhækkun Selmayrs var ævintýralegur og hefur verið kallað "valdarán" í Berlaymont.  Þjóðverjinn Martin Selmayr er nú í raun valdamesti maður ESB.  Hann mun ekki hafa þolinmæði gagnvart sérþörfum EFTA-ríkjanna, heldur heimta, að þau taki við því, sem að þeim er rétt, möglunarlaust, eins og þau væru í ESB. Þessi afstaða er þegar komin fram, t.d. í ACER-málinu. Upprunalegar forsendur EES-samstarfsins (um tvo jafnréttháa aðila) eru virtar að vettugi. Staða EFTA-ríkjanna er þó enn verri en ESB-ríkjanna að því leyti, að þau geta lítil sem engin áhrif haft á þróun mála á undirbúningsstigum. Ísland hefur ekki einu sinni mannafla í að fylgjast með öllu því, sem á döfinni er. Vanmáttugar tilraunir í þá veru eru sýndarmennska og sóun opinbers fjár.

Þetta þýðir, að samstarfsgrundvellinum, sem upprunalega var lagður á milli EFTA og ESB í EES-samninginum, hefur verið kippt undan.  

Þegar sjást merki um þetta, og er Orkusamband ESB gott dæmi.  Orkusambandið og Orkustofnun ESB, ACER, kom sem tilskipun beint í kjölfar samþykktar Lissabonsáttmálans 2009, þar sem kveðið var á um nána samvinnu ESB-ríkjanna á sviði orkumála.  Yfirstjórn ESB á orkumálum þjóðanna skyldi tryggja árangur í loftslagsmálum, koma í veg fyrir orkuskort í ESB og auka skilvirkni orkuvinnslu, orkuflutninga og dreifingar. Þessi grundvöllur Orkusambandsins á engan veginn við á Íslandi, og t.d. mundu heildarorkutöpin í raforkuflutningskerfinu þrefaldast, þegar afltöp um 120 MW vegna flutnings innanlands að landtaki sæstrengs, töp í endabúnaði og í sæstrengnum sjálfum, mundu bætast við núverandi afltöp. Í Noregi er m.v. 10 % heildarorkutöp vegna sæstrengja, og þau verða ekki minni hér vegna miklu lengri sæstrengs en þar fyrirfinnst. Þetta er hreinræktuð orkusóun.  

Gagnvart EFTA er sá hængurinn á, að orkusviðið stendur alveg utan við Innri markaðinn, sem skilgreindur er í upphaflega EES-samninginum um frelsin fjögur.  Þróun EES-samningsins átti einvörðungu að varða frelsin fjögur á Innri markaðinum.  Þar að auki eru hagsmunir EFTA-ríkjanna, a.m.k. Íslands og Noregs, í orkumálum gjörólíkir hagsmunum ESB-ríkjanna.  Þarna eru í raun djúptækir hagsmunaárekstrar á ferð, sem skýra það, að EFTA-ríkin móuðust við í 6 ár, eftir að ACER tók til starfa, að ganga í Orkusamband ESB, sem alltaf var þó  vilji ESB, enda hefur Framkvæmdastjórnin lýst því yfir, að vilji hennar standi til að samþætta Noreg í orkumarkað ESB.  Það voru mikil mistök að láta undan þrýstingi ESB í Sameiginlegu EES-nefndinni 5. maí 2017 og samþykkja þar innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins í EES-samninginn. Þann 22. marz 2018 staðfesti norska Stórþingið þennan gjörning gegn háværum mótmælum almennings og verkalýðshreyfingar, en Alþingi Íslendinga á eftir að taka afstöðu til málsins. Sé tekið mið af andstöðu Íslendinga við inngöngu landsins í ESB, má reikna með, að a.m.k. 70 % þjóðarinnar séu andvíg inngöngu landsins í Orkusamband ESB.     

Meginástæðu undanlátssemi Sameiginlegu EES-nefndarinnar í þessu máli má rekja til þess, að við völd í Noregi er ríkisstjórn, sem höll er undir ESB-aðild Noregs og stærsti stjórnarandstöðuflokkurinn, Verkamannaflokkurinn, vill sömuleiðis, að Noregur gangi í ESB.  Þannig er meirihluti á Stórþinginu fyrir því að sækja um aðild að ESB, en sá er hængurinn á fyrir þingið, að norska þjóðin er því algerlega fráhverf.  Þetta er meginskýringin á því, að Stórþingið samþykkti 22. marz 2018 inngöngu Noregs í Orkusamband ESB með 43 % gegn 14 %, en 43 % voru annaðhvort fjarverandi eða skiluðu auðu. Stórþingsmenn munu vafalaust hljóta kárínur að launum frá kjósendum, og þess sjást reyndar þegar merki, að fylgið hrynji nú af Verkamannaflokkinum, sbr nýlega skoðanakönnun í fylkinu Troms.  Á næsta ári verða sveitarstjórnarkosningar í Noregi, og þá mun afstaða stjórnmálaflokkanna á Stórþinginu vafalaust verða dregin fram, enda telur norskur almenningur, að innganga Noregs í Orkusambandið muni hafa neikvæð áhrif á atvinnuframboð um allan Noreg vegna hækkandi raforkuverðs.

Athyglisvert er, að samkvæmt skoðanakönnun á meðal norsku þjóðarinnar voru aðeins 9 % hlynnt þessum gjörningi, 52 % á móti og 39 % óákveðin.  Ef að líkum lætur, mun þessum stóra meirihluta Norðmanna að lokum verða að vilja sínum, því að á Alþingi Íslendinga er minnihluti þingmanna hlynntur því, að aftur séu teknar upp aðlögunarviðræður við ESB með aðild sem lokamark, en aðild Íslands að ACER yrði ekkert annað en enn einn áfanginn í aðlögun Íslands að regluverki ESB. Sýnir það í hnotskurn, hversu ólýðræðisleg þessi vera landsmanna í EES getur orðið, ef menn eru ekki á varðbergi.   

Það eru greinilega að myndast sprungur í EES-samstarfið, sem eru aðallega afleiðing af þróun mála innan ESB.  Þar af leiðandi var eðlilegt, að utanríkismálanefnd Landsfundar Sjálfstæðisflokksins 16.-18. marz 2018 liti lengra fram á veginn:

"Nú, þegar aldarfjórðungur er liðinn frá undirritun EES-samningsins, er tímabært að gera úttekt á reynslu Íslands af honum.  Áríðandi er, að haldið verði áfram að efla hagsmunagæzlu innan ramma EES og tryggja, að möguleikar Íslands til áhrifa á fyrri stigum EES-mála verði nýttir til fulls.  

Sjálfstæðisflokkurinn gerir verulegar athugasemdir við, að tekin sé upp löggjöf í EES-samninginn, sem felur í sér valdheimildir, sem falla utan ramma tveggja stoða kerfis samningsins."

Norðmenn hafa gert skýrslu um reynslu sína af aldarfjórðungsreynslu af verunni í EES, og það er fagnaðarefni, ef slík rannsókn verður gerð hérlendis. Að auki hefur Sigbjörn Gjelsvik, Stórþingsmaður norska Miðflokksins, samið merka skýrslu um valkosti Noregs við EES-samninginn.

Í upphafi þeirrar skýrsluvegferðar er vert að gæta vel að því, hvað rannsaka á, og hver rannsakar.  Í janúar 2018 gaf utanríkisráðuneytið út skýrslu, sem Hagfræðistofnun, HHÍ, gerði um nytsemi aðildarinnar, en hún hafði ákaflega lítið notagildi til ákvarðanatöku um framhald veru Íslands í EES. Um rannsóknarefnið skrifaði Björn Bjarnason í téðri Morgunblaðsgrein:

"Eigi að hefja svipað úttektarstarf núna [og 2004-2007], er skynsamlegt að hafa hliðsjón af því, sem leiðir af útgöngu Breta úr ESB (BREXIT), því að hún kann að geta af sér nýtt samstarfslíkan ESB við þriðju ríki."

Þetta er hverju orði sannara hjá Birni og aðalástæða þess, að "Nú eru nýir tímar", eins og hann endar grein sína á.  Í væntanlegri skýrslu verður að leggja nákvæmt og hlutlægt kostnaðarlegt mat á annars vegar áframhaldandi veru í EES og hins vegar fríverzlunarsamning við ESB og Bretland.  Árið 2017 luku Kanadamenn gerð fríverzlunarsamnings við ESB, og ganga má að því sem vísu, að Íslendingum standi slíkur samningur til boða.  

Þegar aðildin að Innri markaðinum verður metin, verður ekki hjá því komizt að meta beinan kostnað af greiðslu í sjóði EES og ESB, útlagðan kostnað fyrri ára við þýðingar og innleiðingu reglugerða og laga ESB, sem engin vinna færi í hérlendis, ef staðið væri utan EES, ásamt styrkjum til ýmissar starfsemi hérlendis frá EES/ESB. Þá þarf að meta kostnað ríkissjóðs og atvinnulífsins vegna eftirlitskerfa, sem hér hafa verið sett upp, en mætti losa sig við utan EES. Síðast, en ekki sízt, verður að leggja mat á óbeina kostnaðinn, sem af innleiðingu óþarfs og íþyngjandi reglugerðafargans hlýzt hérlendis. Hann er fólginn í hægari framleiðnivexti fyrirtækjanna hérlendis vegna vinnu við innleiðingu og framfylgd reglugerða og laga, sem eingöngu eru hér vegna aðildarinnar að EES.

Athugun Viðskiptaráðs Íslands 2015 leiddi til þeirrar niðurstöðu, að langhæsti kostnaður atvinnulífsins af reglugerðafarganinu væri fólginn í þessum þætti, og gætu sparazt 80 miaISK/ár á verðlagi 2018 við grisjun á reglugerða- og lagafrumskóginum frá ESB að mati höfundar þessa pistils. Jafnframt var komizt að því, að þessi kostnaður ykist um 1,0 %/ár.  Þennan þátt er nauðsynlegt að greina nákvæmlega í væntanlegri rannsókn.

Þá er bráðnauðsynlegt að framkvæma stjórnlagalega greiningu á EES-samninginum og afleiðingum þeirrar þróunar, sem nú á sér stað með stofnanavæðingu ESB og hunzun tveggja stoða forsendunnar fyrir samstarfi jafnrétthárra aðila.  Það þýðir ekkert að tippla á tánum í kringum þetta verkefni.  Ef nauðsynlegri endurskoðun fæst ekki framgengt vegna stefnu ESB um einsleitni allra þeirra gjörða, verður ekki hjá því komizt að segja EES-samninginum upp og leiða á önnur mið.  Af því verður að öllum líkindum hagræðing hjá ríki, sveitarfélögum og fyrirtækjum, bættir viðskiptaskilmálar og í heildina þjóðhagslegur ávinningur. 

Þar sem Ísland og Noregur eru utan við hina sameiginlegu fiskveiðistefnu ESB, njóta löndin ekki tollfrjáls aðgengis að Innri markaðinum fyrir sjávarafurðir.  Kanadamenn njóta aftur á móti tollfrjáls aðgengis í krafti nýgerðs fríverzlunarsamnings.  Í fljótu bragði virðist það vera Íslendingum til mikilla hagsbóta að segja EES-samninginum upp, og þess vegna er vissulega tímabært að fara ofan í saumana á þessum málum. Það hefur verið gert í Noregi.  Þar hefur Stórþingsmaðurinn Sigbjörn Gjelsvik samið "Alternativrapporten" eða Valkostaskýrsluna, sem til er bæði á norsku og ensku, þar sem fram fer vönduð greining á því, hvaða fyrirkomulag viðskiptamála er hagkvæmast fyrir Noreg.  Það er alveg áreiðanlegt, að það er líf utan við EES, og það hafa Svisslendingar sannað, og það munu Bretar sanna.  

Þróun EES-samstarfsins virðist í meiri mæli snúast um að fela stofnunum ESB forræði á málefnasviðum hérlendis, sem innlendar stofnanir hafa haft með höndum.  Má þar nefna Fjármálaeftirlitið og Orkustofnun.  Í fyrra tilvikinu náðist viðunandi tveggja stoða lausn eftir mikið þjark á fundum EFTA og ESB, þótt Fjármálaeftirlit ESB hafi æðsta valdið, en í síðara tilvikinu er ekki við það komandi að hálfu ESB.  Það er stjórnlagalega óviðunandi lausn, að ESA (Eftirlitsstofnun EFTA) virki sem stimpilstofnun fyrir fyrirmæli frá ACER til valdamikillar undirstofnunar sinnar hérlendis á sviði raforkuflutninga, sem íslenzk stjórnvöld þá hafa engin áhrif á, því að hún á að vera "óháð" samkvæmt reglum ACER. 

Það eru nánast engar líkur á, að stjórnlagalega verjandi fyrirkomulag fáist í samskiptum EFTA-ríkjanna við ESB, og þess vegna er þetta samstarf nú komið að fótum fram.  Það samræmist ekki stjórnarskrá fullvalda ríkja. Þess vegna er nú búizt við dómsmáli fyrir Hæstarétti Noregs, þar sem  Stórþingið verður ákært fyrir stjórnarskrárbrot.

Stjórnlagafræðingar þurfa að fá tækifæri til að tjá sig um stjórnlagaþáttinn í væntanlegri uppgjörsskýrslu við EES á Íslandi.  Á grundvelli þessarar skýrslu þarf Alþingi að taka ákvörðun og getur auðvitað valið þann kost að leita álits þjóðarinnar í almennri atkvæðagreiðslu.  Má telja víst, að þingið fylgi þjóðarviljanum í kjölfarið.  

 

 

 

 

Köttur í kringum heitan graut

Grautargerð utanríkisráðuneytisins í ACER-málinu svo nefnda tekur á sig ýmsar myndir.  Ein þeirra birtist í Viðskiptablaðinu 28. marz 2018 og var andmælt á sama vettvangi af þessum höfundi 12. apríl 2018.

Þann sama dag birtist í Morgunblaðinu sviðsljósgrein Ómars Friðrikssonar:

"Efasemdir þrátt fyrir verulegar undanþágur".

Þessi fyrirsögn er mjög villandi um eðli og stöðu málsins, sem fjallar um inngöngu Íslands í Orkusamband ESB og þar með valdframsal frá íslenzka ríkinu til Orkustofnunar ESB, ACER, sem er undir stjórn framkvæmdastjórnar ESB.  Í fyrsta lagi eru ekki efasemdir um þessa ráðstöfun, heldur rökstudd vissa um, að þessi ráðstöfun væri þjóðhagslegt og stjórnlagalegt glapræði.

Að EFTA-ríkin eða Ísland sérstaklega hafi fengið "verulegar undanþágur" frá Þriðja orkumarkaðslagabálki ESB er einhver mesta oftúlkun og upphafning, sem lengi hefur sézt á prenti og minnir á "sáuð þið, hvernig ég tók hann" grobb.  Sannleikurinn er sá, að engin undanþága fékkst fyrir Ísland, sem nokkru máli skiptir, enda er það í anda núverandi starfshátta ESB, að útþynna ekki gerðir, sem aðildarlöndin hafa öll komið sér saman um eftir erfiða samningafundi. 

EFTA-löndin verða einfaldlega að taka við því, sem að þeim er rétt, einnig þótt slíkt feli í sér brot á grundvallarreglu EES-samningsins um tveggja stoða samkomulag jafnrétthárra aðila.  Innan EFTA er einfaldlega engin stofnun mótsvarandi ACER, og þess vegna er komið alvarlegt stjórnlagalegt ójafnvægi í framkvæmd samningsins.  Allt ber að sama brunni: EFTA-ríkin hafa ekki stjórnskipulega getu vegna smæðar sinnar til að standa að EES-samstarfinu án þess að ganga í berhögg við stjórnarskrár sínar.  Þetta á a.m.k. við Ísland og Noreg.

Það er stöðugt tönglast á því, að einhverju breyti varðandi yfirráð ACER, að engin tenging er á milli íslenzka raforkukerfisins og erlendra.  Þarna er horft algerlega framhjá þeirri skipulagsbreytingu, sem mun eiga sér stað í íslenzka orkugeiranum, ef/þegar lögfesting Þriðja orkumarkaðslagabálksins tekur gildi.

Hún er í stuttu máli sú, að stofnað verður útibú ACER á Íslandi, sem verður algerlega óháð íslenzkum stjórnvöldum og hagsmunaaðilum. (Norðmenn kalla þetta RME hjá sér, "Reguleringsmyndighet for energi".) Útibúið fær öll reglusetningar- og eftirlitsvöld yfir raforkuflutningsgeiranum (Landsneti), sem nú er að finna hjá Orkustofnun (OS) og ráðuneyti.  ACER skipar forstjóra þessarar stofnunar, en hún mun samt fara á íslenzku fjárlögin.  Þótt ESA (Eftirlitsstofnun EFTA) sé á skipuritinu sett á milli útibúsins og ACER, breytir það stjórnlagalega engu í raun um það, að hér er stefnt á, að yfirþjóðleg stofnun (ACER) fari að stjórna á mikilvægu málefnasviði á Íslandi, framjá ríkisvaldinu.  Þetta er grafalvarlegt stjórnlagabrot.

Til að sýna fram á haldleysi kenningarinnar um sakleysi aðildar Íslands að Orkusambandi ESB nægir að rekja, hvernig ACER með þessum völdum sínum getur fengið sínu framgengt um Ice Link, þótt leyfisvaldið sé áfram í höndum OS (undir stjórn ráðuneytis).  Það er vegna þess, að í höndum útibús ACER verður að semja tæknilega og viðskiptalega tengiskilmála fyrir sæstrenginn.  Uppfylli væntanlegt sæstrengsfélag þessa skilmála í umsókn sinni til OS, getur OS ekki synjað honum um leyfið, nema vera gerð afturreka með synjunina með úrskurði ESA og dómi EFTA-dómstólsins.  Þannig er ekkert haldreipi í því, að Ísland er einangrað raforkukerfi núna. Sú skoðun gengur fótalaus og styðst ekki við staðreyndir máls. Hún er ímyndun eða óskhyggja reist á vanþekkingu um valdsvið ACER og útibú þess í hverju landi.  

Í téðri sviðsljósgrein stendur þetta m.a. og hlýtur að vera haft eftir Katli, skræk, af innantómum gorgeirnum að dæma:

""Að mati utanríkisráðuneytisins skiluðu tilraunir íslenzkra stjórnvalda til að ná fram viðunandi aðlögun góðum árangri, og voru Íslandi veittar mikilvægar undanþágur.  [Það er ótrúlegt að lesa þetta sjálfshól, því að mála sannast er, að engar undanþágur, sem máli skipta, fengust frá Þriðja orkumarkaðslagabálkinum, enda er barnaskapur að búast við slíku - innsk. BJo.]

Ísland fékk, í fyrsta lagi, undanþágu frá kröfum tilskipunar 2009/72/EB um sameiginlegar reglur um innri markað raforku varðandi eigendaaðskilnað vinnslu- og söluaðila annars vegar og flutningskerfa hins vegar.  Þetta telst umtalsverður ávinningur fyrir Ísland í ljósi eignarhalds Landsnets og vandkvæða á að breyta því fyrirkomulagi.""

Í raun var reglan um eigendaaðskilnað innleidd með Öðrum orkumarkaðslagabálki og raforkulögum árið 2003. Þar er lögbundin einokunarstaða Landsnets á flutningskerfinu, og hvaða annað eignarhald en ríkiseign tryggir þá jafna samkeppnisstöðu allra þeirra, sem vilja setja orku inn á flutningskerfið eða taka út af því orku ?  Núverandi eignarhald Landsnets með fulltrúa Landsvirkjunar, OR, RARIK og OV í stjórn fyrirtækisins er einfaldlega óviðunandi, ef tryggja á jafnstöðu allra markaðsaðila eftir föngum. Þetta hefur Ríkisendurskoðun margbent á, nú síðast með skýrslu frá febrúar 2018.

Það er þess vegna stórt skref aftur á bak og vekur furðu að ætla að festa núverandi óeðlilega ástand í sessi.  Vandræðagangurinn er með ólíkindum, að ríkið eigi erfitt með að breyta núverandi eigendafyrirkomulagi, þegar ríkið er að 93 % óbeinn eignaraðili að Landsneti og er þar þess vegna mestan part að semja við sjálft sig um skuldabréf til núverandi eigenda, svo að ríkið eignist fyrirtækið að fullu beint. 

Það er furðulegt að sækja um undanþágu fyrir þetta óeðlilega fyrirkomulag til ESA.  Í lagafrumvarpi atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins, sem nú liggur fyrir Alþingi, er breyting á raforkulögum þess efnis, að ekki er lengur stefnt að ríkiseign á Landsneti, heldur geti jafnvel nýir aðilar komið þar inn.  Þetta fellur afar illa að einokunarhlutverki Landsnets, og verður Alþingi fyrr en seinna að vinda ofan af þessari undarlegu hugmyndafræði, sem virðist vera ættuð utan úr geimnum, en finnst hvergi í samþykktum ríkisstjórnarflokkanna.

"Framkvæmdastjórn ESB hafnaði beiðni Íslands um að verða skilgreint lítið, einangrað raforkukerfi, þar sem raforkunotkun landsins er langt umfram viðmiðunarmörk tilskipunarinnar."

Af þessu má ráða, að tilraun íslenzkra embættismanna til að fá raunverulega undanþágu frá að lenda í klóm ACER hefur gjörsamlega mistekizt, og hún sýnir algeran skilningsskort á því, sem Orkusamband ESB snýst um.  Það snýst einmitt um öfluga samtengingu allra landa ESB/EES, nýjar samtengingar og eflingu þeirra, sem fyrir eru, til að bæta afhendingaröryggi raforku í ESB og flýta fyrir orkuskiptunum.  Hér á við "to be or not to be", þ.e. annaðhvort eru menn með eða á móti.

Á Íslandi hefði samtenging hins vegar þveröfug áhrif, því að samrekstur landskerfisins við 1200 MW sæstreng (50 % af uppsettu afli í virkjunum) yrði tæknilega erfiður, t.d. í bilanatilvikum), og útflutningur á "kolefnisfrírri" raforku og innflutningur á raforku úr jarðefnaeldsneytisorkuverum mundi tefja fyrir orkuskiptum hérlendis.  

"Íslandi verður þó heimilt að sækja um undanþágu frá ákvæðum um aðskilnað dreififyrirtækja (svo ?!), aðgengi þriðja aðila og markaðsopnun o.fl., ef sýnt er fram á erfiðleika í rekstri raforkukerfisins."

Þessi texti kemur ærið spánskt fyrir sjónir.  Hvaða aðskilnað dreififyrirtækja skyldi vera átt við ?  Er átt við bókhaldslegan aðskilnað dreifingar á vatni (heitu og köldu) og rafmagni ?  Sá aðskilnaður er ekki fyrir hendi hérlendis, en dreififyrirtækin starfa samkvæmt sérleyfi, sem Orkustofnun gefur út, og að flækja þessu inn í viðræður við ESB er alveg út í hött.  

Þarna er líka vísað til heimildar um að stöðva orkuviðskipti um samtengingar við útlönd, ef neyðarástand myndast í raforkukerfinu innanlands.  Þetta ákvæði fékk EFTA-fram sem heild í viðræðum við ESB, og það gildir ekki frekar fyrir Ísland en önnur lönd.  Að draga þetta fram hér, sýnir, að menn (væntanlega beggja vegna samningaborðsins) hugsa sér Ísland samtengt sameiginlegum raforkumarkaði ESB/EES í framtíðinni.  

Það virðist því miður ríkja þekkingarleysi eða a.m.k. gróft vanmat hérlendis á eðli ACER og til hvers innganga Íslands í Orkusamband ESB mundi leiða hér.  Fullyrðingar frá embættismönnum ráðuneyta o.fl. um lítil áhrif á rafmagnslegt eyland benda til alvarlegrar meinloku í þessum efnum, og að fólk hafi einfaldlega ekki ráðið við heimaverkefnin.