Útflutningshömlur á rafmagn yrðu óheimilar

Það leiðir af EES-samninginum, gr. 12, að leggi íslenzk yfirvöld stein í götu aflsæstrengsfjárfesta, sem tengjast vilja íslenzka raforkukerfinu, eftir innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins, og Landsreglarinn á Íslandi er meðmæltur leyfisumsókn um slíkan streng, þá mun sá sami Landsreglari umsvifalaust tilkynna slíkan þvergirðing til yfirboðara sinna hjá ACER (gegnum ESA) og getur tilfært slíkt sem skýlaust brot á "fjórfrelsisreglu" nr 12  í EES-samninginum um bann við hvers kyns hömlum á útflutningi, svo að ekki sé nú minnzt á áætlanagerðir ACER um millilandatengingar, sem ætlazt er til, að ACER-aðildarlönd styðji, þótt þau hafi þar ekki atkvæðisrétt, eins og við mun eiga um EFTA-ríkin.  

Samkvæmt núgildandi orkupakka 2 á Íslandi er almennt talið, að íslenzk yfirvöld og löggjafi hafa það í hendi sér, hvort gengið verður til samninga við sæstrengsfjárfesta eða ekki.  Þetta er hinn mikli munur, sem felst í orkupakka 2 og 3.  Segja má, að fjórfrelsið hljóti nýja vídd með Þriðja orkupakkanum og spanni með honum utanríkisviðskipti með rafmagn.

Þess vegna er alveg dæmalaust að sjá útlistun iðnaðarráðuneytisins nr 7 á minnisblaði Ólafs Jóhannesar Einarssonar til ráðherrans í apríl 2018:

"Þriðji orkupakkinn haggar því ekki, að það er á forræði Íslands að ákveða, hvaða stjórnvald myndi veita leyfi fyrir lagningu sæstrengs og eins, hvort íslenzka ríkið ætti að vera eigandi að honum."

 Þetta orkar mjög tvímælis, því að segja má, að áherzlan í orkupakka 3 felist í útvíkkun fjórfrelsins til að spanna utanlandsviðskipti með raforku (og gas). Það þýðir, að innlend stjórnvöld verða ekki látin komast upp með að leggja stein í götu utanlandsviðskipta með orku, eftir að Alþingi hefur afsalað ákvörðunarvaldi um þetta til yfirþjóðlegrar stofnunar, ACER (gegnum í þessu tilviki ljósritarann og þýðandann, ESA).     

Landsreglarinn verður Orkustofnun til ráðuneytis um afgreiðslu leyfisumsókna frá sæstrengsfjárfestum.  Komi upp ágreiningur á milli Landsreglara og Orkustofnunar um afgreiðslu umsóknar, ber Landsreglara að tilkynna ACER (gegnum ESA) um þann ágreining, og hlutverk ACER er að kveða upp bindandi úrskurði í deilumálum um millilandatengingar. Verður þá að sjálfsögðu tekið tillit til þess, hvort viðkomandi millilandatenging er á forgangsverkefnaskrá ACER eða ekki. Um slík verkefni gildir t.d. samkvæmt Innviðagerð #347/2013, að Orkustofnun verður að afgreiða sæstrengsumsóknir á innan við 18 mánuðum.  Með texta ráðuneytisins er hins vegar gefið í skyn, að innlend stjórnvöld muni ráða þessu, en það er alls ekki svo samkvæmt orkupakka 3, þótt það sé rétt samkvæmt orkupakka 2. Þetta hefur prófessor Peter Örebech, sérfræðingur í Evrópurétti, sýnt fram á í rýniritgerðum sínum um minnisblað Ólafs Jóhannesar Einarssonar til iðnaðarráðherra í apríl 2018 og um greinargerð Birgis Tjörva Péturssonar til sama ráðherra í september 2018.

Það er heldur ekki rétt, að íslenzk stjórnvöld ráði því alfarið, hvort íslenzka ríkið kaupi sig inn í félag um sæstreng.  Það yrði alfarið samningsatriði á milli aðila á frjálsum markaði, og ríkisvaldinu verður óheimilt að troða einkafyrirtækjum um tær.  Norski Verkamannaflokkurinn setti í vetur 8 skilyrði fyrir stuðningi sínum við innleiðingu Orkupakka 3, og eitt af því var einmitt, að raforkuflutningsfyrirtækið Statnett, sem er alfarið í eigu norska ríkisins, yrði eigandi allra framtíðarsæstrengja frá Noregi.  Hefðu Norðmenn sett þennan fyrirvara, ef augljóst væri við lestur orkupakkans, að norsk yfirvöld hefðu eignarhaldið í hendi sér ?  Auðvitað ekki.  Hér er um heimatilbúna túlkun lögmannsins og ráðuneytisins að ræða. 

Hins vegar ber Landsneti að standa straum af kostnaði við tengingar frá stofnrafkerfi landsins og niður að sæstrengnum samkvæmt forskrift Orkupakka 3.  Sá kostnaður gæti numið um mrðISK 100 og mun hærri upphæð, ef endabúnaður sæstrengs (spennar, afriðlar, áriðlar o.fl) verður innifalinn.  Öllum þessum kostnaði ber Landsneti að standa straum af með hækkun gjaldskráa sinna, svo að innlendir raforkunotendur munu standa af þessu straum með verulegri hækkun útgjalda fyrir rafmagnsnotkun.  Þetta þýðir, að a.m.k. tveir þættir rafmagnsreiknings almennings munu hækka með tilkomu sæstrengs, raforkuverð frá orkuseljanda og flutningsgjald Landsnets.  Það er ekki ólíklegt, að fyrri þátturinn tvöfaldist og seinni þátturinn hækki um 60 %, sem mundi þýða yfir 50 % hækkun raforkureiknings, ef dreifingarkostnaður breytist ekki.

Um meint forræði Íslands yfir þessum málum skrifar pófessor Peter Örebech m.a.:

"Ekki myndi ég reiða mig á þetta [þ.e. mat ÓJE-innsk. BJo].  Ísland nýtur fullveldisréttar síns m.t.t. áframhaldandi eignarréttar ríkisins á orkunni [þar sem hann á við-innsk. BJo], EES#125, en stýring orkuvinnslunnar, þ.e. samþykkt, sem ekki er gerð á grundvelli eignarréttarins, heldur á grundvelli stjórnunarréttar - þ.e.a.s. stýring atvinnugreinarinnar - verður að vera í samræmi við EES.  Einkaaðilar eru ekki útilokaðir frá því að setja á laggirnar og reka  raforkusölu [og vinnslu-innsk. BJo], heldur þvert á móti. Það myndi þýða tvísýna baráttu fyrir Ísland að veita því mótspyrnu, að E´ON, Vattenfall, Statkraft eða einkafyrirtæki - með vísun til áætlana samþykktra í ACER um streng frá Íslandi og til Noregs tengdum mörgum strengjum við ESB-markaðinn - legði og tengdi slíkan sæstreng.  Sjá gerð nr 714/2009, Viðauka I (Leiðbeiningar um stjórnun og úthlutun flutningsgetu til ráðstöfunar á flutningslínum á milli landskerfa), þar sem stendur í lið 1.1: "Flutningskerfisstjórar (TSO-hérlendis Landsnet) skulu leggja sig fram um að samþykkja öll fjárhagslega tengd viðskipti, þ.m.t. þau, sem fela í sér viðskipti á milli landa.".

Ennfremur stendur í lið 2.1: "Aðferðirnar við framkvæmd flutningstakmarkana skulu vera markaðstengdar til að létta undir skilvirkum viðskiptum á milli landa.".

Það er alveg óviðunandi, að einhverjir embættismenn og stjórnmálamenn hérlendir fullyrði, að engin hætta sé á ferðum, þótt sérfræðingur í Evrópurétti rökstyðji hið gagnstæða með sínum lögfræðilegu rökum og tilvísunum í Evrópugerðirnar, sem um málið gilda, ásamt því að rekja úrskurði Evrópudómstólsins, eins og PÖ gerði í athugasemdum sínum við greinargerð Birgis Tjörva Péturssonar til iðnaðarráðherra frá september 2018. Það er allt of mikið í húfi til að taka þessa áhættu.