Raforkumarkašur og opinber orkustefna

Orkumįl landsmanna hafa ekki aš öllu leyti žróazt, eins og bezt veršur į kosiš.  Ótvķręšur styrkleiki er aušvitaš, aš um įratuga skeiš hefur nįnast engin raforka veriš framleidd  hérlendis meš jaršefnaeldsneyti, en įgallar kerfisins eru žó nokkrir og alvarlegir.

Fyrst ber žį aš nefna, aš mįlefni flutningsfyrirtękisins, Landsnets, eru ķ ólestri. Framkvęmdir fyrirtękisins eru langt į eftir įętlun meš žeim afleišingum, aš flutningskerfiš er vķša fulllestaš, annar ekki žvķ hlutverki sķnu aš flytja višbótar afl, žó aš žaš sé til reišu og mikil žörf sé fyrir žaš. Žetta hamlar atvinnuuppbyggingu og tefur fyrir orkuskiptum śr jaršefnaeldsneyti ķ rafmagn, sem stjórnvöld hafa žó skuldbundiš landiš til aš framkvęma bżsna hratt. Ķ žessum efnum er eins og hęgri höndin viti ei, hvaš sś vinstri gjörir.

Ķ mörgum tilvikum hafa vandręši Landsnets stafaš af deilum og mįlaferlum viš landeigendur og/eša umhverfisverndarsamtök.  

Landsnet žarf aš fį lagalegt svigrśm og heimildir til aš fjįrmagna naušsynlegar lausnir meš lįntökum meš rķkisįbyrgš, og rķkiš į aš eignast smįm saman Landsnet meš framlögum af aršgreišslum žeirra raforkufyrirtękja, sem rķkiš į aš einhverju eša öllu leyti.  Meš žessu móti mį draga mjög śr hękkunaržörf į gjaldskrį Landsnets og gera hękkun vegna dżrari lausna, til sįtta, tķmabundna.    

Eignarhald Landsnets er nś óvišunandi, žvķ aš nokkur raforkufyrirtęki į markaši og hitaveitufyrirtęki eiga hana.  Žetta gerir Landsnet vanhęft til aš starfa į frjįlsum markaši, žar sem samkeppni į aš rķkja į milli orkusölufyrirtękja, sem eiga aš standa jafnfętis varšandi inntök og śttök flutningskerfisins. Meš žvķ aš rķkiš eignist smįm saman rįšandi hlut ķ fyrirtękinu, mį eyša tortryggni ašila utan eigendahópsins um hlutdręgni Landsnets varšandi t.d. nżja tengistaši viš stofnlķnukerfiš. Einokunarfyrirtęki eru oft bezt komin undir pilsfaldi rķkisins. 

Žaš žarf aš hanna raforkumarkaš fyrir Ķsland.  Hlutverk hans į aš vera aš tryggja raforkuöryggi, raforkuverš til almennings ķ samręmi viš raunkostnaš raforkufyrirtękjanna og hagkvęmustu nżtingu orkulindanna į hverjum tķma. 

M.a. um žessi mįl ritaši Elķas Elķasson, fyrrverandi sérfręšingur ķ orkumįlum hjį Landsvirkjun, ķ Morgunblašiš 20. jśnķ 2016, undir fyrirsögninni:

"Lars Christensen og orkan okkar:

Elķas gerši žar nżlega skżrslu Lars Christensens, dansks alžjóšahagfręšings, um ķslenzk orkumįl aš umfjöllunarefni, en Lars lagši žar m.a. til sölu Landsvirkjunar ķ bśtum og stofnun aušlindasjóšs fyrir andviršiš. Elķas reit gegn žessu m.a.:

"Žaš er mögulegt og jafnvel skilvirkara aš lįta arš af orkunni renna til almennings gegnum lįgt orkuverš en meš beinum greišslum."

Hinn valkosturinn, sem Lars Christensen er talsmašur fyrir, er sį aš lįta aršgreišslur frį orkufyrirtękjum ķ eigu rķkisins renna ķ aušlindasjóš, sem nżta mętti til aš halda uppi fjįrfestingum aš hįlfu rķkisins ķ nišursveiflum hagkerfisins.  Meš žvķ aš setja žaš ķ eigendastefnu orkufyrirtękja aš meirihluta ķ eigu rķkisins, aš orkufyrirtękiš skuli veršleggja orku sķna fyrir almennan markaš ķ samręmi viš mešalvinnslukostnaš sinn, en ekki jašarkostnaš, ž.e. kostnaš af nęstu mannvirkjum ķ röšinni, žį munu orkufyrirtęki rķkisins verša stefnumarkandi į markaši um lįgveršsstefnu. Slķkt styrkir samkeppnihęfni Ķslands. 

Žaš hefur hins vegar jafnan tķškazt į Ķslandi, aš stórišjan greiši verš ķ samręmi viš kostnaš virkjunar, sem rįšast žarf ķ vegna viškomandi orkusölusamninga, og įfram yrši žaš svo. Aš sjįlfsögšu mun almenningur njóta góšs af slķkri stefnu, af žvķ aš žį greiša orkufyrirtękin tiltölulega hratt nišur skuldir vegna nżrra fjįrfestinga, sem almennir notendur njóta jafnframt góšs af. Vegna hįrrar nżtni, hįs aflstušuls og langtķmasamnings er orkuvinnslukostnašur jafnan ķ lįgmarki til stórišnašar į borš viš įlver, en reynsla er enn ekki komin af įlagseinkennum kķsilvera, sem samiš hefur veriš viš hérlendis.

Orkufyrirtęki meš aršsama stórišjusamninga munu senn verša ķ stakkinn bśin til umtalsveršra aršgreišslna til eigenda sinna, žó aš lįgveršsstefna sé rekin gagnvart almenningi, žvķ aš įlag almenningsveitnanna er lįgt saman boriš viš stórišjuįlagiš. Andvirši slķkra aršgreišslna til rķkisins veršur bezt variš til aš kaupa rķkinu beina meirihlutaeign ķ flutningsfyrirtękinu Landsneti, sem mundi žį geta variš af nżju eigin fé sķnu til aš greiša višbótar kostnaš, sem hlżzt af "óumflżjanlegum" jaršstrengjum ķ stofnkerfinu į kerfisspennum 220 kV og 132 kV. 

Miklir hagsmunir almennings eru fólgnir ķ aš afnema flöskuhįlsa ķ flutningskerfinu, auka stöšugleika stofnkerfisins ķ truflanatilvikum og aš hindra langvinnar hękkanir į flutningsgjaldinu.  Meš žvķ aš styrkja fjįrhag Landsnets meš žessum hętti mį jafnvel lękka flutningsgjald til almennings meš tķš og tķma frį žvķ, sem nś er. Vel mį vera, aš nśverandi eigendur Landsnets vilji viš žessar ašstęšur selja hlut sinn ķ fyrirtękinu, og rķkiš gęti žar žį gert hagstęš kaup og oršiš einrįtt, eins og ešlilegt er žar į bę.  

Frį gildistöku nśverandi raforkulaga 2003 er enginn virkjunarašili į Ķslandi įbyrgur, ef kemur til skorts į forgangsorku ķ landinu.  Žaš eru afar veikir hvatar ķ kerfinu til aš virkja, nema fyrir stórišju, žegar samningur hefur nįšst viš hana. Žetta leišir til žess freistnivanda virkjunareigenda aš lįta skeika aš sköpušu, fresta framkvęmdum viš fjįrmagnsfreka nęstu virkjun, žvķ aš žaš er fundiš fé aš fresta fjįrfestingu, auk žess sem orkuverš į markaši hękkar jafnan, žegar orkuforšinn minnkar, t.d. ķ mišlunarlónum. Žessi staša er virkjunarfyrirtękjunum ķ hag, į mešan žau geta afhent umbešna orku, en er įhęttusöm fyrir žjóšarhag.

Ķ langtķmasamningum stórišjufyrirtękjanna og viškomandi virkjunareigenda kunna aš vera refsiįkvęši viš skeršingu į forgangsorku, og žar er jafnframt kvešiš į um, aš ekki megi skerša forgangsorku til stórišju hlutfallslega meira en įlag almenningsveitna. Skeršing forgangsorku til ólķkra notenda skal vera hlutfallslega jöfn, "pro rata", stendur žar. Allt er žetta ófullnęgjandi neytendavernd almenningi til handa. 

Žaš er žess vegna tķmabęrt aš leggja skyldur į heršar fyrirtękis ķ markašsrįšandi stöšu, segjum meš yfir 40 % af raforkumarkašinum į sinni könnu, um aš tryggja landsmönnum alltaf nęga forgangsorku į markašsverši, nema óvišrįšanleg öfl ("force majeure") komi ķ veg fyrir žaš, eša flutningskerfi og/eša dreifikerfi geti ekki mišlaš orkunni til notenda.  Ķ lagasetningu um žetta žarf aš kveša į um sektir vegna skorts į forgangsorku ķ landinu, sem séu ķ samręmi viš žjóšhagslegt tjón vegna orku, sem almenningsveiturnar ekki fį, t.d. tķfalt hęsta einingarverš orku frį fyrirtękinu til almenningsveitna, sem žį verši greitt ķ rķkissjóš fyrir orku, sem vantar į markašinn.

Fróšlegt er aš kynnast višhorfum Elķasar til žessa mįlefnis ķ téšri grein:

"Vatnsorka og jaršvarmaorka nota ekki eldsneyti, og žvķ er orkumarkašur į borš viš hina evrópsku ófęr um aš stjórna orkuvinnslunni į hagkvęmasta hįtt.  Eini kostnašarlišurinn, sem er hįšur įlagi (eftirspurn) į orkukerfiš, er įhętta vatnsorkuveranna, žegar žau taka vatn śr mišlunarlóni. ....

Yfir veturinn fer seljandinn žvķ varlega og reiknar įhęttu sķna [nś ašeins vegna stórišjusamninga - innsk. BJo], sem er žvķ meiri sem mišlunarlón standa lęgra [og lengra er til vorleysinga - innsk. BJo].  Meš vaxandi įhęttu getur hann hękkaš veršiš į sölutilbošum sķnum, žar til hann hefur veršlagt sig aš hluta śt af markašinum.  Žetta er žaš, sem hefur gerzt, žegar lošnubręšslurnar kvarta undan žvķ, aš rafmagniš er oršiš dżrara en olķa. 

Ef orkusalinn hefur į heršum sér žį skuldbindingu aš hafa ętķš tiltekna orku til reišu aš višlagšri įbyrgš, žį getur veršmyndun fariš fram meš žessum hętti, annars ekki.  Žarna getur uppbošsmarkašur gegnt hlutverki, en dagsmarkašur aš evrópskum hętti er óžarfi.  Aš bjóša ķ magn einnar viku ķ einu nęgir."

Nś er viš lżši uppbošsmarkašur fyrir s.k. jöfnunarorku, sem er mismunur įętlašrar orkužarfar og raunorkužarfar hverrar klst.  Žennan markaš mį śtvķkka meš tilbošsmarkaši fyrir eina viku ķ senn, eins og Elķas leggur til.  Verš frį stęrsta raforkuvinnslufyrirtękinu mun žį markast af lķkindum žess, aš tiltekinn orkuskortur verši, t.d. viš vęntanlega lįgstöšu mišlunarlóna fyrirtękisins og jašarvinnslukostnaši hans (višbót viš grunnafl hans), og ašrir, ašallega eigendur jaršgufuvera, munu żmist bjóša hęrra eša lęgra verš en veršiš veršur frį žeim stęrsta.  Verš sölufyrirtękjanna til almennra notenda mundi ekki geta breytzt jafnört og į uppbošsmarkaši fyrr en fjarmęlingar hjį almennum notendum verša komnar ķ gagniš.

Nišurlag greinar Elķasar var eftirfarandi:

"Allt tal um uppskiptingu Landsvirkjunar er ótķmabęrt fyrr en almenn stefna ķ orkumįlum hefur veriš mörkuš og markašsfyrirkomulag, sem virkar viš žessar ašstęšur, hefur veriš hannaš.  Skort į orkustefnu hér telur Christensen veikleika, og žar hefur hann rétt fyrir sér."

Žaš er hęgt aš taka undir žessa įlyktun Elķasar aš öllu leyti.  Verkröšin žarf aš vera sś aš móta landinu fyrst orkustefnu og sneiša žar meš hjį alls konar gryfjum, sem leiša til mikilla deilna og tafa į undirbśningi verka og framkvęmd.  Ef ķ orkustefnunni mun felast, aš raforkukerfiš skuli vera markašsdrifiš ķ lķkingu viš žaš, sem žekkist į hinum Noršurlöndunum, į Bretlandi og ķ ESB-löndum meginlandsins, žį žarf aš hanna markašskerfi, sem snišiš er aš ķslenzkum žörfum og ašstęšum, eins og aš ofan er drepiš į.  Meginhlutverk slķks markašskerfis veršur vęntanlega aš tryggja jafnan jafnvęgi frambošs og eftirspurnar raforku alls stašar į landinu, og aš vinnslukostnašur, flutningskostnašur og dreifingarkostnašur raforku verši sį lęgsti, sem völ er į į hverjum tķma, aš teknu ešlilegu tilliti til umhverfisverndar.  (Ešlilegt tillit er mat umhverfisyfirvalda og jafnvel afstaša meirihluta ķ atkvęšagreišslu.)

Fyrst aš žessu loknu er tķmabęrt fyrir stjórnmįlamenn aš hafa afskipti af stęrš fyrirtękja, ef hśn augljóslega virkar hamlandi į virkni markašarins.  Óvķst er, hvort nokkurn tķmann veršur tališ ómaksins vert aš leggja aflsęstreng į milli Ķslands og annarra landa m.a. vegna of lķtillar fįanlegrar orku hérlendis fyrir svo dżra framkvęmd. Ķslendingar munu žess vegna verša aš reiša sig į, aš alltaf verši nęg tiltęk raforka til reišu śr innlendum orkulindum, og žį er skuldbundiš kjölfestufyrirtęki hérlendis ómetanlegt. 

Į žessu eru žó skiptar skošanir, og Skśli Jóhannsson, verkfręšingur, ritaši 13. október 2016, grein ķ Morgunblašiš undir fyrirsögninni:

"Hugmynd aš uppskiptingu Landsvirkjunar":

Hann nefnir žann möguleika aš stofna 2 nż fyrirtęki, žar sem annaš mundi yfirtaka eignarhald į og rekstur jaršgufuvirkjananna, og hitt mundi sjį um vindmyllurnar.  Bęši žessi nżju fyrirtęki yršu anzi lķtil og léttvęg į markašinum, žó aš meš Žeistareykjavirkjun vaxi jaršgufuhluta Landsvirkjunar vissulega įsmegin.  Ef Landsvirkjun telur ekki samlegšarįhrif af žessari starfsemi meš vatnsorkuverunum vera nęg, žį er ešlilegast, aš hśn selji žessi jaršgufuver og vindmyllur af hagkvęmniįstęšum.  Ef Landsvirkjun veršur fengiš žaš kjölfestuhlutverk aš tryggja landsmönnum orkuöryggi, žį er ósennilegt, aš samkeppnisyfirvöld muni krefjast minni umsvifa hennar į markaši en reyndin er nś.

Nś eru sveitarfélög aš vakna til mešvitundar um hagsmuni sķna gagnvart orkuišnašinum.  Kemur žetta fram ķ kröfu į hendur Landsvirkjun um greišslu fyrir vatnsréttindi, og hefur Hęstiréttur śrskuršaš, aš leggja megi fasteignagjald į žau.  Žį hafa sveitarfélögin lagt fram žį réttmętu kröfu, aš mannvirki orkugeirans verši ekki lengur undanžegin fasteignagjöldum.  Hlżtur žetta einnig aš taka til loftlķna.  Žį eru sveitarstjórnir sumar lķtt hrifnar af vindmyllum, nema umtalsveršar greišslur af žeim falli sveitarsjóšum ķ skaut. 

Vinnslukostnašur vindmylla į Ķslandi er 2-3 faldur vinnslukostnašur hefšbundinna vatnsorku- og jaršgufuvera.  Žęr hafa einnig umtalsvert neikvęš umhverfisįhrif.  Vindorkugaršar munu žess vegna eiga erfitt uppdrįttar į Ķslandi, en žaš er žó ekki loku fyrir žaš skotiš, aš ķ staš aukins mišlunarforša ķ uppistöšulónum verši tališ įkjósanlegra, aš teknu tilliti til kostnašar og umhverfisįhrifa, aš reisa vindorkugarša til aš spara vatn ķ mišlunarlónum. 

burfellmgr-7340

 

 

 

 


« Sķšasta fęrsla | Nęsta fęrsla »

Bęta viš athugasemd

Ekki er lengur hęgt aš skrifa athugasemdir viš fęrsluna, žar sem tķmamörk į athugasemdir eru lišin.

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband