Orkumál í ólestri

Því hefur verið haldið fram og það gagnrýnt hér á þessum vettvangi, að gríðarleg vatnsorka væri ónýtanleg í núverandi raforkukerfi Íslands.  Var það rökstutt með því, að mikið vatn rynni óbeizlað til hafs síðsumars eftir fyllingu miðlunarlóna.      

Í framhaldi af því kviknaði sú viðskiptahugmynd hjá einhverri mannvitsbrekkunni að stofna til fjárfestinga upp á a.m.k. ISK 500 milljarða til að framleiða og leggja um 1100 km sæstreng á milli Íslands og Skotlands og tengja hann við afriðils- og áriðilsvirki í báða enda til að gera kleift að flytja orkuna í sitt hvora áttina.  Er þetta einhver fótalausasta hugmynd, sem sézt hefur í seinni tíð, því að þetta ástand varir í mesta lagi 2 mánuði á ári, enda er þessari umræðu líklega ekki ætlað annað hlutverk en að skapa Landsvirkjun sterkari samningsstöðu um sölu raforku.  Með þessari herstjórnarlist geta þau þó aldrei unnið annað en Phyrrosarsigra. 

Allir sjá, að nýtingartími svo dýrs mannvirkis í 1400 klst á ári eða 16 % hefur í för með sér bullandi tap á fjárfestingunni.  Auðvitað er þá hægt að halda áfram að flytja út rafmagn með því að miðla úr lónunum, en hætt er við, að þau mundu þá iðulega tæmast á Þorra eða Góu þrátt fyrir viðbótar virkjanir.  Þá mun víða heyrast hljóð úr horni, þegar þröngt fer að gerast fyrir dyrum hérlendra kotbænda, en erlendir njóta góðs af.   

Þeir, sem farið hafa á flot með þessa furðu hugmynd, hafa nefnt flutning á raforku frá Íslandi sem nemur 5000 GWh/a, sem jafngilda 570 MW meðalafli allt árið um kring eða rúmlega tveimur Búrfellsvirkjunum á fullu afli.  Þetta er svipuð orka og Landsvirkjun getur nú geymt í miðlunum sínum. 

Því er haldið fram, að á ofangreindum 1400 klst, þegar yfirfall varir, sé unnt að framleiða 1650 GWh af raforku, en til þess þarf þá viðbótar aflgetu upp á tæplega 1200 MW, sem er auðvitað fjarri lagi, að sé fyrir hendi, því að allt uppsett vélarafl í vatnsaflsvirkjunum nemur aðeins tæplega 2000 MW.  Það er þess vegna alveg áreiðanlegt, að til þess að flytja utan 5000 GWh/a af raforku um sæstreng, mun þurfa að virkja a.m.k. 5000 GWh/a til þess að vega upp á móti töpum í flutningsmannvirkjunum, sem sennilega munu nema a.m.k. 10 %.  Hvers vegna sitja náttúruverndarsinnar hljóðir hjá á meðan þessi umræða um stórfelldar línulagnir og virkjanir fer fram ?  Er það vegna þess, að þá verða ekki reistar fleiri orkukræfar verksmiðjur á Íslandi ?  Spyr sá, sem ekki veit, en sýnist náttúruverndin vera einvörðungu í nösum hávaðaseggja þar til annað kemur í ljós.     

Téðar mannvitsbrekkur, sem margar hverjar eru á launaskrá hjá opinberum aðilum, hafa kórónað snilli sína, sem minni spámenn hafa ekki náð að fylgja eftir, að hvorki meira né minna en þriðjung þessarar orku (5000 GWh/a) eða 1650 GWh/a þyrfti ekki virkja fyrir afsetningu um sæstrenginn, af því að orkan sú væri hreinlega í kerfinu, en rynni framhjá virkjunum, af því að hvorki miðlunarlónin né íslenzkir notendur raforkunnar næðu að fanga þessa orku.  Hér hafa spákaupmenn farið fram úr sjálfum sér, en standa nú berir úti á víðavangi.  Samt virðast náttúruverndarsinnar hafa bitið á agnið.  Héldu þeir, að orkan yrði send þráðlaust að landtökustað strengsins ?

Það eru engar smáræðis virkjanir og línulagnir, sem þarf fyrir þennan útflutning.  Það hefur lítið sem ekki neitt heyrzt í talsmönnum þeirra, sem hafa sett sig upp á móti nánast öllum framkvæmdum af þessu tagi undanfarin ár og í 5 ár staðið í vegi fyrir bráðnauðsynlegum línulögnum.   

Nú er hins vegar svo komið, að vegna mikils vatnsskorts horfir til neyðarástands í íslenzka raforkukerfinu.  Það er svo lítill vatnsforði og svo lítil miðlunargeta í orkukerfi landsins, að kerfið stendur ekki einu sinni undir afhendingu forgangsorku.  Þetta þýðir, að ekki aðeins athafnalífið líður fyrir stefnu- og framkvæmdaleysi í orkumálum þjóðarinnar, heldur geta almenningsveitur búizt við skerðingum á marga viðskiptavina sinna.  Má heita furðulegt, að ekki skuli hafa borizt almennt ákall til almennings frá stærsta vatnsorkufyrirtækinu, Landsvirkjun, um að spara rafmagn.  Það mundi nú stinga illilega í stúf við áróðurinn um 1650 GWh/a óbeizlaða orku í virkjuðum fallvötnum.  "Keisarinn er ekki í neinu", mundi þá barnið segja.

Það er ljóst, að raforkumálin eru í spennitreyju sérhagsmunaaðila, sem taka í mörgum tilvikum lítið sem ekkert tillit til heildarhagsmuna landsmanna.  Þegar samfélagstjónið, sem af þessu ráðslagi leiðir, er farið að skipta milljarðatugum, eins og í ár, hefur slíkt áhrif á landsframleiðsluna, hagvöxtinn og hag hvers einasta manns í landinu.  Á þessu verður þess vegna að gera bragarbót. 

Nú hafa framkvæmdir til að auka miðlunarrými og flytja orkuna á milli landshluta dregizt úr hömlu, svo að litlu mátti muna í vetur, að grípa þyrfti til orkuskömmtunar til almennings.  Stjórnvöld fyrra kjörtímabils töfðu fyrir framkvæmdum sem mest þau máttu, og þrýstihópar s.k. náttúruverndarsinna lágu ekki á liði sínu.  Þessir aðilar skáka þó í því skjólinu, að verða aldrei dregnir til ábyrgðar á stórtjóni og hreinu ófremdarástandi, sem skapazt getur vegna orkuskorts. 

Þegar skerða þarf forgangsorku árið 2014, er ljóst, að flotið hefur verið að feigðarósi framkvæmdalömunar allt of lengi.  Vatnshæð Þórisvatns er í sögulegu lágmarki, og nú dugar ekki að stinga hausnum í sandinn og halda því fram, að um einstætt vatnsár sé að ræða.  Vatnsbúskapur af þessu tagi getur nú hæglega endurtekið sig nokkur ár í röð.  Það sýnir lág grunnvatnsstaða þar efra. Ef ekkert verður að gert, verður ástandið enn alvarlegra fyrir almenning og athafnalífið, því að álag raforkukerfisins vex jafnt og þétt.  Þar sem orkuskorturinn leggst ofan á lágt afurðaverð í stærstu útflutningsgeirunum, sem stafar af offramboði og efnahagslegri ládeyðu, ekki sízt í Evrópu, svo að ekki sé nú minnzt á stríð Rússlands gegn nágrönnum sínum, getur þessi grafalvarlega staða hreinlega valdið samdrætti hagkerfisins á Íslandi, þvert ofan í spár um góðan hagvöxt.  Ábyrgðarhluti orkufyrirtækjanna á neyðarástandi yrði mikill, og þess vegna er vítavert að eyða enn púðri í ævintýri á borð við sæstreng til Skotlands og vindmyllur. 

Þrennt gerir stöðuna í næstu framtíð viðsjárverða:

 

1. Það bólar ekkert á framkvæmdum við nýjar miðlunarframkvæmdir, nema ná á síðustu dropunum úr Þórisvatni með dýpkun útrennslis.  Það er örvæntingarfull aðgerð á síðustu stundu.  Það bólar heldur ekkert á næstu virkjun eftir Búðarháls á Þjórsár-Tungnaár-svæðinu til að bæta enn vatnsnýtinguna.  Hefði orkunotkun stóriðju suð-vestanlands verið, eins og upphaflegar áætlanir hljóðuðu, væri Þórisvatn sennilega orðið tómt núna að öðru óbreyttu.  Þá mundu tapast um 400 MW út úr raforkuvinnslukerfinu, sem væri stóráfall (katastrófa) fyrir lifnaðarhætti í landinu og mundi setja efnahagslíf landsins algerlega úr skorðum.  Slíkt mundi hafa eyðileggjandi áhrif á fjárfestingaráhuga erlendra sem innlendra fjárfesta og þannig valda stöðnun og hnignun hagkerfisins þar til tækist að brjótast út úr þessum vítahring.  Hér skall hurð nærri hælum.  Á að stinga hausnum í sandinn ?
2. Hálslón fylltist sumarið 2013, en engu að síður hefur afgangsorka til viðskiptavina með samninga um afhendingu á henni verið skert eða algerlega afnumin á Austurlandi.  Ekki hefur verið gefin opinber skýring á þessu, sem hátt hafi farið.  Hitt er víst, að Landsvirkjun hefur látið nýta takmarkaða flutningsgetu Landsnets til að flytja orku að austan til að forða stórfelldri orkuskömmtun suðvestanlands.   Hvers eiga þá Austfirðingar að gjalda, sem búa máttu við raforkuskerðingu á árinu 2013 ?  Óstjórn orkumálanna keyrir um þverbak. 
3. Grunnvatnsstaðan á vatnasviði Þórisvatns er óvenjulág um þessar mundir, sem þýðir, að meira en eitt gott vatnsár þarf til að fylla Þórisvatn.  Af þessu sést, að Landsvirkjun og þjóðin öll eru í slæmri stöðu í orkubúskapinum.  Framkvæmdir Landsnets hafa verið tafðar í 5 ár, og svipaða sögu er að segja af Landsvirkjun, ef frá er skilin Búðarhálsvirkjun, sem forðað hefur neyðarástandi síðvetrar í ár. Hvað er til ráða ?

 

Heildarraforkusala Landsvirkjunar árið 2013 nam um 13,2 TWh (terawattstundir, tera = 1000 gíga).  Heildarmiðlunargeta fyrirtækisins er um 5,2 TWh/a (terawattstundir á ári).  Þetta er aðeins 39 % af af árlegri raforkusölu fyrirtækisins, sem er óviðunandi lágt hlutfall m.v. lengd vetrarveðráttu á Íslandi.  Það þarf að ná 50 %, svo að viðunandi orkuafhendingaröryggi verði náð.  Með öðrum orðum þarf Landsvirkjun að bæta 1,4 TWh/a við forðabúr sín. 

Með Norðlingaölduveitu, sem er mjög hagkvæm framkvæmd, mundi hún ná helminginum af þessari vöntun, þ.e. 0,7 TWh/a, og með virkjun falls úr Hágöngulóni mundi hún ná 0,2 TWh/a.  Það, sem á vantar, mundi Landsvirkjun nokkurn veginn fá með minnstu virkjuninni í Neðri-Þjórsá, Holtavirkjun, sem gæfi rúmlega 0,4 TWh/a. 

Ný stjórn Landsvirkjunar verður nú að slá undir nára í stað þess að fljóta sofandi að feigðarósi.  Það eru auðvitað fleiri kostir fyrir hendi, t.d. gæfu 30 vindmyllur af meðalstærð  500 GWh/a í góðu vindári, en sá kostur og flestir aðrir eru dýrari en þeir, sem nefndir hafa verið.  Það er óvíst, að vindmylluleiðin sé fær hérlendis, því að hún dregur ekkert úr losun koltvíildis, hún mun hækka raforkuverð til notenda, og hún mun vafalaust mæta mótbyr s.k. náttúruverndarsinna, ef og þegar kæmi til stykkisins.

Það er brýnt að bregðast skjótt við nýjum aðstæðum í veðurfarinu, því að afleiðingar aðgerðarleysis verða að öllum líkindum rándýrar og skipta milljarðatugum í krónum talið á ári.  Það er þess vegna engum blöðum að fletta um arðsemina. Vilji er allt, sem þarf, en hvar er hann ?

Það er ljóst, að Austurland bráðvantar aukna miðlunargetu.  Það er auðveldast að afla hennar með 400 kV línu yfir Sprengisand.  Ofangreind aukning orkuvinnslugetu mundi þá geta gagnazt Austurlandi einnig, en mikið tjón á formi tapaðra tekna og aukins vinnslukostnaðar hefur hlotizt af orkuskerðingum Landsvirkjunar í landshlutanum tvö ár í röð og hart aðgöngu fyrir fyrirtæki, sem nýlega hafa fjárfest í búnaði til að nýta raforku í stað innflutts eldsneytis.

Sem mótvægi gegn sjónrænum áhrifum háspennulínu frá Sigöldu/Hrauneyjafossi og norður í Eyjafjarðarsýslu/Þingeyjarsýslur ætti að taka í notkun nýja hönnun staurastæða í stað hefðbundinna stálturna og kappkosta, að mannvirkið verði sem minnst áberandi í umhverfinu með nýjustu tækniþróun á þessu sviði, jafnvel með einfasa jarðstrengjum á um 25 km bili, þar sem lína væri talin vera of áberandi. 

Á haustþingi 2014 er von á frumvarpi frá ráðuneyti iðnaðar og viðskipta, sem móta á stefnuna varðandi jarðstrengi og loftlínur.  Slík stefnumótun hefur þegar farið fram víða erlendis og er löngu tímabær hérlendis, því að jarðstrengir í flutningskerfinu auka flutningskostnaðinn, sem lendir á neytendum.  Ágæt sáttaleið er að auka ekki heildarloftlínulengd í landinu frá því sem var t.d. árið 2010.  Allar línur á 60 kV spennu og lægri yrðu þá leystar af hólmi með jarðstrengjum, helzt á þessum áratugi, en leggja mætti nýjar loftlínur á 132 kV spennu og hærri að þeim mörkum, að heildarlínulengd í landinu aukist ekki.   

  Það er svo mikið hagsmunamál fyrir þjóðarheildina að fá öflugt flutningsmannvirki á milli landshluta, að það verður að gerast.  Má einnig nefna öryggisrök þessu til stuðnings, þar sem meginvirkjanir og línur sunnanlands eru á jarðskjálfta- og eldgosasvæði. 

Loftslagsbreytingar kunna að vera meðvirkandi þáttur í þurrkum á hálendinu.  Það er svo mikið í húfi fyrir hagsmuni almennings og fyrir hagkerfi landsins, að ófullnægjandi er við þessar aðstæður að sitja með hendur í skauti og bíða eftir staðfestingu á því.  Þar sem ofangreindar framkvæmdir munu geta forðað stórfelldu efnahagstjóni, eru þær hagkvæmar.  Engir almennilegir orkusölusamningar munu nást upp á þau býti, að líkur á afgangsorkuskerðingu verði margfaldar á við það, sem verið hefur, t.d. undanfarin 20 ár, og búast megi við forgangsorkuskerðingu ár eftir ár.  Það er verið að gjaldfella íslenzkar orkulindir hrikalega með svo lélegu afhendingaröryggi, enda þarf að leita hliðstæðu til Afríku, þar sem raforkuverð er lægra en hér vegna ófullnægjandi gæða, þ.e. árvissrar skömmtunar.  Eigi veldur sá er varir.  Hangir það e.t.v. á spýtunni með andstöðu við nánast allar nýjar loftlínur og virkjanir að koma í veg fyrir frekari iðnvæðingu landsins ?  Spyr sá, sem ekki veit.     

     

Athugasemdir

[Ómar Ragnarsson, 15.4.2014 kl. 16:33]

Það skondnasta er kannski að menn halda að mesti markaðurinn fyrir þessa raforku sé á þeim tíma árs sem minnst eftirspurn er eftir henni í Evrópu.

[Kristján B Kristinsson (IP-tala skráð) 15.4.2014 kl. 17:03]

Það sorglegasta við þetta allt saman er að það er fullt af fólki sem heldur að þetta sé fundið fé og við getum bara legið á sólarströnd og þurfum ekki að gera neitt komnir á fínan spena, bara fá aurinn frá Landsvirkjun inn á reikninginn og lifa svo lífinu og hafa það gott.

[Bjarni Jónsson, 15.4.2014 kl. 17:31]

Ef á að nýta yfirfallsvatn miðlunarlóna, þ.e. að auka vinnsluna nægilega til að hindra, að vatn flæði yfir og framhjá virkjunum, yrði það að vera síðsumars.  Það er rétt athugað hjá þér, Ómar, að þá er líklega minnst eftirspurnin í Evrópu eftir rafmagni vegna sumarleyfa, og þar að auki er líklega framboðið með mesta móti þá vegna mikils sólfars og síaukinnar vinnslu sólarsellanna. 

Með góðri kveðju /

[Bjarni Jónsson, 15.4.2014 kl. 17:52]

Þetta er alveg rétt hjá þér, Kristján, en sökin er hjá talsmönnum téðs sæstrengs, því að þeir láta jafnan hjá líða að geta um flutningskostnaðinn, sem er um 140 USD/MWh samkvæmt mínum kokkabókum og tekur þá 70 % af allra hæsta mögulega niðurgreidda verðinu.  Í raun mun enginn fást til að fjárfesta í fyrirbæri, hvers arðsemi er algerlega háð niðurgreiðslum brezka ríkisins á grænni orku.  Fyrir henni er engin trygging.  Þetta verður áhættusamari fjárfesting en flest annað.

Ég get bætt því við, að ég mun bætast í hóp "náttúruverndarsinna", ef ekki á að nota orkuna innanlands til að skapa störf.

Með góðri kveðju/

[Kristján B Kristinsson (IP-tala skráð) 15.4.2014 kl. 18:20]

já Bjarni ég gæti trúað því að náttúrvendarsinnar fái verulegan liðsauka ef þessi sæstrengs vitleysa verður ofaná.