Útflutningsknúið hagkerfi

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að hagvöxtur hefur lítt látið á sér kræla hérlendis árið 2014, þó að Seðlabankinn, ríkisstjórnin og hagdeildir bankanna hafi öll spáð hér dágóðum hagvexti. Slíkt sætir tíðindum. 

Þetta má reyndar furðu gegna m.v. dágóða fjölgun erlendra ferðamanna, sem verða nálægt einni milljón hausa árið 2014.  Málið er hins vegar, að sjávarútvegurinn glímdi framan af árinu við lág verð, þó að verðlagning sjávarafurða nú við árslok 2014 lofi mjög góðu.  Magnið hefur hins vegar minnkað mikið frá árinu 2013 í uppsjávartegundum, nema makríl, en hann er líklega skaðvaldur í lífkeðjunni umhverfis Ísland og veldur þjóðarbúinu hugsanlega tjóni, þegar upp er staðið.  Þá eru Rússar ekki lengur borgunarmenn og skulda nú íslenzkum fiskútflytjendum nokkra milljarða kr, sem e.t.v. þarf brátt að afskrifa; allt vegna glæfralegrar framkomu Rússa við nágranna sína að undanförnu, sem þeir nú súpa seyðið af.  

Verð á málmum var lágt framan af ári, en hefur braggazt, þó að verðlækkun hafi orðið undanfarnar vikur niður í um 1860 USD/t.  Þetta álverð er undir þeim mörkum, sem vestræn álver þurfa til að dafna, en er spáð upp á við á næstu árum vegna aukinnar farartækjaframleiðslu fyrir þróunarlöndin og aukinnar hlutdeildar áls í hverju farartæki.  Heimsframleiðsla farartækja mun senn nema 100 milljónum stykkja á ári, og ef meðalálmassi í hverju farartæki yrði 250 kg, þá þarf 25 milljónir áltonna í þessa framleiðslu eða ríflega 40 % af heildarframleiðslunni, frumvinnslu og endurvinnslu, um þessar mundir.  Þetta er hér um bil tvöföldun þess álmassa, sem nú fer til bifreiðaframleiðslu og hlýtur að hafa áhrif á heimsmarkaðsverð áls til hækkunar, enda fara álbirgðir nú þegar þverrandi.  Fartækjamarkaðurinn er meginástæða þess, að frumálvinnslu er spáð aukningu frá 40 Mt/a árið 2013 til 70 Mt/a á árabilinu 2025-2030.  

Þrátt fyrir a.m.k. 4 % kaupmáttaraukningu launþega á Íslandi árið 2014 að jafnaði, mælist aukning einkaneyzlu sáralítil eða um 0,5 %.  Þetta hefur reyndar þann kost, að þrýstingur á verðlag verður minni og minni gjaldeyrir fer til innflutnings á neyzluvörum og fjárfestingarvörum heimila, svo að betur gengur að greiða niður erlendar skuldir.  Líkleg skýring er, að auknum ráðstöfunartekjum sé varið af ráðdeild til skuldalækkunar og sparnaðar.  Er nú ekki kyn, þó að Seðlabankinn lækki millibankavextina, en hann er anzi svifaseinn, og mundi hafa komið með þessa 0,5 % lækkun hálfu ári fyrr, ef hann hefði fylgzt vel með hagþróuninni ?  Afleiðing sofandaháttar getur orðið dýrkeypt og kostað okkur umtalsverðan hagvöxt, því að raunvextir eru hér nú um 5,0 %, sem engar forsendur eru fyrir. Í núverandi árferði er vart grundvöllur fyrir hærri raunvöxtum en 2,0 %.   

Grundvallarviðfangsefnið til hagvaxtarsköpunar er að efla útflutningsgreinarnar.  Össur Skarphéðinsson, fyrrverandi ráðherra, reit um þetta snöfurmannlega grein í Moggann þann 4. desember 2014, sem hann nefndi "Landsímynd sem eflir útflutning".  Pistilhöfundur þessa vefseturs mun nú bregða út af vana sínum og taka til við að vitna í téðan Össur, sem hér tekst vel upp og sannast þá enn, að engum er alls varnað, þó að honum verði auðvitað sums staðar fótaskortur í vinstri villunni, eins og bent verður á, enda löngum verið hallur undir forræðishyggjuna:

"Ný heimsmynd kallar líka á það, að við lítum á sjávarútveg, landbúnað, ferðaþjónustu og orkunýtingu sem eitt og sama viðfangsefnið; í stað þess að fást við þær greinar í sérhólfum.  Þessar greinar styrkja, styðja og njóta góðs hver af annarri, eins og lífgefandi straumar, sem mætast í hafinu.  Þær gætu orðið meginstoðir undir hagkerfi hreinnar orku, svo að vísað sé til merkrar ræðu forseta vors í Cornell-háskóla."

Hér lýsir jafnaðarmaður framtíðar sýn sinni á atvinnulífið, sem allt sé og verði reist á sjálfbærri nýtingu endurnýjanlegra auðlinda, og undir hana getur sjálfstæðismaður tekið, heils hugar. 

"Við eigum að sameinast um að móta heildarstefnu um þetta, þar sem orkuskipti verði knúin fram á bíla- og skipaflota í nánustu framtíð, byggt verði á innlendum orkugjöfum og stór skref stigin í átt að hreinni orkunotkun á næstu 10 árum.  Samhliða eigum við að stefna að því, að íslenzk búvöruframleiðsla verði byggð á innlendu fóðri með stóraukinni ræktun korns og plantna til fóðurs og iðnaðarframleiðslu."

Neðri hlutinn er athygliverð sýn jafnaðarmanns, og öðru vísi mér áður brá varðandi sýn jafnaðarmanna á íslenzkan landbúnað.  Að vísu slær út í fyrir honum, þegar forræðishyggjan villir honum sýn í rauðlitaða textanum.  Það væri glórulaust af Íslendingum að taka hér upp stefnuna "Energiewende", Orkuskipti, áður en hagkvæm tækni hefur verið þróuð til að taka við af sprengihreyflum í bílum og skipum. 

Á markaðinn verða fyrst að koma rafgeymar í bíla með langdrægni um 300 km á langakstri, sem þola umhverfishitastig -25°C, og stofnkostnaðarmunur bílanna þarf að borga sig upp á 2-3 árum m.v. akstur 15 000 km/ár, áður en stjórnvöld taka að greiða fyrir þessari þróun, því að annars mun sóun á skattfé eiga sér stað án nokkurs raunverulegs árangurs.

Fyrir skipin er enn enginn raunhæfur valkostur við vélar knúnar jarðefnaeldsneyti.  Það hefur verið rætt um vetni sem eldsneyti til að knýja skipin, en sú tækni á enn langt í land.  Jafnaðarmaðurinn fer þess vegna þokkalega fram úr sjálfum sér, þegar hann ætlar að þvinga landsmenn til orkuskipta fyrir árið 2025.  Við mundum hálsbrjóta okkur í lendingunni eftir slíkt heljarstökk.  Hér verður markaðurinn að ráða sem endranær, ef vel á að fara.  Hér gildir sem endranær: "kóngur vill sigla, en byr hlýtur að ráða".  Þessari þróun er eðlilegt að gefa 10 ár í viðbót, þ.e. til ársins 2035, en það er nokkuð víst, að hún mun koma og bæta enn samkeppnistöðu Íslands vegna sjálfbærra orkulinda.  Komi þessi þróun fyrr, ber að grípa tækifærið.  

Það er mjög athyglivert að lesa um trú jafnaðarmannsins á íslenzkum landbúnaði.  Allt annað hljóð hefur verið í strokkinum áður, því að Samfylkingin og Alþýðuflokkurinn á undan henni létu aldrei færi úr greipum sér ganga að reka hornin í síðu íslenzks landbúnaðar.  Hann stendur jafnkeikur eftir sem áður.  Það skal taka undir með hinum kinduga doktor í kynlífi laxfiska, að íslenzkur landbúnaður á sér glæsta framtíð með vaxandi framleiðni í krafti mikillar tæknivæðingar í hlýnandi veðurfari og með hækkandi matvælaverð á alþjóðamarkaði.

"Í þessu samhengi er umhugsunarvert, að hlutfall útflutnings okkar af landsframleiðslu hefur verið mun lægra en hlutfall ýmissa útflutningsdrifinna hagkerfa.  Rannsóknir fyrirtækisins "Future Brand" sýna, að ímynd Íslands er nú mörkuð skýrari dráttum en áður, og Íslendingar hafa klifrað upp í 15. sæti af þjóðum heims á þeim mælikvarða.  Landsímyndin er aðallega tengd náttúrufegurð, orku og fiski."

Hér hitti téður jafnaðarmaður naglann á höfuðið.  Akkilesarhæll íslenzka hagkerfisins um þessar mundir er of lítill vöruútflutningur.  Sjávarútvegur, landbúnaður og ferðamennskan munu að líkindum vaxa fremur hægt úr þessu, svo að það er full þörf á átaki, sem þá getur aðeins komið frá iðnaðinum og þeim hluta hans helzt, sem nýtir mikla orku, s.k. orkukræfum iðnaði.  Þar gerist samt furðulega lítið, en meira er talað um ein 4 kísilver, 3 kísilmálmver og 1 hreinkísilver.  Það mun vera búið að semja um orkusölu til eins eða tveggja þessara fyrirtækja, en orkufyrirtækin virðast ekki vera sérstaklega áfjáð í þessi viðskipti.  Annars hefðu samningar væntanlega gengið betur og hraðar.  

Flögrar vissulega að manni, að yfirlýsing Landsvirkjunar um listaverð, 43 USD/MWh, til orkukræfs iðnaðar sé þessum samningum fjötur um fót, enda óskiljanleg verðlagning.  Þar sem fyrirtæki geta fengið lægra verð en þetta, t.d. í Bandaríkjunum, BNA, og í Kanada, er ekki að undra, að vöbblur komi á viðsemjendur Landsvirkjunar, og þvermóðska hlaupi þá e.t.v. í hennar menn í stað sveigjanleika.  Jaðarkostnaðarverð Landsvirkjunar, að teknu tilliti til eðlilegrar arðsemi, er líklegast á bilinu 20-25 USD/MWh, og til viðbótar koma flutningskostnaður orku, jöfnunarorkukostnaður og afltoppagjöld, svo að heildarkostnaður orku við stöðvarvegg stórnotanda gæti numið um 30 USD/MWh.  Þetta er samkeppnihæft verð, en öllu hærra má það ekki verða, þó að dæmi finnist um hærra verð til stóriðju á Íslandi, sem þá jafnframt á erfitt uppdráttar, eins og nærri má geta í hörðum heimi.  

"Allur útflutningur Íslands tengist með einhverjum hætti sérstöðunni, sem byggist á hreinni orku, hreinum og ferskum matvælum og hreinni náttúru.  Þá ímynd þarf að nýta í markaðsstarfi allra atvinnugreina, og skapa undir einu flaggi sterkari vitund um íslenzkar vörur og þjónustu.  Það flagg er Ísland á norðurslóðum markað hreinleika og ferskum gæðum.  Fyrir þeirri ímynd þarf að vera skotheld innistæða.

Henni gætum við náð með því að gera 10 ára áætlun um hagkerfi hreinnar orku og fylgja henni eftir með sterkri sameiginlegri markaðssetningu, sem yrði samhæfð og fjármögnuð að hluta úr sameiginlegum sjóðum, en framkvæmd af atvinnulífinu í samstarfi um nýja sóknarstefnu í útflutningsmálum."

Ofan greinarskilanna er allt gott og blessað hjá jafnaðarmanninum, en neðan þeirra í rauðu kemur úlfur Ráðstjórnarinnar undir sauðargærunni í ljós.  Úlfurinn í sauðargærunni ætlast sem sagt til, að ríkisvaldið hafi forgöngu um gerð 10 ára áætlunar um "die Energiewende" og kosti áróðursherferð um hana.  Hér birtast blautlegir draumar jafnaðarmanns, hvers hugsjónir eru reistar á gildum samyrkjubúskapar, áætlanagerðar sameignarstefnunnar og forsjárhyggju undir einkunnarorðunum: "vér einir vitum".  Allt er þetta auðvitað algerlega marklaust hjal og fótalaust í raunheimi og í raun ekki til annars en að skemmta skrattanum í enn einni þjóðfélagstilraun jafnaðarmanns, sem er í raun úlfur í sauðargæru. 

Um slíka áætlanagerð í atvinnumálum má hafa þau orð, að "kóngur vill sigla, en byr hlýtur að ráða".  Slík áætlanagerð hefði með öðrum orðum í för með sér eintóma sóun og engan ávinning, því að bíða verður tækniþróunarinnar, og þá munu markaðsöflin sjá til, að fyrirtækin, útgerðir, skipafélög, bílakaupendur og aðrir, munu grípa tækifærið, ef þau sjá sér hag í því.

Hér hefur verið vitnað óspart í Össur Skarphéðinsson, Alþingismann, og sýnt fram á, að þar fer draumóramaður og úlfur í sauðargæru í stjórnmálunum, en ósköp er það notaleg tilhugsun, að um núverandi formann jafnaðarmannanna, Árna Pál Árnason, má hafa sömu líkingu og Sir Winston hafði á sinni tíð um fyrrverandi formann brezkra jafnaðarmanna, Clement Atlee, að þar fer svo sannarlega "sauður í sauðargæru".  Sá sauður jarmar hástöfum og vill komast inn í hlýjuna, en vonandi sjá kjósendur til þess, að eyðimerkurganga hans í stjórnmálunum taki engan enda fyrr en hann hrökklast þaðan, enda vandséð, hvað svo hugmyndasnauður og hávaðasamur naggur á í stjórnmálin.