Efnahagslegur hreyfanleiki

Efnahagslegur hreyfanleiki, EH, var hvergi meiri í EES-Evrópska efnahagssvæðinu (ESB, Ísland, Noregur, Liechtenstein) en á Íslandi árin 2009-2012.        Með efnahagslegum hreyfanleika er átt við það, hve stór hluti þjóðar færist á milli tekjuhópa á tilteknu tímabili, t.d. á þremur árum.  Sem mestur efnahagslegur hreyfanleiki upp á við, EHU, þykir eftirsóknarverður, því að hann vitnar um góða dreifingu tækifæra og möguleika margra á að bæta hag sinn.                                            Þetta er hollt fyrir aðila vinnumarkaðarins, ekki sízt forystusveit verkalýðsfélaganna, að hafa í huga nú í aðdraganda kjarasamninga, því að verði hér kollsteypa, þá snarfækkar tækifærum, efnahagslegur hreyfanleiki fellur og atvinnuleysi snareykst.    Þetta gerðist hérlendis síðast árið 2008, en þá féll EHU úr 22 % í 16 % og varð einna lægst hér innan EES.  EHU á Íslandi var kominn yfir 22 % árið 2012, og er líklega farinn að nálgast 24 % nú á árinu 2015, sem er hæsti EHU, sem þekkist innan EES.           Til samanburðar var EHU árið 2012 tæplega 18 % að meðaltali í ESB og aðeins um 17 % að meðaltali í evru-ríkjunum.                             Verkalýðsforingjar geta ekki verið þekktir fyrir að segja, að þá varði ekkert um þjóðfélagslegar afleiðingar þess að verða við kröfum þeirra.  Slíkt geta menn einvörðungu sagt, þar sem allt er í rúst, og engu er að tapa.  Það er ábyrgðarleysi að taka ekki tillit til raka opinberra stofnana, t.d. Seðlabankans, um svigrúmið, sem er til launahækkana, því að fórnarkostnaður óráðsíunnar er geigvænlegur, ekki sízt fyrir umbjóðendur verkalýðsforingjanna. 

Noregi, sem oft er vitnað til sem gósenlands að búa í, hefur hrakað varðandi efnahagslegan hreyfanleika samfellt frá 2009, og árið 2012 var EHU þar aðeins rúmlega 15 %.  Þetta er slæm staða fyrir Noreg og vitnar um slælega nýtingu mannauðsins. Síðan 2012 hafa lífskjör enda hríðfallið í Noregi vegna fallandi NOK og aukins atvinnuleysis með minnkandi umsvifum norska olíuiðnaðarins. Hagkerfi þeirra er of einsleitt og háð olíuiðnaðinum.  Þá er skattbyrðin mjög há.                                           Það væri mikill ábyrgðarhluti af aðilum vinnumarkaðarins hérlendis að fórna toppstöðu Íslands, hvað efnahagslegan hreyfanleika varðar, en taki launavísitalan eitthvert tveggja tölustafa stökk, er úti um efnahagsstöðugleikann, og þar með missum við áunnið forskot í EHU, og það er umbjóðendum verkalýðsforingjanna, sem blæðir fyrir slík axarsköpt.

Tekjudreifingin er mjög góð á Íslandi samkvæmt Eurostat, sem er hagstofa ESB.  Gini-stuðullinn mælir tekjudreifinguna á kvarðanum 0-100, þar sem við 0 eru allir á sömu launum, en við 100 fær einn öll launin.  Meðaltal Evrópusambandsríkjanna árið 2012 var 30,6, en á Íslandi 24,0, þ.e.a.s. það var 22 % meiri jöfnuður á Íslandi en í ESB.  Ísland er á mjög eftirsóknarverðum stað á Gini-kvarðanum, en aukist atvinnuleysi, t.d. vegna launahækkana, sem atvinnulífið ræður ekki við, svo að segja verði upp starfsfólki, þá mun snarast á merinni hérlendis einnig, hvað tekjujöfnuð varðar. Á að trúa því, að læmingjahegðun geri nú vart við sig, og allir marséri í halarófu fram af bjargbrúninni ?  Slík hjarðhegðun er ósæmandi í upplýstu þjóðfélagi og í upplýsingasamfélagi.

Verkalýðsforingjar hafa vitnað í miklar launahækkanir lækna og kennara til rökstuðnings tveggja stafa launahækkun fyrir umbjóðendur sína.  Halda mætti, að sú sama forysta hafi legið í dvala í bjarnarhýði, þegar þessar stéttir voru hér í verkfalli.  Hrun blasti við í heilbrigðisgeiranum og flótti úr kennarastétt.  Það var almennt viðurkennt, að koma yrði til móts við kröfur lækna, og vinnufyrirkomulagi var jafnframt breytt hjá þeim, til að almenningur fengi lágmarks læknisþjónustu hér innanlands og hjá innlendum, en ekki innfluttum, læknum.  Læknar eru tiltölulega fáir, svo að þessar hækkanir höfðu ekki skaðleg áhrif á hagkerfið. Þó hækka ríkisútgjöldin merkjanlega.  Það er hundalógík að halda því fram, að stytta verði bil félaga í verkalýðsfélögunum og lækna í launum.

Skólakerfið á við ramman reip að draga, og t.d. er lesfærni 15 ára nemenda bókaþjóðarinnar léleg samkvæmt PISA-mælingum.  Það var sátt um það að forsenda þess að lyfta kennslugæðunum væri að gera kennarastarfið eftirsóknarverðara með launahækkun. Kennarar fara vart utan í atvinnuleit, en þeir líta í kringum sig og eru víða eftirsóttir á vinnumarkaðinum. Almenn góð menntun er stór þáttur í hreyfanleika á milli stétta og EHU, sem er stórfellt hagsmunamál fyrir fjölskyldur félagsmanna verkalýðsfélaganna.                                       Að halda því fram, að nú sé rétti tíminn til að taka risastökk í launum iðnaðarmanna til að þeir fari ekki utan í atvinnuleit er mótsagnakennt, því að kaupmáttur hækkar mest með hófsamlegum launahækkunum, og hvergi í Evrópu hafa orðið viðlíka kjarabætur og á Íslandi undanfarin ár.  Hafnar eru skattalækkanir á Íslandi, en þær eru ekki í sjónmáli í Evrópu, t.d. á hinum Norðurlöndunum.  Hóf er bezt í hverjum leik.

Það er mun minni launamunur á Íslandi en víðast annars staðar, eins og Gini-kvarðinn, sem vitnað er til hér að ofan, bendir til.  Ef Gini er reiknaður án opinberra tekjujöfnunaraðgerða, fæst Gini-stuðull í mörgum EES ríkjum yfir 50, en á Íslandi er hann þá um 40.  Þetta sýnir a.m.k. 25 % meiri tekjumun í þessum EES ríkjum en á Íslandi.  Þegar verkalýðsleiðtogar segjast þurfa að elta launahækkanir hinna hæst launuðu, ættu þeir að gefa gaum að því, að launajöfnuður er hvergi meiri en á Íslandi.

Þá er jafnframt vert að gefa gaum að því, að opinberar afkomujöfnunaraðgerðir lækka Gini á Íslandi um 16 einingar eða 40 %, en í EES um 19,4 einingar eða 39 %, sem eru sambærilegar tölur.

Önnur aðferð til að leggja mat á tekjudreifingu er s.k. 80/20 aðferð.  Þá er þjóð skipt í 5 tekjuhópa og tekið hlutfall meðaltals í efsta og lægsta hópnum.  Meðaltalið samkvæmt þessari aðferð í ESB 2012 var 5,1, á Íslandi 3,2 og í Noregi 3,1.  Allt ber að sama brunni.  Tekjujöfnuður er einna mestur á Íslandi.

Þann 18. marz 2015 birti Stefán E. Stefánsson frétt í Morgunblaðinu undir fyrirsögninni,                "Minnstur ávinningur er af aukinni mentun á Íslandi".                                           Þar voru borin saman 9 lönd og kom í ljós, að launamunur fólks með einvörðungu grunnskólapróf og fólks með háskólapróf var langminnstur á Íslandi.  Þetta er hættulegt fyrir Ísland, því að það getur hæglega leitt til atgervisflótta, eins og hræðilega áberandi hefur verið með læknastéttina, þar sem fullnuma og reyndir læknar skiluðu sér ekki heim.                                          Þess vegna var óhjákvæmilegt að veita læknum ríflega launahækkun, en hún getur á engan hátt orðið fordæmisgefandi fyrir umbjóðendur verkalýðsforingjanna né aðrar stéttir. Hér að neðan er gefinn munur á árslaunum fólks með grunnskólapróf og háskólapróf í kEUR (þúsundum evra) í nokkrum löndum.  Röðin fer eftir launum háskólamanna 2013:

• Noregur:  kEUR 12 ( 92 %)
• Danmörk:  kEUR 12 ( 92 %)
• Finnland: kEUR  8 ( 62 %)
• Svíþjóð:  kEUR  7 ( 54 %)
• Bretland: kEUR 13 (100 %)
• Þýzkaland:kEUR  9 ( 69 %)
• Holland:  kEUR  7 ( 54 %)
• Ísland:   kEUR  4 ( 31 %)
• Spánn:    kEUR  8 ( 62 %)

Í svigum eru hlutföll launamunar af mesta launamun, og kemur í ljós, að launamunur grunnskólafólks og háskólafólks á Íslandi er aðeins 45 % af meðaltalinu í þessum 9 löndum.                               Þessi launamunur á Íslandi er aðeins um 19 %.  Til að sanngirni sé gætt og fólk endi með svipaðar ævitekjur, þarf téður munur a.m.k. að tvöfaldast. Að félagar í verkalýðshreyfingunni sjái ofsjónum yfir nýlegri launahækkun lækna á sér engin sanngirnisrök.