Helsi og frelsi Evrópu

Evrópa er Íslendingum allhugstæð, enda standa rætur okkar þar.  Margir hérlendir hafa þegið menntun sína í Evrópu og unnið þar tímabundið.  Yfirgnæfandi meirihluti 800 þúsund erlendra ferðamanna á Íslandi í ár er frá Evrópu.  Við höfum öflug viðskiptatengsl við Evrópu, enda erum við á Innri markaði EES (Evrópska efnahagssvæðið). 

Nú er Evrópa enn á leiðinni ofan í öldudal efnahagskreppu og stjórnmálakreppu.  Efnahagskreppan er öllu verri í löndum Evrópusambandsins (ESB) en annars staðar í heiminum vegna flókins opinbers regluverks, sem er atvinnurekstri íþyngjandi, stendur jafnvel frumkvöðlum fyrir þrifum, lítils sveigjanleika á vinnumarkaði og hærri skatta en í helztu viðskiptalöndunum utan Evrópu. 

Verst er staðan í löndum evrunnar þrátt fyrir ýmislegt viðskiptalegt hagræði, sem af henni leiðir.  Annmarkar þess að vera með hágengi án nokkurra tengsla við framleiðnistigið í landinu og almenna samkeppnihæfni ásamt vöxtum slitnum úr samhengi við eigið hagkerfi eru geigvænlegir, og er atvinnuleysið í Suður-Evrópu órækasti votturinn um þetta. Þýzk fyrirtæki njóta þess að vera í umhverfi, sem vegur mest í ákvörðunum evrubankans um peningastefnuna, og þau eru mjög samkeppnihæf eftir þjóðfélagsumbætur jafnaðarmanna og græningja undir forystu Gerhards Schröders 2003 og af því að kostnaðarhækkunum hefur verið haldið í skefjum frá síðustu aldamótum í Þýzkalandi.  Með þýzku skipulagi, einbeitni og dugnaði bættu Þjóðverjar samkeppnihæfni sína stórkostlega á fyrsta áratugi aldarinnar.  Sumar evruþjóðirnar hafa enn ekki sýnt lit og virðast fljóta sofandi að feigðarósi.  Átakanlegasta dæmið þar um eru Gallarnir vestan Rínar.     

Engum blöðum er um það að fletta, að svipað væri uppi á teninginum hérlendis og víðast hvar á evrusvæðinu utan Þýzkalands, ef lögeyririnn á Íslandi væri nú evra eða einhver önnur mynt, nema breyting til batnaðar verði á efnahagsstefnunni hérlendis í aðdraganda myntskipta og agi í ríkisfjármálum, launamálum og efnahagsmálum almennt verði ekki minni en í Þýzkalandi, sem mestu ræður um gengi evrunnar.  Ekki er unnt að útiloka, að Íslendingar sjái ljósið í myrkrinu, af því að neyðin kennir nakinni konu að spinna.   

Kosningar verða í september 2013 til neðri deildar þýzka Sambandsþingsins.  Er þeirra beðið með eftirvæntingu ekki sízt, eftir að Angela Merkel lenti í bullandi vörn í kosningabaráttunni vegna meintrar samvinnu hennar við njósnastofnun Bandaríkjanna.  Slíkt kunna Þjóðverjar ekki að meta, enda ristir starfsemi GESTAPO og STASI djúpt í hugskoti þeirra, en þýzkur almenningur var að sjálfsögðu þrúgaður á velmegtardögum þessara hrollvekjandi stofnana.  Að stórri bandarískri stjórnardeild skuli nú vera líkt við þessar stofnanir, segir mikla sögu um, hvar Bandaríkin eru stödd nú.  Um er að ræða óheyrilega hnýsni í einkahagi fólks undir merkjum öryggis.

  Greinilegt er, að erfiðum ákvörðunum um fjármagnsflutninga frá Þýzkalandi til bágstaddra evruríkja er frestað fram yfir þessar kosningar.  Allt er í raun á suðupunkti í Evrópu núna, og ástæðan er meiri munur á menningu og tæknistigi í evrulöndunum en svo, að þessar þjóðir geti búið við sömu mynt.  Jafnvel járnhönd í Brüssel gæti ekki brúað þetta bil, hvað þá tannlausir búrókratar í Berlaymont.  Meira að segja Prússarnir í Berlín hafa engan hug á því.  Þungamiðja hagsmuna þýzku iðnaðarvélarinnar er ekki lengur á evrusvæðinu (aðeins 36 % útflutnings og minnkandi).

Gætum við Íslendingar búið með Þjóðverjum í myntbandalagi ? Össur Skarphéðinsson, barnalegasti "Machiavelli" allra tíma, hélt það og heldur sennilega enn.  Engar mælingar, rannsóknir eða áætlanir styðja þessa skoðun fyrrverandi utanríkisráðherra.  Sem stendur er fátt, sem bendir til þess, enda uppfylla Íslendingar ekkert grundvallarskilyrðanna, kennd við hollenzku borgina Maastricht, sem sett eru fyrir inngöngu í myntbandalagið.  Við værum ósyndir, og jafnvel vatnshræddir, að stinga okkur til sunds með hákörlum. 

Meira að segja Svíar treystu sér ekki til inngöngu í þetta myntbandalag, og er þó upplag þeirra og þjóðfélag keimlíkt og hjá frændum þeirra sunnan Eystrasaltsins.  Nauðsynlegar forsendur hinnar sameiginlegu myntar eru ekki allar fyrir hendi í mörgum evrulandanna.  Þeim var smyglað inn á fölskum forsendum, af því að stjórnmálamönnum lá ósköpin á.  

Eftir þýzku kosningarnar í haust mun upphefjast að nýju söngur um nýjar björgunaraðgerðir á kostnað Þjóðverja, en slíkt munu þeir tæpast samþykkja í ljósi hinnar alvarlegu andúðar, sem viðtökuþjóðirnar hafa sýnt nýlega á Þjóðverjum.  Skiptir þá engu, hvort CDU/CSU eða SPD fer með völdin.  Það er samstaða í Þýzkalandi um þetta. Að fitja nú upp á stríðsskaðabótum frá Berlín er eins og blautur hanzki, e.t.v. stríðshanzki, í andlit Þjóðverja.  Við þessar aðstæður er óráð fyrir þjóðir að íhuga upptöku evru, því að hún stendur á veikum grunni.

Boris Johnson, borgarstjóri Lundúna, var nýlega gestkomandi í Berlín og bar Þjóðverjum vel söguna, heim koninn.  Ráðlagði hann Englendingum að taka Þjóðverja sér til fyrirmyndar á ýmsum sviðum, t.d. til auka hjá sér framleiðnina.  Það kastar tólfunum, þegar fyrrverandi ritstjóri upphefur raust sína á vefmiðli sínum og tekur til við að líkja Boris Johnson við Neville Chamberlain 1938.  Þessi samanburður er fyrir neðan allar hellur og kastar rýrð á orðstýr ritstjórans.    

Það eru tvær góðar skýringar á afstöðu Þjóðverja til s.k. björgunaraðgerða.  Sú fyrri er, að þeir hafa síðan árið 2006 tapað 20 % af sinni VLF á erlendum fjárfestingum, og var tap þeirra vegna bankahrunsins á Íslandi dálítið brot af þessu.  Sú seinni er, að eignastaða þýzkra heimila er sú lakasta í Vestur-Evrópu.  Hér að neðan er yfirlit um eignastöðu heimila nokkurra Evrópuþjóða, sem þekktar eru úr evrópskri kreppuumræðu undanfarinna missera samkvæmt Seðlabanka evrunnar:

1. Spánn:        kEUR 180 = MISK 29
2. Ítalía:         kEUR 170 = MISK 27
3. Frakkland:   kEUR 115 = MISK 18
4. Grikkland:   kEUR 100 = MISK 16
5. Austurríki:   kEUR 75  = MISK 12
6. Þýzkaland:  kEUR 51  = MISK 8

 Margir Þjóðverjar ferðast til Suður-Evrópu, og þá blasir við þeim ótrúlegur fjöldi af Audi, BMW og Mercedes Benz bifreiðum.  Þýzkir stjórnmálamenn eru meðvitaðir um allt þetta, og þess vegna vilja þeir ekki rugga bátnum fyrir kosningar.  Ef á að nota þýzku ríkishirzluna til björgunaraðgerða fyrir ofangreindar þjóðir, gæti það orðið banabiti viðkomandi þingmanna, sem það samþykkja. 

Það má spyrja sig, hvað valdi þessari undarlega lágu eignastöðu þýzkra fjölskyldna.  Í fyrsta lagi eru þýzkar fjölskyldur minni en víðast annars staðar, og þessi litla viðkoma mun valda þeim gríðarlegum vandamálum í framtíðinni.  Í öðru lagi, og það er meginskýringin, þá búa langflestar þýzkar fjölskyldur í leiguhúsnæði, þó að Bæjaraland sé untantekning frá þessari þýzku reglu eins og ýmsum öðrum.  

Megnið af þýzku húsnæði er í eigu fárra fjölskyldna.  Eignastaða Þjóðverja er mjög misjöfn, því að ofan á þessa misskiptingu leggst "Mittelstand", sem eru fjölskyldufyrirtæki, sem flest standa sig mjög vel á útflutningsmörkuðum.  Þessi gríðarlega misskipting eigna veldur því, að Þjóðverjar eru tiltölulega hallir undir vinstri flokka, og keppa Sjálfstæðisflokkurinn þar, CDU/CSU, og Jafnaðarmannaflokkurinn, SPD, um hylli flestra kjósenda.     

Það þarf ekki að rifja upp úrskurð EFTA-dómstólsins frá 28. janúar 2013, þar sem ESB átti aðild að máli gegn Íslandi, eða þvingunartilraunir Berlaymont-búra varðandi Icesave-ánauðina.  Nú er makríllinn efst á baugi og miklir hagsmunir í húfi fyrir Íslendinga eða 20-30 milljarðar kr á ári í útflutningstekjum.  Svo er nú komið, að heilfrystur makríll er verðmætasta einstaka afurð sjávarútvegsins, 19 milljarðar kr árið 2012, þó að þorskurinn sé verðmætasta tegundin.

Norðmenn og ESB berja enn hausnum við steininn og neita að viðurkenna þá stöðu stofnsins, að hann er nú tekinn að hrygna í íslenzku lögsögunni og a.m.k. ein milljón tonn makríls sækir inn í íslenzku lögsöguna og tvö- til þrefaldar þar þyngd sína.  Það er óviðunandi fyrir hérlandsmenn að láta Norðmenn og Berlaymont segja sér fyrir verkum um það án vísindalegra raka, hvað og hversu mikið má veiða í íslenzkri lögsögu. 

Makríllinn er flökkustofn, sem leitar æ norðar í kaldari sjó, og líklegt er, að tíminn vinni með Íslendingum í þeim skilningi, að æ stærri hluti makrílstofnsins, hvort sem er sunnan úr höfum eða að vestan, muni leita hingað norður í ætisleit og jafnvel til hrygningar.  Það eru full sanngirnisrök fyrir því, að við megum beita sömu aflareglu á makrílinn og á ýmsa aðra stofna í lögsögunni, enda er hún studd vísindalegum rökum.  Þá ætti 200 þús tonna veiði á ári að vera í góðu lagi.  Steingrímur Jóhann, bezti vinur kröfuhafa bankanna, hörfaði úr 150 þús tonna markinu í um 120 þús tonn.  Þar veikti hann samningsstöðu Íslendinga, Icesave-klaufinn. 

Sjávarútvegs- og landbúnaðarmál eru alfarið á forræði búrókratanna í Berlaymont, og einstök ríki ráða aðeins innsta hluta lögsögu sinnar.  Halda menn, að fulltrúa Íslands í æðstu stjórn ESB yrði mikið ágengt við að halda hagsmunum Íslands til skila varðandi flökkustofn á borð við makrílinn, þegar mætast stálin stinn í framkvæmdastjórninni ?  Augljóslega mundu hin hagsmunaríkin, Írar, Bretar og Danir, mynda blokk gegn Íslandi og bera íslenzka fulltrúann ofurliði. 

Það er ekki víst, hvaða afstöðu Þjóðverjar tækju í þessu máli.   Viðskiptahagsmunir þeirra innan evru-svæðisins eru nú þannig, að aðeins 37 % þýzkra útflutningstekna koma þaðan og fara minnkandi og stefna í 30 % árið 2025.  Orð þeirra og afstaða vega þungt um þessar mundir í öllum ágreiningsmálum innan Evrópu. Verandi strandþjóð utan ESB getum við hins vegar beitt fyrir okkur alþjóðalögum á grundvelli Hafréttarsáttmála Sameinuðu þjóðanna og beitt sanngirnisrökum í áróðrinum með vísun til stofnmælinga og áts makrílsins í íslenzku lögsögunni.  Refsiaðgerðir ESB gætu skaðað ESB-löndin meira en okkur.  Við höfum frelsi og sveigjanleika til að gera bandalag við aðra um viðskipti og annað, sem væri ESB þyrnir í augum.

Við þessar aðstæður og á grundvelli úrslita Alþingiskosninganna í apríl 2013 var rökrétt að gera strax hlé á aðlögunarferlinu, sem hófst með samþykkt Alþingis á umsókn hinn 16. júlí 2009, og er verst undirbúna nýbreytni í íslenzkri utanríkisstefnu, sem um getur.  Ef ESB gangsetur refsiaðgerðir gegn Íslandi, ber Alþingi umsvifalaust að afturkalla þessa umsókn. Ef ESB hættir við refsiaðgerðir og samningar nást um makrílinn, þá væri ekki úr vegi, að þjóðin greiddi atkvæði um að endurvekja aðlögunarferlið með það að markmiði að gerast aðili að Evrópusambandinu, en ekki að kíkja í pakkann, sem er innantómur frasi, sem er ekki í boði.  Þar sem þetta verður tvímælalaust mikið átakamál í kosningum, væri það dónaskapur í garð sveitarstjórnarmanna að setja á téð þjóðaratkvæði samhliða sveitarstjórnarkosningum.  Miklu nær væri að kjósa um ESB samhliða Alþingiskosningum.  

                     

Gapuxar

Tveir starfsmenn Háskóla Íslands efndu nýlega til undirskriftasöfnunar gegn bráðabirgða breytingum ríkisstjórnar Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar á lagaörverpi um ofurskattheimtu af sjávarútvegi, sem var svo vanhugsuð hjá fyrrverandi þingmeirihluta og allsherjar ráðherra, að ekki var unnt að framkvæma skattheimtuna samkvæmt laganna hljóðan.

Samt risu upp mannvitsbrekkur, trúlega aðallega á höfuðborgarsvæðinu, og heimtuðu af þinginu og síðan af forseta lýðveldisins að hafna lagasetningu, sem sneið þó verstu agnúana af hrákasmíði Steingríms Jóhanns Sigfússonar, þó að nýju lögin væru reyndar einnig með böggum hildar.

Stjórnmálafræðingur RÚV nú um stundir, prófessor Gunnar Helgi Kristinsson, kom í hljóðstofu og jós þar af gnægtabrunni vizku sinnar um "þrönga stöðu" forsetans, nánast stórvandræði Bessastaðabóndans í ljósi sögunnar gagnvart viðfangsefninu að taka afstöðu til undirskriftasöfnunarinnar.  Allt var þetta þó stormur í vatnsglasi, eins og forsetinn sýndi eftirminnilega fram á, þegar hann tilkynnti um ákvörðun sína varðandi þessa lagasetningu.

Sjaldan eða aldrei hafa rök fyrir ákalli til forsetans verið veikari.  Það er varla hægt að finna verri málstað en þann að biðja skattyfirvöld um að hunza viðhorf um meðalhóf, málefnalega aðferðarfræði og jafnræði við skattlagningu.  Forseta þótti grautargerð Gunnars Helga ólystug og málatilbúnaðurinn ófaglegur og málflutningurinn yfirborðslegur.  Þó keyrði algerlega um þverbak, þegar forseti líkti téðum stjórnmálafræðiprófessor við bloggara og er vandséð, hvers bloggarar eiga að gjalda að vera dregnir inn í slíkan samanburð.  

Þar er þó misjafn sauður í mörgu fé.  Sumir s.k. bloggarar hafa kennt þá við "kommúnisma", sem stutt hafa í bloggi og/eða á prenti núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi; jafnvel talið, að það stríði gegn frelsi einstaklingsins og frjálsum atvinnuháttum og býsnast þá yfir, að einkaframtaksmenn skuli ekki berjast fyrir sóknarkerfi/sóknardagakerfi.  S.k. sóknarkerfi er í stuttu máli fólgið í því, að útgerðir keppast við að ná sem mestum afla hver um sig unz heildarsóknarmarkinu, sem stjórnvöld setja, er náð. 

Þetta er þó afdankað sóunarkerfi, því að takmörkuð auðlind verður augljóslega, og reynslan staðfestir það, sótt af allt of miklu afli með þessu móti til að hagkvæmt geti talizt, og færra stendur gegn brottkasti og ólöglegum veiðum, því að kerfið er hvati til sóknar í skammtímaávinning.  Allt of miklar fjárfestingar standa þá að sókninni, sem leiðir til hærri sóknarkostnaðar á aflaeiningu en nauðsyn krefur.  Þetta kerfi felur í sér verri umgengni við auðlindina, of mikla fjárbindingu, of mikinn mannskap og útpískun á honum við viðsjárverðar aðstæður.  Úrelt sjónarmið um magn á kostnað gæða verða ofan á, verðmætin verða þess vegna miklu minni á ársgrundvelli, og allir bera skarðan hlut frá borði.  Slíkt væri þá samkeppni andskotans og illa sæmandi þróuðu þjóðfélagi.

Það hefur verið vel þekkt, frá því að Adam Smith birti rit sitt, Auðlegð þjóðanna, á 18. öld á dögum iðnbyltingarinnar á Bretlandi, að sókn þjóða til bættra lífskjara og velferðar verður bezt tryggð með því að veita almenningi aðgang að fjármagni til fjárfestinga með möguleikanum á veðsetningu fasteigna og jarðnæðis og að atvinnufyrirtæki fái hvata til að stunda arðsama starfsemi og frelsi til að keppa um hylli viðskiptavina á frjálsum markaði. 

Þegar kemur að sjávarútveginum í þessu sambandi hefur staðan um allan heim lengi verið sú, að veiðigeta fiskiskipastólsins er langt umfram afrakstursgetu stofnanna.  Viðfangsefni þeirra, sem fást við að setja þjóðum fiskveiðistefnu, hefur þá verið að smíða kerfi, sem er sjálfbært og þjóðhagslega hagkvæmast.  Eitt af skilyrðum slíks kerfis er, að í því sé innbyggður hvati til að lágmarka kostnaðinn á sóknareiningu, þ.e. að hámarka framleiðni útgerðanna.  Það er mála sannast, að ekkert skilvirkara kerfi í þessum efnum hefur verið þróað en aflamarkskerfið, s.k. kvótakerfi, með frjálsu framsali aflahlutdeilda af heildaraflamarki, sem ákvarðað er á grundvelli vísindalegrar ráðgjafar.  Fyrirtækin keppa nú á grundvelli arðsemi og gæða.   

Prófessor Ragnar Árnason, sem hefur yfirgripsmikla þekkingu á eðli og umfangi fiskveiðistjórnunarkerfa, enda prófessor í fiskihagfræði við Háskóla Íslands, hefur mikið ritað um þessi efni.  Ein ágæt grein hans birtist í Morgunblaðinu, 7. marz 2012, "Alþjóðleg samkeppnisstaða íslensks sjávarútvegs".  Þar ritar hann m.a. um útbreiðslu kvótakerfis sem fiskveiðistjórnunarkerfis:

"Undanfarin ár hafa aðrar sjávarútvegsþjóðir í vaxandi mæli tekið upp fiskveiðistjórnunarkerfi í takt við það, sem við höfum.  Nýlegar athuganir benda til þess, að árið 2010 hafi yfir 20 meiriháttar fiskveiðiþjóðir tekið upp aflamarkskerfi, og allt að 25 % heimsaflans verið veidd undir slíku stjórnkerfi fiskveiða.  Í mörgum tilfellum eru umrædd aflamarkskerfi a.m.k. eins skilvirk og það, sem hér var áður en hafist var handa við niðurrif þess.  Þá er yfirleitt ekki um neina sérstaka skattlagningu á sjávarútveg í þessum löndum að ræða umfram önnur fyrirtæki, en fremur fjárhagsstuðning af ýmsu tagi.  Það er því ljóst, að samkeppnisstaða þessara þjóða á alþjóðlegum sjávarafurðamörkuðum batnar nú hröðum skrefum.  Þá er ekkert lát á framförum í fiskeldi og aukningu í framboði eldisfisks." 

Þegar stjórnvöld á Íslandi nú búa sig í stakkinn til að móta sjávarútveginum rekstrarumgjörð, vonandi til langrar framtíðar, því að hann, eins og aðrar atvinnugreinar, á heimtingu á, að stjórnvöld gæti jafnan jafnræðis, meðalhófs og málefnalegrar stefnumörkunar, skyldu þau hafa ofangreindar staðreyndir téðs prófessors ofarlega í huga.  

Efasemdarmenn um gildi kvótakerfisins í sjávarútvegi kynnu nú að spyrja í hverju frjáls samkeppni sé eiginlega fólgin í þessu kerfi.  Hún er fólgin í framleiðniaukningu með bættri stjórnun, bættum vinnubrögðum og tækniþróun ásamt bættum afurðagæðum og bættri markaðssetningu.  Þeim, sem bezt tekst til í þessum efnum, hafa mest bolmagn til að keppa um gott vinnuafl með góðum aðbúnaði, atvinnuöryggi og aflahlut, til að auka markaðshlutdeild sína, til vaxtar og viðgangs og til að greiða eigendum sínum arð.  Það eru þó miklar takmarkanir á aflahlutdeild fyrirtækja hérlendis, 12 % af heild tegundar per fyrirtæki, aðeins helmingur af því, sem viðgengst í Noregi.  Þessu þaki þarf þess vegna að lyfta til að hamla ekki samkeppnigetu íslenzkra útgerða við risaútgerðir Noregs.

Kvótakerfinu er m.a. fundið það til foráttu, að s.k. "kvótagreifar" hafi fengið afhentan gjafakvóta frá ríkinu, sem hafi verið örlætisgjörningur að hálfu velviljaðra stjórnmálamanna, jafnvel með eigin hagsmuni innan sjávarútvegs í huga.  Segja má, að allt orki tvímælis, þá gert er, en þegar téð upphafsúthlutun átti sér stað árið 1983, var sjávarútvegurinn á heljarþröminni, og fjöldagjaldþrot blasti við í greininni.  Það kom þess vegna ekki til greina á þeim tíma að leigja eða selja veiðiheimildir, enda skorti ríkið lagaheimildir til slíks á sínum tíma og skortir enn.  Frjálst framsal veiðiheimilda var síðar heimilað með lögum til að flýta fyrir hagræðingu innan greinarinnar með fækkun útgerða og skipa og hefur þess vegna leitt til mikillar framleiðniaukningar þjóðarbúinu öllu til hagsbóta.  Hinu er þó ekki að neita, að ýmsir hafa séð ofsjónum yfir þessum viðskiptum, en hvernig átti öðru vísi að koma nauðsynlegri hagræðingu á ?

Miðin voru og eru almenningur, og enginn átti né á enn óveiddan fisk í sjó, enda syndir hann inn og út úr lögsögunni.  Þá vaknar spurningin, hvort löggjafanum hafi verið heimilt samkvæmt Stjórnarskrá að leyfa frjálst framsal aflamarks.  Um þetta hafa gengið Hæstaréttardómar frjálsu framsali í vil, enda er afnotaréttur auðlindar eitt form eignarréttar, sem skilgreindur er og varinn í 72. grein Stjórnarskráarinnar.  Áður en dómar gengu höfðu lánastofnanir viðurkennt téðan afnotarétt sem andlag veðréttar, og þannig hefur sjávarútveginum tekizt að afla fjár til fjárfestinga innan og utan greinarinnar.  Það er alrangt, sem haldið hefur verið fram, að sjávarútvegsfyrirtæki hafi fengið meiri afskriftir skulda sinna en önnur fyrirtæki, eftir að kvótakerfið var tekið upp.  Ef eitthvað er, eru afskriftirnar hlutfallslega minni en margra annarra fyrirtækja, og sjávarútvegurinn hefur lækkað mjög hratt skuldir sínar síðan fjármálakreppan síðasta hófst, þó að hann sé samt enn skuldugur, enda eru tekjur hans að mestu í erlendum gjaldeyri.

Af þessum sökum stendur sjávarútvegurinn að sumu leyti sterkt að vígi til að hefja nú endurnýjun skipastóls og annars búnaðar, sem orðin er brýn, en þá kom heldur betur babb í bátinn.  Umtalsverð verðlækkun varð á mörkuðunum um tæplega 15 % að jafnaði og um 20 % á þorski vegna minnkandi kaupmáttar í Evrópu og víðar og aukins framboðs á þorski úr Hvítahafinu frá Norðmönnum og Rússum.  Markaðurinn mun nú vera tekinn að hjarna við.  Sjávarútvegurinn varð fyrir tvöföldu höggi, því að á sama tíma stórhækkaði hið gæfusnauða þing, sem stóð að baki ríkisstjórnar Samfylkingar og Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs, skattheimtuna af sjávarútveginum.  

Það er engum blöðum um það að fletta, að á grundvelli gildandi laga um fiskveiðistjórnun hefur ríkisvaldið fullveldisheimild til að fara með stjórnun á nýtingu miðanna innan íslenzku lögsögunnar.  Ríkið hefur hins vegar enga heimild til að taka gjald vegna þessarar sömu nýtingar, eins og t.d. íbúðareigandi getur tekið leigugjald fyrir afnot íbúðar sinnar, einfaldlega af því að hvorki ríkið né nokkur annar á óveiddan fisk í sjó; miðin eru almenningur í skilningi laganna.  Samt er talað og skrifað um veiðileyfagjald, einnig í hinum handónýta lagatexta fyrrverandi ríkisstjórnar. 

Enginn dregur hins vegar í efa, að Alþingi hefur skattlagningarvald, en þá ber því að gæta jafnræðis þegnanna, meðalhófsreglunnar og málefnalegrar lagasetningar.  Allar þessar grundvallarreglur voru þverbrotnar við álagningu hins sérstaka veiðileyfagjalds.  

Ein atvinnugrein var tekin út úr og á hana lagður skattur í nafni auðlindarentu, sem t.d. hvorki landbúnaður né orkuvinnslan þurftu að sæta.  Mikil mismunun innan greinarinnar átti sér stað við þessa skattheimtu, sem sumarþing 2013 reyndar lagfærði að einhverju leyti að frumkvæði nýrrar ríkisstjórnar. 

Meðalhófs var í engu gætt, þar sem þung skattheimta gekk svo nærri afkomu sumra fyrirtækja, að þau áttu sér ekki lífs von, og sjósókn í sumar tegundir, t.d. kolmunna, og hjá sumum bátum á makríl, stóð ekki undir kostnaði.  Þannig hamlar skattlagningin sjósókn og dregur úr útflutningstekjum landsins.

Það var algerlega ómálefnalega staðið að þessari skattheimtu, því að valin var sú einstæða og fráleita leið að leggja sérstaka veiðileyfagjaldið á fyrirtækin eftir meðalframlegð greinarinnar fyrir tveimur árum.  Að velja framlegð sem skattstofn er forkastanlegt, og að velja meðalframlegð í fortíðinni er fyrir neðan allar hellur og gjörsamlega ómálefnaleg skattheimta.  Þessi fyrirtæki verða að sitja við sama borð og önnur, og þá verður að miða við hagnað hvers og eins þeirra.

Dæmigert er fyrir vinstri menn, að þeir hrópa nú á torgum, að lækkun hins sérstaka veiðileyfagjalds á bolfiskveiðarnar jafngildi því, að "sægreifunum" séu færðir milljarðar kr úr ríkishirzlunum, sem þá muni koma niður á fjárhag ríkisins.  Þetta eru sefasýkisleg viðbrögð, sem ekki eiga sér nokkra stoð í raunveruleikanum í lýðræðisríki.  Þegnarnir, hvort sem eru einstaklingar eða lögaðilar, eiga sjálfir þá fjármuni, sem þeir afla, en hið opinbera á þá ekki.  Ef hið opinbera ákveður að lækka skattheimtu, þá er það ekki að færa eiganda fjárins neina gjöf; það er aðeins að skila fé aftur til réttmæts eiganda síns.  Þetta á t.d. við, ef ríkið mundi ákveða að lækka tryggingagjaldið, virðisaukaskattinn eða tekjuskattinn, og það á auðvitað alveg sérstaklega við í tilviki hins sérstaka veiðileyfagjalds, þar sem mikið skortir á lögmæti skattheimtunnar, eins og hér hefur verið rakið. 

Þessi grimmilega skattheimta er reist á skammsýni og er hagfræðilegt glapræði, af því að hún er til þess fallin að minnka skattstofninn.  Meginvandamál íslenzka hagkerfisins allt síðasta kjörtímabil voru allt of litlar fjárfestingar, og þar af leiðandi var hagvöxtur í lágmarki.  Einn aðalsökudólgurinn í þessum efnum var ríkisstjórnin, sem hækkaði skattheimtu og lagði á nýja skatta í á annað hundrað skipti.  Ef snúið verður af þessari óheillabraut, munu skattstofnar, sem skroppið hafa saman, taka að dafna á ný, sem mun auka tekjur hins opinbera með sjálfbærum hætti án þess að tjalda til einnar nætur, eins og fjármálaráðherrar ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur gerðu jafnan. 

Í lok þessa pistils er við hæfi að árétta það, sem hér hefur komið fram, með því að vitna í forystugrein Morgunblaðsins föstudaginn 12. júlí 2013, "Öllu snúið á haus":

Ef það er eitt, sem umræðan um veiðileyfagjöldin hefur leitt í ljós, þá eru það öfugsnúnar hugmyndir stjórnarandstöðunnar um ríki og skatta.  Sagt er, að verið sé að veita mönnum gjafir með því að lækka lítt ígrundaðar álögur á þá. Grundvöllurinn í þessari hugsun er sá, að allt, sem menn afli sér, tilheyri ríkinu, en ekki þeim sjálfum, og þeir megi því þakka fyrir það, að ríkið gefi þeim peninginn til baka með því að innheimta hann ekki í skatt."  

Það er alveg öruggt mál, að með þessu vinstri sinnaða og illvíga skattheimtuhugarfari, sem hér hefur verið lýst, munu skattstofnarnir aldrei vaxta, og hagvöxturinn, sem er lykilmál til lausnar á vanda íslenzka hagkerfisins, áfram hjakka nálægt núlli.

   

 

  

  

 

  

          

  

  

Opinber óráðsía

Hlálegt er að verða vitni að yfirlýsingum stjórnmálamanna um, að draga verði lærdóma af óráðsíu Íbúðalánasjóðs, svo að hún endurtaki sig ekki, án þess að nefna hið augljósa, að sjálft rekstrarformið, þ.e. stjórn skipuð af ráðherra og ríkisábyrgð á sukkinu, er meinvætturinn.  Það er vel þekkt, að samkrull stjórnmála og fjármála er eitruð blanda.

Eitt dæmi um heimskuleg viðbrögð stjórnmálamanna við skýrslu Rannsóknarnefndar Alþingis um Íbúðalánasjóð, ÍLS, birtist í viðtali Morgunblaðsins þann 4. júlí 2013 við formann Samfylkingarinnar, Árna Pál Árnason:

"Við verðum að læra af þessum mistökum og vanda betur til ákvarðana og undirbúnings.  Kosningaloforð eru hættuleg, og við verðum að tempra vald stjórnmálamanna til að hrinda stórum breytingum í framkvæmd með lítt hugsuðum hætti.  Þá er líka mikilvægt að taka betur mark á viðvörunarorðum og athugasemdum sérfræðinga."

Árni (ESB) hefur bersýnilega ekki áttað sig á aðalgagnrýniefni téðrar skýrslu, en það er, að ÍLS lék lausum hala í kerfinu, fór út fyrir heimildir, sem honum voru veittar með lögum, og komst upp með að sæta ekki eðlilegu eftirliti.  Allt er þetta framferði sveipað spillingarhjúpi og samsæri félagshyggjunnar, því að gagnrýni á ÍLS frá stjórnmálamönnum annarrar hyggju og öðrum var jafnan tekin óstinnt upp.  Ríkisrekstur af þessu tagi er ávísun á stórfellda spillingu og áskrift að fjármunum skattborgaranna. Þess konar félagshyggju ber að uppræta.  Þjóðin skákaði vinstri öflunum út í horn í síðustu Alþingiskosningum.  Ef borgaraleg öfl nýta ekki umboð sitt að þessu sinni af fullri einurð í þágu almannahagsmuna, þ.e. buddu almennings, þá hafa þau brugðizt hlutverki sínu í stjórnmálunum.    

Svo er að sjá á ofangreindri tilvitnun, að Árna (ESB) sé efst í huga að koma höggi á Framsóknarflokkinn.  Í þeim efnum kastar hann þó svo sannarlega steinum úr glerhúsi, því að hann ber sjálfur mikla ábyrgð á stórfelldu tapi ÍLS, eins og fram kemur síðar í þessari vefgrein, og getur hann ekki skotizt undan þeirri ábyrgð án þess að verða talinn maður að minni, og getur þá lengi lítið minnkað.  Þetta reynir hann þó að breiða yfir, eins og lítilmennis er von og vísa.  Tilraun Árna (ESB) til kattarþvottar er svofelld í téðu viðtali við Morgunblaðið, þar sem hann lýsir verkefnum sínum fyrir ÍLS, sem hann mun hafa þegið tæpar 39 milljónir kr fyrir á fjagra ára tímabili !  Var einhver að hneykslast á Framsóknarflokkinum ?: 

"Það voru verkefni, sem lutu að stærstum hluta að málsvörn fyrir sjóðinn vegna kæru bankanna gegn sjóðnum á evrópskum vettvangi, en lutu ekki að viðskiptalegum ákvörðunum sjóðsins."

Eins og fram kemur hér að neðan, fer Árni Páll Árnason í lokahluta málsvarnar sinnar með rangt mál.  Hvorki hann né aðrir aðilar þessa hneykslismáls bæta hlut sinn með því að afvegaleiða almenning, eins og ofangreind tilvitnun ber með sér, og yfirlýsing fyrrverandi framkvæmdastjóra ÍLS ber vissulega keim af.  Þeir hljóta að verða látnir svara til saka, því að hætta á bruna á 300 milljarða kr skattfé er of mikil til að sópa undir teppið, og jafnvel, þó að aðeins þegar bókfært tap upp á 64 milljarða kr (með öryggisfrálagi upp í tap) samkvæmt bókum ÍLS sé tekið með í reikninginn.  Það má hins vegar ekki láta félagshyggjumenn komast stöðugt upp með að hjakka í sama farinu, sama hvernig allt veltur í nafni sameignarinnar, heldur verður að stokka allan ríkisreksturinn upp, og þá verður óhjákvæmilegt að fækka opinberum starfsmönnum.  Nauðsyn kennir nakinni konu að spinna.  Skýrsla Rannsóknarnefndar um ÍLS, sem mun hafa verið 18 mánuði í vinnslu og kostað þá ótrúlega háu upphæð 250 milljónir kr, er ekki gallalaus, en má samt ekki fara í súginn.  Engin glóra er í ríkishúsnæðisbanka, sem hefur orðið uppvís að glannalegum lánveitingum, m.a. til verktaka, sem settu upp svikamyllu og "plötuðu" búrókratana, við hlið hinna bankanna, sem ásamt lífeyrissjóðunum geta hæglega fjármagnað húsnæðismarkaðinn að mestum hluta.  Það, sem út af stendur, er þá verkefni hins opinbera, hugsanlega samstarfsverkefni ríkis og sveitarfélaga, en umfangið yrði aðeins brot af umfangi ÍLS.    

Annað furðulegt dæmi um viðbrögð stjórnmálamanna við skýrslunni dýru birtist í viðtali við hinn þinglega Landsdómsákæranda, Eygló Harðardóttur, fimmtudaginn 4. júlí 2013, í Fréttablaðinu, þar sem Eygló virðist enn kjósa að setja Alþingi í hlutverk ákæranda:

„Spurð hvort ekki standi til að láta hlutaðeigandi sæta ábyrgð vill Eygló ekki taka beina afstöðu til þess en segir þó að eðli málsins samkvæmt komi það vel til greina.

„Ég tel að það sé fyrst og fremst hlutverk Alþingis að álykta þar um. En mér þykir það eðlilegt að menn verði látnir svara fyrir það á viðeigandi stöðum til dæmis hjá lögreglu hafi þeir á annað borð brotið lög. Það er mjög mikilvægt,“ segir hún.“ 

   Það má finna hliðstæð dæmi um mikla peningaveltu og ríkisábyrgð hjá Landsvirkjun, sem er alfarið í eigu ríkisins og starfar með fullri ríkisábyrgð á öllum sínum fjárhagsskuldbindingum.  Það eru mörg góð rök fyrir því að vinda ofan af þessum ríkisábyrgðum og ríkisrekstri, þó að slík skref þurfi að verða stigin að vel yfirlögðu ráði til að hámarka hagkvæmni breytts eignarhalds fyrir ríkissjóð.  Ekki veitir nú af.

Hriflungar hafa ráðið lögum og lofum í Húsnæðismálastofnun og síðar Íbúðalánasjóði svo lengi sem elztu menn muna.  Ráðslag þeirra þar er með endemum, þó að ýmsir aðrir hafi verið á spenanum og tottað hraustlega.  Samfylkingarráðherrar voru yfir húsnæðismálaflokkinum í ríkisstjórnum Geirs Hilmars og Jóhönnu Sig., í tæp 6 ár, án þess að lyfta litla fingri til að bæta rekstur ÍLS og forða skattgreiðendum frá stórtjóni.  Virðast þessir Samfylkingarráðherrar hafa verið handónýtir til allra verka, en rifið kjaft geta þeir núna og kasta þá steinum úr glerhúsi.

Téður ráðherra Hriflunga og ákærandi þingsins í Landsdómsmálinu alræmda, þar sem dómgreindarleysið reið ekki við einteyming, Eygló Harðardóttir, hefur lýst því yfir, að Framsóknarmenn verði að axla ábyrgð á þessu máli, sem téð skýrsla hefur leitt fram í dagsljósið. Hvað ætli hún meini með því ?  Það eru enn engin teikn á lofti um slíkt, nema síður sé.  Framsóknarmönnum verður þó haldið við efnið.  Hvernig skilur hún hugtakið að axla ábyrgð ?  Að bera kápuna á báðum öxlum ?  Nei, að axla ábyrgð er að taka afleiðingum gjörða sinna.  Það verður fróðlegt að sjá Hriflungana gera það og nokkurt nýnæmi að.  Munu þeir komast upp með að láta sitja við orðin tóm, þó að ekki verði nú stofnað til Landsdóms ?

Hér er um að ræða eins konar valdamiðstöð Framsóknarmanna, sem þeir hafa nú keyrt gjörsamlega í þrot með tilstyrk krata, eins og fram hefur komið.  ÍLS hefur verið spillingarbæli félagshyggjunnar með hrikalegum afleiðingum fyrir skattborgarana.  Félagshyggjan hefur purkunarlaust sólundað fjármunum með saknæmum hætti. Það er mikið talað um "vanhæfni" þeirra, sem mest véluðu um málefni Íbúðalánasjóðs, og vissulega ýtir nýleg yfirlýsing frá sjóðnum, þar sem stjórnendur hans neita að horfast í augu við gagnrýni dýru skýrslunnar og gera lítið úr niðurstöðu Rannsóknarnefndar Alþingis um hættuna á 270 milljarða kr tjóni og halda sig við "aðeins" fjórðung þessarar upphæðar, undir slíkar vangaveltur, því að mismunurinn nemur líklegu framreiknuðu tapi, sem virtur hagfræðingur og sérfræðingur á þessu sviði, Yngvi Örn Kristinsson, telur jafnvel verða yfir 300 milljarða kr.

Þegar um svona risavaxið hugsanlegt tap er að ræða hjá ríkisstofnun, er ófullnægjandi að afgreiða það sem afleiðingu af óhæfni stjórnenda, eins og virðist gert í 250 milljón kr skýrslunni. Þarna er mjög líklegt, að lögbrot hafi verið framin.  Sérstakur saksóknari eða ríkissaksóknari þurfa hiklaust að rannsaka, hvort misferli eða saknæm vanræksla leiddi þessa gríðarlegu fjárhagsáhættu yfir skattborgarana.  Þar hlýtur m.a. fyrrverandi ráðherra Framsóknarflokksins og varaformaður hans, Guðmundur Bjarnason, að þurfa að sæta rannsókn fyrir gjörðir sínar og/eða vanrækslu.  Fyrsta opinbera yfirlýsing hans í kjölfar birtingar skýrslunnar verður vafalaust krufin til mergjar í yfirheyrslum.

Eins og áður hefur komið fram, eru hins vegar fleiri fyrrverandi ráðherrar viðriðnir þetta svakalega mál og sekir um mistök, sem kostað hafa skattborgara þessa lands tugi milljarða kr, og heitir einn þeirra Árni Páll Árnason, og gegnir hann formennsku í Samfylkingunni.  Nú er búið að fletta ofan af gjörðum hans sem ráðgjafa Hriflunganna, sem hann tók ofurfé fyrir.  Þó að téður Árni (ESB) hafi reynt að breiða yfir lögfræðilega vafasama ráðgjöf sína, stendur hann berstrípaður og trausti rúinn eftir skýrslu Rannsóknarnefndar Alþingis.  Slíkum manni er ekki lengur stætt á að bjóða sig fram til opinberra starfa á Íslandi og væri Árna (ESB) sæmst að segja af sér þingmennsku eftir það tjón, sem hann er orðinn uppvís að að vera meðsekur um.  Í Morgunblaðinu, laugardaginn 6. júlí 2013, stendur m.a. eftirfarandi í greininni: "Farið í kringum lögin":

"Með lánveitingum Íbúðalánasjóðs (ÍLS) til viðskiptabankanna var í raun farið fram hjá lagaheimildum sjóðsins til íbúðalána með ólögmætum hætti.  Þetta var niðurstaða álitsgerðar, sem Jóhannes Sigurðsson, prófessor, gerði að beiðni Samtaka atvinnulífsins og Samtaka banka og verðbréfafyrirtækja árið 2005.  Niðurstaða hans var þvert á lögfræðiálit, sem Árni Páll Árnason vann fyrir ÍLS sama ár.  Þetta kemur fram í skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis um sjóðinn."

Íbúðalánasjóður virkaði eins og ríki í ríkinu, hafinn yfir lög og rétt og óháður opinberu eftirliti.  Þetta er með öllu óskiljanlegt, nema meiri háttar stjórnmálaleg spilling hafi komið í veg fyrir eðlilegt eftirlit.  "Rendi" (Ríkisendurskoðandi) tók ÍLS út árið 2004 og fann þá ekkert athugunarvert.  Það er rannsóknarefni saksóknara og sömuleiðis, hvers vegna Fjármálaeftirlitið virðist hafa verið gert afturreka.  Nú hlýtur að vera komið að leiðarlokum þessarar ormagryfju, og ormarnir verði látnir svara til saka.  Það má vera í meira lagi sleipur lögfræðingur, sem snýr á saksóknara í þessu hneykslismáli.  Enn skal vitna í téða Morgunblaðsgrein, þar sem undirfyrirsögn er

"Ekki lagastoð fyrir reglugerðum félagsmálaráðherra":

Rakin er saga þess, þegar Íbúðalánasjóður hóf að lána fjármálastofnunum í rannsóknarskýrslunni.  ÍLS mátti eiga viðskipti með eigin verðbréf og önnur.  Reglugerð var sett í júní 2004, en ekkert frekar kveðið á um slík viðskipti.  Þau átti að útfæra frekar í áhættustýringarstefnu ÍLS.  Henni var breytt í desember 2004 af stjórn sjóðsins og heimildir til að fjárfesta í skuldabréfum rýmkaðar án þess að umsagnar Fjármálaeftirlitsins væri leitað, sem lög kváðu þó á um.  Skömmu síðar voru fyrstu lánin veitt.  Það var ekki fyrr en í september 2005, sem ný reglugerð var sett, sem heimilaði þessi viðskipti ÍLS og bankanna.  Fyrir setningu hennar var sjóðurinn hins vegar búinn að gera lánasamninga fyrir 87 milljarða króna.  Rannsóknarnefndin bendir á, að reglugerðin hafi ekki getað verið afturvirk og hún hlyti að víkja fyrir ákvæðum laga um sjóðinn.  Allt bæri að sama brunni; lánin væru ólögmæt."

Hér er um að ræða rétt eitt skipbrot félagshyggjunnar.  Ekki fer á milli mála, að til Húsnæðismálastofnunar og síðar Íbúðalánasjóðs var stofnað á félagslegum grundvelli með hlöðukálfa Hriflunga inni á gafli, og dæmi er hér að ofan nefnt um hlöðukálf Samfylkingarinnar, sem tók tæplega 40 milljóna kr þóknun fyrir ráðgjöf, sem var svo léleg, að hún kostaði skattborgara þessa lands tugi milljarða kr.  Ef ekki verður horfið af þessari braut lagabrota og fjárglæfra með ríkisábyrgð strax, mun félagshyggjan fljótlega leiða til ríkisgjaldþrots.  Það ber að hverfa af braut ríkisrekstrar, þar sem einkaframtakið er betur fallið til starfseminnar.  Þetta á t.d. við um fjármálastarfsemi og orkufyrirtæki.  ÍLS ber að leggja niður í sinni núverandi mynd, og breyta ber Landsbankanum og Landsvirkjun í hlutafélög, þar sem ríkið minnkar smám saman eignarhlut sinn.   

    

 

 

 

 

 

Sæstrengur í sjónpípu

Menn verða að gera upp hug sinn til eins grundvallaratriðis um aflsæstreng á milli Íslands og Skotlands áður en lengra verður haldið rannsóknum á fýsileika þessa fyrirbrigðis: 

Viljum við nýta raforku frá íslenzkum virkjunum alfarið innanlands, eða viljum við reisa á Íslandi mannvirki til að vinna raforku og flytja hana til útlanda að uppfylltum ákveðnum skilyrðum ?

Höfundur þessa vefseturs er þeirrar skoðunar, að þau inngrip í náttúruna og breytingar á upphaflegu umhverfi, sem í sumum tilvikum vissulega má kalla fórnir, séu þá aðeins verjanleg, að ávinningurinn komi fram í styrkingu innviðanna á Íslandi, t.d. iðnvæðingu, með allri þjónustunni, sem hún þarfnast, og vel launuðum störfum vegna samkeppnihæfs verðs raforkunnar og mikillar framleiðni, sem stórnotkun raforku venjulega leiðir til.

Höfundur er reyndar þeirrar skoðunar, að þá fyrst muni fjandinn losna úr grindum, þegar menn sjá stórkarlalegar línulagnir, sem safna saman gríðarlegu afli, rúmlega á við eina Kárahnjúkavirkjun, nefnd eru 700 MW, og flytja þetta afl niður að landtökustað sæstrengs einhvers staðar á Suðaustanverðu landinu. 

Það er hreinn barnaskapur að ímynda sér, að um annað eins og þetta geti orðið bærileg sátt í landinu.  Nefna má, að sá hópur manna, sem telur iðnvæðingu landsins ákjósanlega leið til gjaldeyrisöflunar og sköpunar fjölbreytilegra og vel launaðra starfa, mun snúast öndverður gegn þessum framkvæmdum af ástæðum, sem taldar verða upp í þessari grein.  Þeir munu snúa bökum saman með öðrum náttúruverndarsinnum, þó ekki þeim, sem nota náttúruvernd sem yfirvarp fyrir andstöðu sína við iðnvæðingu og alþjóðlega fjárfestingu í landinu, því að þessir aðilar láta sér sæstrengsundirbúning vel lynda.  Skáka þá baráttumenn sæstrengs í því skjólinu, að enginn veggur sé svo hár, að asni klyfjaður gulli komist ekki yfir hann ?

Eins og bent er á í forystugrein Morgunblaðsins þriðjudaginn 2. júlí 2013, þá varð það niðurstaða Ráðgjafarhóps um sæstrengsundirbúning og aðkeyptra ráðgjafa hans að taka nú upp viðræður við brezk stjórnvöld um mögulega orkusölu þangað.  Yfirvöldum er eindregið ráðlagt hér að verða sér ekki til minnkunar með slíku óðagoti, því að þessi sæstrengur verður aldrei barn í brók.  Ef stjórnvöld ana út í slíkt, verður það feigðarför, sem endar úti í fúamýri, eins og umsóknin um aðild að Evrópusambandinu, ESB.  Það er dálítið kindugt, að sömu "fígúrur" skjóta upp kollinum í þessu sæstrengsmáli og steyttu á skeri í ESB-fleytu Samfylkingarinnar.  Að vanda er ritstjórn Morgunblaðsins með á nótunum og er með heilbrigðari dómgreind en téður ráðgjafarhópur.  Ritstjórnin hefur haft veður af því, að fótunum hafi þegar verið kippt undan öllum hugsanlegum hagnaði í þessum viðskiptum næstu hálfu öldina hið minnsta með nýrri tækni við vinnslu eldsneytisgass.     

Þarna liggur hundurinn grafinn.  Það er ekki feitan gölt að flá með þessu sæstrengsævintýri.  Það þarf aðeins litla reikningsæfingu til að sannfærast um, að flutningskostnaður raforku um téðan sæstreng er svo hár, að það verður aldrei hægt að fjárfesta í virkjunum á Íslandi með arðsömum hætti með það að augnamiði að selja orkuna frá þeim inn á sæstreng.  Ótryggð orka í kerfinu er svo lítil, að sala á henni til útlanda mun aldrei geta fjármagnað sæstreng frá Íslandi til Skotlands.  Þar að auki er allt of áhættusamt að eiga enga afgangsorku í íslenzka kerfinu, en vera algerlega háður varaafli um 1100 km leið eftir einni jafnstraumstaug ! 

Í viku 26/2013 birti ráðgjafarhópur á vegum Iðnaðarráðuneytisins áfangaskýrslu sína um forathugun á fýsileika téðs sæstrengs.  Ekki verður séð, að tilburðir séu uppi þar um að reikna út líklegasta flutningskostnað raforku um slíkan sæstreng, en slíkt ætti þó að vera forsenda framhaldsrannsókna.  Ef slíkir útreikningar gefa til kynna, að ólíklegt sé að orkuflutningur alla þessa leið geti nokkurn tímann orðið arðbær, þá er einboðið að ríkisfyrirtæki á borð við Landsvirkjun og stofnun á borð við Orkustofnun hætti öllu vafstri í kringum andvana fædda hugmynd.  Höfundur hefur reiknað þennan flutningskostnað á grundvelli eftirfarandi forsendna: 

1. Kostnaður við sæstreng ásamt tengimannvirki hans í landi, afriðlum, áriðlum og loftlínum, er 500 milljarðar ISK eða 4 milljarðar USD (bandaríkjadalir).  Höfundur telur þetta líklegasta kostnaðinn, og hann er á bilinu, sem téður ráðgjafarhópur gefur upp sem mögulegan kostnað.
2. Aflflutningsgeta mannvirkjanna er 700 MW (nefnd af Ráðgjafarhópinum).
3. Árlegur orkuflutningur er að jafnaði 4200 GWh/a (svipað og hjá Ráðgjafarhópinum).
4. Árlegur rekstrarkostnaður strengs og tengdra mannvirkja nemur 3,0 % af stofnkostnaði eða 120 MUSD/a.
5. Orkutöp í streng, afriðlum, áriðlum og tengilínum eru 10 % af orkunni, sem framleidd er til flutnings.  Áætlaður tapskostnaður nemur þá 42 MUSD/a.
6. Ávöxtunarkrafan er 10 %, því að hér er um tæknilega og fjárhagslega áhættusama fjárfestingu að ræða.
7. Afskriftatíminn er 25 ár, sem er ríflega áætlað, því að þetta gæti verið tæknilegur afskriftartími (ending).
8. Með hefðbundnum núvirðisreikningum fæst nú árlegur kostnaður mannvirkjanna K=600 MUSD/a

Flutningskostnaður raforku um mannvirkin fæst þá:

F=143 USD/MWh

Um þessar mundir er fáanlegt verð fyrir orku af þessu tagi líklega 70-100 USD/MWh og sveiflast með framboði og eftirspurn.  Meðalverðið er fremur á niðurleið vegna minnkandi eftirspurnar og aukins framboðs á ódýrum kolum og eldsneytisgasi.  Ráðgjafarhópurinn spáir því, að árið 2030 muni fást verð á bilinu 94-130 EUR/MWh eða 120-160 USD/MWh.  Að slíkt raunverð fáist í langtímasamningum að um 15 árum liðnum skal draga í efa á grundvelli stórlækkunar orkuverðs í Bandaríkjunum, BNA, og víðar í heiminum undanfarin 2 ár vegna aukin framboðs á jarðgasi, sem unnið er með nýrri tækni, "fracking" eða sundrun.  Framboð á þessu gasi mun vara í eina öld eða svo, svo að þessi orkuverðslækkun mun óhjákvæmilega ná til Evrópu. 

Af þessu má draga þá ályktun, að líklegast þurfi að borga með þeirri orku, sem send yrði frá Íslandi um sæstreng til Bretlands, og þess vegna er enginn viðskiptalegur grundvöllur fyrir virkjunum á Íslandi, sem framleiða eiga fyrir erlendan markað.

Ráðgjafarhópurinn nefnir þá þann möguleika að senda umframorku í kerfinu til útlanda.  Nokkrir alvarlegir meinbugir eru á þessari hugmynd.  Ráðgjafarhópurinn nefnir, að í samtengdu raforkukerfi Íslands muni umframorkan nema 1300 GWh/a eða um 7 % af núverandi orkuvinnslu.  Þetta samsvarar 150 MW allan ársins hring.  Það stenzt alls ekki, að 150 MW sé unnt að ráðstafa inn á sæstrenginn, því að þá verður ekkert reiðuafl eftir í kerfinu til að taka við álagssveiflum og vera til taks í bilunartilvikum.  Téð umframorka, 1300 GWh/a, verður alls ekki til reiðu, nema vatnsbúskapur sé góður bæði sunnan og norðan heiða, en slíkt er sjaldgæft á sama árinu.  Hér eru þess vegna tveir fuglar í skógi, en enginn í hendi, og sæstrengsdraumórarnir líkjast skógarferð í leit að þessum fuglum.

Hugmyndafræðin á bak við það að senda alla umframorku úr landi er mjög áhættusækin.  Hún getur hreinlega leitt til þess, að öll miðlunarlónin verði tæmd í janúar-febrúar, og menn verði þá að reiða sig á "hund að sunnan" fram í maí.  Ef hundurinn bilar, fer allt íslenzka þjóðfélagið á hliðina.  Það er miklu skynsamlegra og eðlilegra að setja umframorku á markaðinn innanlands í góðum vatnsárum sem afgangsorku á um þriðjungsverði m.v. forgangsorku en gæla við skýjaborgir, eins og hér hafa verið raktar. 

Þann 29. júní 2013 birtist í Fréttablaðinu í tilefni téðrar áfangaskýrslu Ráðgjafarhópsins greinin "Mikilvægum áfanga náð", eftir Hörð Arnarson, forstjóra Landsvirkjunar.  Grein þessi er gagnrýni verð að mati höfundar þessa pistils, og fer gagnrýnin hér á eftir.  Tilvitnanir í téða grein eru rauðletraðar:

"Það er sérstaklega ánægjulegt fyrir Landsvirkjun, sem hefur alla tíð lagt áherslu á nauðsyn breiðrar sáttar um svo stórt verkefni, hversu góð samstaða varð í ráðgjafahópnum ...  ."

Það er algerlega borin von hjá forstjóra Landsvirkunar, að "breið sátt" geti orðið um það að selja orku til útlanda um sæstreng.  Það eru ríkir hagsmunir í landinu fyrir því, að sá raforkuútflutningur, sem fram fari frá Íslandi, sé og verði á formi framleiðsluvara, einkum hinnar orkukræfustu mælt í kWh/kg, þ.e.a.s. áls.  Hvernig getur forstjórinn haldið því fram, að eining sé í ráðgjafarhópinum, þegar svo virðist sem Orkustofnun vilji miða við útflutning afgangsorku en Landsvirkjun við útflutning forgangsorku að stofni til ? 

"Í skýrslunni kemur fram, að vísbendingar eru um, að lagning sæstrengs milli Íslands og Bretlands geti reynst þjóðhagslega arðsöm að nokkrum skilyrðum uppfylltum, m.a. ef tækist að semja við gagnaðila um hagstæð kjör á seldri orku með tiltölulega miklu öryggi og til nokkuð langs tíma."

Þessi texti Harðar segir nákvæmlega ekki nokkurn skapaðan hlut.  Ef þetta er niðurstaða ráðgjafarhópsins í júní 2013, þá er vinna hans fram að þeim tíma einskis virði.  Þetta kalla Norðmenn "tullprat" og má þýða sem þvætting.  Hér eru sem sagt skýjaborgir á ferð. 

"Tenging við evrópska raforkumarkaði, eins og breskan markað, getur verið einstakt tækifæri fyrir Íslendinga til að hámarka afraksturinn af orkuauðlindunum."

Eins og útreikningar höfundar þessa pistils bera með sér, er þessi texti forstjórans hrein fásinna, enda ekkert "í kortunum", sem bendir til arðsamrar orkusölu um búnað, sem hefur enn ekki tekizt að hanna. 

"Við getum selt þá umframorku, sem er alla jafna í kerfinu, en iðnaður getur ekki nýtt."

Þetta er meinloka hjá forstjóranum.  Ein af forsendum fyrir því, að svona gríðarleg fjárfesting fái staðið undir sér, er, að nýtingartími sé hár, þ.e. að árlegt orkuflæði um strenginn jafngildi fullu álagi í a.m.k. 6000 klst á ári.  Umframorka í kerfinu er mjög breytileg frá ári til árs, og þess vegna er ekki glóra í að ætla að reisa rekstur mannvirkjanna á umframorku.  Hitt er, að fari umframorkan til útlanda, þá verður orkuöryggi og jafnvel aflaðgengi innanlands háð sæstrengnum og mannvirkjum hans.  Slíkt óöryggi getur íslenzkur almenningur og íslenzkt athafnalíf engan veginn sætt sig við.  Það er miklu nær fyrir Landsvirkjun að leggja rækt og alúð við markað innanlands fyrir ótryggða orku.  Ef Landsvirkjun þykir þetta of lítill markaður fyrir sig, er alveg fundið fé að framleiða ál og geyma það til útflutnings, þegar álverðið er hátt.  Það er áhættulítil geymsla á fjármunum.  

"Fjölmörg ný og spennandi störf og tækifæri geta skapast.  Verðmætasköpunin getur orðið umtalsverð."

Hörður Arnarson bítur höfuðið af skömminni með þessari fullyrðingu, sem hann útskýrir ekkert nánar.  Það, sem hann berst fyrir með þessum sæstrengsbægslagangi, er útflutningur starfa frá Íslandi.  Rafmagnið skapar störf með smíði, uppsetningu og rekstri framleiðslutækjanna, sem nýta það.  Það verða auðvitað til störf í landi í 3-4 ár á meðan verið er að reisa mannvirkin, en sárafá störf verða til við rekstur mannvirkjanna.  Hitt er annað, að verkefnið er afar áhugavert verkfræðilegt viðfangsefni, og það þarf þróaða verkfræði til að aðlaga íslenzka raforkukerfið téðri tengingu við útlönd, svo að snurðulaus verði.

"Fyrir utan breiða sátt um verkefnið hefur Landsvirkjun lagt áherslu á, að tvennt komi til lagningar sæstrengs.  Annars vegar, að iðnfyrirtækjum verði áfram tryggð samkeppnishæf kjör á raforku, þannig að þau geti áfram vaxið á Íslandi."

Það er tómt mál að tala þannig, að tenging við Stóra-Bretland með flutningsgetu, er nemur þriðjungi af uppsettu afli á Íslandi, muni ekki leiða til þess, að verðlagning raforku til iðnaðar í landinu muni leita í átt til verðsins á hinum enda strengsins.

Þrátt fyrir það, að tengingar Noregs um sæstrengi við meginland Evrópu nemi aðeins um einum tíunda hluta hins íslenzka hlutfalls af uppsettu afli, þá hafa norsku sæstrengirnir valdið gríðarlegum verðhækkunum og verðsveiflum á raforku í Noregi.  Afleiðingarnar hafa orðið alvarlegar fyrir stóriðjufyrirtæki, sem hafa verið með orkusamninga, sem runnið hafa út undanfarin ár, t.d. SÖRAL á Húsnesi í Vestur-Noregi.  Álver þetta hefur ekki náð samningum um orkuverð, sem það getur lifað við með samkeppnihæfum hætti.  Þetta er nýtt af nálinni og gjörbreyttum raforkumarkaði í Noregi með tilkomu sæstrengjanna er kennt um.  Þetta stangast algerlega á við það, sem Hörður Arnarson heldur fram annars staðar í grein sinni, en ekki verður hirt um að vitna til beint hér. 

"Hins vegar, að raforkuverð til almennings hækki ekki óhóflega.  Engar líkur eru til þess, að raforkuverð til almennings margfaldist, eins og stundum er haldið fram, enda er munur milli landa ekki margfaldur í dag."

Hvað gengur forstjóra Landsvirkjunar, Herði Arnarsyni, til að halda þessum ósannindum að fólki ?  Annaðhvort er um fáfræði að ræða eða vísvitandi blekkingartilburði.  Það var ekki merkileg gagnaöflun höfundar, sem leiddi til eftirfarandi niðurstöðu í UScents/kWh til almennings í níu löndum:

• Ísland 9-10: hlutfall 1,0
• Bandaríkin 8-17: hlutfall 1,3
• Frakkland 19: hlutfall 2,0
• Bretland 20: hlutfall 2,1
• Finnland 21: hlutfall 2,2
• Svíþjóð 27: hlutfall 2,8
• Belgía 29: hlutfall 3,1
• Þýzkaland 31: hlutfall 3,3
• Danmörk 40: hlutfall 4,2

Ofangreind upptalning ber með sér, að raforkuverð til almennings erlendis er í mörgum tilvikum á bilinu tvisvar til rúmlega fjórum sinnum hærra en á Íslandi.  Það er orðhengilsháttur að halda því fram, að "munur milli landa (sé) ekki margfaldur í dag".

"Iðnaðar-og viðskiptaráðherra mun nú fara yfir tillögur hópsins og ákveða næstu skref, en íslensk stjórnvöld þurfa að móta sér afstöðu til verkefnisins.  Landsvirkjun hefur miðað við, að niðurstöður frummats liggi fyrir í lok þessa árs, og að þá getum við verið tilbúin að leggja til næsta skref af okkar hálfu, hvort ráðist verði í dýrar og umfangsmeiri rannsóknir á verkefninu."

Það er skemmst frá að segja, að á grundvelli þessarar áfangaskýrslu og upplýsinga í þessari vefgrein og annars staðar, ætti ráðherra ekki að verða skotaskuld úr að móta sér og ráðuneytinu afstöðu til téðs aflsæstrengs.  Hann er efnahagslegt og stjórnmálalegt glapræði fyrir stjórnmálamenn, enda geta þeir ekki með nokkru móti látið bendla sig við eða tekið ábyrgð á því, að opinberu fé sé að svo komnu sólundað í jafnfánýta hugmynd og þessa.  Eru ekki vítin til að varast þau ?