Fęrsluflokkur: Bękur

Heilsustofnun og gelķsk įhrif

Um pįskana dvaldi blekbóndi ķ góšu yfirlęti į HNLFĶ-Heilsustofnun Nįttśrulękningafélags Ķslands ķ hressingarskyni.  Žar var višamikil sameiginleg dagskrį, sem hver og einn gat spunniš viš aš vild.  Įrangur af slķkri vist nęst ašeins meš góšum vilja til virkrar žįtttöku ķ žvķ, sem er į bošstólum.  Žį er žar sannarlega ekkert letilķf.

Mataręšiš er reist į gręnmetishrįfęši og baunum, en fiski bregšur žó einnig fyrir. Žį eru margs konar gręnmetissśpur, grjónagrautur og jafnvel braušsśpa meš žeyttum rjóma į bošstólum.  Į morgnana er bošiš upp į frįbęran hafragraut įsamt ab-sśrmjólk og įvöxtum og alls konar korni og kryddi. 

Ekki er félagslegi žįtturinn minnsts virši, en dvalargestur getur kynnzt fjölda manns viš matboršiš, ķ dagskrįratrišunum og į kvöldvökum, ef hann leggur sig eftir žvķ.  Blekbóndi er žakklįtur fyrir góš kynni viš alls konar fólk į HNLFĶ, m.a. viš samstśdent śr MR, sem hann hefur varla séš ķ tępa hįlfa öld. 

Fyrsta kvöldvakan, eftir aš blekbóndi mętti į svęšiš, fólst ķ įtakamiklum sópransöng Bjargar Žórhallsdóttur viš pķanóundirleik Hilmars Arnar Agnarssonar og fyrirlestri Žorvaldar Frišrikssonar, fornleifafręšings og śtvarpsmanns, um gelķsk įhrif ķ ķslenzku. 

Žar er fyrst til aš taka, aš af hįlfu Ķslenskrar erfšagreiningar hefur veriš sżnt fram į, aš rśmlega 60 % af kvenfólki ķ hópi landnįmsmanna hefur veriš af keltneskum (gelķskum) uppruna.  Sagnir eru til um stórhöfšingja ķ hópi landnįmsmanna frį Sušureyjum, og mį žar nefna Auši, djśpśšgu, og fjölda höfšingja, sem meš henni komu, dreifšust um landiš og tóku sér mannaforrįš, en hśn settist aš ķ Hvammi ķ Dölum og er ęttmóšir Sturlunga. Žannig veršur bókmenntaįhugi og snilldartök Sturlunga aušskilinn.   

Fólkiš frį Sušureyjum og annars stašar frį Skotlandi var kristiš aš keltneskum hętti, en kristin trś Kelta var meš öšru sniši en rómversk-katólska kristnin, og Keltar višurkenndu ekki pįfann ķ Róm.  Biskupar Kelta höfšu lķtil völd, en valdamest voru įbótar og abbadķsir, enda hįmenning stunduš ķ klaustrum Kelta, t.d. į sviši ritlistar.  Fjölmenni frį Skotlandi og Ķrlandi į Ķslandi er skżringin į žvķ, aš hérlendis varš ekki borgarastyrjöld viš kristnitökuna, eins og į hinum Noršurlöndunum, žar sem lķtill minnihluti tróš trś sinni upp į alla hina.  Hérlendis gęti meirihluti ķbśanna hafa veriš kristinnar trśar eša velviljašur žeim trśarbrögšum įšur en kristnitakan var formlega samžykkt į Alžingi vegna offors, hótana og ofbeldis Ólafs, Noregskonungs, Tryggvasonar. 

Rķkur gelķskur arfur hérlendis er skżringin į einstęšri bókmenningu, sem hér reis hęst į įrunum 1100-1300. Hvers vegna hefši bókmenning įtt aš rķsa hįtt į Ķslandi afkomenda Noršmanna, žótt engin bókmenntahefš vęri žį ķ Noregi ?  Slķkt er óhugsandi, nema fólk hefši tekiš meš sér bókmenntaarf.  Žaš er hins vegar einkennandi fyrir sagnaritarana, t.d. Ara, fróša, aš žeir draga fjöšur yfir eša gera lķtiš śr hinum gelķska uppruna žjóšarinnar, žętti Vestmanna, en gera sem mest śr landnįmi Austmanna (Noršmanna) og nįnum tengslum viš Noreg.  Žetta kann aš hafa veriš gert aš undirlagi rómversk-katólsku kirkjunnar, sem stóš žį aš žvķ aš brjóta fornkirkju Keltanna į bak aftur og innleiša rétttrśnašinn frį Róm į gelķskum įhrifasvęšum. 

Žaš eru aušvitaš mörg spor gelķsku ķ ķslenzku og fjöldi orša, sem engar rętur eiga ķ hinum norręnu mįlunum, en finna mį ķ gelķsku. Žorvaldur Frišriksson gaf mörg dęmi ķ fyrirlestri sķnum į HNLFĶ ķ dymbilviku 2017 um orš ķ ķslenzku af gelķskum uppruna og fjöldamörg örnefni eru af gelķskum stofni. T.d. bęjarheitiš Saurbęr hefur veriš reynt aš kenna viš mżri, en meš gelķskri skķrskotun žżšir žaš "miklibęr", og žaš er mun nęrtękari skżring, žvķ aš flestir Saurbęir eru kostajaršir, en mżri einkennir žį ekki umfram ašrar jaršir. 

Žį eru fjöldamörg örnefni kennd viš tröllkarla, skessur eša annars óžekkta landnįmsmenn.  Mest er žaš tilbśningur sagnaritara, sem annašhvort hafa ekki skiliš merkingu orša af gelķskum uppruna eša viljaš breiša yfir hana meš skįldskap. 

Veršur mikill fengur aš bók Žorvaldar um žessi efni, og er löngu tķmabęrt aš draga huluna af hinum gelķska žętti ķ uppruna og menningu Ķslendinga. Frį hefšbundnum fręšimönnum į žessu sviši hefur hann ekki hlotiš gegnrżni, žegar hann hefur kynnt kenningar sķnar, enda eru žęr studdar sterkari rökum en žeir sjįlfir eru ķ fęrum til aš styšja sitt mįl. 

Ķ Ķslendingabók skrifar Ari Žorgilsson, aš hann hafi viljaš varpa ljósi į uppruna Ķslendinga til aš kveša nišur illmęlgi śtlendinga um, aš Ķslendingar vęru af žręlum komnir, og er žį ašallega įtt viš fólk af gelķskum uppruna.  Žetta er fįsinna.  Ķ fyrsta lagi voru fjölmargir frjįlsir menn ķ žeim hópi, sem kaus af pólitķskum og öšrum įstęšum aš flżja til Ķslands eša leita žar betra lķfs.  Ķ öšru lagi var vęnn hópur, sem Austmenn hnepptu ķ žręldóm og höfšu meš sér til Ķslands sem naušsynlegt vinnuafl og eru į engan hįtt verri fyrir žaš.  Ķ žrišja lagi höfšu Austmenn bśiš į Skotlandi og į skozku eyjunum ķ eina öld og blandazt Keltunum, er Ķsland byggšist.  Žaš var žannig mestmegnis blandaš fólk, sem bjó viš kraftmikla menningu, sem hingaš kom frį gelķskum įhrifasvęšum, og engin skömm aš žvķ. Einhvers stašar liggur hér fiskur undir steini. Žaš er lķklegt, aš trśarbragšadeilur og yfirgangur Rómarkirkjunnar gagnvart Keltakirkjunni hafi byrgt hérlendum mönnum sżn. 

Blekbóndi óskar lesendum glešilegs sumars. 


Hörmang eša (hį)tękni

Hörmangarar og tuskusalar tröllrišu hér hśsum ķ upphafi aldarinnar, žegar helztu sešlabankar heimsins skópu hrikalega eignabólu heims um ból meš sešlaprentun og lįgum vöxtum.  Žessu var leyft aš višgangast hérlendis, af žvķ aš hįir sem lįgir fengu glżju ķ augu af hįu veršgildi krónunnar og ört hękkandi eignaverši, hękkandi launatekjum og vaxandi tekjum rķkis, sveitarfélaga og žjóšarbśsins alls. 

Andanum hafši veriš sleppt śr flöskunni, og hann varš óvišrįšanlegur.  Įriš 2004 reyndu stjórnvöld, sęllar minningar, aš hefta ógnartök žessara fjįrplógsmanna į fjölmišlum, en höfšu ekki erindi sem erfiši, žar sem forseti lżšveldisins greip ķ taumana vegna meintrar gjįar į milli žings og žjóšar.  Į sama tķma var reyndar lagšur hornsteinn aš starfsemi, sem nś malar gull og reist er į tęknižekkingu į svišum žungaišnašar, virkjana, hugbśnašargeršar og margvķslegrar annarrar žekkingar į ólķkum svišum.

Orš um aušvaldNś hefur myndazt djśpstęšari gjį į milli žings og žjóšar en sögur herma.  Yfir 15 % kjósenda viršast munu skrifa undir bęnaskjal til forsetans um aš stušla aš sķnu leyti aš žvķ, aš mesta deilumįl lżšveldistķmans gangi til śrskuršar žjóšarinnar.  Hafni forsetinn žessari mįlaleitan, veršur ekki annaš séš en į hann sannist, aš hann er flautažyrill og algerlega ósamkvęmur sjįlfum sér.  Hvernig mun sagan dęma slķkt framferši ?  

Styrmir Gunnarsson, fyrrverandi ritstjóri Morgunblašsins, hefur veriš óžreytandi viš aš kynna nżja bók sķna, Umsįtriš, um ašdraganda Hrunsins, Hruniš sjįlft, og vangaveltur sķnar um lęrdóma žį, sem naušsynlegt er, aš žjóšin dragi af óförunum.  Leikur ekki į tveimur tungum, aš mikill fengur er aš bók Styrmis og tilhlökkunarefni aš lesa hana. 

Höfundur žessa vefseturs er sammįla žeirri nišurstöšu Styrmis, sem hann hefur undirstrikaš ķ vištölum, aš sišbótar er sįr žörf ķ žessu samfélagi.  Valdastéttin brįst, en žaš sem viš tók, voluš vinstri stjórn, er verra en nokkurn gat óraš fyrir og žyngra en tįrum taki aš horfa upp į ašfarir hennar.  Žaš er svo alvarlegur maškur ķ mysunni, aš fęra veršur įkvöršunartöku helztu įgreiningsmįla frį stjórnmįlamönnum og beint til žjóšarinnar.  Slķkt hefur gefizt Svisslendingum vel. Til aš draga śr umstangi og kostnaši viš slķkar atkvęšagreišslur er ęskilegt aš virkja "upplżsingatęknina", en girša žó fyrir kosningasvindl.  Aš leyfa žjóšinni aš dęma um afskśm žaš, sem vinstri flokkarnir rétta aš nślifandi og komandi kynslóšum og getur rišiš efnahag žjóšarinnar og greišslugetu aš fullu, er sanngjörn krafa og yrši viturleg rįšstöfun. 

 Hvaš į aš segja um fjįrmįlarįšherra, sem heldur žvķ fram ķ blašagrein, aš skattahękkanir örvi hagvöxt ?  Žaš er ljóst oršiš, aš rķkisstjórnina skipar hópur rassįlfa, sem kann ekki réttri hendi ķ rass aš taka.  Landiš er stjórnlaust, engin forysta er veitt ķ neinu, sem mįli skiptir og til framfara horfir, og śtlendingar gapa af undrun yfir śtśrboruhętti rįšherra og pótintįta žeirra.  Allar ašgeršir rķkisstjórnarinnar hafa dżpkaš kreppuna.  Hśn er pukurgjörn og óheišarleg ķ mįlflutningi og gjöršum,  gerir illt verra og žvęlist fyrir višreisn atvinnulķfsins. 

Furšu gegnir, hversu illa gengur aš henda reišur į skuldum žjóšarbśsins.  Žaš, sem höfušmįli skiptir hins vegar, eru skuldir rķkissjóšs.  Viš sjįum hér aš nešan, aš ķ żmsum löndum Evrópu eru žęr grķšarlegar og meiri en hérlendis, ef amlóšum vinstri stjórnarinnar tekst ekki aš hengja myllustein Evrópusambandsins um hįls okkar.  Auk Eystrasaltslandanna er talin hętta į, aš sum nešangreindra landa stefni ķ greišslužrot, žvķ aš įkvęši eru um žaš ķ Maastrichtsįttmįlanum, aš önnur rķki ESB skuli ekki hlaupa undir bagga ķ slķkum tilvikum.  Annaš var tališ mundu żta undir agaleysi ķ rķkisfjįrmįlum.  Žaš eykur į vandann ķ žessum efnum, aš Evrópubankinn er nś aš undirbśa aš draga śr peningamagni ķ umferš af ótta viš veršbólgu af völdum lausbeizlašra rķkisfjįrmįla į evru-svęšinu.  Žį mun efnahagsvandinn ķ Dubai hafa neikvęš įhrif į hagkerfi Evrópu og vķšar.   Rķkisskuldir verst settu rķkjanna innan evru-svęšisins aš žessu leyti eru sżndar hér aš nešan sem hundrašshluti af VLF:

  • Grikkland:       135 %        Verši Icesave įnaušinni ekki bętt ofan į
  • Ķtalķa:            118 %        rķkisskuldir, sem nś stefnir ķ, verša ķslenzku
  • Ķrland:             96 %        rķkisskuldirnar ekki langt frį mešaltali evru-
  • Portśgal:          91 %        svęšisins.  Žaš var žess vegna ömurlegt
  • Spįnn:             74 %        į Fullveldisdaginn aš heyra žvķ geršir
  • Evru-svęšiš:    88 %        skórnir, aš Ķsland stefni ķ gjaldžrot,

og ESB-moldvörpur settu į ręšur um, aš žar meš gęti landiš ekki talizt sjįlfstętt lengur.  Mannvitsbrekkur žessar, allar į rķkisjötunni, viršast ekki hafa heyrt getiš um Argentķnu, sem ķ tvķgang į seinni įrum hefur lent ķ greišslužroti, en tapaši ķ hvorugt skiptiš sjįlfstęši sķnu.  Rśssland mętti einnig nefna sem dęmi um land, sem lent hefur ķ greišslužroti, en hefur sķšan greitt upp allar fyrri skuldir sķnar viš śtlönd. 

Sama į viš um Ķsland.  Žegar borgaraleg öfl loksins nį aš leišrétta žau herfilegu mistök bśsįhaldabyltingarinnar aš setja hér til valda algerlega óhęft og sišlķtiš fólk til aš stjórna landinu meš afturgöngum gjaldžrota félagshyggju ķ sķnu Pandóruboxi og styrk stjórn tekur viš völdunum, sem stjórnar af heilbrigšu hyggjuviti ķ anda vélvirkjans Lula ķ Brasilķu, sem Jón Hįkon Magnśsson ber saman viš steingervinginn ķ ķslenzka fjįrmįlarįšuneytinu ķ Morgunblašsgrein žann 4. desember 2009, žį mun hagur strympu taka strax aš vęnkast.

 

  

 

 

 

Rķkissjóšshalli og rķkisskuldir

 

                                                                                                                                                         


Um įsęlni

Svo er sagt, aš ekkert sé nżtt undir sólu.  Į jólum er viš hęfi aš hverfa ķ huganum til fortķšar og reyna aš lęra af reynslu genginna kynslóša.  Svo er einnig sagt, aš žeir vissu, hvaš žeir sungu, hinir gömlu.  Žaš į ekki sķzt viš snillinginn, sem ķ sįttaskyni var settur ķ fóstur til mesta höfšingja Ķslands, Jóns Loftssonar ķ Odda į Rangįrvöllum upp śr 1180 og nam žar bęši geistleg og veraldleg fręši, lķklega ķ einum bezta skóla į Noršurlöndum sinnar tķšar.  Hér er įtt viš hinn gagnmenntaša stórhöfšingja Vestlendinga, Snorra Sturluson ķ Reykholti. 

Ķ Heimskringlu hans er frįsögn af sendiför Žórarins Nefjólfssonar til Ķslands meš konungserindi, sem lķkja mį viš starfsemi 5. herdeildarinnar į Ķslandi nśtķmans, sem er išin viš undirróšursstarfsemi, nś į erfišleikatķmum, til aš svęla Ķsland undir lögsögu Evrópusambandsins, en höfšingjar žar į bę stefna į aš skapa śr ESB stórrķki Evrópu ķ ętt viš rķki Karlamagnśsar, žess er foršum sat ķ Aachen ķ nśverandi Žżzkalandi og nęstur hefur komizt žvķ aš endurskapa Rómarveldi keisaranna.  Hefst nś frįsögn Snorra Sturlusonar:  

Jólasnjór ķ Sviss - 2008 002

"Ólafur, konungur, sendi žetta sumar Žórarin Nefjólfsson meš erindum sķnum, og hélt Žórarinn žį skipi sķnu śt śr Žrįndheimi, er konungur fór, og fylgdi honum sušur į Męri.  Sigldi Žórarinn žį į haf śt og fékk svo mikiš hrašbyri, aš hann sigldi į įtta dęgrum til žess, er hann tók Eyrar į Ķslandi, og fór žegar til Alžingis og kom žar, er menn voru aš Lögbergi, gekk žegar til Lögbergs.  En er menn höfšu žar męlt lögskil, žį tók Žórarinn til mįls Nefjólfsson:"Ég skildi fyrir fjórum nóttum viš Ólaf, konung, Haraldsson.  Sendi hann kvešju hingaš til lands öllum höfšingjum og landstjórnarmönnum og žar meš allri alžżšu karla og kvenna, ungum manni og gömlum, sęlum og vesęlum, gušs og sķna og žaš meš, aš hann vill vera yšar drottinn, ef žér viljiš vera hans žegnar, en hvorir annarra vinir og fulltingismenn til allra góšra hluta." 

Menn svörušu vel mįli hans.  Kvįšust allir žaš fegnir vilja aš vera vinir konungs, ef hann vęri vinur hérlandsmanna.  Žį tók Žórarinn til mįls:

"Žaš fylgir kvešjusendingu konungs, aš hann vill žess beišast ķ vinįttu af Noršlendingum, aš žeir gefi honum ey eša śtsker, er liggur fyrir Eyjafirši, er menn kalla Grķmsey, vill žar ķ móti leggja žau gęši af sķnu landi, er menn kunnu honum til aš segja, en sendi orš Gušmundi į Möšruvöllum til aš flytja žetta mįl, žvķ aš hann hefir žaš spurt, aš Gušmundur ręšur žar mestu." 

Gušmundur svarar: "Fśs er ég til vinįttu Ólafs, konungs, og ętla ég mér žaš til gagns miklu meira en śtsker žaš, er hann bišur um, en žó hefir konungur žaš eigi rétt spurt, aš ég eigi meira vald į žvķ en ašrir, žvķ aš žaš er nś aš almenningi gjört.  Nś munum vér eiga stefnu aš vor į milli, žeir menn, er mest hafa gagn af eyjunni." 

Ganga menn sķšan til bśša. 

Eftir žaš eiga Noršlendingar stefnu sķn į milli og ręša žetta mįl.  Lagši žį hver til slķkt, er sżndist.  Var Gušmundur flytjandi žessa mįls, og sneru žar margir ašrir eftir žvķ.  Žį spuršu menn, hvķ Einar, bróšir hans, ręddi ekki um.  "Žykir oss hann kunna", segja žeir, "flest gleggst aš sjį."  Žį svarar Einar

"Žvķ er ég fįręšinn um žetta mįl, aš enginn hefir mig aš kvatt.  En ef ég skal segja mķna ętlan, žį hygg ég, aš sį myndi til vera hérlandsmönnum aš ganga eigi undir skattgjafir viš Ólaf, konung, og allar įlögur hér, žvķlķkar sem hann hefir viš menn ķ Noregi.  Og munum vér eigi žaš ófrelsi gera einum oss til handa, heldur bęši oss og sonum vorum og allri ętt vorri, žeirri er žetta land byggir, og mun įnauš sś aldrei ganga eša hverfa af žessu landi.  En žótt konungur sį sé góšur mašur, sem ég trśi vel, aš sé, žį mun žaš fara héšan frį sem hingaš til, žį er konungaskipti verša, aš žeir eru ójafnir, sumir góšir, en sumir illir.  En ef landsmenn vilja halda frelsi sķnu, žvķ er žeir hafa haft, sķšan er land žetta byggšist, žį mun sį til vera aš ljį konungi einskis fangstašar į, hvorki um landaeign hér né um žaš aš gjalda héšan įkvešnar skuldir, žęr er til lżšskyldu megi metast.  En hitt kalla ég vel falliš, aš menn sendi konungi vingjafir, žeir er žaš vilja, hauka eša hesta, tjöld eša segl eša ašra žį hluti, er sendilegir eru.  Er žvķ žį vel variš, ef vinįtta kemur ķ mót.  En um Grķmsey er žaš aš ręša, ef žašan er enginn hlutur fluttur, sį er til matfanga er, žį mį žar fęša her manns.  Og ef žar er śtlendur her og fari žeir meš langskipum žašan, žį ętla ég mörgum kotbęndunum munu žykja verša žröngt fyrir dyrum." 

Žaš er kunnara en frį žurfi aš segja, aš eftir ofangreinda ręšu Einars, Žveręings, hafnaši žingheimur mįlaleitan konungs.  Enn standa Ķslendingar andspęnis įsęlni erlends valds, žótt dult fari.  Meš sama hętti og fyrr yrši um verulegar įlögur aš ręša til Evrópusambandsins umfram žaš, sem viš nś greišum, svo aš tugum milljarša króna skipti.  Eins og žį, mį ętla, aš mörgum śtgeršar-og sjómanninum muni žykja žrengjast um sig į mišunum viš Ķsland, žegar erlendir fiskiflotar, stórfloti Spįnverja og fleiri, fęru aš birtast hér į mišunum meš uppįskrift frį Brüssel.  Eins og žį veit enginn, hvaš tekur viš af nśverandi reglum og nśverandi valdhöfum ESB. 

Eitt vitum viš žó; stefnt er aš stóreflingu mišstżringarvalds ESB, žannig aš meš gildistöku Lissabon sįttmįlans mun ESB lķta śt og virka meir sem sambandsrķki en rķkjasamband.  Žar meš eflast völd og įhrif fjölmennu rķkjanna į kostnaš hinna fįmennari. 

Įróšur "kommissara" ķ Brüssel, erlendra sendimanna Evrópusambandsins sem og innlendra mįlpķpa ESB, er vart einleikinn.  Jafnan eru žį gylliboš af żmsu tagi höfš uppi, en aldrei er höfš uppi višleitni til mįlefnalegrar greiningar į kostum og göllum ašildar.  Žaš mį vel gera žvķ skóna, aš ESB vilji sękjast til įhrifa hér noršur frį.  Hér er mikiš landrżmi og enn stęrra hafsvęši.  Bęši į lįši og legi eru miklar vannżttar aušlindir.  Žetta į ekki sķzt viš um hafsbotninn, žar sem aš öllum lķkindum leynist mikiš eldsneyti, sem tęknižróunin mun gera kleift aš vinna į nęstu įrum.  Žegar er hafiš kapphlaup um aušlindir undir noršurskautsķsnum, sem hopar meš hverju įrinu.  Kemur sér žį vel fyrir ESB aš hafa Ķsland innan sinna vébanda og véla um mįl viš önnur stórveldi fyrir hönd žess.  Siglingaleišir į milli meginlanda munu senn opnast.  Ef tekst aš lokka Ķslendinga inn ķ ESB, aukast lķkur į, aš Noršmenn og Fęreyingar, okkar góšu grannar, fylgi ķ kjölfariš, og markmiš Brüssel er aš nį žannig lykilstöšu į noršurvęngnum.   

Eins og įšur, žykir alžżšu manna žaš ekki slęmur kostur ķ nśverandi stöšu aš vingast viš rįšandi öfl erlendis, sem sżna landinu įhuga.  Žaš er lķka sjįlfsagt mįl aš eiga vinsamleg samskipti į višskiptalegum og menningarlegum nótum viš rķki ESB, eins og Einar, Žveręingur, lżsti gagnvart konungi į sinni tķš.  Žaš er hins vegar ljóst, aš innganga leysir engan skammtķmavanda hérlandsmanna, žvķ aš evran veršur ekki innan seilingar fyrr en skuldir rķkissjóšs nema innan viš 60 % af VLF (vergri landsframleišslu) auk uppfyllingar žriggja annarra erfišra skilyrša.  Fantatök Brüssel og ESB-landanna į okkur varšandi uppgreišslu į innlįnum ķ magnžrota ķslenzkum bönkum erlendis sżna, aš eigin hagsmunir rįša för, žó aš meš žvķ séu lagšar drįpsklyfjar į Ķslendinga sökum fįmennis žeirra.  

Žaš er engin gošgį fyrir Ķsland aš standa įfram utan ESB.  Ef EES (Evrópska efnahagssvęšiš) veršur lagt nišur, sem ekki er vitaš til, aš sé į döfinni, žį getum viš hafiš samningavišręšur viš ESB um tvķhliša samning, sem fęli ķ sér ašgengi aš innri markaši ESB ķ lķkingu viš samning žann, sem ķ gildi er į milli Svisslands og Brüssel.  Žaš er góš višskiptastefna aš hįmarka svigrśmiš til samninga śt į viš meš žvķ aš halda ķ fullveldiš og deila žvķ ekki meš mannfjölda, sem er a.m.k. eitt žśsund sinnum meiri en ķbśafjölda Ķslands nemur. 

Vaclav KlausMyndin hér til hlišar er af forseta Tékklands, Vaclav Klaus.  Hann er höfundur višreisnar Tékklands eftir skipbrot sameignarstefnunnar.  Nś er hann aš fį smjöržefinn af mešhöndlun Brüssel į smįrķkjum sambandsins. Formennska ķ rįšherrarįšinu fellur ķ hlut Tékklands 1. janśar 2009 og stendur yfir ķ hįlft įr.  Um daginn mętti Vaclav Klaus, forseti Tékklands, dónalegri framkomu žingmanna gręningja o.fl., m.a. Daniel Cohn Bendits, alręmds uppreisnarseggs frį óeiršunum ķ Evrópu 1968, af žingi ESB, žar sem žessir žingmenn geršu tilraun til aš leggja forseta Tékklands lķnurnar um stefnu ESB nęsta misseriš.  Žęr lķnur gengu žvert į lķfsskošanir forseta Tékklands.  Žannig er mešferšin į fulltrśum smįrķkja innan ESB; smįrķkin skulu sitja og standa, eins og stórveldin vilja og žóknast žeim ķ hvķvetna aš višlögšum efnahagsžvingunum og öšrum refsingum.  Hvernig ķ ósköpunum halda menn, aš staša Ķslands yrši žarna innan stokks ?  Žaš yrši leikur kattarins aš mśsinni.  Fulltrśar okkar yršu, ķ fįum oršum sagt, algerlega įhrifalausir innan sem utan sambandsins.   Sjįlfstęš utanrķkisstefna ryki śt ķ vešur og vind. 

Okkar öflugasta vopn ķ samskiptunum viš ašrar žjóšir er eigiš fullveldi.  Fyrir žvķ var barizt meš oddi og egg, og hagstęšar sögulegar ašstęšur ķ Evrópu fęršu žjóšinni sigur ķ žeirri barįttu.  Verši fullveldiš nś, gjörsamlega aš žarflausu, śtžynnt og blandaš viš fullveldi annarra, žar sem viš vęrum innan viš 1/1000 (0,1 %), yršum viš ķ raun leiksoppar annarra, žó aš ķslenzki fįninn mundi fį aš blakta viš hśn framan viš ašalstöšvarnar, žar sem rįšum er rįšiš. 

Žaš er śt ķ hött aš fórna fullveldinu nś til aš fį aš taka upp evru aš įratug lišnum.  Hvaš, sem öšru lķšur, er gjaldmišillinn öflugasti įhrifavaldur į efnahagskerfi einnar žjóšar.  Aš kasta žvķ stżritęki frį sér er mjög višurhlutamikiš fyrir efnahagskerfiš.  Žaš er reikningsdęmi, hvaša gjaldmišill veitir okkur mestan hagvöxt.  Žaš er unnt aš finna śt ķ hermilķkani, hvort evran, bandarķkjadalur eša einhver annar gjaldmišill hefši skapaš hér meiri eša minni hagvöxt en raun varš į um meš ķslenzku krónuna į žessum įratugi, sem nś lifum viš.  Hvers vegna vinda menn sér ekki ķ žaš ?  Žaš er hins vegar stašreynd, aš ašeins örfį efnahagskerfi ķ išnvęddum löndum stóšust žvķ ķslenzka snśning į žessu tķmabili fram aš Hruninu mikla. 

Žį vaknar spurningin: "yršum viš betur varin gegn įföllum af žessu tagi innan ESB meš evru en utan meš ISK eša annan gjaldmišil ?"

Rótin aš Hruninu lį ķ reglugeršum og tilskipunum ESB fyrir EES-Evrópska efnahagssvęšiš.  Engin starfsemi bjó viš jafnrammgert reglugeršafargan og opinbert eftirlitskerfi og fjįrmįlageirinn.  Samt féll hann og lķklegast mį segja žess vegna, žvķ aš fyrir žvķ, sem hinu opinbera er fališ aš framfylgja, er enginn įbyrgur.  Žetta į sérstaklega viš um Ķsland į fjįrmįlasvišinu, žar sem eftirlitshlutverkinu var skipt į milli Fjįrmįlaeftirlits og Sešlabanka, og žessar stofnanir vķsa sķšan, meš réttu eša röngu, įbyrgšinni hvor į ašra.  Fjįrmįlageirinn sogaši til sķn skęrustu ljósin śr hįskólunum og žeim var einfaldlega skipaš aš finna leišir framhjį regluverkinu til aš hįmarka skammtķmagróšann meš löglegum hętti.  Skapašar voru fjįrmįlaafuršir, sem fįir botnušu ķ, sķzt af öllu eftirlitsašilarnir.   

Lausnin er sś aš lįta žessa starfsemi lśta einföldum grundvallarreglum og hśn beri algerlega įbyrgš į eigin geršum meš sama hętti og önnur atvinnustarfsemi.  Hollt vęri yfirvöldum peningamįla um allan heim aš taka meira miš af kenningum austurrķska hagfręšingsins Ludwig von Mises en gert hefur veriš. 

Žjóšverjar, sem höfšu stjórnaš efnahagskerfi sķnu af skynsamlegu viti į mešan önnur rķki uršu fórnarlömb óstjórnar, höfnušu žvķ, aš ESB og Evrópubankinn fęru ķ sameiginlegar björgunarašgeršir į fjįrmįlakerfinu ķ ESB.  Aš mörgu leyti var žetta skiljanleg afstaša frį sjónarhorni Žjóšverja. 

Rķkisstjórn brezka Verkamannaflokksins komst upp meš svķnslega hegšun gagnvart ķslenzkum bönkum ķ London, žó aš viš vęrum fullgildir ašilar Innri markašar ESB.  Full ašild hefši engu breytt ķ žessum efnum.  Hins vegar hefši veriš kostur fyrir hiš risavaxna bankakerfi, ķslenzka, aš vera meš alžjóšlega mynt viš žessar ašstęšur til aš verjast įrįsum.  Žaš, sem var óešlilegt, var hins vegar stęrš bankakerfisins, sem var 12 sinnum stęrra en nemur ķslenzkri VLF į įri, sem er meira en tvöfalt hęrra hlutfall en žekktist į byggšu bóli.  Mistökin voru aš lķša žetta įn mótvęgisašgerša.  Um žetta mį hafa mörg orš, og mįliš hlżtur aš verša krufiš į nęstunni til aš lęra af mistökunum.  Įtti aš velja hagkerfinu mynt eftir žörfum bankakerfisins ?  Sé litiš į tekjur žjóšarbśsins, stenzt slķkt vart skošun. 

Sem ašildaržjóš ķ ESB mundum viš žurfa aš greiša mun meira til sambandsins en viš gętum gert okkur von um aš fį ķ styrki frį žvķ.  Žetta kom rękilega fram ķ könnun Evrópunefndar, sem skilaši skżrslu ķ marz 2007.  Sjįvarśtvegur og landbśnašur sjį sķna sęng śt breidda eftir aš ašlögunartķma ašildar lżkur. 

Feršamannaišnašur og żmis annar išnašur er mešmęltur ašild, en ašallega eru žaš žó kaupahéšnar af żmsum toga auk ritstjóra, żmissa ķ hįskólasamfélginu og atvinnublašrara, sem eru mešmęltir ašild aš ESB. 

Eins og į dögum Gušmundar, rķka, į Möšruvöllum, og bróšur hans, Einars, Žveręings, veršur almenningur spuršur rįša um žetta mikla įlitamįl įšur en yfir lżkur.  Viš, sem teljum ašild Ķslands aš ESB enn vera meš öllu ótķmabęra, sękjum styrk til mętra manna Ķslandssögunnar, Snorra Sturlusonar, Fjölnismanna, Jóns Siguršssonar, forseta, og margra fleiri.  Getum viš tapaš barįttunni meš slķka kenningasmiši ķ farteskinu ?


Stefnt aš Bandarķkjum Evrópu ?

Nigel Farage - formašur UK IPFormašur Sjįlfstęšisflokks Bretlands (The UK Independence Party), Nigel Farage, sjį mynd, sótti okkur Ķslendinga heim ķ viku 34/2008 og hélt fyrirlestur į vegum Heimssżnar fimmtudaginn 21. įgśst. 

Einkennilega hljótt hefur veriš um žessa heimsókn.  Hér fer žó einn bezti ręšumašur Evrópu.  Hann er fljśgandi męlskur og hafsjór af fróšleik um Evrópusambandiš (ESB) eftir 10 įra setu į Evrópužinginu.  Varnašarorš hans vega žess vegna žungt.  Nigel Farage bendir į, aš allir gjörningar ESB viršast stefna aš einu markmiši; aš mynda sambandsrķki Evrópu, stórveldi į višskipta-og stjórnmįlasviši og jafnvel hernašarsviši einnig.  Hiš sķšast nefnda er žó hępiš, aš ESB muni hafa nokkra burši til vegna aldurssamsetningar (öldrunar) ķbśanna og skorts į aušlindum.  Hiš hęttulega viš žetta, bendir Nigel Farage į, er lżšręšishallinn į ESB, hin ólżšręšislega uppbygging sambandsins og risastóra embęttisveldi žess, sem skiptir tugum žśsunda.

 

Nigel Farage er žeirrar skošunar, aš žaš vęri glapręši af Ķslendingum aš ganga ķ ESB.  Viš žaš mundum viš lokast inni ķ "Festung Europa", glata samningsrétti viš önnur rķki um hagsmunamįl okkar og fullveldi yfir aušlindum okkar.  Hann bendir į brezkan sjįvarśtveg sem vķti til varnašar, en hann er nś rjśkandi rśst. 

Allmargir hérlendis eru haldnir žeirri grillu, aš upptaka evru sé įvķsun į stöšugleika.  Stašreyndir eru nś farnar aš tala sķnu mįli um annaš.  Ķrar, Spįnverjar og Frakkar uršu fyrir bólgnun hśsnęšismarkašar, sem var jafnvel meiri en ķ Bandarķkjunum og er nś aš springa ķ andlitiš į žessum žjóšum.  Hagvöxtur žessara žjóša, sem og Žżzkalands, Ķtalķu og fleiri žjóša evrulands, er aš stöšvast, og ekkert annaš en djśp og langvinn efnahagskreppa blasir viš žessum žjóšum.  Evrópubankinn hękkaši vextina ķ jślķ sķšastlišnum til aš berja veršbólguna nišur.  Įstandiš vķša ķ evrulandi er nś žannig, aš atvinnuleysiš vex hróšum skrefum, og veršbólgan lķka.  Į Spįni og į Ķtaliu er vķxlverkun kaupgjalds og veršlags aš gera śt af viš atvinnulķfiš.  Žjóširnar ķ evrulandi hafa kastaš įrunum fyrir borš, svo aš notaš sé lķkingamįl Nigel Farage, og geta ekkert annaš gert en aš ausa į bęši borš į mešan skekturnar rekur upp ķ brimgaršinn viš klettótta strönd.  Myndin hér į sķšunni, "Big four, below two", varpar ljósi į hagžróun stęrstu efnahagskerfa evrulands sķšast lišin 3-4 įr.  Öll žessi rķki stefna nś undir nślllķnuna ķ žróun vergrar landsframleišslu į įrsgrundvelli.  Žaš er satt aš segja leitun aš jafnslakri frammistöšu nokkurs efnahagskerfis ķ heiminum og žessari.  Žaš er žess vegna alger bįbilja aš halda žvķ fram, aš gjaldmišilsskipti séu trygging fyrir stöšugleika.  Žau gętu oršiš okkur trygging fyrir stöšugleika į botninum, en žaš getur engan veginn veriš okkur keppikefli.  Markmiš almennilegrar efnahagsstefnu er aš hįmarka hagvöxtinn til langs tķma litiš.  Slķkt yrši algerlega vonlaust hérlendis, ef Alžingi mundi kasta įrunum fyrir borš. 

Žaš er hęgt aš fara żmsar leišir aš žvķ aš mynda sér skošun į ESB.  Ein er aš lesa sér til um fyrirbrigšiš.  Hér er hęgt aš męla meš einni bók ķ žessu augnamiši.  Hśn heitir: "Guide to the European Union", "The definitive guide to all aspects of the EU", nķunda śtgįfa eftir Dick Leonard.  Ašalśtgefandi er "The Economist".  Žaš er žó ekki sķšur mikilvęgt aš fylgjast meš žróuninni og sjį, hvernig mismunandi hagkerfum reišir af ķ mešvindi og ķ mótvindi.  Engar naušir reka okkur upp ķ fang ESB.

Hagžróun innan ESB 2005-2008


Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband