Sæstrengur getur ekki stórbætt lífskjör

Rök fyrir fullyrðingunni í fyrirsögninni hafa verið færð í fyrri bloggfærslum hér á vefsetrinu, m.a. með útreikningum á kostnaðinum við að flytja raforku eftir 1100 km löngum sæstreng með 700 MW flutningsgetu.  Kostnaðurinn við flutninginn einan reyndist samkvæmt þessum útreikningum mun hærri en orkuverðið, sem nú er í boði. Það þýðir, að ekkert fæst fyrir orkuvinnsluna sjálfa.  Sæstrengssinnum hefur láðst að gera grein fyrir arðsemiútreikningum sínum.  Þola þeir ekki dagsljósið ?

Það hafa ýmsir bitið á sæstrengsagnið.  Dæmi um slíkan er Sigurður Már Jónsson, sem nýlega reit pistil á mbl.is undir fyrirsögninni, "Sæstrengur virðist áhugaverður kostur".  Ekki verður hjá því komizt að gagnrýna þessi skrif, sem virðast vera reist á alvarlegum misskilningi.  Hér skal drepa niður í þessi skrif:

"Í ljósi þess, að breska ríkisstjórnin hefur tilkynnt, að hún sé tilbúin að greiða 95-150 GBP/MWh fyrir endurnýjanlega orku, þá blasir við, að íslensk orkufyrirtæki gætu fengið 5-7 falt hærra verð erlendis auk þess, sem samningsstaðan gagnvart áliðnaðinum gæti breyttst."

Þetta er kostulegur texti í ljósi þess, að brezka ríkið er ekki aðili að brezka raforkukerfinu, heldur var það einkavætt á dögum Margrétar Tatchers í Downing stræti 10 í Lundúnaborg, og á Bretlandi hafa hlutafélög án umtalsverðrar ríkiseignar keppt á frjálsum markaði síðan.  Það getur verið, að brezka ríkið vilji kaupa s.k. græna orku í smásölu á svo ótrúlega háu verði, sem Sigurður Már Jónsson vill vera láta hér að ofan, en það er alveg útilokað, að brezka ríkið vilji gera heildsölusamning um kaup á orku frá Íslandi um sæstreng til svo langs tíma, að dugi til að greiða strenginn upp með vöxtum og arði.  Miðgildið, sem Sigurður Már hefur eftir fulltrúa brezku ríkisstjórnarinnar og hefur vissulega ekki farið hátt í umræðunni, jafngildir um 200 USD/MWh.  Ef satt er, dugar þetta verð fyrir eiganda strengs og virkjunar á Íslandi, en sá er meinbugur á, að samkvæmt Bloomberg verður heildsöluverð á Bretlandi árið 2015 um 83 USD/MWh.  Þróun orkuverðs mun ekki verða upp á við á Bretlandi, heldur þvert á móti niður á við vegna þess, að Bretar hyggjast nýta miklar jarðgaslindir sínar með setlagasundrunar aðferðinni.  Hjá téðum Sigurði er maðkur í mysunni að þessu sinni.

Það er mikil spurning, hvar þeir menn eru staddir í tilverunni, sem halda því fram, að sæstrengur frá Íslandi muni hafa jákvæð áhrif á samningsstöðu íslenzka orkugeirans við álverseigendur.  Það er nokkuð augljóst, að sæstrengur mun hækka verð til allra raforkukaupenda á Íslandi.  Verðið mun strax hækka til almenningsveitna og sölufyrirtækja raforku.  Þegar samningar losna við álfyrirtækin, verða þeir einfaldlega ekki endurnýjaðir, og starfsemi álfyrirtækjanna mun smám saman lognast útaf.  Liggur þar fiskur undir steini ?  Ef 700-1000 MW verða seld um sæstreng, verður það hagkvæmasta aflið, sem enn er óselt, og afgangurinn verður ekki samkeppnifær á orkumarkaði álvera.  Yfirþyrmandi barnaskapur svífur yfir vötnum sæstrengsáhangenda.  Hvað gengur þeim til ?    

  Boðberar sæstrengstrúarinnar halda sumir fram þeirri firru, að orkan til stórnotenda raforku á Íslandi sé niðurgreidd.  Það stendst engan veginn útreikning á jaðarkostnaði raforku á Íslandi til álvera að viðbættum flutningskostnaði til þeirra, þar sem meðaljaðarkostnaður (orkuverð frá nýjum vatnsorkuverum og jarðvarmaorkuverum) virðist vera um 27 USD/MWh.  Geta þessir sömu aðilar bent á þann stórnotanda, sem að jafnaði greiðir lægra raforkuverð en 27 USD/MWh ?  Þó að þeir gætu það, er alveg öruggt, að vatnsorkan er seld með vænum hagnaði, en áhöld kunna þó að vera um jarðvarmaorkuna, enda virðist allur kostnaður við hana og viðhald hennar ekki hafa verið tekinn með í reikninginn hingað til.  Hlutdeild jarðvarma í raforkuvinnslu er orðin 30 %.   

Nú dugar ekki lengur fyrir orkuseljendur að ganga með grillur um síhækkandi orkuverð á heimsmarkaði.  Sennilega eru þær rót meinlokunnar. Þvert á móti bendir þróun orkuverðs í Norður-Ameríku til, að lækkunar sé að vænta á heimsmarkaði.  Slíkt mun virka örvandi fyrir heimshagkerfið, því að orkuverð hefur verið skrúfað hátt upp fyrir kostnaðarverð orkunnar með samsæri (kartellmyndun) OPEC-landa gegn notendum olíunnar. Orkuverð hefur gríðarleg áhrif á verðmyndun vöru og þjónustu.  

Ný tækni við gasvinnslu, s.k. setlagasundrun (e. fracking), hefur aukið svo mjög framboð á eldsneytisgasi í Bandaríkjunum (BNA), að raforkuverð hefur á 4 árum lækkað um 1/3 og gasverð um 2/3.  Innflutningur olíu til BNA hefur minnkað og stutt er í, að BNA verði aftur nettó útflutningsland eldsneytis.  Nú er fjöldi gasknúinna raforkuvera í byggingu í BNA, og gasið mun verða aðalorkugjafinn út þessa öld og lengur, ef enginn nýr orkugjafi, sem eitthvað kveður að, kemur til skjalanna.  Með þessu hafa BNA skotið ESB ref fyrir rass í losun gróðurhúsalofttegunda.  ESB situr eftir sem Júmbó.

Á meðan þessu vindur fram fyrir vestan, eru Evrópumenn að bagsa við vindorku og lífmassa og gera tilraunir með bylgju-og sjávarfallaorkuver auk sólarorkurafala.  Niðurstaðan er sú, að stöðugt skilur meir á milli  orkuverða austan hafs og vestan.  Ýmislegt bendir til, að Norður-Ameríka sé að rífa sig upp úr kreppunni, sem hófst þar með alræmdum undirmálslánum og skuldavafningum, með jarðgasið sem drifkraft hagvaxtar.  Þegar núverandi samningar ESB-landanna við hinn rússneska Gazprom-risa renna út, mun gasverð og þar með orkuverð almennt í Evrópu nálgast heimsmarkaðsverð.

Nú er olíuverð á heimsmarkaði um 100 USD/tunnu þrátt fyrir það, að Austurlönd nær séu enn einu sinni í stjórnmálalegu og hernaðarlegu uppnámi.  Sádi-Arabía, forysturíki OPEC, getur enn stjórnað verðinu með framboðinu, en að því kemur, að Sádana mun skorta bolmagn til þess í samkeppninni við jarðgasið.  Þá mun olíuverð falla verulega, e.t.v. niður í um 60 USD/tu, sem mun hafa áhrif á þróun raforkuverðs hvarvetna til lækkunar.  Bætt orkunýtni, t.d. með aukinni notkun áls í samgöngutækjum, mun styðja þessa þróun með því að halda í við aukningu orkunotkunar þrátt fyrir bættan efnahag þriðja heimsins og fjölgun mannfólks.  Að stöðva aukningu gróðurhúsalofttegunda í lofthjúpi jarðar er nauðsyn.

Við þessar aðstæður verður vart hægt að búast við hærra raforkuverði í Evrópu en 80 USD/MWh, og er það tvöfalt orkuverð á við það, sem nú tíðkast í BNA í heildsölu.  Kostnaður við að senda raforku um sæstreng við gefnar forsendur, þ.m.t. afriðun og áriðun í báðar áttir, nemur um 140 USD/MWh.  Þá er eftir að reikna vinnslukostnað raforkunnar og flutningskostnað á landi inn í heildarkostnaðinn, sem að því loknu verður e.t.v. um 170 USD/MWh.  Á þessum forsendum hvílir fullyrðingin í fyrirsögninni. Höfundur þessa pistils er hér í hlutverki þess, sem hrópar, að keisarinn og allir klæðskerar hans séu ekki í neinu.  Hégómagirni þessa keisara er þó orðin leiðigjörn.

Fyrirsögnin er hins vegar valin að gefnu tilefni.  Þann 26. september 2013 birtist eftirfarandi fyrirsögn í hinu ágæta Morgunblaði:

"Sæstrengur gæti stórbætt lífskjör".  Þessi fyrirsögn er sótt til nýbirtrar skýrslu ráðgjafarfyrirtækisins Gamma, sem það vann fyrir Landsvirkjun og átti að fjalla um áhrif samtengingar raforkukerfa Íslands og Bretlands um sæstreng með 700-900 MW flutningsgetu á hag heimila í landinu.  Í stuttu máli er skýrsla þessi ekki pappírsins virði og aðeins gjörsamlega fótalausar leikfimiæfingar ráðgjafa á mála hjá ríkisfyrirtæki, sem virðist vera mikið í mun að telja almenningi trú um, að gróðavon sé í grip, sem núverandi tæknistig strengjaframleiðenda leyfir ekki framleiðslu á og verður fyrirsjáanlega svo rándýr með sínum tengimannvirkjum í báðum endum, auk mikilla orkutapa og dýrs viðhalds, að greiða verður með orkunni, sem um slíkan aflstreng yrði send.  Það er undarlegt að einskorða þessa athugun við hag heimila, en skoða ekki jafnframt áhrifin á hag almennra fyrirtækja í landinu, sem ekki hafa langtímasamninga við orkubirgjana. 

Þessar staðreyndir um sæstreng frá Íslandi til Bretlands eru löngu þekktar, og ekkert nýtt hefur komið frá sæstrengjaframleiðendum lengi, sem bendi til, að þeir séu að nálgast að leysa þetta viðfangsefni tæknilega.  Samt heldur Landsvirkjun áfram að raða hagfræðingunum á jötuna.  Hvers vegna þessi þverska og áhugi fyrir að fiska í gruggugu vatni ?  Er verið að drepa skynsamlegum umræðum um orkumál á Íslandi á dreif ? Hvernig stendur á því, að við þessar aðstæður er ekki fremur reynt að stöðugleikagreina íslenzka raforkukerfið með 1000 MW tengingu við Bretland og reynt að finna verkfræðilegar lausnir á þeim flóknu vandamálum, sem blasa við rafmagnsverkfræðilega, hvort sem 1000 MW eru send frá landinu eða flutt til landsins ? Hvað gerist t.d., ef hundinum svelgist á á meðan 1000 MW afl er flutt til landsins ?  Verður Ísland þá almyrkvað ?  Hvers vegna er engin alvara í þessum hundshugleiðingum Landsvirkjunar og byrjað á öfugum enda ?  Þær virðast tómur leikaraskapur til að fóðra ráðgjafa, sem komast ekki að sérlega verðmætum niðurstöðum.  Þess má geta í framhjáhlaupi, að núverandi stofnkerfi er rammóstöðugt og þolir ekki einu sinni snöggrof á 330 MW álagi hér suðvestanlands án þess að fara á skallann, svo að stórir hlutar landsins almyrkvast.  

Í skýrslu Gamma er ekki minnzt á flutningskostnað raforkunnar um sæstrenginn, heldur látið eins og hann verði "sokkinn kostnaður".  Þar er fimbulfambað um, að téð tenging við raforkukerfi Evrópu muni ekki hafa meiri áhrif til hækkunar á raforkuverð til almennings en stjórnvöld hérlendis ákveða.  Þetta er algerlega órökstutt og raunar fjarstæðukennt, að flutt verði inn orka og hún stórlega niðurgreidd, enda stenzt þetta ekki reglur Innri markaðar EES (Evrópska efnahagssvæðisins) um jafnræði neytenda.  

Noregur er tengdur með háspennulínum við Svíþjóð, Finnland og Rússland, og Norðmenn hafa þannig getað komið í veg fyrir orkuskort í þurrkaárum með raforkuinnflutningi, eftir að "virkjanabann" var sett á af vinstri mönnum í Noregi eftir Alta-ævintýrið, og Norðmenn hafa þannig getað komizt hjá skömmtun á veturna, þegar kaldast hefur verið og þeir þurfa mest á afli að halda vegna rafhitunar, sem er í flestum húsum í Noregi. 

Þegar þeir hins vegar tengdust Hollandi um 700 MW og u.þ.b. 550 km langan sæstreng, keyrði verðlagning raforku í Noregi um þverbak.  Þetta varð Norðmönnum áfall, því að þeir eru vanir lágu raforkuverði og þekktir fyrir að halda fast utanum budduna. Orkufyrirtækin gættu ekki hagsmuna norskra neytenda, heldur nánast tæmdu lónin með orkusölu til meginlandsins fyrri hluta vetrar og urðu að flytja inn rándýra orku fyrir vikið síðla vetrar og fram á vor.  Orkuverðið, sem fylgir framboði og eftirspurn í Noregi, eins og önnur verðlagning á markaði, tífaldaðist til almennings, þegar verst lét, og var mjög sveiflukennt. 

Spákaupmennska af þessu tagi, sem magnazt hefur með tilkomu sæstrengsins til Hollands, hefur eðlilega mælzt afar illa fyrir í Noregi, bæði hjá fjölskyldum og fyrirtækjum.  Stórnotendur sjá sína sæng út breidda og er vísað á guð og gaddinn með því að verzla með raforkuna á augnabliksmarkaði.  Langtímasamningar eru liðin tíð.  Spákaupmennskan er í algleymi.  Hún stórskerðir norska samkeppnihæfni.

Þetta er orðið alræði orkufyrirtækjanna og hreinræktaður seljendamarkaður, sem er áþján á öllum orkukaupendum.  Sæstrengur frá Íslandi til Bretlands yrði tvöfalt lengri, yrði á margföldu dýpi á við þann norsk-hollenzka og í honum mundu verða a.m.k. tvöföld hlutfallsleg orkutöp á við þann brezk-íslenzka.  Töpin ráðast þó mikið af spennunni, sem fyrir valinu verður, en þar stendur einmitt hnífurinn í kúnni að þróa einangrunarefni, sem þola munu hærri rakspennu (jafnspennu) en þau gera nú. 

Það vekur furðu, að Landsvirkjun skuli hafa einskorðað verkefni Gamma við að athuga áhrif raforkuverðshækkana á heimilin í landinu, en algerlega sleppt áhrifunum á fyrirtækin í landinu í öllum atvinnugreinum.  Staðreyndin er sú, að lágt raforkuverð á Íslandi er ein af undirstöðum samkeppnihæfni landsins á erlendum mörkuðum og hefur mikil áhrif á arðsemi fyrirtækja og þar með á kaupmátt almennings í landinu.  Sæstrengur mundi þannig rýra samkeppnihæfni atvinnulífs á Íslandi, draga úr framlegð þess og þar með getu til fjárfestinga með þeim afleiðingum, að lífskjör almennings mundu versna til muna.  Útflutningur raforku um hund mundi þannig ekki aðeins skapa örfá störf í landinu, en talsvert mörg erlendis, heldur mundi afleiðingin verða tortíming fjölda starfa í hefðbundnum atvinnugreinum á Íslandi vegna orkuverðshækkunar.  Hvernig ætlar Landsvirkjun að bæta fyrir slík afglöp ?

Í sæstrengsskýrslum, sem Landsvirkjun lætur gera fyrir sig á færibandi, alveg út í loftið, er jafnan furðumálflutningur um, að senda megi ótrúlega mikla afgangsorku úr íslenzka raforkukerfinu utan um sæstreng.  Nefndar eru 2,0 TWh/a, sem jafngilda 230 MW að jafnaði allt árið.  Hvar er allt þetta "afgangsafl" ?  Ætlar Landsvirkjun ekki að hafa neitt varaafl í landinu, heldur að reiða sig á "hund að sunnan" til að grípa til í neyð ?  Landsvirkjun veit ekkert um áreiðanleika sæstrengsmannvirkjanna eða tiltækileika orku að utan.  Hún ætlar hispurslaust að leika sér að fjöreggi landsmanna með spákaupmennsku á orku.  Ef hundurinn bilar, getur þá komið til stórfelldra aflskerðinga hjá almennum notendum og stóriðju vegna glannaskapar ? Þetta er fáheyrt og algerlega óábyrgt framferði.

Landsvirkjun gæti hins vegar komið afgangsorku sinni á markað hérlendis í mun meiri mæli en nú er, ef hún legði meiri rækt við innlendan markað.  Það er markaður fyrir hendi innanlands fyrir téðar 2,0 TWh/a af ótryggðri orku í landbúnaði, iðnaði og sjávarútvegi, og bráðum í samgöngugeiranum.  Þá ber framtíðin e.t.v. í skauti sér vetnsisframleiðslu með rafgreiningu vatns.  Afgangsorkuskilmálar (ótryggð orka) eru vel fallnir til slíks.  Það er til vitnis um fullkomið metnaðarleysi Landsvirkjunar fyrir hönd atvinnustarfsemi og framleiðslu hvers konar á Íslandi, að hún skuli leggja svo mikla áherzlu, sem raun ber vitni um, á að selja raforkuna beinustu leið úr landi.  Ríkisvaldið verður að taka hér í taumana, því að þessi skefjalausa hrávörusölustefna brýtur í bága við markmið Laugarvatnsstjórnarinnar um að skapa öllum stéttum viðnám krafta sinna í eigin landi. 

Bezta ráðið til að bæta nýtni raforkukerfisins er að leggja öfluga hálendislínu frá Þjórsár-Tungnaársvæðinu og til Norð-Austurlands og veita síðan íslenzku athafnalífi aðgang að afgangsorkunni á verði, sem kostar að flytja hana frá virkjun til dreifiveitu.  Það eru algerlega óboðleg rök fyrir sæstreng, að nýting raforkukerfisins muni batna meir með honum en ella.  Innlendi markaðurinn fyrir ótryggða orku er einfaldlega vannýttur, og framkoma Landsvirkjunar við áhugasama kaupendur á þessum markaði er til vanza, sumir segja til skammar fyrir ríkisfyrirtæki, sem ber að efla íslenzkt atvinnulíf, enda sé það fyrirtækinu rekstrarlega hagkvæmt, en hætta að míga stöðugt utan í einhverja ótilgreinda orkukaupendur á erlendri grundu.  Ríkisfyrirtækið með ráðgjafahersinguna á hælunum (eða er það e.t.v. með allt á hælunum ?) leitar hér yfir lækinn til að sækja vatnið.  

Ein heimskulegasta viðskiptahugmyndin í sambandi við "hundinn suður" er "toppasala".  Þá er meiningin að nýta ISK 500 milljarða fjárfestingu til að selja orku utan, þegar verðið er hæst erlendis.  Það er í mesta lagi 10 % af tímanum.  Slík nýting á mannvirkjunum getur ekki með nokkru móti staðið undir sér.  Hugmyndin er andvana fædd.  "Toppasala" er skálkaskjól þeirra, sem sjá fram á, jafnaðarverðið erlendis stendur engan veginn undir fjárfestingum í virkjunum og sæstreng.  Að ætla að láta þessi mannvirki standa lítt notuð 90 % af árinu stappar nærri sturlun.  Ef ekki er unnt að gera bindandi samning um lágmarksverð á 85 % af flutningsgetunni til 30 ára, sem er svipað og álfyrirtækin skuldbinda sig til að kaupa, þá er bezt að jarðsyngja þessa sæstrengsóra strax.  Enginn heildsölukaupandi raforku í Evrópu þorir að gera slíkan langtíma samning, og þess vegna mun aldrei finnast neinn fjárfestir eða lánveitandi fyrir þessi mannvirki (línur og tengivirki - afriðill/áriðill - sæstrengur - áriðill/afriðill - tengivirki og línur). 

Þótt einkennilegt sé, virðist höfundum skýrslunnar ekki vera alls varnað, því að þeir reka varnagla, sem í raun drepur áform skýrslukaupandans í dróma.  Höfundar skrifa:

Uppbygging og rekstur sæstrengs er án efa mjög áhættusamt verkefni, bæði út frá fjárhagslegum og tæknilegum forsendum."

Í framhaldi af þessu verður að spyrja Alþingismenn: er það í verkahring ríkisfyrirtækis, sem falin hefur verið umsjá og nýting mikilla auðlinda ríkisins (vatnsréttindin), að taka að sér "mjög áhættusamt verkefni" ?  Á hvaða vegferð er Landsvirkjun eiginlega undir núverandi stjórn ?  Þarf að fara fram Stjórnsýslurannsókn til að fá úr þessu skorið ?