Vinnumarkaður í vanda

Vinnuveitendur mæta verkalýðshreyfingunni sameinaðir, en verkalýðsfélögin ákváðu í þetta skiptið að mæta í nokkrum hópum að samningaborðinu. Með þessu uppátæki hafa verkalýðsfélögin gert Ríkissáttasemjara mjög erfitt um vik, enda er fyrir vikið orðin til einhvers konar "piss-keppni" verkalýðsforingja um yfirboð í kröfugerð. Verkalýðshreyfingin hefur þannig kosið að setjast við samningaborðið með eins ógæfulegum hætti og hugsazt getur. Verkalýðsforingjar virðast líka hafa talið tímabært að sýna nýrri kynslóð, sem ekki hefur áður farið í verkfall, hvers þeir eru megnugir í einhvers konar sjálfsréttlætingarskyni.  

Að margra dómi hafa verkalýðsfélög gengið sér til húðar, eru dýr í rekstri fyrir félagana miðað við nytsemi þeirra, sem satt að segja hefur verið óttalega rýrt í roðinu í háa Herrans tíð, enda eru þau barn síns tíma, sem vissulega jöfnuðu valdastöðuna á vinnumarkaðinum, en beita nú afli sínu með stórskaðlegum hætti fyrir afkomu skjólstæðinga sinna og allra landsins barna. BHM reið á vaðið í þessari lotu, og kemur barátta þeirra helzt niður á þeim, sem sízt skyldi, þ.e.a.s. sjúklingum og sláturdýrum.

 Þessi sundraða aðkoma launþega flækir samningaviðræður gríðarlega, og á sama tíma er óþolinmæðin á svo háu stigi, að varla er nokkuð búið að ræðast við, þegar viðræðum er slitið og boðað til verkfalla. Annarleg sjónarmið fremur en málefnaleg virðast ráða ferðinni hjá forkólfum launþegahreyfinganna, sem eru að glutra niður góðu tækifæri til áframhaldandi raunkjarabóta, og málflutningur þeirra virkar sem olía á eld stéttastríðsins.  Þeir fara sem óvitar með eldinn og geta brennzt illilega sjálfir.

Þessi framkoma launþegahreyfinganna er óskiljanleg, því að atvinnurekendur hafa boðið upp á uppstokkun launakerfisins með aukna áherzlu á grunnlaun og minni á yfirvinnuálag.  Þetta gæti stuðlað að styttri vinnutíma og aukinni framleiðni, svo að eðlilegt viðbragð launþeganna hefði verið að semja nú til u.þ.b. eins árs við SA og vinna síðan að téðri endurskoðun með þeim. Þess í stað tuða þeir um talnaleikfimi, sem bendir til, að þeir eigi erfitt með að fóta sig á útreikningunum án hins hefðbundna baklands ASÍ, þar sem næg þekking er fyrir hendi til að meta tilboð með hlutlægum hætti.

Eitt af vandamálum vinnumarkaðarins er reyndar, þrátt fyrir núverandi sundrungu, að samningaviðræður eru of miðstýrðar um málefni, em eðlilegast væri að fjalla um í héraði.  Það eru samt fjölmörg málefni, réttindamál o.a., sem eru sameiginleg, og sjálfsagt að ræða þau á sameiginlegum grundvelli við eitt borð. Þá eru ákveðnar grunnhækkanir launa, sem SA hefur sameinazt um að bjóða, sem rétt er að semja um miðlægt.

Hvergi eru laun ákvörðuð út frá reiknuðum framfærslukostnaði, þó að halda mætti af málflutningi launþegasamtakanna, að það sé lenzka, svo að launþegum hérlendis gagnast lítið að japla á ætluðum framfærslukostnaði.  Ef allt er með felldu í samningum um kaup og kjör, þá eru þau ákvörðuð út frá verðmæti vinnuframlagsins fyrir vinnuveitandann og getu hans til að greiða (hærri) laun.  Þetta mat og þessi geta eru misjöfn frá einu fyrirtæki til annars, og þess vegna er að mörgu leyti eðlilegt að færa viðbótar samninga niður til fyrirtækjanna í stað miðlægs samningaborðs. Það er líklegt til að leiða til meiri ánægju beggja aðila, vinnuseljanda og -kaupanda, og þetta fyrirkomuleg er reyndar við lýði hjá álverksmiðjunum.  Þar eru e.t.v. 12 faghópar, sem mynda eina samninganefnd, reyndar nú gagnvart SA, þar sem álverin eru nú í þeim samtökum, þó að svo hafi ekki ætíð verið.  Síðan eru þar reyndar einkasamningar við sérfræðinga og yfirmenn.

Höfundi þessa pistils er reyndar kunnugt um eitt land, þar sem bundið er í stjórnarskrá, að lágmarkslaun skuli hrökkva fyrir nauðþurftum.  Í þessu landi hafa vinstri menn á borð við okkar jafnaðarmenn og vinstri græna verið lengi við völd og ákváðu nýlega að hækka öll laun um 30 % á grundvelli téðs stjórnarskrárákvæðis.  Landið er Venezúela, og þar er árleg verðbólga mörg hundruð %.  Jafnaðarmenn eru búnir að leggja blómlegt hagkerfi Venezúela í rúst þrátt fyrir olíulindir og mikla orku fallvatna.  Ef lagt er upp með að eyða meiru en aflað er, þá fer undantekningarlaust illa. Þeir, sem neita að skilja, að 3,5 % launahækkun gefur meiri kjarabót en 10 % - 100 % launahækkun, þeir eru að stefna Íslandi inn á braut Venezúela, draumalands jafnaðarmannsins.

 

Þó að ekki sé meiningin hér að vitna í kenningar úr "Das Kapital" eftir Karl Marx, þá er það óumflýjanleg staðreynd, að í markaðshagkerfi verður eilíf togstreita á milli fjármagnseigenda og launþega.  Til að skapa verðmæti þarf fjármagn, þekkingu, vinnuframlag og markað.  Fjármagnseigandinn á rétt á arðgreiðslum fyrir að binda fé sitt í fyrirtæki, sem er til að skapa verðmæti. Sanngjarn arður fer eftir því, hvað hann gæti fengið fyrir fé sitt með því að láta það annars staðar "í vinnu".  Þetta fé getur fyrirtækið þá notað til fjárfestinga í stað þess að taka bankalán, svo að arðsemiskrafan er háð vaxtastigi í landinu, en einnig hagvexti og fjárhagslegri áhættu fyrirtækisins.  10 % - 15 % arðsemiskrafa af fé í fyrirtækjum þykir ekki óeðlileg. Það er nokkur lenzka hér að líta á arðgreiðslur sem gjafir eða sjálftöku. Ekkert er fjær sanni, og þær eru jafnsjálfsagðar og launagreiðslur fyrirtækisins. Forystumenn launþega ættu þess vegna að afleggja öfundartal sitt um, að fyrirtæki geti borgað hærri laun með því að lækka arðgreiðslur. Arðgreiðslur eru sjaldnast yfir ofangreindum eðlilegum mörkum, og það er í fæstum tilvikum hérlendis sanngjarn málflutningur að gefa annað í skyn til að ala á öfund, því að fjármagnseigandinn á sama rétt á "eðlilegum" arði, eins og launþegar á "eðlilegum" launum, sem markaðurinn getur og vill borga. Þetta skilja væntanlega fulltrúar lífeyrissjóðanna í stjórnum fyrirtækjanna, þar sem lífeyrissjóðir eru meðeigendur í fyrirtækjum og njóta þá arðgreiðslna, ef þokkalegur hagnaður er af fyrirtækinu.  Þar með er reyndar búið að hnýta saman hagsmuni launþega og fjármagnseigenda, sem ætti að stuðla að friði á vinnumarkaði, en friður á vinnumarkaði er menningarvottur, og verkföll eru að sama skapi ómenningarvottur, sem veikja viðkomandi land.  Hver hefur hag af því að veikja Ísland ?  "Cuo bono" - hverjum í hag, spurðu Rómverjar, þegar þeir vildu grafast fyrir um orsakir. Hverjir hafa hag af veikara Íslandi ?  Hafa þeir kynt undir óraunhæfum kauphækkunarkröfum ?  Er um að ræða samsæri um að koma Íslandi á hnén ?  

Hvað eru "eðlileg laun".  Í alþjóðlegu samhengi er hlutdeild launakostnaðar á Íslandi sem hlutfall af heildar verðmætasköpun fyrirtækja ein sú hæsta í heimi.  Um slík mál er nauðsynlegt að ræða við samningaborðið og kalla eftir talnagögnum um þau frá Hagstofu Íslands. Af þessum sökum er svigrúm til raunlaunahækkana ekki meira en nemur framleiðniaukningu frá síðustu kjarasamningum að viðbættri verðbólgu.  Nefnd hafa verið 3,5 %.  Ef samið verður um hækkun umfram þetta án hliðarráðstafana, eins og endurskilgreiningu á dagvinnutíma og lækkun álagsgreiðslna gegn meiri hækkun fyrir dagvinnu, þá fer það sem umfram er óhjákvæmilega út í verðlagið, og verðbólgan étur utan af hækkuninni.  Það er þannig meiri kjarabót fólgin í 3,5 % hækkun á ári en 10 % hækkun á ári, svo að ekki sé nú minnzt á skelfinguna 50 % launahækkun á ári, sem er ávísun á óðaverðbólgu. Hvernig í ósköpunum standur á því, að launþegar eru nú að biðja um verðbólgu, versta óvin launþegans með atvinnuleysi sem fylgifisk, af því að samkeppnistaða fyrirtækjanna versnar.  Það er eitthvað bogið við þetta.  

Íslenzk fyrirtæki borga reyndar hátt hlutfall launakostnaðar í launatengd gjöld og hærra hlutfall en t.d. norsk fyrirtæki. Það er út af því, að Tryggingagjaldið, sem fóðra á Atvinnuleysistryggingasjóð, er enn hátt eftir atvinnuleysisárin eftir bankahrunið, eða 7,49 %, þrátt fyrir lítið atvinnuleysi nú, og hátt iðgjald fer til lífeyrissjóðs launþegans, 8 % - 10 %, en tiltölulega sterkir lífeyrissjóðir eru eitt af aðalsmerkjum íslenzka þjóðfélagsins og veita því vaxandi samkeppnisforskot við útlönd nú á tímum hækkandi meðalaldurs þegnanna nánast alls staðar. Þessi launatengdu gjöld nema á Íslandi alls um 17 %, en í Noregi eru þau aðeins um 6 %.

Forystumenn verkalýðsfélaganna og fleiri hafa vitnað til nýlega gerðra kjarasamninga ríkisins við lækna, þar sem m.a. var samið um breytt vinnufyrirkomulag og endurskoðun álagsgreiðslna, en í heildina fengu læknar hærri prósentuhækkun en viðsemjandinn bauð upphaflega.  Til þess liggja mjög sérstakar ástæður, sem hafa ekkert fordæmisgildi, svo að eðlilegast er að hætta þessum samanburði við lækna, því að hann er alveg út í hött og getur á engan hátt réttlætt himinháar hækkunarkröfur verkalýðsfélaganna eða annarra stétta, þar sem ekkert er dregið úr, þegar ofar kemur í launastiga félaganna, þ.e. farið er fram á stærra bil á milli launaflokka.  

Menntunartími lækna er sá lengsti, sem um getur, þeir hafa farið utan til að fullnuma sig, svo að vinnumarkaður þeirra er heimurinn allur.  Þeir hafa hlotið bóklega menntun og verklega þjálfun við háskólasjúkrahús austan hafs og vestan og þurfa ekki annað en slá á þráðinn til síns gamla vinnuveitanda þar og fá þá samstundis atvinnutilboð, því að í löndum hækkandi meðalaldurs er sívaxandi þörf fyrir lækna.

Vinnuaðstaða á íslenzkum sjúkrahúsum er víða orðin úrelt og nútímalegur tækjakostur rýrari en góðu hófi gegnir.  Af öllum þessum ástæðum blasti við ríkinu sá óhugnaður, að stórfelldan atgervisflótta íslenzkra lækna yrði að reyna að brúa með innflutningi á læknum frá Austur-Evrópu og jafnvel Indlandi og Pakistan.  Það er óboðlegt fyrir íslenzkan almenning að geta ekki átt samskipti hérlendis við lækni á móðurmálinu. Til að koma í veg fyrir bráðan neyðarvanda og um leið að leggja grunninn að farsælli viðreisn sjúkrahúsanna á Íslandi var gengið til téðra samninga, og um það ætti að ríkja þjóðarsátt og sömuleiðis um það, að téðir samningar hafi verið einstakir, enda um svo afmarkaðan hóp að ræða, að launabreytingar hans hafa ekki þjóðhagslegar afleiðingar.

Allt annað á við um verkalýðsfélögin, þar sem félagsmenn skipta nokkrum þúsundum þúsundum og samflotið tugþúsundum.  Að spenna boga þessara félaga umfram viðurkennda greiðslugetu atvinnuveganna kemur sem bjúgverpill í fang félagsmanna sem kjararýrnun vegna kaupmáttarskerðingar allra þegna landsins, hvort sem þeir standa í verkföllum eða ekki, af eftirfarandi ástæðum:

1. Verðbólgan hækkar og rænir fólk kaupmætti. Vísitölutryggðar skuldir taka stökk.
2. Vextir hækka mikið og snögglega.  Greiðslubyrði óverðtryggðra lána snarhækkar.
3. Gengi krónunnar gefur eftir, sem kyndir undir verðbólgu. 
4. Aukinn launakostnaður fyrirtækja hefur í för með sér, að þau slá nýráðningum á frest og neyðast til að segja upp fjölda manns, ef samkeppnisstaða þeirra, t.d. útflutningsfyrirtækjanna, versnar alvarlega.
5. Skattar verða hækkaðir, af því að ófriður á vinnumarkaði með versnandi hag atvinnuveganna dregur úr hagvexti og skatttekjum og afla þarf tekna til að greiða opinberum starfsmönnum hærri laun.

Niðurstaðan af því að beita atvinnurekendur fjárkúgun, svo að þeir neyðist til að auka útgjöld sín til launagreiðslna umfram getu fyrirtækjanna, verður kjararýrnun og verri lífskjör en við njótum núna.  Þetta á ekki sízt við um þá, sem standa alveg utan við þessar kjaradeilur. 

Að réttu lagi ættu þeir að geta höfðað skaðabótamál á hendur verkalýðsfélögunum, sem sek geta talizt um andsamfélagslega hegðun að yfirlögðu ráði, þar sem þeim máttu vera vel ljósar neikvæðar efnahagslegar afleiðingar fyrir alla þjóðina, og ekki sízt fyrir þær tugþúsundir, sem að ósekju verða fyrir barðinu á lægri kaupmætti en ella í boði verkalýðsfélaganna, þar sem tjón saklausra fornarlamba, sem ekki eiga aðild að deilunum, getur skipt tugum milljarða, og þeir eiga þá siðferðislegan rétt á að fá skaðabætur úr hendi þeirra, sem tjóninu ollu. 

Til þess að vernda alla þá fjölmörgu, sem að ósekju verða fyrir barðinu á kaupmáttarskerðingu af völdum kauphækkana, sem ætlunin er að þvinga fram með verkföllum, þarf að setja lög, sem reisa skorður við kröfum, sem virðast vera umfram getu hagkerfisins, t.d. á þessa leið:

• Óheimilt er að hefja hvers konar truflandi aðgerðir á starfsemi fyrirtækja eða stofnana í því skyni að knýja fram kröfur á hendur vinnuveitendum, sem ekki eru reistar á reglu meðalhófs.
• Til viðmiðunar um meðalhóf skal hafa upplýsingar frá Seðlabanka Íslands um almennt svigrúm hagkerfisins til launahækkana, hækkun vísitölu neyzluverðs frá síðustu kjarasamningum, svo að launþegar geti varizt kaupmáttarskerðingu, og launahækkanir viðkomandi launþega síðast liðinn áratug í samanburði við hliðstæða eða samanburðarhæfa hópa.
• Félagsdómur er úrskurðaraðili um, hvað kallazt geti meðalhóf í þessum efnum, svo og um allan annan ágreining, sem rísa kann út af lögum þessum. Úrskurður Félagsdóms skal vera áfrýjanlegur til Hæstaréttar Íslands til að tryggja, að réttindi deiluaðila samkvæmt lögum og Stjórnarskrá séu ei fyrir borð borin, og skal ríkja friðarskylda á milli deiluaðila þar til áfrýjunarfrestur, 1 vika, er liðinn, eða, ef áfrýjað er, þar til Hæstiréttur hefur kveðið upp úrskurð sinn, sem skal verða innan fjögurra vikna frá áfrýjunardegi. 

 

Niðurrifsþörfin, sem er réttlætt með öfugmælunum um, að nú sé komið "að okkar fólki", sem legið hafi óbætt hjá garði, og að fara verði að kröfum þess, af því að það sé orðið reitt, er sýnu grátlegri í ljósi þess, að stöðugleika hagkerfisins hefur verið náð "með svita og tárum" og útborguð laun á Íslandi hafa hækkað mikið að undanförnu í hlutfalli við aðrar þjóðir.

Nú er það rangt, sem haldið er fram, að Ísland sé láglaunaland. Það er líka fullyrðing út í loftið, að hérlendis ríki mikil óánægja á meðal almennings.  Þvert á móti er Ísland komið upp í 11. sæti "Legatum Institute" á lista þeirrar stofnunar um velsæld í löndum heims.  Velsældarvísitala "Legatum Institute" er bæði reist á tölulegu mati um efnahagslega velsæld og umsögn fólks um óáþreifanlega þætti eins og vellíðun fólks. Hjá "Legatum Institute" er velsældin reist á 8 atriðum: hagsæld, framtaki og tækifærum, góðum stjórnarháttum, menntun, heilsu, öryggi, frelsi og félagsauði.  Ef/þegar tekst að losa um gjaldeyrishöftin, mun Ísland vafalaust hækka um nokkur sæti á þessum mikilsverða lista, nema hér verði framið skemmdarverk á hagkerfinu.

Hvernig ætla verkalýðsleiðtogar að sefa meinta reiði fólksins, þegar það finnur á eigin skinni vegna minnkandi kaupmáttar, þrátt fyrir miklu fleiri krónur í "launaumslaginu", að verkalýðsleiðtogarnir hafa svikizt aftan að því, haft skjólstæðinga sína að ginnungarfíflum með fáheyrðu lýðskrumi og raunar haft þá að fífli með því að ala á öfund og stéttahatri með áróðri um, að yfirvöld hafi komið á stöðugleika "á kostnað verkafólks". Þetta er endemis þvæla, því að enginn hagnast meira á stöðugleika en hinir lægst launuðu, og engir verða verr úti í gerningaveðri  óstöðugleika, verðbólgu og samdráttar á vinnumarkaði, en þeir.  Það verður því miður að fella þann dóm hér, eftir það, sem á undan er gengið, að launþegaforkólfar, sem haga sér með svo ábyrgðarlausum hætti sem hér er lýst, eru ekki starfi sínu vaxnir.

 

Þann 22. apríl 2015 birtist á bls. 12 í Morgunblaðinu frétt um útborguð laun, umreiknuð í evrur, á Íslandi, í ESB og í BNA.  Þar kom fram, að Ísland var í efsta sæti árin 2005 og 2006 með kEUR 21,1 og kEUR 23,4 hvort árið um sig, en allir vita, að þetta voru fölsk og innistæðulaus lífskjör. Árið 2009 var Ísland hrokkið ofan í 16. sæti útborgaðra launa með kEUR 12,2 á ári á launamann, en árið 2014 sýna tölur mikla bót í þessum efnum, því að þá var Ísland komið upp í 7. sæti með kEUR 17,9. Svíþjóð var þá í 6. sæti, en efnahagsþróun á Íslandi og í Svíþjóð síðan bendir til, að löndin hafi skipt um sæti.  Þar með eru löndin fyrir ofan Ísland Sviss, Noregur, Lúxemborg, Holland og Bretland.  Aðeins Noregur af hinum Norðurlöndunum er með hærri útborguð laun, og margt bendir til, að nú fjari undan hagkerfi Noregs vegna lægra olíuverðs og lélegrar samkeppnishæfni norsks atvinnulífs.  Sviss, Lúxemborg og Bretland eru mikil bankalönd, þ.e.a.s. fjármálageirinn er þar viðamikill, og hann borgar góð laun, eins og kunnugt er.  Holland er mikið viðskiptaland með sína Rotterdam-hafnarborg, sem sennilega skýrir styrk hagkerfis Hollendinga.  Það er þess vegna alrangt hjá svartnættis- og úrtölufólki, að laun á Íslandi séu lág, og til að breyta Íslandi úr láglaunalandi verði að fara í hart til að knýja fram breytingar.  Hið rétta er, að Ísland siglir hraðbyri upp lista útborgaðra launa í evrum reiknað, en lamist hér atvinnulíf og verði síðan þrúgað af greiðslubyrði, sem því var þröngvað til að ganga að með ofbeldi, þá mun sú sigling heldur betur steyta á skeri. Þá þarf að draga rétta aðila til ábyrgðar fyrir mikla vanlíðan, þjáningar, lífshættu og jafnvel dauða sjúklinga og yfirálag á starfsfólki, sem reyndi að halda starfseminni á floti, óverjandi aðbúnað sláturdýra og skemmdarverk á hagkerfinu.  Þetta hljómar eins og afleiðingar af hryðjuverkaárás, sem sýnir, að verkföllin hafa verið rekin sem stríð gegn samfélaginu, en ekki átök við vinnuveitanda. 

Það er ástæða til að staldra við til að þessi ömurlega staða endurtaki sig ekki, ástæða fyrir allan almenning og sérstaklega fyrir þá, sem höllustum fæti standa og sem hvorki geta né vilja taka þátt í því höfrungahlaupi, sem launþegahreyfingar þessa lands eru að leiða yfir þjóðina og munu þurfa að gjalda fyrir dýru verði með algeru gengisfalli sjálfra sín og eyðimerkurgöngu, það sem eftir er.  Margir hafa af þessu forheimskulega gönuhlaupi þungar áhyggjur, og því til vitnis eru lokaorðin í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins, dags. 01.05.2015, undir millifyrirsögninni:

"Góðir menn gæti að sér í tíma":

"Ef baráttan brýtur sér leið í þennan ólíkindafarveg, snýst hún í rauninni um að koma sem flestum frá bjargálnum til fátæktar.  Það er vissulega ekki útilokað, að slík barátta geti gengið betur en hin; það hallar jú undan fæti.

Það er hægt að halda því fram með réttu, að þeir, sem nú eru að festast í verkfallsslóðinni, voru svo sannarlega ekki þeir, sem hleyptu af startbyssunni.  Allir virðast gera sér grein fyrir, að stöðugleiki er forsenda þess að vernda þá aukningu kaupmáttar, sem orðin er, svo að byggja megi ofan á hann. 

Sumir forystumannanna hafa sagt, að stöðugleikinn "verði ekki varðveittur á þeirra kostnað".  Þetta eru skiljanlegar yfirlýsingar og ekki ósanngjarnar.  En það breytir þó ekki því, að fari allt úr böndum, og stöðugleikinn verði þar með úr sögunni, munu skjólstæðingar þessara sömu forystumanna svo sannarlega líða fyrir það, og það jafnvel meira en aðrir. 

Sanngirnissjónarmið munu ekki duga til að breyta því."