Enn af sæstrengshugmyndum

Hér voru fyrr á þessum áratugi vaktar væntingar um, að gróðavænlegt gæti reynzt fyrir landsmenn að flytja rafmagn út um sæstreng. Að baki þeim væntingum voru spádómar um þróun raforkuverðs á Bretlandi, sem reyndust vera alveg út í loftið. Hæst risu þessar væntingar e.t.v. árin 2012-2015, þegar sú stefna var við lýði á Bretlandi, að ríkissjóður þar greiddi orkuvinnslufyrirtækjum mismun orkuvinnslukostnaðar úr endurnýjanlegun orkulindum, aðallega sól og vindi, og markaðsverðs. 

Til að leysa kolaorkuver af hólmi og til að þróa brezka kjarnorkutækni gengu brezk stjórnvöld svo langt að tryggja kjarnorkuveri, sem nú er í byggingu, fast verð fyrir raforkuna, sem var mun hærra en þáverandi og núverandi heildsöluverð.  

Þessari stefnu brezkra stjórnvalda var vitanlega ætlað að efla þróun þarlendra framleiðenda á orkuvinnslu úr endurnýjanlegum orkulindum, helzt vindmyllum og sólarhlöðum; alveg sér í lagi hugnaðist brezkum stjórnvöldum að efla vindorkuver með ströndum fram, því að þau vöktu minnsta óánægju á meðal íbúanna, þótt sæfarendur væru ekki par hressir.  Það er hins vegar miklum vafa undirorpið, að brezk stjórnvöld hafi nokkurn tíma verið ginnkeypt fyrir því að niðurgreiða stórlega raforku frá útlöndum, þótt hún væri úr endurnýjanlegum orkulindum, enda óvíst, að lagaheimild sé fyrir niðurgreiddum innflutningi á rafmagni þar á bæ.  

Nú hefur brezka ríkisstjórnin stórlega dregið úr niðurgreiðslum af þessu tagi.  Því ræður tvennt.  Hagur brezka ríkissjóðsins er bágborinn, og hann hefur verið rekinn með miklum halla undanfarin ár, og vinnslukostnaður raforku í vindmyllum og sólarhlöðum hefur á undanförnum árum lækkað svo mjög, að ekki er lengur þörf á þessum niðurgreiðslum, nema frá vindmyllum undan ströndum, og þær niðurgreiðslur halda áfram.  

Það eru engar líkur á því lengur, að brezk stjórnvöld muni verða fús að niðurgreiða raforku frá Íslandi eða Noregi.  Nú er til umfjöllunar hjá norsku orkustofnuninni, NVE, umsókn frá fyrirtækinu Northconnect um leyfi fyrir lagningu samnefnds aflsæstrengs og tengingu hans við norska stofnkerfið í Eidfjord í Hordaland (á Hörðalandi).  Hinn endann á að tengja við skozka stofnkerfið í Peterhead. Viðskipti með rafmagn um þennan streng munu einfaldlega fram á "Nord Pool", sem er orkukauphöll norðanverðrar Evrópu. Slík viðskipti eru í fullu samræmi við Þriðja orkumarkaðslagabálk ESB og viðskiptareglur Innri markaðs EES.  

Fyrir nokkru var greint frá því á brezka vefmiðlinum "Telegraph", að fjármála- og efnahagsráðherra Íslands  hefði beint fyrirspurn til brezkra stjórnvalda um það, hvaða fastverð þau gætu og vildu tryggja Íslendingum fyrir raforku til Bretlands.  Hann hefur líklega gert sér grein fyrir því, að án slíks samnings er tómt mál að ræða um þessa sæstrengstengingu í venjulegu viðskiptaumhverfi.  Með öðrum orðum verður enginn rekstrargrundvöllur fyrir strengnum og nýjum virkjunum á Íslandi, ef rafmagnið þaðan á að fara í almenna samkeppni á "Nord Pool".  Það er hins vegar alveg útilokað, að brezk stjórnvöld og brezka þingið mundu fallast á að skuldbinda Breta til að kaupa raforku ofan af Íslandi í 10-20 ár á verði, sem er langt ofan við markaðsverð á Bretlandi og ofan við það, sem núverandi spár standa til.   

Þá má spyrja, hvernig norskt rafmagn geti verið á "Nord Pool" á Bretlandi ?  Því er til að svara, að vegalengdin Hörðaland-Peterhead er aðeins 60 % á við "Icelink" og um grunnsævi að fara.  Strengkostnaðurinn verður því innan við 50 % af kostnaði "Icelink", og Norðmenn þurfa ekkert að virkja fyrir þennan né eldri sæstrengi sína.  Ástæðan er sú, að uppsett vélarafl í norskum vatnsorkuverum er miðað við rafhitun nánast alls húsnæðis í Noregi á kaldasta tíma ársins, og uppsetta aflið er þess vegna miklu meira en meðalálag í landinu í MW.  Sæstrengir veita þess vegna Norðmönnum kost á að bæta nýtingu raforkukerfis síns.

  Þessu er á engan hátt til að dreifa á Íslandi, þar sem mjög jafnt og mikið álag er á raforkuverunum allan sólarhringinn árið um kring.  Hér verður þess vegna að virkja fyrir sæstreng, því að hvorki er hér umfamafl né umframorka fyrir sæstreng til útlanda, ef þjóna á innlendum afgangsorkumarkaði af kostgæfni.  

Hvaða verð á raforku mundu brezk stjórnvöld þurfa að tryggja við afhendingarstað inn á stofnkerfi við lendingarstað á Skotlandi ?  Það er summan af vinnslukostnaði á Íslandi og flutningskostnaði frá virkjunum þar og að afhendingarstað á Skotlandi.  Ef stofnkostnaður flutningsmannvirkja á landi og sjó er samtals mrðISK 800 og flutningsmannvirkin bera kostnað af orkutöpum, sem eru að lágmarki 10 %, þá nemur flutningskostnaðurinn m.v. 25 ára afskriftartíma,

 

KF=11,3 ISK/kWh.

Vinnslukostnaður raforku inn á sæstreng er að lágmarki,

KV=3,5 ISK/kWh,

og heildarkostnaðurinn,

KH=14,8 ISK/kWh.  Um þessar mundir er heildsöluverð á raforku í Englandi um

VH=8,5 ISK/kWh,

svo að mismunurinn, sem þá mundi falla á brezka ríkissjóðinn er

BR=6,3 ISK/kWh,

eða 43 % af kostnaðinum.

Af þessu sést, að það er enginn gróði í spilunum að óbreyttu.  Jókerinn í þessu spili er ESB, sem gæti tekið upp á því, ef Ísland gengur í Orkusamband ESB með því, að Alþingi samþykki Þriðja orkumarkaðslagabálkinn, að veita sæstrengsfjárfestum fjárhagsstyrk til hönnunar og framleiðslu á lengsta sæstreng sögunnar hingað til.  Með því yrði öll Evrópa samtengd og hlutdeild endurnýjanlegrar orku í ESB ykist lítils háttar. Hér ber að hafa í huga, að þegar sæstrengseigandinn hefur fengið fjárfestingu sína endurgreidda með umsömdum ágóða, þá mun strengurinn með endamannvirkjum sínum falla í hendur Landsnets, nákvæmlega eins og gerðist með Hvalfjarðargöngin á dögunum.  Tæknileg rekstraráhætta strengsins vex með aldri strengsins, en virkjanaeigendur hérlendir verða að geta selt áfram inn á strenginn til að fá áfram tekjur inn á virkjanirnar.  

Það er þó ljóst, að rekstur þessa sæstrengs verður alltaf erfiður, bæði viðskiptalega og tæknilega.  Ef minni orka en 8,6 TWh/ár fer um strenginn, þá verður reikningslegt tap á honum m.v. flutningsgjaldið 11,3 ISK/kWh.  Ef strengurinn bilar "úti á rúmsjó", getur tekið 6-12 mánuði að gera við hann og koma honum í rekstur á ný.  Það tekur tíma að staðsetja bilunina af nákvæmni, fá hentugt viðgerðarskip og sérfræðinga, bíða eftir ládeyðu yfir bilunarstað, hífa strenginn upp, taka hann í sundur og gera við.  Úfar geta þá hæglega risið á milli eigenda strengsins og viðskiptaaðila þeirra, þ.e. orkukaupenda og -seljenda. Ef svo stendur á, að lág staða er í miðlunarlónum og enn nokkrir mánuðir í, að innrennsli aukist að ráði, þá getur orðið alvarlegur raforkuskortur á Íslandi, sem leiðir til tjónsupphæðar yfir mrðISK 100.  Líklegt er, að málaferli rísi vegna þessa tjóns og hugsanlegt, að strengeigandinn verði dæmdur til hárra skaðabóta. Sá strengeigandi getur þá verið Landsnet, eins og áður segir. 

Hætt er við, að "spennuóhreinindi" ("harmonics"-yfirsveiflur) berist frá endabúnaði strengsins, afriðlum og áriðlum, og rekstur hans muni skapa miklar spennusveiflur á stofnrafkerfi landsins. Þessar truflanir verða meira áberandi hér en t.d. í Noregi vegna miklu meiri aflflutningsgetu strengsins sem hlutfall af uppsettu afli í virkjunum hér en á við um nokkurn einstakan sæstreng, sem tengdur er norska stofnrafkerfinu. Slíkt getur valdið tjóni á viðkvæmum rafbúnaði, eins og kunnugt er.  

Rekstur sæstrengs á milli Íslands og útlanda verður þannig margvíslegum annmörkum háður, og verði ekki hugað gaumgæfilega að öllum atriðum og mótvægisaðgerðum gegn þeim, verður sæstrengsverkefnið gríðarlegt glappaskot.

Það er reginmisskilningur, sem búið er að koma inn hjá mörgum, að ákvæði Innri markaðarins um raforkugeirann virkjist ekki fyrr en með aflsæstrengstengingu við útlönd.  Viðskiptafrelsi Innri markaðar EES verða virk fyrir viðskipti með rafmagn og raforkufyrirtæki og eignir þeirra strax við samþykkt Alþingis á Þriðja orkumarkaðslagabálkinum.  Þetta sýndi lagaprófessor Peter Örebech, sérfræðingur í Evrópurétti, ljóslega fram á í rýniskýrslu sinni um greinargerð Birgir Tjörva Péturssonar, lögmanns, til iðnaðarráðherra.  Rýniskýrsluna á norsku er að finna í viðhengi með pistlinum Eignarhald á orkulindunum, sem hægt er að finna undir nýjustu færslum hér til hliðar.  Rýniskýrsla þessi er í þýðingu yfir á íslenzku sem stendur, og höfundurinn er væntanlegur til Íslands til fyrirlestrarhalds síðar í þessum mánuði.