Evrópa á tímamótum

Evrópa stendur nú skyndilega frammi fyrir þeirri nöturlegu staðreynd að geta ekki lengur reitt sig á hernaðarlegan stuðning Bandaríkjanna, ef ráðizt verður á eitthvert NATO-land. Þar af leiðandi er hafin hervæðing í Evrópu, sem sumpart beinist að því að styrkja Úkraínuher og sumpart að eflingu eigin hers.  Þetta mun hafa mikla útgjaldaaukningu ríkissjóða í för með sér, enda ætla NATO-ríkin að stefna að 5,0 % af VLF til hernaðartengdra mála, 3,5 % til að efla herina sjálfa og 1,5 % til innviða tengdra landvörnum. 

Hvernig ætlar ríkisstjórn Íslands að verða við þessum gríðarlegu kröfum ? Það verður tæpast liðið öllu lengur, að eitt ríkasta land Evrópu sé stikk frí, þegar kemur að eflingu varna Evrópu.  Sú starfsemi á Íslandi, sem næst kemst hernaði, þótt hún sé það alls ekki, Landhelgisgæzlan og Víkingasveitin, er fjársvelt.  Skattfé verður væntanlega ekki vel varið með því að stofna íslenzkan her, en það þarf að halda utan um það fé, sem varið er til varnarmála með miðlægum hætti, svo að hægt sé að gefa NATO trúverðugar upplýsingar um fjárveitingarnar.  Innviðirnir, sem flokka má til varnarmála, eru væntanlega aðallega flugvellir, hafnir og vegir.  Allir þessir þættir eru nú sveltir, svo að veruleg útgjöld ríkisins virðast nú framundan, ef landinu á að verða vært í NATO. 

Núverandi ríkisstjórn virðist ekkert vita, hvað hún er að gera verðmætasköpun, samkeppnishæfni og opinberum tekjum, þegar hún dembir miklum kostnaðarauka á grunnatvinnuvegi þjóðarinnar.  Henni er þess vegna ekki treystandi til að standa undir þeim mikla útgjaldaauka, sem hér um ræðir, af einhverju viti. Landinu er ekki stjórnað af heilbrigðri skynsemi til að hámarka verðmætasköpun, heldur af gömlum fordómum í garð ákveðinnar starfsemi og skilningsleysi á hagfræðilegum hugtökum á borð við auðlindarentu, sem forsætisráðherra segir markast af "huglægu mati", sem er kolrangt mat hjá henni.

Þann 3. desember 2024 birtist í Morgunblaðinu grein eftir Kenneth Rogoff, prófessor í hagfræði við Harvard-háskóla, undir fyrirsögninni:

"Efnahagur Evrópu er að staðna".

"Er efnahagsleg stöðnun í Evrópu afleiðing ófullnægjandi keynesískra efnahagshvata, eða er þrútnun og hnignandi velferðarkerfum um að kenna ?  Í öllu falli er ljóst, að þeir, sem trúa því, að einfaldar aðgerðir, eins og að auka fjárlagahalla eða lækka vexti, geti leyst vandamál Evrópu, eru raunveruleikafirrtir. 

T.d. hefur ágeng örvunarstefna Frakklands þegar þrýst fjárlagahallanum  upp í 6 % af landsframleiðslu, og skuldahlutfall landsins hefur farið úr 95 % árið 2015 í 112 %.  Árið 2023 stóð Emmanuel Macron, forseti,  frammi fyrir víðtækum mótmælum vegna ákvörðunar sinnar um að hækka eftirlaunaaldur úr 62 árum í 64 - en þótt sú ráðstöfun væri þýðingarmikil, dugði hún skammt til að mæta áskorunum í ríkisfjármálum.  Eins og Christine Lagarde, forseti Seðlabanka Evrópu, varaði nýlega við, eru efnahagsmál franska ríkisins á ósjálfbærri vegferð, ef ekki verða gerðar víðtækar umbætur." 

Þetta er ekki dæmigerð lýsing fyrir ESB-löndin, heldur er Frakkland óvenju djúpt sokkið í skuldafen vegna ofþenslu ríkisbáknsins.  Hins vegar gefur þetta til kynna veikleika Evrópusambandsins-ESB, sem er grafalvarlegt á viðsjárverðum tíma í Evrópu, þar sem Bandaríkjaforseti sýnir henni kuldalegt þel og hefur hótað að verja hana ekki, verði á hana ráðizt, og Pútín, Rússlandsforseti, stendur blóðugur upp að öxlum í stríði við Úkraínumenn og beitir þar ótrúlega lúalegum brögðum á borð við eiturefnaárásir og eldflauga- og drónaárásir á íbúðarhús og barnaheimili.

"Þar sem búizt er við, að raunvextir á háþróuðum ríkisskuldum verði áfram háir - nema kreppa gangi í garð - getur Frakkland ekki einfaldlega klórað sig út úr skulda- og lífeyrisvandamálum með hagvexti. Þess í stað mun þung skuldabyrði landsins nánast örugglega skerða langtímahorfur í efnahagsmálum.  Árin 2010 og 2012 birtum við Carmen M. Reinhart 2 greinar, þar sem við héldum því fram, að óhóflegar skuldir væru skaðlegar hagvexti.  Syfjuleg og skuldsett hagkerfi Evrópu eru gott dæmi um þetta, eins og rannsóknir hafa síðan sýnt fram á.  Þung skuldabyrði hindrar hagvöxt með því að takmarka getu ríkisstjórna til að bregðast við samdrætti og kreppu.  Þar sem hlutfall skulda af landsframleiðslu er aðeins 63 %, hefur Þýzkaland nægt svigrúm til að hressa upp á brakandi innviði sína og bæta menntakerfi sitt, sem er ekki að skora hátt."

Þetta er óbjörguleg lýsing á Evrópu nútímans, sem nú stendur á tímamótum.  Bandaríkin eru hætt stuðningi sínum við Úkraínu, sem berst fyrir tilveru sinni.  Sá lúalegi gjörningur verður lengi í minnum hafður, enda stílbrot á stefnu Bandaríkjamanna um að verja lýðræðisþjóðir og sjálfsákvörðunarrétt þeirra, þegar hart er að þeim sótt af heimsvaldasinnuðum einræðisríkjum. Smjaður og undirlægjuháttur Bandaríkjaforsetans Trumps gagnvart Rússlandsforsetanum Pútín er blaut tuska í andlit flestra forystumanna Evrópuríkjanna.  Úr því að Bandaríkjaþing ekki stöðvar þessa ósvinnu, er Bandaríkjunum héðan af ekki treystandi.  Ísraelsmenn treystu ekki Bandaríkjastjórn fyrirfram fyrir upplýsingum um 200 flugvéla loftárás sína á Íran aðfararnótt 13. júní 2025 af ótta við, að upplýsingarnar lækju til Kremlverja, bandamanna Írana.  Þetta ástand er algerlega óeðlilegt og óviðunandi. 

Við þessar örlagaríku aðstæður rísa Þjóðverjar upp og hlaupa í skarð Bandaríkjamanna í stuðningi við Úkraínumenn.  Í upphafi innrásar Rússa í Úkraínu var hlutfallið á milli fjölda sprengikúlna rússneska og úkraínska hersins 10:1, en er nú 2:1 og fer minnkandi.  Rheinmetall hefur tífaldað framleiðslu sína á sprengikúlum á 3 árum. 

 

Efnahagur Þjóðverja er ótrúlega öflugur.  Þeir hafa losað sig úr viðjum rússneskrar orkuafhendingar og við það a.m.k. tvöfaldaðist orkukostnaður heimila og fyrirtækja.  Nú eru þeir að umbylta Bundeswehr og halda Úkraínu uppi fjárhagslega og hernaðarlega.  Rússar senda hverja bylgjuna á fætur annarri af illa þjálfuðum og illa búnum hermönnum út í opinn dauðann án þess að  verða nokkuð ágengt. Loftvarnir Úkraínumanna fara batnandi, þótt enn sleppi of mikið í gegn.  Má þar nefna IRIS-T þýzka skammdræga loftvarnakerfið, sem þegar hefur gert mikið gagn.  Þá  eflist úkraínskur vopnaiðnaður með hverjum mánuðinum, og eru t.d. nú jafngildi þýzku Taurus-flauganna í fjöldaframleiðslu.  Bundnar eru vonir við úkraínska gagnsókn á 4. ársfjórðungi 2025. 

"Mitt í þessu pólitíska umróti glímir Þýzkaland við vaxandi áskoranir, sem ógna stöðu þess sem efnahagslegs stórveldis Evrópu.  Þar sem stríðið í Úkraínu heldur áfram að draga úr trausti fjárfesta, hefur þýzkur iðnaður enn ekki náð sér á strik, eftir að hætt var að flytja inn ódýra rússneska orkugjafa.  Á sama tíma hefur bílaiðnaðurinn verið eftirbátur erlendra keppinauta í skiptum frá bensínknúnum bílum yfir í rafbíla og útflutningur til Kína - þar sem hagkerfið er einnig í hnignun - hefur dregizt verulega saman." 

Við þessar aðstæður hefur þýzki ríkissjóðurinn aukið skuldsetningu sína, enda nýtur hann beztu kjara.  Friedrich Merz losaði um skuldabremsuna, enda liggur nú mikið við.  Framtíð Evrópu er í húfi.  Evrópuleiðtogar ætla ekki að leggja örlög hennar í hendur Trumps. Evrópa er nú fjárhagslegur og hernaðarlegur bakhjarl Úkraínu.  Úkraínumenn sýna mikla sköpunargleði í hernaðinum gegn innrásarlandinu og hergagnaiðnaðinum, sem Evrópa hefur eflt mjög. 

"Þó að flest önnur evrópsk hagkerfi [en það þýzka-innsk.BJo] standi frammi fyrir svipuðum áskorunum, gæti Ítalía staðið sig aðeins betur með Giorgiu Meloni sem forsætisráðherra - en færa má rök fyrir því, að hún sé áhrifaríkasti leiðtogi álfunnar.  Spánn og nokkur smærri hagkerfi, sérstaklega Pólland, gætu fyllt upp í tómarúmið, sem Þýzkaland og Frakkland skilja eftir sig.  En þau geta ekki að fullu vegið upp á móti slæmu ástandi efnahagslegu stórveldanna tveggja innan ESB."

Eftir að Friedrich Merz tók við kanzlaraembætti Þýzkalands eftir sambandsþingskosningarnar í febrúar 2025 á það ekki lengur við, að Meloni sé áhrifaríkasti leiðtogi leiðtogi Evrópu.  Skeleggur og einarður málflutningur Merz hefur orðið ríkjum Evrópu hvatning til mikils stjórnmálalegs og efnahagslegs átaks til að frjáls og lýðræðisleg Evrópa geti staðið á eigin fótum hernaðarlega og komið á friði í Evrópu, sem tryggi landamæri Úkraínu, aðild landsins að Evrópusambandinu og öryggi landsins gagnvart innlimunaráráttu og útþenslustefnu Rússlands.  Bandaríkjamenn standa gegn aðild Úkraínu að NATO, og er það enn eitt dæmið um þjónkun stjórnvalda þar í landi við Kremlarherrana.  Kreml kemur ekki við, hvernig Úkraína hagar varnarmálum sínum.  Í þeim efnum hafa Finnar sýnt fagurt fordæmi.