Orkustefna ?

Einn af fjölmörgum göllum við ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur er vingulsháttur hennar í orkumálum.  Sá vingulsháttur er afar aðfinnsluverður, því að hann getur haft skaðleg áhrif á viðskiptahagsmuni landsmanna til langs tíma.  Hið eina, sem hægt er að henda reiður á í orkumálum landsins nú, er þversum lega ríkisstjórnarinnar gagnvart hugmyndum um nýja atvinnusköpun með virkjun orkulindanna.  Þessa stefnumörkun hefur hún samt ekki þorað að tjá beint, en gerir það óbeint með því að þvælast fyrir alls staðar, þar sem hún fær því við komið.  

Nú hefur hið furðulega gerzt í þessu sambandi, að forstjóri Landsvirkjunar, en þar heldur Steingrímur J. Sigfússon á eina hlutabréfinu, hefur boðað nokkuð, sem kalla má framtíðarsýn Landsvirkjunar. Kveður þar við allt annan tón. Stjórn Landsvirkjunar mun standa þar að baki, og má það heita furðulegur tvískinnungur m.v. stefnu ríkisstjórnarinnar, sem í raun má lýsa með endalausum töfum á ákvarðanatöku um ný verkefni.  Hafa verður í huga í þessu sambandi, að langt getur verið á milli orða og athafna.  Nokkrir hafa látið ginnast af skýjaborgum Landsvirkjunar, en gleymzt hefur að gæta varkárni gagnvart hugsanlegum viðsemjendum um orkukaup við þessa einhliða framsetningu. 

Draumórar Landsvirkjunar hafa verið kynntir almenningi og fjalla um að virkja 11 TWh á næstu 14 árum.  Þetta jafngildir aukningu orkugetu landskerfisins um 800 GWh/a eða einni Kárahnjúkavirkjun á sex ára fresti.

Það er ábyrgðarleysi af Landsvirkjun að setja fram hugmynd af þessu tagi, sem engan veginn rúmast innan íslenzka hagkerfisins, svo að vel sé.  Þetta er u.þ.b. tvöfaldur sá fjárfestingarhraði í orkugeiranum, sem íslenzka hagkerfið þolir til lengdar, og það væri heimskulegt að haga fjárfestingum í virkjunum með öðrum hætti en þeim, sem sjálfbær getur talizt og sem raunverulega gagnast hagkerfinu. Miðað er hér við, að jafnvægi sé í hagkerfinu, ef fjárfestingar nema 25 % af vergri landsframleiðsli, VLF, og fjárfestingar í virkjunum og stóriðju u.þ.b. helmingi af öllum fjárfestingum.  

Ef þetta væru einu fjárfestingarnar utan hinna hefðbundnu hjá einstaklingum og atvinnuvegunum, mundi þessi taktur ganga upp, en það má ekki gleyma fjárfestingum í mannvirkjum til að flytja orkuna og til að nýta hana.  Þessar fjárfestingar nema öðru eins og í virkjunum.  Þess vegna yrði þessi framkvæmdahraði þjóðhagslega óhagkvæmur, er líklegur til að sprengja hagkerfið og verður reyndar að kalla þessa framsetningu Landsvirkjunar bera vitni um óvarkárni. 

Einhverjir kynnu að ætla, að hér væri Landsvirkjun að gæla við útflutning á raforku um sæstreng.  Við slíka fjárfestingu verða lítil verðmæti eftir í íslenzka hagkerfinu.  Það stenzt þó engan veginn, því að á næstu 15 árum mun engum fjárfesti detta í hug að leggja fé í sæstreng til Stóra-Betlands eða meginlands Evrópu.  Verkefnið mun einfaldlega verða metið allt of áhættusamt, bæði tæknilega og fjárhagslega.

Ef tekið er mið af reynslu Norðmanna af áhrifum sæstrengja á hagkerfið, má fullyrða, að sæstrengur frá Íslandi muni alla tíð verða þjóðhagslega óhagkvæmur, nema e.t.v. til frænda okkar Færeyinga, því að áhrifin á raforkuverðið innanlands munu verða mjög til hækkunar þess, sem hafa mun slæm áhrif á lífskjörin og á samkeppnihæfni íslenzkra atvinnuvega.  Ástæðan er t.d. sú, að virkjanaeigendur hafa ríka tilhneigingu til að selja orku úr landi, þegar hátt verð er erlendis, og lækka þá vatnsstöðu miðlunarlóna oft svo mjög, að flytja verður rándýra orku til landsins.  Þessi hefur orðið reynsla Norðmanna þrátt fyrir umsvifamikil opinber afskipti af rekstrinum þar í landi.    

 

Þá er komið að umfjöllun um hinn þáttinn í þessum farsa Landsvirkjunar.  Hann fjallar um væntingar Landsvirkjunar til verðlagningar á raforku á Íslandi og furðulega samlíkingu á arðsemi Landsvirkjunar við olíusjóð Norðmanna.  Þeir, sem sjá ofsjónum yfir olíusjóði Norðmanna, ættu að bregða sér til Noregs og kynnast verðlaginu þar.  Það er hærra en á Íslandi.  Jafnvel eldsneytisverðið er þar hærra.  Nú er til umræðu að skera niður framlög ríkisins til Landsspítalans norska, Rikshospitalet, um ISK 10 mia.  Félagshyggjan er að ganga af norsku athafnalífi dauðu.  Hrun blasir við Norðmönnum, þegar olíuna þrýtur. 

Af forstjóra Landsvirkjunar virðist mega skilja, að hann ímyndi sér, að Landsvirkjun geti samið um verð við erlenda fjárfesta, sem nemi 50 % - 100 % ofan á kostnaðarverð Landsvirkjunar.  Þetta okur eigi síðan að mynda íslenzkan sjóð, er jafna megi við norska olíusjóðinn.  Þetta lýsir viðhorfi, sem jaðrar við viðvaningshátt í viðskiptum og sem gæti gengið af íslenzku athafnalífi dauðu.  Slíkan fjárfesti er einfaldlega ekki að finna, sem léti Landsvirkjun flá sig með þeim hætti.  Hann mundi umsvifalaust leita hófanna annars staðar og hann yrði var við slíka ætlan hérlendis.  Slíkir staðir erlendis eru fjölmargir.  Næga vatnsorku er að finna í Kanada, Suður-Ameríku, Afríku, Rússlandi og í Asíu.  Raforka framleidd með jarðgasi er og samkeppnihæf við Landsvirkjun, einkum þar sem jarðgasið er aukaafurð olíuvinnslunnar.  Það eitt að setja slíka vitleysu fram opinberlega hefur í sér fólgna vissa hættu á því, að fjárfestar fælist og að nú muni sjá undir iljar þeim.  Þess vegna er nauðsynlegt fyrir sjálfstæðismenn og aðra, sem stuðla vilja að heilbrigðri, virkilegri viðreisn, að andæfa þessari sviðsetningu.  

Þessar hugmyndir Landsvirkjunar eru í senn óraunhæfar og óeðlilegar.  Alls staðar þykir 10 % arðsemi af áhættulausri fjárfestingu vel viðunandi.  Hún er nánast áhættulaus, þegar samið er um mjög háa kaupskyldu orkunnar til langs tíma, t.d. 30 ára, hvort sem orkan er notuð eður ei, eins og tíðkað hefur verið í viðskiptum við stóriðju.  

Þá verður Landsvirkjun að hafa í huga, að stofnkerfi raforkuflutnings á Íslandi er veikt miðað við það, sem víðast þekkist.  Það þýðir, að bilanir í kerfinu hafa í för með sér miklar spennusveiflur, sem geta valdið útleysingum hjá stórnotendum og öðrum, eins og nýleg dæmi sanna.  Þá má heldur ekki mikið út af bregða í virkjunum landsins til að setja verði á aflskömmtun til stóriðjunnar.  Landsvirkjun verður að taka tillit til þessa auk fjölmargra annarra þátta tengdum staðháttum og staðsetningu landsins, þegar hún hugar að verðlagningu.

Það er mikil þörf á vitrænni stefnumörkun í orkumálum á Íslandi.  Sú stefnumörkun verður að taka mið af þjóðfélagsaðstæðum á Íslandi, þörfum og þanþoli hagkerfisins.  Markmiðið á að vera að veita almenningi beztu þjónustu á raforkusviðinu, sem þekkist í Evrópu á sviði verðs og gæða, og íslenzkum atvinnuvegum sömuleiðis til að stuðla að samkeppnihæfni þeirra við útlönd.  Þegar kemur að orkusölu til stóriðju, þarf að miða við sanngjarna arðsemi orkusölunnar annars vegar og hins vegar samkeppnihæfa verðlagningu við þá staði, sem Ísland keppir við.  Þetta getur t.d. þýtt fulla endurgreiðslu afborgana og vaxta af lánum til virkjana með greiðslum frá stóriðjunni á fyrsta hluta samningstímabilsins, t.d. 30 árum, en endingartími mannvirkjanna er hins vegar a.m.k. 100 ár. 

Orkan á að geta skipt sköpum um velmegun á Íslandi á 21. öldinni, en þar gildir hið fornkveðna, að veldur hver á heldur.  Uppbyggingin verður að vera sjálfbær til langs tíma, hvort sem litið er til náttúrunnar, hagkerfisins eða sambandins við viðskiptavini orkuseljendanna.