"Orka með dyggð reisi bæi og byggð"

Ofangreind ljóðlína er tekin úr kvæðinu "Aldamót" eftir Einar Benediktsson, sýslumann og skáld.  Skáldið sá lengra fram í tímann en samtíðarmenn hans.  Skáldið hafði framtíðarsýn.  Einar Benediktsson gerði sér grein fyrir því, að orka fallvatnanna yrði auðsuppspretta komandi kynslóða.  Hefði Alþingi borið gæfu til að fylgja ráðum skáldsins, stæði efnahagur landsmanna traustari fótum en nú, því að þá væri meira framleitt af útflutningsvöru með orku fallvatnanna, og þá hefðu menn e.t.v. ekki verið svo ginnkeyptir fyrir fallvöltum verðmætum verðbréfaheimsins og raunin varð á.

Forstjóri Landsvirkjunar kvartar sífellt undan of lágu orkuverði og lágri arðsemi fyrirtækisins.  Hann virðist að mörgu leyti utan gátta um það, að orkukræfur iðnaður í Evrópu er að hverfa vegna hás orkuverðs og skattlagningar.  Af hverju heldur hann t.d., að Rio Tinto Alcan sé að loka álverksmiðjum eða selja víða í heiminum á sama tíma og samsteypan eykur fjárfestingu sína á Íslandi um MUSD 500 ?  Ef hann heldur, að skýringin sé sú, að forveri hans í forstjórastóli Landsvirkjunar hafi samið af sér, þá veður hann reyk.  Raforkuverðið er nálægt meðalverði til álvera í heiminum.  Báðir viðsemjendur græða á því, að íslenzkar orkulindir eru samkeppnihæfar.  Núverandi forstjóri Landsvirkjunar er að verðleggja sig út af markaðinum, svo að allir tapa.

Hann talaði í Kastljósi RÚV 15.11.2011 um ódýrt rafmagn og, að illa væri farið með rafmagnið núna.  Þetta er fáheyrður málflutningur, en um leið þokukenndur, enda er forstjóri þessi í senn fullyrðingasamur og ónákvæmur í málflutningi.  Virðist hann oft á tíðum vaða á súðum.  Aumkvunarverðir eru tíðir tilburðir hans til að hreykja sér á kostnað forveranna.  Væri honum nær að breyta um tóntegund gagnvart einni aðaltekjulind þjóðarbúsins, stóriðjunni, sem áreiðanlega mun ekki láta hann komast upp með að féfletta sig í samningum. Hann hefur sýnt á öll sín spil, gerði það m.a. í Icesave deilunni, og það eru tómir hundar.  

Hörður Árnason kveður arðsemi eigin fjár Landsvirkjunar vera allt of lága eða 2 %.  Þetta er rangt.  Fyrir fyrirtæki á borð við Landsvirkjun með gulltrygga sölu afurða, örugg aðföng og endingu fjárfestinga um 100 ár, er ekkert náttúrulögmál, að arðsemi eigin fjár skuli vera 11 %, eins og Hörður vill stefna á.  Hörður þessi er að bera saman epli og appelsínur og virðist enn ekki hafa fyllilega áttað sig á starfsemi Landsvirkjunar. 

Sá góði maður verður einnig að gá að því, að með lögum frá Alþingi var kveðið á um það, að raunorkuverð Landsvirkjunar til almenningsveitna skuli lækka um 3 % á ári.  Hér mætast þess vegna tvær ólíkar stefnur.  Samkvæmt annarri á að skattleggja þjóðina, fólk og fyrirtæki, um meltingarveg Landsvirkjunar, en samkvæmt hinni á almenningur í landinu og fyrirtækin að njóta eins lægsta raforkuverðs í heiminum.  Þessi stefna hefur mjög jákvæð áhrif á hag heimilanna, eflir samkeppnistöðu fyrirtækjanna, stuðlar að atvinnuuppbyggingu og eykur atvinnuöryggi landsmanna. Er ekki eðlilegra, að eigendur orkuauðlindarinnar, njóti afrakstursins þannig beint ? Þessi síðar nefnda stefna er ólíkt þekkilegri og eðlilegri frá sjónarmiði eigandans, almennings í landinu, en hin fyrr nefnda gróðapungastefna, sem minnir óþægilega mikið á gasfyllta gróðapunga útrásarinnar, sálugu.  

Önnur afleiðing af lágri arðsemi eigin fjár er sú, að þá verður Landsvirkjun að fjármagna fjárfestingar sínar að mestu með lánum.  Það þýðir meiri fjármagnskostnað og dýrari virkjanir og þar með hærra orkuverð frá nýjum virkjunum.  Slíkt lendir aðallega á stóriðjunni, því að hún er stærsti kaupandi nýrrar orku.  Stóriðjan mun hér eftir sem hingað til verða tilbúin til að greiða kostnaðarverð að viðbættri arðsemi, sem dugar til að greiða viðkomandi virkjun og flutningskerfi upp á 20-30 árum.  Það er auðvitað gríðarlega hagfellt fyrir virkjunareiganda, sem þarf aðeins að greiða um 5 % heildarkostnaðar sem rekstrarkostnað, og allt annað tal er holtaþokuvæl og ekki ætlað til annars en slá ryki í augu fólks.

Þegar orkuverð til stóriðju er borið saman við orkuverð til almennings, er margs að gæta.  Þegar allt er tekið með í reikninginn, er unnt að sýna fram á, að stóriðjan á Íslandi er í raun að greiða niður raforkuverð til almennings, og það er hið bezta mál, enda fer saman, að ekkert vestrænt ríki annað en Ísland býr við þá stöðu, að 80 % framleiddrar raforku í landinu fer til stóriðju, og ekkert annað vestrænt ríki býr við jafnlágt raforkuverð til almennings, þegar opinberar álögur eru undanskildar í samanburðinum.     

Það er mál málanna nú um stundir að skapa ný störf, og þau þurfa að vera fjölbreytileg.  Atgervisflóttinn frá landinu, sem staðið hefur samfleytt allan vinstri stjórnar tímann, er algerlega óviðunandi, enda stórhættulegur fyrir þjóðfélagsþróunina og hagkerfisþróunina.  Það verður hið skjótasta að snúa atvinnuþróuninni við, svo að brottfluttir leiti í heimahagana eða "heim ins Reich", eins og sagt var annars staðar eftir mikla kreppu. 

Það er alger skömm að verklagi vinstri stjórnarinnar í þessum efnum sem öðrum, því að hún daufheyrist við ákalli "aðila vinnumarkaðarins", launþegasamtakanna og vinnuveitenda, um að hleypa fjárfestum að.  Sama er, hvort kínverska skáldið, sem vill verða stórbóndi á Grímsstöðum á Fjöllum, á í hlut, eða álframleiðendur, gagnaversmenn, einkarekin heilbrigðisþjónusta með erlendum sjúklingum í bland.  Alls staðar flækjast ráðherrarnir fyrir af ótrúlegri fákænsku, þröngsýni og fordómum.  Þeir gefa dauðann og djöfulinn í hagsmuni almennings í landinu, ef aðeins forstokkaðri, andvana kennisetningu sósíalismans (sameignarstefnunnar) er unnt að hampa. "Nómenklatúran" hefur aldrei látið sig hagsmunni almennings neinu varða.

Frá því, að fyrst var farið að setja olíu á tunnur í Pennsylvaníu árið 1859, hafa menn talið eldsneytisþurrð vera framundan.  Tæknin og frjáls markaður hafa þó séð til þess, að spár um eldsneytisþurrð hafa ekki rætzt.  Verð eldneytis hefur sveiflazt gríðarlega í raundollurum.  Hæst varð raunverðið árið 1918.  Um 1985 var verðið um 10 USD/tunnu, en náði 150 USD/tunnu árið 2008, og átti þetta háa orkuverð þátt í efnahagskreppunni, sem þá hófst.  Nú losar verð á olíutunnu 100 USD/tunnu.

Framfarabyltingin, sem nú á sér stað í Austur-Asíu, mun valda mikilli raunverðshækkun á orku.  Kínverjar tvöfölduðu rafmagnsvinnslu sína á 5 ára bilinu 2006-2010.  Talið er, að Indverjar muni fimmfalda raforkuvinnslu sína á tveimur áratugum, 2010-2030.  Undirstaða þessarar aukningar beggja þjóðanna er jarðefnaeldsneyti.  Þetta mun auka hraðann í aukningu koltvíildis í andrúmslofti. 

Árið 1958 var farið að mæla styrk koltvíildis í andrúmslofti.  Charles Keeling, bandarískur vísindamaður, mældi þá 315 ppm (hlutar úr milljón) á eldfjalli á Hawai.  Hálfri öld síðar mældist þessi styrkur 387 ppm, sem jafngildir aukningu um 1,44 ppm/ár.  Við 450 ppm er talið, að meðalhitastig á jörðunni muni hafi hækkað um 2°C frá upphafi iðnvæðingar, 1750.  Ef hækkunin verður meiri, getur hún orðið óviðráðanleg með svakalegum afleiðingum.  Við höfum því aðeins um hálfa öld til að stöðva aukninguna.  Af þessum sökum er ljóst, að eldsneytisorkugjafar geta ekki staðið undir aukningu raforkuvinnslu í heiminum.  Slíkt er tortímingarleið lífríkis á jörðu í núverandi mynd.  Þess vegna eru endurnýjanlegir og mengunarlitlir orkugjafar ómetanleg auðlind.

Við þessar aðstæður er Rammaáætlun, með alls konar fordildarlegri verndun, algerlega óboðleg þessum heimi.  Hún er ónothæf eftir meðferð ráðherranna á henni og aðeins til hliðsjónar í sinni upprunalegu mynd.  Við Verkfræði-og raunvísindadeild Háskóla Íslands hefur verið sýnt fram á, að allar virkjanir hingað til á Íslandi eru afturkræfar.  Vilji nýjar kynslóðir Íslendinga ekki starfrækja virkjanir, þá geta þeir hætt því og rifið þær.  Sama á við um flutningskerfi raforku.

Er líklegt, að svo verði ?  Nei, starfsemi virkjananna er sjálfbær og arðsöm.  Hælbítar orkuiðnaðarins halda því fram, að umsamið orkuverð sé of lágt.  Þar með gera þeir lítið úr samningamönnum virkjanafyrirtækjanna.  Sá, sem hér heldur á fjaðurstaf, getur staðfest, að ekki er flugufótur fyrir þessu, a.m.k. í tilviki Landsvirkjunar.  Þar á bæ hafa samningamenn náð beztu kjörum, sem markaðurinn var tilbúinn að láta í té á hverjum tíma.  Arðsemi Landsvirkjunar er slík, að ef hún mundi nú hætta að virkja, þá yrði hún eftir áratug gullgæs, sem gæfi eiganda sínum tugi milljarða kr í aðra hönd. Ef hún heldur áfram að virkja, er aðeins lengra í gullgæsartímabilið, en gulleggin verða þá þeim mun fleiri.    

Við Íslendingar eigum að stefna að því að verða öðrum óháðir um eldsneyti.  Eldsneytið eigum við að framleiða sjálfir með endurnýjanlegum orkulindum okkar, og í þessu augnamiði verður að vísa á bug ofstækisfullum verndarsjónarmiðum, sem vilja takmarka raforkuvinnslu við 30 TWh/a (terawattstundir á ári) eða minna á grundvelli eigin sérvizku.  Raforkuvinnslan nemur nú um 17 TWh/a.  Við getum hæglega virkjað 50-60 TWh/a af vatnsorku og jarðvarma og jafnvel meir, ef djúpboranir heppnast.    

Nú hefur aðeins um helmingur vatnsorkunnar og einn tíundi hluti jarðvarmaorkunnar verið beizlaður eða innan við þriðjungur þessara orkulinda samtals verið virkjaður.  Þjóðfélagið er í sárri þörf fyrir meiri vinnu, meiri fjárfestingar og meiri gjaldeyrisöflun.  Aukin orkuöflun er lykillinn að þessu öllu enn sem fyrr.  

Jakob Björnsson, fyrrverandi prófessor við Verkfræðideild Háskóla Íslands og lærifaðir þess, er hér handfjatlar lyklaborð, í Electrisitetslära, á grein í Morgunblaðinu þriðjudaginn 8. nóvember 2011, er hann nefnir:"Arnardalsvirkjun og Vatnajökulsþjóðgarður".  Þar bendir hann á þá staðreynd, að óheppilegt er að reisa orkuöflun til stórnotenda á jarðvarmavirkjunum vegna óvissu um viðbrögð jarðhitageymisins við mikilli nýtingu hans.  Við virkjun jarðgufu ber að fara hægt í sakirnar. Þetta er þörf ábending.  Ei er flas til fagnaðar.

Jakob leggur til, "að álverið (á Bakka) fái 75 % orku sinnar frá vatnsaflsvirkjun, Arnardalsvirkjun í Jökulsá á Fjöllum, í stað þess að reiða sig eingöngu á jarðhitavirkjanir, sem enn er mun minni reynsla af hérlendis en af vatnsaflsvirkjunum".

Þetta er afar skynsamleg og raunhæf tillaga frá fyrrverandi orkumálastjóra.  Auðvitað verður að nýta beztu fáanlegu tækni við orkuvinnsluna.  Saman fara hagsmunir íbúanna, fjárfesta og ferðafólks, því að Arnardalsvirkjun þarf ekki að snerta núverandi friðlönd og, svo að vitnað sé áfram í Jakob.:

"Jökulsá á Fjöllum verður ekki fyrir öðrum áhrifum af virkjuninni en þeim, að rennslið um Dettifoss minnkar, en þó ekki svo mikið, að tröllsvipur hans láti áberandi á sjá að sumri til."

Með þessum hætti er tæknin nýtt til að taka tillit til ólíkra hagsmuna, þ.e. náttúruskoðunar og orkuvinnslu.  Virkjanir fallvatna verða í næstu framtíð burðarstólpinn í vaxandi raforkuvinnslu í landinu.  Jarðvarmavirkjanir henta engan veginn til raforkuvinnslu einvörðungu vegna lágrar nýtni, rúmlega 10 %, en eru kjörnar sem aukabúgrein, þar sem not eru fyrir megnið af varmorkunni til annars. Jarðvarmavirkjanir nýtast vel, þar sem hitakærir efnaferlar koma við sögu, t.d. eldsneytisvinnsla. 

Þegar hugur er leiddur að framtíð orkuvinnslu á Íslandi má ekki gleyma tveimur orkulindum, sem enn hafa ekkert verið nýttar af Íslendingum, en það eru sjávarfallavirkjanir og vindorkan.  Þessi orkugnægð mun gera að verkum, að þrátt fyrir virkjun 30 TWh/a til útflutningsiðnaðar, þá verður samt nóg eftir til eldsneytisvinnslu og annarra nota.  

Þó er ljóst, að með slíkri stórfelldri orkunotkun innanlands verður ekkert eftir til rafmagnsútflutnings um sæstreng.  Þar er þó bættur skaðinn. Allt tal um, að sæstrengur muni bæta nýtingu orkukerfis Íslands er fótalaust, af því að slík framkvæmd stenzt ekki öðrum aðferðum snúning til að ná sama markmiði.  Sæstrengur til útlanda, annarra en Færeyja, er enn tæknilega útilokaður, og hann mun aldrei verða samkeppnihæfur.  Landsvirkjun mundi gera réttast í að kistuleggja þessa sæstrengsdraumóra sína.  Ástæðan er sú, að sæstrengur skapar sárafá störf hérlendis og markaðslausnir eins og sala afgangsorku og frjáls markaður með orku, t.d. að notendur megi selja orku, sem þeir ekki nota, en eiga rétt á, eru miklu hagkvæmari leiðir til að bæta nýtingu kerfisins. 

Með nýrri stjórn Landsvirkjunar og forstjóra, sem spyrtur er við vinstri stjórnina, og boðar stefnu gróðapunga í stað atvinnuuppbyggingar hérlendis, er Landsvirkjun komin langt frá upphaflegri stefnu sinni frá 1965 á dögum Viðreisnarstjórnarinnar, og það er miður.  

  

 

   

Athugasemdir

[Ómar Ragnarsson, 17.11.2011 kl. 21:54]

Rétt er það að Einar Ben var á undan sinni samtíð og sá nauðsyn þess að virkja fallvötn til þess að Íslendingar kæmust út úr myrkum moldarkofum.

En hann væri líka á undan samtíð sinni, ef hann væri uppi nú og sæi, að græðgi okkar er að snúa þessu á haus. 

Það er fyrir löngu búið að koma okkur út úr torfkofunum og virkja fjórfalt meira rafmagn en við þurfum til venjulegra og eigin nota. 

Ef Einar hefði mátt ráða um 1920 hefði Gullfoss verið virkjaður og hlotið sömu örlög og Rjukan í Noregi, sem breyttist úr því að vera helsta aðdráttarafl ferðamanna óvirkjaður í það að vera þurrkaður upp. 

Nú er nýbúið að leggja heilsársveg að Dettifossi en með hugmyndum um virkjun hans yrði hann þurr á veturna og svipur hjá sjón þessar vikur á sumrin sem hann fengi að renna og alls ekki hægt að auglýsa hann sem aflmesta foss Evrópu. 

Ljóðið Dettifoss eftir Einar er magnað og merkilegt.  Það er ort á tímum rafmagnsleysis þjóðar í landi án vega eða varanlegs húsakosts. 

Ljóðið er eitt mótsagnakenndasta ljóð sem ort hefur verið því að skáldið skynjar mátt og dýrð fossins óbeislaðs og mærir það í öðru orðinu, en er dásamar líka rafaflið, sem úr honum megi vinna. 

Það segir mér að þegar fyrir löngu er náð takmarkinu um að færa þjóðinn rafmagn myndi Einar aftur verða á undan sinni samtíð og berjast fyrir því að Dettifoss geri það sama og Gullfoss nú, að skapa meiri verðmæti óbeislaður en beislaður. 

[Bjarni Jónsson, 17.11.2011 kl. 22:55]

Þakka þér kærlega fyrir gott og málefnalegt innlegg þitt, Ómar, í umræðuna hér að ofan.  Ekki skal ég deila við þig um það, hvers konar málflutning téður Einar Benediktsson hefði tamið sér, væri hann á aldur við okkur eða yngri.  Þú kannt að hafa rétt fyrir þér um það, hvaða stefnu hann hefði þá tekið, en þó er vert að benda á athafnaþáttinn í fari Einars.  Hann var ríkur. 

Það eru öndverðar skoðanir um landnýtingarmálin í landinu, eins og hér á síðunni endurspeglast, og það ber að láta þjóðina njóta vafans.  Hún getur höggvið á hnútinn, eins og Alexander mikli forðum, í þjóðaratkvæðagreiðslu um viðkvæm deilumál.  Fyrirfram verður þá að ríkja samkomulag um að hlíta slíkum úrskurði.

Með góðri kveðju /