Evrópa 2012

Enn á ný veldur Evrópa vandræðum á heimsvísu.  Vandræðin eiga, eins og oft áður, rót sína að rekja til metnaðar Frakka og Þjóðverja til áhrifa á heimsmál og til óeiningar og samkeppni á milli þeirra. 

Evrópusambandið, ESB, eða öllu heldur forverar þess, Evrópubandalagið og Kola-og stálbandalagið, var ekki stofnað til að verða sambandsríki, eins og búrókratar og seinni tíma stjórnmálamenn hafa þó þróað það í áttina að, heldur til að verða tollabandalag, sem samtvinnaði viðskiptahagsmuni ríkjanna. 

Þetta var raunhæft markmið og þótti vera nóg til að tengja hagsmuni ríkjanna saman.  Tollabandalagið var síðan þróað í Innri markaðinn með frelsunum fjórum, sem ætti að vera nauðsynleg og nægjanleg samtvinnun hagsmuna.  Brezka ríkisstjórnin og fleiri eru þeirrar skoðunar, að framsal valda frá þjóðkjörnum þingum standist ekki lýðræðiskröfur, sé spor aftur á bak, allt of kostnaðarsamt og hlaði undir búrókrata í Brüssel, en komi almenningi að engu gagni. Bretar stefna nú á endurheimt valda frá Brüssel-búrókrötum til þjóðþingsins.   

Miklu fremur gildir þetta um hagsmuni smáríkja en um hagsmuni Bretlands.  Aðild Íslands að Innri markaðinum hefur verið undirstaða hagþróunar á Íslandi síðan 1994 til góðs og ills.  Útflutningsatvinnuvegir okkar hafa haslað sér völl á Innri markaðinum, en einnig fjárglæframenn, sem stunduðu glæfraviðskipti í krafti frelsis fjármagnsflutninga.  

Þegar kemur að því að undirgangast stofnsáttmála ESB með fullveldisafsali, sem því fylgir, t.d. varðandi umráðarétt yfir auðlindum á láði og legi, er einfaldlega of langt gengið til að sú áhætta sé takandi, enda er ekkert, sem knýr á um að úthýsa meiri völdum um lagasetningu og auðlindanýtingu til ESB.  Öndverðar skoðanir við þetta bera merki nauðhyggju og ýmislegs annars, sem óþarfi er að tíunda hér.

Nú stendur ESB á krossgötum.  Hönnuðum evrunnar láðist að reikna með fjárhagsáföllum, eins og fjármálakreppunni 2008 í kjölfar yfirspennts fjármálamarkaðar.  Þá var heldur enginn viðbúnaður við yfirskuldsetningu einstakra ríkissjóða evrulands.  Það er reyndar líklegt, að einhverjum hönnuðanna hafi dottið þessi staða í hug, sem nú er upp komin, en stjórnmálamenn slegið ráðstafanirnar út af borðinu, af því að þá hefði undirbúningurinn tekið mun lengri tíma en ella og jafnvel ekkert orðið úr stofnun evrunnar.

Kanzlari Þýzkalands boðaði þjóð sinni í nýársávarpi enn meiri erfiðleika evrunnar á nýju ári en árið 2011.  Sama gerði forseti Frakklands, en sá er munurinn, að Frakkar munu á árinu 2012 verða stór hluti af vandamálinu vegna ótrúar alþjóðlegs fjármálakerfis á hagkerfi Frakklands, veikrar stöðu franskra banka og forsetakosninga í landinu.

Þjóðverjar eru hins vegar mjög á varðbergi, vegna þess að þeir vita, að allir björgunarleiðangrar verða aðallega kostaðir af þeim.  Væntingar um björgunarleiðangra að norðan muni og slæva sjálfsbjargarviðleitni vandamálaþjóðanna, telja þeir réttilega.  Sambandsþingskosningar verða árið 2013, og þeim stjórnmálamönnum, sem ekki gæta hagsmuna þýzkra skattgreiðenda, mun verða refsað.  Þýzkir stjórnmálamenn eru meðvitaðir um þetta, og þess vegna standa þeir gegn sameiginlegri skuldabréfaútgáfu evrulands, sem Frakkar hafa barizt fyrir.  Evran er þýzku hagkerfi hagfelld, af því að hún er veikari en þýzkt mark væri, og slíkt léttir undir með þýzkum útflutningi.  Hins vegar fer herkostnaður evrunnar vaxandi, og tvær grímur eru að renna á marga Þjóðverja í valinu á milli evru og marks af þessum sökum, og mikill leiði að grípa um sig á meðal þjóðarinnar vegna getuleysis stjórnmálamanna við lausn vandans.

Douglas Mc Williams, forstöðumaður CEBR, Center for Economic and Business Research, telur, að evran muni senn líða undir lok í sinni núverandi mynd.  Hjól gríska hagkerfisins eru að stöðvast, og þjóðargjaldþrot blasir við Grikkjum á þessu ári.  Grikkjum verður ekki vært á evrusvæðinu og verða sennilega fyrstir út úr þessari ægilegu spennitreyju, og líklegt er, að Ítalir muni þá fylgja í kjölfarið.  Ítalir stefna fram af hengifluginu, og það er líklega rétt, sem Tremonti, fyrrverandi fjármálaráðherra Ítalíu sagði: "Ef ég fell, þá fellur Ítalía.  Ef Ítalía fellur, þá fellur evran."  Það mun verða talið henta, að Ítalía segi fyrr skilið við evruland en hún verði gjaldþrota.

Þegar þessi staða verður upp komin, mun allt verða á hverfanda hveli í ESB.  Úrræði Merkozy er sameiginleg stjórn ríkisfjármála allra evrulandanna.  Slíkt fullveldisframsal stenzt vart stjórnarskrá Þýzkalands og fleiri landa, og stjórnmálalegur áhugi á þessari leið er takmarkaður víða.  Loft er því lævi blandið.  Það má líkja Evrópu 2012 við vígvöll, annars konar en 1812 eða 1942, en þessi misheppnaða mynttilraun getur leitt fjárhagslegar hörmungar yfir íbúana.  Skammt er á milli neyðarfunda Merkozys, en nú fer þeim að fækka.  Ekki mun staðan skána eftir valdatöku sameignarsinna í Elysée. 

Bretland hefur dregið sig í hlé og bíður átekta. Það er gott herbragð hjá þeim.  Frakkar hafa stuggað við þeim, en það er viss skilningur á milli Berlínar og Lundúna, eins og stundum áður.  Danir eru í þeirri óþægilegu stöðu að þurfa að bera klæði á vopnin næstu 6 mánuðina í Brüssel.  Sænska hagkerfið blómstrar með sína krónu, og Norðmenn smyrja sitt dýra hagkerfi með olíu úr sinni lögsögu.  Hvað gerir Ísland við þessar aðstæður ?

Evrópa er aðalmarkaðssvæði Íslands um þessar mundir.  Innri markaður ESB er Íslandi mikilvægur, en ESB hefur farið hroðalega að ráði sínu með mynttilraun, sem er um það bil að misheppnast með hrikalegum afleiðingum fyrir hagkerfi álfunnar. Evran er tekin að hefta hagvöxt evrulands, nema í Þýzkalandi og í löndum með svipaða hagstjórn.  Við þessar aðstæður er ekki glóra í því fyrir Íslendinga að binda trúss sitt við ESB.  Auðvitað eigum við að selja þeim það, sem þeir þurfa á að halda og geta greitt samkeppnihæft verð fyrir, en til að tryggja vöxt íslenzka hagkerfisins og samkeppnihæf laun er orðið ljóst, að innganga í ESB og upptaka evru er ekki lausnin, heldur þvert á móti að hafa heiminn allan undir og kappkasta styrka og trausta hagstjórn til langframa.  

Það er rangt mat, að sjálfstæð mynt hafi verið Akkilesarhæll Íslendinga.  Hagvöxtur hefur fram að Hruni verið meiri en víða annars staðar í Evrópu.  Akkilesarhællinn hefur verið ríkisfjármála-og peningamálastjórnunin, sem hefur leitt til óðaverðbólgu og gengisfellinga.  Upptaka erlendrar myntar er eins og að míga í skóinn sinn í kulda.  Hér yrði fljótlega gríkskt ástand.  Það verður að ná tökum á ríkisfjármálunum og peningamálunum, t.d. að uppfylla öll Maastricht skilyrðin til lengdar, og þá verða okkur allir vegir færir. 

Þetta er ekki flókið verkefni, og aðferðirnar eru þekktar.  Vilji er allt, sem þarf, vilji meirihluta Alþingismanna og þar með vilji meirihluta þjóðarinnar, er það, sem þarf.  Þetta snýst um sparnað einstaklinga í stað neyzlusóunar og aðhald með útgjöldum hins opinbera, ríkis og sveitarfélaga.

Til að ná jákvæðum jöfnuði á ríkisútgjöldin er lausnin ekki að eyðileggja þjónustustigið, t.d. með banni á endurnýjun tækjabúnaðar, heldur að koma að samkeppni um þjónustuna, sem hið opinbera stendur þó straum af.  Til að auka tekjur hins opinbera er vonlaus leið að hækka skattheimtu í kreppu, eins og vinstri stjórnin af þráhyggju einni saman heldur áfram að gera.  Það á að stækka kökuna, breikka skattstofnana með því að tvöfalda fjárfestingar frá því, sem nú er, og koma öllum til vinnu, sem vilja.  

Hvernig verða fjárfestingar örvaðar ?  Stjórnvöld gegna mikilvægu hlutverki við að skapa aðlaðandi fjárfestingarumhverfi. Núverandi stjórnvöld hafa haldið þveröfuga leið, verið eins og umsnúin endagörn í garð fjárfesta og virkað fráhrindandi.  Téð hegðun þarf ekki að koma á óvart.  Vinstri grænir og forverar þeirri í stjórnmálalega litrófinu á Íslandi hafa alla tíð barizt gegn erlendum fjárfestingum og öðru, sem tengir Ísland við Vesturlönd.  Samfylkingin hefur verið mjög vandlát á fjárfestingar og í raun klofin í afstöðunni til erlendra fjárfestinga.  Hún gein þó við kínverska Hólsfjallaskáldinu.  Þessi tvíræða afstaða Samfylkingarinnar til erlendra fjárfestinga er í algerri mótsögn við ákafa baráttu hennar við að troða Íslandi inn í brennandi rústir ESB.  Kjarni Innri markaðarins eru frelsin fjögur; þar á meðal frjáls flutningur fjármagns.  Dálæti Samfylkingarinnar á ESB er þess vegna með öllu óskiljanlegt.  Samfylkingin er langt vinstra megin við leiðarljós ESB.

Undirstaða stefnubreytingar stjórnvalda, er leitt geti landsmenn upp úr táradal vinstri stjórnar Jóhönnu og Steingríms, verður skattalækkun, þ.m.t. tekjuskattur fyrirtækja, rafskattur, fjármagnstekjuskattur og að sjálfsögðu tekjuskattur einstaklinga.  Trygging þarf að koma fyrir því, að enginn kolefnaskattur verði hér lagður á iðnaðinn eða aðra atvinnuvegi.  Það ber að afnema hann á öllu eldsneyti í landinu þar til rafknúin ökutæki eða mengunarminna eldsneyti verður raunverulegur valkostur í landinu.  Annars stilla stjórnvöld landsmönnum upp við vegg, þaðan sem þeir eiga sér ekki undankomu auðið, nema að nota strætisvagna, sem í mörgum tilvikum er ekki raunverulegur valkostur. 

Þá situr eftir útblástursgjald, fari útblástur koltvíildis yfir ákveðin mörk.  Þar geta fyrirtæki keppt á grundvelli tækni, og þar er þess vegna hvati innbyggður til minni losunar.

Verðlagning orkunnar er auðvitað lykilatriði fyrir fjárfestana.  Kostnaðarverð raforku er í Rammaáætlun gefið upp sem 2,2 - 3,3 MUSD/MW frá vatnsaflsvirkjunum og 2,5 MUSD/MW frá jarðgufuvirkjunum.  Ef reiknað er með stofnkostnaðinum 3 MUSD/MW og 10 % bætt við vegna tengikostnaðar, þ.e. stofnkerfisins, fæst kostnaðarverð raforku á Íslandi við aðveitustöðvarvegg álvers 20 mill/kWh m.v. 8 % vexti og afskriftir á 30 árum.  

Nú er orkan seld til allra álveranna á Íslandi við mun hærra verði, og þess vegna er bullandi gróði hjá Landsvirkjun, eins og þróun eiginfjárstöðu fyrirtækisins ber vitni um.  Orkuveita Reykjavíkur berst tímabundið í bökkum, en orsakanna fyrir því er varla að leita í orkusamningum við Norðurál, sem er eina álverið, sem kaupir af þeim orku.  Eðli jarðgufuorkuvera er og allt annað en vatnsorkuvera; t.d. er endingartíminn styttri og viðhaldskostnaður miklu hærri.

Meðalverð á raforku til álvera í heiminum er u.þ.b. 35 mill/kWh.  Orkuverð til nýrra álvera er yfirleitt ekki hærra, en sé það borið saman við kostnað við vinnslu og flutning á Íslandi, sést, að það er gott borð fyrir báru til samninga um niðurstöðu, sem getur verið báðum í hag.

Það er athyglivert, að þrátt fyrir aðild Íslands að Innri markaði EES, hefur fjárfestingarfé ekki streymt til Íslands þaðan, heldur hefur sá fjárstraumur að mestu leyti verið lánsfé, þó að undantekning sé Becromal.  Fjárfestingarnar hafa aðallega komið að vestan, t.d. Alcoa, Century og Rio Tinto Alcan og að austan, t.d. fé í Járnblendiverksmiðjunni.  Þessir fjárfestingaraðilar hafa séð sér hag í aðgengi með vörur sínar að Innri markaðinum.  Hvers vegna Evrópumenn hafa ekki séð sér leik á borði að fjárfesta hér, er ekki gott að segja um.  Fjárfestingarumhverfið á Íslandi verður vafalaust meira aðlaðandi, þegar stöðugleika hefur verið náð í hagkerfinu með niðurgreiðslu skulda, jákvæðum jöfnuði í ríkisrekstri og lágri verðbólgu (2 %).  Þar með skapa Íslendingar sér mikla samkeppnihæfni við útlönd.  Við þurfum að hækka í einkunn sem aðlaðandi fjárfestingarland frá því að vera þar í flokki með Zimbabwe Mugabes til að verða í flokki með Svíþjóð Rehns.