Sæstrengur í sjónpípu

Menn verða að gera upp hug sinn til eins grundvallaratriðis um aflsæstreng á milli Íslands og Skotlands áður en lengra verður haldið rannsóknum á fýsileika þessa fyrirbrigðis: 

Viljum við nýta raforku frá íslenzkum virkjunum alfarið innanlands, eða viljum við reisa á Íslandi mannvirki til að vinna raforku og flytja hana til útlanda að uppfylltum ákveðnum skilyrðum ?

Höfundur þessa vefseturs er þeirrar skoðunar, að þau inngrip í náttúruna og breytingar á upphaflegu umhverfi, sem í sumum tilvikum vissulega má kalla fórnir, séu þá aðeins verjanleg, að ávinningurinn komi fram í styrkingu innviðanna á Íslandi, t.d. iðnvæðingu, með allri þjónustunni, sem hún þarfnast, og vel launuðum störfum vegna samkeppnihæfs verðs raforkunnar og mikillar framleiðni, sem stórnotkun raforku venjulega leiðir til.

Höfundur er reyndar þeirrar skoðunar, að þá fyrst muni fjandinn losna úr grindum, þegar menn sjá stórkarlalegar línulagnir, sem safna saman gríðarlegu afli, rúmlega á við eina Kárahnjúkavirkjun, nefnd eru 700 MW, og flytja þetta afl niður að landtökustað sæstrengs einhvers staðar á Suðaustanverðu landinu. 

Það er hreinn barnaskapur að ímynda sér, að um annað eins og þetta geti orðið bærileg sátt í landinu.  Nefna má, að sá hópur manna, sem telur iðnvæðingu landsins ákjósanlega leið til gjaldeyrisöflunar og sköpunar fjölbreytilegra og vel launaðra starfa, mun snúast öndverður gegn þessum framkvæmdum af ástæðum, sem taldar verða upp í þessari grein.  Þeir munu snúa bökum saman með öðrum náttúruverndarsinnum, þó ekki þeim, sem nota náttúruvernd sem yfirvarp fyrir andstöðu sína við iðnvæðingu og alþjóðlega fjárfestingu í landinu, því að þessir aðilar láta sér sæstrengsundirbúning vel lynda.  Skáka þá baráttumenn sæstrengs í því skjólinu, að enginn veggur sé svo hár, að asni klyfjaður gulli komist ekki yfir hann ?

Eins og bent er á í forystugrein Morgunblaðsins þriðjudaginn 2. júlí 2013, þá varð það niðurstaða Ráðgjafarhóps um sæstrengsundirbúning og aðkeyptra ráðgjafa hans að taka nú upp viðræður við brezk stjórnvöld um mögulega orkusölu þangað.  Yfirvöldum er eindregið ráðlagt hér að verða sér ekki til minnkunar með slíku óðagoti, því að þessi sæstrengur verður aldrei barn í brók.  Ef stjórnvöld ana út í slíkt, verður það feigðarför, sem endar úti í fúamýri, eins og umsóknin um aðild að Evrópusambandinu, ESB.  Það er dálítið kindugt, að sömu "fígúrur" skjóta upp kollinum í þessu sæstrengsmáli og steyttu á skeri í ESB-fleytu Samfylkingarinnar.  Að vanda er ritstjórn Morgunblaðsins með á nótunum og er með heilbrigðari dómgreind en téður ráðgjafarhópur.  Ritstjórnin hefur haft veður af því, að fótunum hafi þegar verið kippt undan öllum hugsanlegum hagnaði í þessum viðskiptum næstu hálfu öldina hið minnsta með nýrri tækni við vinnslu eldsneytisgass.     

Þarna liggur hundurinn grafinn.  Það er ekki feitan gölt að flá með þessu sæstrengsævintýri.  Það þarf aðeins litla reikningsæfingu til að sannfærast um, að flutningskostnaður raforku um téðan sæstreng er svo hár, að það verður aldrei hægt að fjárfesta í virkjunum á Íslandi með arðsömum hætti með það að augnamiði að selja orkuna frá þeim inn á sæstreng.  Ótryggð orka í kerfinu er svo lítil, að sala á henni til útlanda mun aldrei geta fjármagnað sæstreng frá Íslandi til Skotlands.  Þar að auki er allt of áhættusamt að eiga enga afgangsorku í íslenzka kerfinu, en vera algerlega háður varaafli um 1100 km leið eftir einni jafnstraumstaug ! 

Í viku 26/2013 birti ráðgjafarhópur á vegum Iðnaðarráðuneytisins áfangaskýrslu sína um forathugun á fýsileika téðs sæstrengs.  Ekki verður séð, að tilburðir séu uppi þar um að reikna út líklegasta flutningskostnað raforku um slíkan sæstreng, en slíkt ætti þó að vera forsenda framhaldsrannsókna.  Ef slíkir útreikningar gefa til kynna, að ólíklegt sé að orkuflutningur alla þessa leið geti nokkurn tímann orðið arðbær, þá er einboðið að ríkisfyrirtæki á borð við Landsvirkjun og stofnun á borð við Orkustofnun hætti öllu vafstri í kringum andvana fædda hugmynd.  Höfundur hefur reiknað þennan flutningskostnað á grundvelli eftirfarandi forsendna: 

1. Kostnaður við sæstreng ásamt tengimannvirki hans í landi, afriðlum, áriðlum og loftlínum, er 500 milljarðar ISK eða 4 milljarðar USD (bandaríkjadalir).  Höfundur telur þetta líklegasta kostnaðinn, og hann er á bilinu, sem téður ráðgjafarhópur gefur upp sem mögulegan kostnað.
2. Aflflutningsgeta mannvirkjanna er 700 MW (nefnd af Ráðgjafarhópinum).
3. Árlegur orkuflutningur er að jafnaði 4200 GWh/a (svipað og hjá Ráðgjafarhópinum).
4. Árlegur rekstrarkostnaður strengs og tengdra mannvirkja nemur 3,0 % af stofnkostnaði eða 120 MUSD/a.
5. Orkutöp í streng, afriðlum, áriðlum og tengilínum eru 10 % af orkunni, sem framleidd er til flutnings.  Áætlaður tapskostnaður nemur þá 42 MUSD/a.
6. Ávöxtunarkrafan er 10 %, því að hér er um tæknilega og fjárhagslega áhættusama fjárfestingu að ræða.
7. Afskriftatíminn er 25 ár, sem er ríflega áætlað, því að þetta gæti verið tæknilegur afskriftartími (ending).
8. Með hefðbundnum núvirðisreikningum fæst nú árlegur kostnaður mannvirkjanna K=600 MUSD/a

Flutningskostnaður raforku um mannvirkin fæst þá:

F=143 USD/MWh

Um þessar mundir er fáanlegt verð fyrir orku af þessu tagi líklega 70-100 USD/MWh og sveiflast með framboði og eftirspurn.  Meðalverðið er fremur á niðurleið vegna minnkandi eftirspurnar og aukins framboðs á ódýrum kolum og eldsneytisgasi.  Ráðgjafarhópurinn spáir því, að árið 2030 muni fást verð á bilinu 94-130 EUR/MWh eða 120-160 USD/MWh.  Að slíkt raunverð fáist í langtímasamningum að um 15 árum liðnum skal draga í efa á grundvelli stórlækkunar orkuverðs í Bandaríkjunum, BNA, og víðar í heiminum undanfarin 2 ár vegna aukin framboðs á jarðgasi, sem unnið er með nýrri tækni, "fracking" eða sundrun.  Framboð á þessu gasi mun vara í eina öld eða svo, svo að þessi orkuverðslækkun mun óhjákvæmilega ná til Evrópu. 

Af þessu má draga þá ályktun, að líklegast þurfi að borga með þeirri orku, sem send yrði frá Íslandi um sæstreng til Bretlands, og þess vegna er enginn viðskiptalegur grundvöllur fyrir virkjunum á Íslandi, sem framleiða eiga fyrir erlendan markað.

Ráðgjafarhópurinn nefnir þá þann möguleika að senda umframorku í kerfinu til útlanda.  Nokkrir alvarlegir meinbugir eru á þessari hugmynd.  Ráðgjafarhópurinn nefnir, að í samtengdu raforkukerfi Íslands muni umframorkan nema 1300 GWh/a eða um 7 % af núverandi orkuvinnslu.  Þetta samsvarar 150 MW allan ársins hring.  Það stenzt alls ekki, að 150 MW sé unnt að ráðstafa inn á sæstrenginn, því að þá verður ekkert reiðuafl eftir í kerfinu til að taka við álagssveiflum og vera til taks í bilunartilvikum.  Téð umframorka, 1300 GWh/a, verður alls ekki til reiðu, nema vatnsbúskapur sé góður bæði sunnan og norðan heiða, en slíkt er sjaldgæft á sama árinu.  Hér eru þess vegna tveir fuglar í skógi, en enginn í hendi, og sæstrengsdraumórarnir líkjast skógarferð í leit að þessum fuglum.

Hugmyndafræðin á bak við það að senda alla umframorku úr landi er mjög áhættusækin.  Hún getur hreinlega leitt til þess, að öll miðlunarlónin verði tæmd í janúar-febrúar, og menn verði þá að reiða sig á "hund að sunnan" fram í maí.  Ef hundurinn bilar, fer allt íslenzka þjóðfélagið á hliðina.  Það er miklu skynsamlegra og eðlilegra að setja umframorku á markaðinn innanlands í góðum vatnsárum sem afgangsorku á um þriðjungsverði m.v. forgangsorku en gæla við skýjaborgir, eins og hér hafa verið raktar. 

Þann 29. júní 2013 birtist í Fréttablaðinu í tilefni téðrar áfangaskýrslu Ráðgjafarhópsins greinin "Mikilvægum áfanga náð", eftir Hörð Arnarson, forstjóra Landsvirkjunar.  Grein þessi er gagnrýni verð að mati höfundar þessa pistils, og fer gagnrýnin hér á eftir.  Tilvitnanir í téða grein eru rauðletraðar:

"Það er sérstaklega ánægjulegt fyrir Landsvirkjun, sem hefur alla tíð lagt áherslu á nauðsyn breiðrar sáttar um svo stórt verkefni, hversu góð samstaða varð í ráðgjafahópnum ...  ."

Það er algerlega borin von hjá forstjóra Landsvirkunar, að "breið sátt" geti orðið um það að selja orku til útlanda um sæstreng.  Það eru ríkir hagsmunir í landinu fyrir því, að sá raforkuútflutningur, sem fram fari frá Íslandi, sé og verði á formi framleiðsluvara, einkum hinnar orkukræfustu mælt í kWh/kg, þ.e.a.s. áls.  Hvernig getur forstjórinn haldið því fram, að eining sé í ráðgjafarhópinum, þegar svo virðist sem Orkustofnun vilji miða við útflutning afgangsorku en Landsvirkjun við útflutning forgangsorku að stofni til ? 

"Í skýrslunni kemur fram, að vísbendingar eru um, að lagning sæstrengs milli Íslands og Bretlands geti reynst þjóðhagslega arðsöm að nokkrum skilyrðum uppfylltum, m.a. ef tækist að semja við gagnaðila um hagstæð kjör á seldri orku með tiltölulega miklu öryggi og til nokkuð langs tíma."

Þessi texti Harðar segir nákvæmlega ekki nokkurn skapaðan hlut.  Ef þetta er niðurstaða ráðgjafarhópsins í júní 2013, þá er vinna hans fram að þeim tíma einskis virði.  Þetta kalla Norðmenn "tullprat" og má þýða sem þvætting.  Hér eru sem sagt skýjaborgir á ferð. 

"Tenging við evrópska raforkumarkaði, eins og breskan markað, getur verið einstakt tækifæri fyrir Íslendinga til að hámarka afraksturinn af orkuauðlindunum."

Eins og útreikningar höfundar þessa pistils bera með sér, er þessi texti forstjórans hrein fásinna, enda ekkert "í kortunum", sem bendir til arðsamrar orkusölu um búnað, sem hefur enn ekki tekizt að hanna. 

"Við getum selt þá umframorku, sem er alla jafna í kerfinu, en iðnaður getur ekki nýtt."

Þetta er meinloka hjá forstjóranum.  Ein af forsendum fyrir því, að svona gríðarleg fjárfesting fái staðið undir sér, er, að nýtingartími sé hár, þ.e. að árlegt orkuflæði um strenginn jafngildi fullu álagi í a.m.k. 6000 klst á ári.  Umframorka í kerfinu er mjög breytileg frá ári til árs, og þess vegna er ekki glóra í að ætla að reisa rekstur mannvirkjanna á umframorku.  Hitt er, að fari umframorkan til útlanda, þá verður orkuöryggi og jafnvel aflaðgengi innanlands háð sæstrengnum og mannvirkjum hans.  Slíkt óöryggi getur íslenzkur almenningur og íslenzkt athafnalíf engan veginn sætt sig við.  Það er miklu nær fyrir Landsvirkjun að leggja rækt og alúð við markað innanlands fyrir ótryggða orku.  Ef Landsvirkjun þykir þetta of lítill markaður fyrir sig, er alveg fundið fé að framleiða ál og geyma það til útflutnings, þegar álverðið er hátt.  Það er áhættulítil geymsla á fjármunum.  

"Fjölmörg ný og spennandi störf og tækifæri geta skapast.  Verðmætasköpunin getur orðið umtalsverð."

Hörður Arnarson bítur höfuðið af skömminni með þessari fullyrðingu, sem hann útskýrir ekkert nánar.  Það, sem hann berst fyrir með þessum sæstrengsbægslagangi, er útflutningur starfa frá Íslandi.  Rafmagnið skapar störf með smíði, uppsetningu og rekstri framleiðslutækjanna, sem nýta það.  Það verða auðvitað til störf í landi í 3-4 ár á meðan verið er að reisa mannvirkin, en sárafá störf verða til við rekstur mannvirkjanna.  Hitt er annað, að verkefnið er afar áhugavert verkfræðilegt viðfangsefni, og það þarf þróaða verkfræði til að aðlaga íslenzka raforkukerfið téðri tengingu við útlönd, svo að snurðulaus verði.

"Fyrir utan breiða sátt um verkefnið hefur Landsvirkjun lagt áherslu á, að tvennt komi til lagningar sæstrengs.  Annars vegar, að iðnfyrirtækjum verði áfram tryggð samkeppnishæf kjör á raforku, þannig að þau geti áfram vaxið á Íslandi."

Það er tómt mál að tala þannig, að tenging við Stóra-Bretland með flutningsgetu, er nemur þriðjungi af uppsettu afli á Íslandi, muni ekki leiða til þess, að verðlagning raforku til iðnaðar í landinu muni leita í átt til verðsins á hinum enda strengsins.

Þrátt fyrir það, að tengingar Noregs um sæstrengi við meginland Evrópu nemi aðeins um einum tíunda hluta hins íslenzka hlutfalls af uppsettu afli, þá hafa norsku sæstrengirnir valdið gríðarlegum verðhækkunum og verðsveiflum á raforku í Noregi.  Afleiðingarnar hafa orðið alvarlegar fyrir stóriðjufyrirtæki, sem hafa verið með orkusamninga, sem runnið hafa út undanfarin ár, t.d. SÖRAL á Húsnesi í Vestur-Noregi.  Álver þetta hefur ekki náð samningum um orkuverð, sem það getur lifað við með samkeppnihæfum hætti.  Þetta er nýtt af nálinni og gjörbreyttum raforkumarkaði í Noregi með tilkomu sæstrengjanna er kennt um.  Þetta stangast algerlega á við það, sem Hörður Arnarson heldur fram annars staðar í grein sinni, en ekki verður hirt um að vitna til beint hér. 

"Hins vegar, að raforkuverð til almennings hækki ekki óhóflega.  Engar líkur eru til þess, að raforkuverð til almennings margfaldist, eins og stundum er haldið fram, enda er munur milli landa ekki margfaldur í dag."

Hvað gengur forstjóra Landsvirkjunar, Herði Arnarsyni, til að halda þessum ósannindum að fólki ?  Annaðhvort er um fáfræði að ræða eða vísvitandi blekkingartilburði.  Það var ekki merkileg gagnaöflun höfundar, sem leiddi til eftirfarandi niðurstöðu í UScents/kWh til almennings í níu löndum:

• Ísland 9-10: hlutfall 1,0
• Bandaríkin 8-17: hlutfall 1,3
• Frakkland 19: hlutfall 2,0
• Bretland 20: hlutfall 2,1
• Finnland 21: hlutfall 2,2
• Svíþjóð 27: hlutfall 2,8
• Belgía 29: hlutfall 3,1
• Þýzkaland 31: hlutfall 3,3
• Danmörk 40: hlutfall 4,2

Ofangreind upptalning ber með sér, að raforkuverð til almennings erlendis er í mörgum tilvikum á bilinu tvisvar til rúmlega fjórum sinnum hærra en á Íslandi.  Það er orðhengilsháttur að halda því fram, að "munur milli landa (sé) ekki margfaldur í dag".

"Iðnaðar-og viðskiptaráðherra mun nú fara yfir tillögur hópsins og ákveða næstu skref, en íslensk stjórnvöld þurfa að móta sér afstöðu til verkefnisins.  Landsvirkjun hefur miðað við, að niðurstöður frummats liggi fyrir í lok þessa árs, og að þá getum við verið tilbúin að leggja til næsta skref af okkar hálfu, hvort ráðist verði í dýrar og umfangsmeiri rannsóknir á verkefninu."

Það er skemmst frá að segja, að á grundvelli þessarar áfangaskýrslu og upplýsinga í þessari vefgrein og annars staðar, ætti ráðherra ekki að verða skotaskuld úr að móta sér og ráðuneytinu afstöðu til téðs aflsæstrengs.  Hann er efnahagslegt og stjórnmálalegt glapræði fyrir stjórnmálamenn, enda geta þeir ekki með nokkru móti látið bendla sig við eða tekið ábyrgð á því, að opinberu fé sé að svo komnu sólundað í jafnfánýta hugmynd og þessa.  Eru ekki vítin til að varast þau ? 

 

     

  

 

 

 

 

      

        

 

Athugasemdir

[Ívar Pálsson, 5.7.2013 kl. 18:15]

Takk fyrir greinargóða úttekt, Bjarni. Það þarf að vísu varla slíkt til að sjá að Ísland yrði aðeins auðlinda- hráefnisseljandi með þessum streng, en þetta svarar flestum spurningum. Þessi hugmynd er með síðustu leifar af Euro- ídealisma Samfylkingarinnar, sem er að hverfa.

[Bjarni Jónsson, 5.7.2013 kl. 22:22]

Sæll, Ívar;

Það má til sanns vegar færa, að greinin hefði getað heitið: "Stóra-Berta dregin fram".  Nú er að verða tímabært, að mínu mati, að leggja þennan furðulega sæstrengsundirbúning á hilluna og fara að beina kröftum Landsvirkjunar að því að styðja við styrkingu innviðanna hér innanlands, eins og hún var stofnuð til.  Umræðan um ráðstöfun orkulindanna er á villigötum á meðan fjöldi manns kembir kúluna við að búa í haginn fyrir orkuútflutning, sem getur ekki borið sig í fyrirsjáanlegri framtíð.  Það er rétt, að ný stjórnvöld taki nú af skarið í þessum efnum og láti fréttast, að frekari sóun í þessa veru verði ekki liðin. 

Með góðri kveðju /