Um afhendingaröryggi raforku

Stofnkerfi raforkuvinnslu og -flutnings hefur tekið stakkaskiptum í tengslum við uppbyggingu málmiðnaðar í landinu, eins og gerð verður grein fyrir í vorhefti tímaritsins Þjóðmála 2014.

Árið 1969 lá aðeins ein 220 kV lína frá Búrfellsvirkjun til aðveitustöðvarinnar á Geithálsi, sem þjónaði höfuðborgarsvæðinu og hinu nýreista álveri Íslenzka Álfélagsins hf í Straumsvík. Þessi veika tenging álversins og höfuðborgarsvæðisins við virkjanirnar leiddi auðvitað iðulega til alvarlegs straumleysis álversins og orkuskerðinga þar og hjá almenningsveitunum. 

Síðan á þessum frumbýlingsárum iðnvæðingar á Íslandi hefur mikið vatn runnið til sjávar, og gæði raforkuafhendingar nálgast það nú að vera viðunandi fyrir stóriðju og almenning hér suðvestanlands, en sömu söguna er því miður ekki að segja úr öðrum landshlutum, þar sem allt of lengi hefur dregizt að leysa háspennulínur undir 132 kV af hólmi með jarðstrengjum og að tengja landshlutana saman með öflugri 400 kV línu.  Slík lína er nauðsynleg til að tryggja stöðugleika raforkuflutningskerfisins og til að miðla orku á milli landshluta í þurrkaárum og í náttúruhamförum.

Afleiðingin af sleifarlaginu í dreifingar- og flutningsmálum raforku er mikið árlegt fjárhagstjón atvinnurekstrar í landinu, hætta og óþægindi fyrir heimili og sjúkrastofnanir í landinu.  Þessi stöðnun flutningskerfisins er óboðleg nútímasamfélagi.

Það er og kunnara en frá þurfi að segja, að Landsvirkjun er nú, veturinn 2014, uppiskroppa með orku í sínum miðlunarlónum, og er það annað árið í röð, sem slíkt gerist í Hálslóni á Austurlandi og sætir tíðindum, því að það fylltist í haust, sé rétt munað.  Augljóslega er íslenzka orkukerfið nú vanbúið til að sinna þörfum notendanna vegna sofandaháttar þeirra, sem skipuleggja eiga miðlunarmannvirki á formi lóna og flutningslína.  Sleifarlag er dýrt á fóðrum. 

Við þessar aðstæður sér öfugmælasmiðurinn Hörður Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar, sér leik á borði að bjóða Morgunblaðinu upp í sæstrengsdans í viðtali Björns Jóhanns Björnssonar við hann, 21. janúar 2014, undir fyrirsögninni: "Aukið öryggi með sæstreng", hvað annað, og undirfyrirsagnirnar hér að neðan einkenndust ekki síður af órökstuddum fullyrðingum, sem landsmenn eru nú teknir að venjast frá talsmönnum sæstrengsins, sem þó aldrei mun verða lagður með núverandi forsendum, einfaldlega af því að hann er óhagkvæmur og enginn fjárfestir mun fást í ævintýrið:

• Sæstrengur gæti komið í veg fyrir orkuskerðingu Landsvirkjunar til stóriðju
• Orkan flutt í báðar áttir og viðskiptin sveigjanlegri
• Góð reynsla Norðmanna

Hér orkar heldur betur allt tvímælis, sem sagt er, og verður hver fullyrðinganna hér að ofan nú krufin til mergjar:

• Þann 31. október 2013 birtist merk grein eftir verkfræðingana Valdimar K. Jónsson og Skúla Jóhannsson í Fréttablaðinu undir heitinu Sæstrengurinn.  Þar skrifa þeir eftirfarandi um afhendingaröryggið, og stingur málflutningur núverandi Landsvirkjunarforstjóra algerlega í stúf við niðurstöðu téðra tvímenninga.  Hvers vegna er hann alltaf eins og álfur út úr hóli ?:
  • Reynslutölur um allan heim hafa leitt í ljós, að búast má við, að 1000 km kapall í Atlantshafinu milli Íslands og Bretlands muni að öllum líkindum bila einu sinni á ári.  Ef bilun kæmi upp í kaplinum úti á rúmsjó seint að hausti, gæti hugsanlega þurft að bíða vors.  Hvað þá um tekjur af strengnum ?  Til að minnka áhættu mætti verja kapalinn með ýmsum hætti, en óhætt er að fullyrða, að það yrði fokdýrt, sérstaklega ef varnirnar tækju tillit til hættu á hryðjuverkum.  Kannski þyrfti að leggja annan streng til vara ?"

 

Það þarf ekki frekari vitnana við; orð forstjóra Landsvirkjunar um það, að sæstrengur frá Bretlandi mundi auka afhendingaröryggi rafmagns á Íslandi eru staðlausir stafir.  Núverandi afhendingaröryggi á Íslandi er einfaldlega miklu meira en sæstrengur getur veitt.  Samt er afhendingarörygginu innanlands áfátt, og það þarf einfaldlega að einhenda sér í framkvæmdir til að bæta úr því í stað þess að afvegaleiða umræðuna með ábyrgðarlausum hætti.  

• Það er langt síðan svo vitlaus fullyrðing hefur sézt á prenti sem sú, að sæstrengur frá Bretlandi gæti komið í veg fyrir skerðingu afgangsorku til stóriðju, eins og nú blasir við.  Ástæðan er kostnaðurinn við raforku hingað komna frá Bretlandi.  Miðað við flutningskostnaðinn um strenginn, sem téður forstjóri ræðir aldrei um og höfundur þessa pistils hefur reiknað út, að nemi um 140 USD/MWh, yrði orkuverð inn á stofnkerfi Íslands ekki undir 200 USD/MWh, sem er a.m.k. tífalt verð á afgangsorku hérlendis til stóriðju, en afgangsorka er, eðli sínu samkvæmt, mun ódýrari en forgangsorka.  Það yrði bullandi tap á álframleiðslu hérlendis við þessu verði, hvað sem öðru líður, og þess vegna engin spurning fyrir álver að draga fremur úr framleiðslu sem orkuskerðingu nemur en framleiða með orku á þessu verði.  Liggur kannski sá fiskur undir steini hjá forstjóranum, að eigendur Landsvirkjunar eða almennir raforkukaupendur á Íslandi eigi að greiða niður verð raforkunnar um sæstrenginn til stóriðjunnar ?  Er það samfélagslega ábyrg afstaða forstjórans að fara á flot með hugmynd, sem augljóslega gengur ekki upp og vekur fleiri spurningar en svör ? 
• Þá er komið að fullyrðingunni um, að orkan verði flutt í báðar áttir og að slíkt geri viðskiptin sveigjanlegri.  Forstjóri Landsvirkjunar hefur fimbulfambað við fjölmiðla um, að svo mikil ónýtt orka sé í kerfinu, að ekki þurfi viðbótar virkjanir fyrir einum þriðja af þeim 5000 GWh/a, sem ætlunin sé að senda utan um sæstreng.  Þetta eru um 1650 GWh/a eða um helmingur þeirrar raforku, sem ISAL mun senn nota, svo að ekkert smáræði hafa orkufyrirtækin offjárfest, ef forstjórinn fer hér rétt með.  Hann hefur hins vegar aldrei látið svo lítið að útskýra með hvaða hætti þessi mikla orka verður til í kerfinu, og hvers vegna hún er þá ekki markaðssett hér innanlands.  Í stuttu máli er óskiljanlegt, hvernig forstjórinn fær út svona gríðarlega mikla ónýtta orku, og það er alveg áreiðanlegt, að m.v. núverandi virkjanir og flutningskerfi er algerlega af og frá, að svo mikil afgangsorka sé til reiðu að meðaltali yfir 30 ár í núverandi kerfi.  Núna er t.d. engin afgangsorka til, og orkuskortur tvö ár í röð á Austurlandi.  Verður þessi afgangsorka nýtanleg með Hágöngumiðlun ?  Þó að öflug flutningslína kæmi til Austurlands, mundi alls engin sátt verða um það að selja umframorku þaðan til útlanda, ef orkuskortur væri fyrirsjáanlegur suðvestanlands og öfugt.  Það, sem gerzt hefur í Noregi er einmitt það, eftir tilkomu sæstrengja til Danmerkur og Hollands, að virkjanafyrirtækin hafa tæmt lónin með raforkuútflutningi og síðan neyðzt til að flytja inn orku á margföldu verði, flestum Norðmönnum, fjölskyldum og fyrirtækjum, til sárrar armæðu og stórtjóns.  Afleiðingin er ömurlegt óloft í mörgum bæjum Noregs vegna viðarbrennslu til upphitunar húsnæðis.  Berjast verður hart gegn þess konar ástandi á Íslandi, og Landsvirkjunarmenn þurfa ekki að ýja að því hugsun, að þeir komist upp með slíka spákaupmennsku á Íslandi.  Til þess eru vítin að varast þau, og þess vegna hlýtur ný stjórn Landsvirkjunar að leggja sæstrenginn á hilluna eða hreinlega að grafa hann með vindmyllunum og öðru dóti núverandi stjórnar Landsvirkjunar, sem nú er komið að endurnýjun á.    
•  Að lokum er í þessu öfugmælaviðtali við Hörð Arnarson vitnað til góðrar reynslu Norðmanna af sæstrengjum til útlanda.  Ekki er vitað við hvaða Norðmenn téður Hörður talar, en sá er hér skrifar er í sambandi við rekstraraðila í norskum iðnaði og við fjölskyldur í Noregi, íslenzkar og norskar.  Allir ljúka upp einum rómi um, að téðir sæstrengir hafi verið skaðlegir fyrir hagsmuni norsks atvinnulífs og fjárhag fjölskyldnanna, því að orkuverðið hefur hækkað verulega og stundum margfaldazt, því að verðið er ákvarðað eftir framboði og eftirspurn.  Nýjasta sagan er sú, að nýi sæstrengurinn á milli Noregs og Hollands bilaði í september 2013.  Þó að bilunin væri í inntaksmannvirkinu Hollandsmegin, vegna flóða, mun viðgerð enn ekki vera lokið á þorra 2014.  Hversu langan tíma halda menn, að viðgerð tæki á strengbilun á 1 km dýpi í hafinu á milli Íslands og Skotlands ?   Afleiðingin af þessari bilun var lækkun raforkuverðs í Noregi.  Sú staðreynd segir mikla sögu um þjóðhagslegt tap af slíkum sæstreng, því að líta má svo á, að öll heimili og öll fyrirtæki í landinu séu þá að greiða viðbótar gjald til orkufyrirtækja, svo að þau geti staðið í orkuviðskiptum í báðar áttir um sæstreng.  Þjóðin mundi þurfa að súpa seyðið af slíkri spákaupmennsku, og hefur hún þó mátt bergja á nægu af slíkum miði.

 

 

Athugasemdir

[Sindri Karl Sigurðsson, 5.2.2014 kl. 23:27]

Sæll.

Algerlega tímabært að stinga upp í LV og útrásardraumóra forstjóra hennar. Sá hinn sami er búinn að flytja orku Hálslóns í allt haust á brott úr fjórðungnum og gerir enn. Hvaða orsakir eru þar að baki veit ég ekki en í þessum rituðu orðum eru 27 MW að fara norður á Rangárvelli að öllum líkindum til Bekrómal og 26 MW inn á Sigöldu, samtals 53 MW.

Einn slíkur sólarhringur samsvarar amk. tveimur við vinnslu á loðnu í einni starfstöð á Austurlandi með tilheyrandi olíusparnaði.

Varðandi raforkuafhendingu þá er búið að tjúna upp kerfið þannig að hægt er að flytja meira um núverandi kerfi. Það er gott og blessað en það eitt og sér styrkir ekki kerfið sem slíkt.

Það þarf að hætta þessari þvælu og væli og leggja línu yfir Sprengisand og það ekki seinna en strax !

[Bjarni Jónsson, 6.2.2014 kl. 21:05]

Sæll Sindri Karl og þakka þér fyrir fróðlegt innlegg.

Ég tel mig vita, hvers vegna téður orkuflutningur hefur átt sér stað að austan.  Þórisvatn fylltist ekki í sumar, og það er lág staða í Blöndulóni einnig.  Staðan í Þórisvatni í haust og vetur hefur ekki verið jafnlág síðan árið 1999.  Vegna linnulauss orkuflutnings að austan hefur lækkað svo mjög í Hálslóni, að Landsvirkjun hefur boðað og jafnvel hafið skerðingu afgangsorku á Austurlandi, þó að Hálslón hafi fyllzt í sumar.  Þetta sýnir, að vatnsbúskapur Landsvirkjunar stendur á brauðfótum vegna sleifarlags stjórnar fyrirtækisins við framkvæmdir, sem máli skipta.  Púðrið hefur farið í fíflagang í kringum vindmyllur og sæstreng.  Stjórnar Don Kíkóti Landsvirkjun ? 

Það, sem þú átt við með að "tjúna" upp flutningskerfið tel ég vera uppsetningu þéttavirkja og stýrðra samsettra launaflsvirkja spanspóla og þétta til að hækka spennuna bæði í æstæðu og svipulu ástandi.  Þetta er hið bezta mál, sparar flutningstöp og bætir spennugæði hjá notendum, en einnig á þessu sviði hefur allt gerzt með hraða snigilsins.

Tap fyrirtækja í landinu vegna þess aðgerðarleysis Landsnets við eflingu flutningskerfisins að hafa látið öfluga tengingu á milli landshluta sitja á hakanum og döngunarleysis Landsvirkjunar við að auka miðlunargetuna nemur tugum milljarða árlega.  Það er flotið sofandi að feigðarósi á báðum vígstöðvum, enda á Landsvirkjun meirihlutann í Landsneti.  Alþingi verður að kasta svefngenglum á dyr, og breyta þarf rekstrarfyrirkomulagi þessara fyrirtækja. 

Með góðri kveðju /