Sæstrengur á flæðiskeri staddur

Landsfundur Samfylkingarinnar í marz 2015 leiddi ekki einvörðungu í ljós djúpstæðan klofning flokksins, þar sem flókið fundarboð ruglaði félagana í ríminu og gölluð formannskosning með villutilkynningum í tölvukerfinu leiddi til, að sitjandi formaður hékk í sæti sínu á eigin atkvæði, heldur var söðlað um í olíuleitarmálum og fyrrverandi olíumálaráðherra Íslands, Össur Skarphéðinsson, sem bar olíuleit og -vinnslu innan lögsögu Íslands mjög fyrir brjósti, sennilega vegna eigin hégómagirni, var niðurlægður herfilega með ásökunum í hans garð um gösslaragang og mistök í starfi.Hvers vegna gerði enginn athugasemd á þingi í vetur, þegar lög um ríkisolíufélag voru samþykkt ?  Liklega dagar þetta ríkisolíufélag uppi í kerfinu og vonandi áður en Parkinsonslögmálið verður þar í algleymi. 

Þetta er nógu slæmt, en enn verri er sá gjörningur Landsfundarins að söðla um á einum fundi og pólitískt ónýta gjörðir ráðherra, sem leitt hafa til stefnumörkunar Orkustofnunar og skuldbindinga fjárfesta.  Ef þessi nýja stefna Samfylkingar, og nú áréttingar hennar að hálfu vinstri grænna, yrði að stjórnarstefnu, mundi landið verða fyrir miklum álitshnekki á meðal fjárfesta og á meðal samstarfsþjóða á borð við Norðmenn, en í Noregi mótuðu þarlendir jafnaðarmenn olíunýtingarstefnu Noregs.  Þetta er enn eitt dæmið um ábyrgðarleysi stjórnarflokkanna á Íslandi 2009-2013, og hversu leið þeirra er vörðuð mistökum á öllum sviðum.  Annar þeirra getur ekki haldið landsfund, skammlaust, og báðir loga þeir nú stafnanna á milli vegna gerræðislegra vinnubragða leiðtoganna. Hins vegar er áhugi fjárfesta fyrir Drekasvæðinu í algeru lágmarki um þessar mundir, af markaðsástæðum, og ekki þarf að búst við beysnum verkefnum hjá hinu nýja ríkisolíufélagi.   

Orkumálin eru fjármagnsfrek.  Það á ekki einvörðungu við um olíuna, heldur líka rafmagnið.  Meira hefur verið fimbulfambað um sæstrengslögn á milli Íslands og Skotlands en góðu hófi gegnir, og lítt er þar af setningi slegið.  Fullyrðingasamir menn hafa hent á lofti, að mun arðsamara væri að selja raforku til Bretlands um slíkan sæstreng en að selja hana til iðnaðar hér innanlands. Þessi fullyrðing er reist á vanmati á jákvæðum áhrifum rafmagnssölu innanlands á innviði í landinu og á ofmati á því verði, sem stjórnvöld á Bretlandseyjum eru fús til að tryggja seljendum endurnýtanlegrar orku, eins og rakið verður hér, og til viðbótar á miklu vanmati á kostnaði slíkra flutningamannvirkja, sem The Economist (17. 23. janúar 2015 á bls. 7 í orkumálaúttekt tímaritsins) áætlar, að kosta muni 6 milljarða USD, sem er 50 % hærra en efri mörk Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands fyrir nokkrum árum.

 Höfundur þessa pistils hefur verið gagnrýninn á það, sem virzt hafa draumórar um skjótfengið fé með beinni rafmagnssölu til útlanda, af því að tæknilegar og fjárhagslegar röksemdir fyrir slíku hefur skort, en málflutningurinn borið keim af spákaupmennsku, sem engan veginn á heima á þessu sviði.                Oft hefur í þessu samhengi verið vísað til annarra sæstrengsverkefna, sem eru ósambærileg Íslandsstrengnum. Það eitt er ótraustvekjandi. Sæstrengsmenn hafa þá komið með getgátur um himinhátt raforkuverð, sem brezk stjórnvöld væru reiðubúin að tryggja sæstrengseigandanum í 20-25 ár. Allt hefur það verið fjarstæðukennt sem viðskiptalíkan, og nú eru komnar fram nýjar upplýsingar frá brezkum stjórnvöldum, sem kollvarpa skýjaborgum þeirra, sem telja téða sæstrengslögn vera fundið fé.  Þessar nýju upplýsingar fela í sér hraðstíga þróun í átt til lækkunar á verði raforku úr endurnýjanlegum orkulindum.                          Í kjölfar þessara upplýsinga er full ástæða fyrir Alþingi að leggja alla rannsóknarvinnu, sem það hefur falið iðnaðarráðherra að láta fara fram á ýmsum afleiðingum téðrar sæstrengslagnar, á ís um sinn, enda er væntanlega lítill stuðningur á meðal almennings við sæstrengsáformin sem vonlegt er.  

Þann 24. marz 2015 birti Morgunblaðið grein eftir Elías Elíasson, fyrrverandi sérfræðing í orkumálum hjá Landsvirkjun, undir fyrirsögninni:                       "Er samkeppnisstaða orku frá sæstreng til Bretlands að versna ?"

Þar segir, að í lok febrúar 2015 hafi brezk stjórnvöld birt niðurstöður uppboðs á opinberum niðurgreiðslum raforkuverðs frá mismunandi endurnýjanlegum orkulindum. Þar voru þó ekki ölduvirkjanir, en afar athygliverð þróun á sér nú stað á þeim úti fyrir Vestur-Ástralíu, þar sem byrjað var á að láta baujur, 1 m undir yfirborði, knýja strokka, sem dældu sjó til lands, þar sem hverfill var knúinn, en nú sendir hins vegar hver bauja rafstraum til lands. 

Stærsti flokkurinn í, 1162 MW, í téðu uppboði brezkra orkuyfirvalda eru vindmyllur undan ströndu, er með dýrustu orkuvinnsluna. Ríkið setti fram, að það mundi greiða mismun markaðsverðs raforku, 67 USD/MWh (m.v. 1,49 USD/GBP) og hámarksins, 209 USD/MWh, en fékk hins vegar hámarksverð 179 USD/MWh eða 86 % af áætlun.  Brezk stjórnvöld hafa sérstakan áhuga á að þróa þessa tækni, af því að með henni losna menn við marga ókosti vindmyllulunda á landi.  Þessi sparnaður yfirvalda með uppboðinu sýnir, hversu hröð þróunin er þessi misserin til kostnaðarlækkunar á raforkuvinnslu úr endurnýjanlegum orkulindum. 

Næststærsti hópurinn var vindmyllulundir á landi, 748 MW. Þetta er svipað afl og sæstrengnum frá Íslandi er ætlað að flytja.  Í þessum flokki setti ríkið hámarksverðið 142 USD/MWh, en fékk hæsta tilboð 124 USD/MWh eða 87 % af hámarkinu.  Þetta sýnir líka athygliverða þróun á kostnaðarverði vindorku á landi, þó að verðið sé a.m.k. 40 % hærra en Landsvirkjun gefur upp sem kostnaðarverð frá vindorkulundum á Íslandi.  Hugsanleg skýring á því er meiri orkuvinnsla á Íslandi á hvert uppsett MW, en þar koma á móti minni einingar og þar af leiðandi óhagkvæmari á Íslandi.  Reynslan af vindmyllum á Íslandi er enn of skammvinn til að ráðlegt sé að slá föstum 40 % lengri nýtingartíma á vindmyllum á Íslandi en t.d. á Bretlandi, þó að lengri nýtingartími sé líklegur m.t.t. mælinga á vindafari.                                       Kostnaðarverðið í þessum flokki er nú orðið lægra en orkuverð frá nýju kjarnorkuveri á Bretlandi, Hinkley Point C, en talið er, að orkumálayfirvöld á Bretlandi séu fús til að greiða allt að 92,5 GBP/MWh eða 138 USD/MWh frá þessu veri, sem er í byggingu. Eru þetta mikil og góð tíðindi fyrir vindmyllutæknina.

Elías skrifar: "Kjarnorkan er því ódýrust af þeim orkuformum, sem eitthvað getur munað um í framtíðinni og það verð því líkleg viðmiðun, þegar að því kemur að semja um verð orku gegnum sæstreng frá Íslandi."

Ennfremur skrifar hann með vísun til lækkandi orkuverðs á Bretlandseyjum:                      "Orka frá sæstreng lendir þá hugsanlega í samkeppni við orku frá vindmyllum í landi, en ólíklegt er, að Bretar sjái sér fært að niðurgreiða orku frá Íslandi meir en því hámarksverði nemur.  Það er einnig spurning, hvort Bretar sjái sér fært að halda þeim niðurgreiðslum áfram, eftir að einhver auðlindarenta er farin að skila sér frá þeim virkjunum, sem þjóna strengnum." 

Hér mega sæstrengsmenn sjá skriftina á veggnum.  Segja má, að sæstrengur frá Íslandi hafi nú verið metinn og léttvægur fundinn, því að reikna má með flutningskostnaði um þann streng, sem er svipaður og vinnslukostnaðurinn í téðu kjarnorkuveri, og þá talsvert hærri en frá vindorkulundum á landi, og þá á eftir að bæta við orkuvinnslukostnaði á Íslandi.                                             Þróunin er til lækkunar á orkuverði, þveröfugt við það, sem fylgjendur sæstrengslagnar á milli Íslands og Bretlands, hafa haldið fram.  Fjárhagsáhættan fer með öðrum orðum vaxandi fyrir þetta verkefni, en ekki minnkandi, og það er vafalaust skýringin á því, að fjárfestar hafa ekki knúið á um þetta verkefni, þó að þeir vilji gjarna fá að fylgjast með til að grípa tækifæri, ef greiðslur úr vösum skattborgara á Íslandi og á Bretlandi skyldu verða rausnarlegar eða vatnaskil verða í tækniþróun sæstrengja og endabúnaðar þeirra í átt til minni afltapa.

Fyrir tæplega tveimur árum reiknaði höfundur þessa pistils út flutningskostnað um sæstreng og endamannvirkin m.v. kostnaðaráætkun Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands, 4,0 milljarðar USD. Kunnáttumenn á þessu sviði hafa véfengt þá kostnaðarátlun og talið téð efri mörk hennar helmingi of lág.  Bretar sjálfir virðast fara milliveginn og miða við 6 milljarða USD, eins og greint er frá hér að ofan. Þó að strengnum sé leyft að njóta vafans og 4,0 milljarðar USD lagðir til grundvallar, er fjarri lagi, að hann standist viðskiptalegar kröfur.  Eftirfarandi aðrar forsendur voru notaðar af höfundi:

• Flutningsgeta 700 MW
• Orkuvinnsla og flutningur inn á strenginn: 4200 GWh/a
• Rekstrarkostnaður: 3,0 % á ári af stofnkostnaði
• Orkutöp frá virkjun til orkukaupanda: 10 %
• Orkutapskostnaður: MUSD 42 á ári
• Ávöxtunarkrafa: 10 %
• Þá fæst flutningskostnaður um þessi mannvirki að lágmarki 140 USD/MWh
• Núverandi listaverð nýrrar orku frá Landsvirkjun er 43 USD/MWh, og samkvæmt nýjustu upplýsingum hennar verður sáralítið tiltækt af ónýttri orku í kerfinu eftir samninga hennar við nýja notendur, svo að m.v. tæknilega tengiskilmála fyrir sæstreng má ætla nauðsynlegt orkuverð með flutningskostnaði frá virkjun að afriðli sæstrengs um 40 USD/MWh.
• Þá er lágmarks kostnaðarverð raforku frá Íslandi um sæstreng og út af áriðli endamannvirkja Bretlandsmegin 180 USD/MWh. 
• Samkvæmt tilvitnuðum upplýsingum Elíasar Elíassonar frá nýlegu uppboði brezka ríkisins á verði fyrir orku úr endurnýjanlegum orkugjöfum stefnir í, að fáanlegt verð frá brezka ríkinu um afmarkaðan tíma verði á bilinu 120-140 USD/MWh. 
• Samkvæmt þessu yrði halli á þessum íslenzku viðskiptum á bilinu 40-60 USD/MWh.  Hver á að borga hann ? 

Það lítur út fyrir, að Landsvirkjun hafi tekið algerlega rangan pól í hæðina á sínum tíma, þegar hún setti sæstrengsmálið á oddinn í tíð núverandi forstjóra, Harðar Arnarsonar, varðandi þróun orkuverðs á alþjóðlegum mörkuðum og á Bretlandi sérstaklega. Stjórn Landsvirkjunar setur ofan gagnvart eigendum og viðskiptavinum, nýjum og gömlum, með því að halda þessum sæstreng í öndunarvél, því að tilvitnun í hann getur engan veginn orðið Landsvirkjun til framdráttar lengur. Þá bendir ýmislegt til, að kostnaðarhugmyndir Landsvirkjunar um fjárfestingu og rekstur á þessum mannvirkjum hafi verið fjarri lagi. Blindur leiðir haltan í þessu máli, og er mál, að linni.

Áhugamenn um aflsæstrengstengingu Íslands við Bretland gera sér nú tíðrætt um steng, sem stofnkerfisrekendur í Noregi og á Bretlandi hafa bundizt samtökum um að leggja á botn Norðursjávar frá Noregi til Englands.  Þetta er hins vegar allt önnur Ella en Íslandsstrengurinn, þannig að arðsemi þessa strengs segir ekkert til um arðsemi Íslandsstrengsins.  Ensk-norski strengurinn með öllu á að kosta helming af kostnaði Íslandsstrengsins, 2 milljarða USD, en hann á samt að geta flutt tvöfalt afl hans, 1400 MW, og orkuflutningurinn má ætla að verði tvöfaldur líka.  Lengdin verður 730 km eða 60 % af þeim íslenzka, og þar af leiðandi dugar 530 kV rekstrarspenna DC til að halda töpunum í skefjum, en núverandi strengjatækni ræður vel við þá rekstrarspennu.

Íslenzka sæstrengsverkefnið stendur á fjárhagslegum og tæknilegum brauðfótum enn sem komið er, og það er ekkert, sem bendir til, að slíkur sæstrengur geti orðið þjóðhagslega hagkvæmur fyrir 2035.  Sáttargjörð þarf að fara fram á milli iðnaðar- og náttúruverndar sjónarmiða á Íslandi, t.d. um styrkingu flutningskerfisins til að draga úr orkutöpum, auka afhendingaröryggið um allt land, bæði í bilunartilvikum og í vatnsleysisárum, þar sem Sprengisandslína er bezta tæknilega og fjárhagslega lausnin, og þá er afar ólíklegt, að þróun alhliða framleiðslu í landinu sé samrýmanleg hrávöruútflutningi af versta tagi, þ.e. beinum rafmagnsútflutningi.  Skárra væri þá að vinna vetni með rafgreiningu vatns og flytja út, en það ferli virðist þó ekki enn vera samkeppnishæft við vinnslu vetnis úr jarðgasi. 

Að setja fé úr ríkissjóði eða úr sjóðum ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar í rannsóknir á téðum sæstreng er álíka gáfulegt á þessum tímapunkti og að verja fé úr borgarsjóði til þrengingar á Grensásvegi fyrir akandi umferð á sama tíma og vegir höfuðborgarinnar minna á myndir frá stríðshrjáðum svæðum, enda bráðnauðsynlegt viðhaldsfé klipið við nögl, þó að borgarstjórnin hafi fundið fé til vegaþrenginga annars staðar og uppsetningar á fuglahúsum, vegfarendum í biðröðum til yndis og ánægjuauka. Það er víða pottur brotinn.   

 

       

       

  

Athugasemdir

[Ívar Pálsson, 2.4.2015 kl. 09:18]

Takk Bjarni,fyrir skýra úttekt á þessu vandræða- sæstrengsmáli. Losnum við gamla drauga og komum þessu út úr heiminum.

[Ágúst H Bjarnason, 2.4.2015 kl. 14:43]

Takk fyrir góðan pistil sem sem flestir ættu að lesa.

[Bjarni Jónsson, 2.4.2015 kl. 15:54]

Sælir, félagar hér að ofan;

Það er einmitt boðskapurinn, að nú séu komin næg gögn í hús fyrir stjórnmálamennina til að taka um það upplýsta ákvörðun að hætta öllum frekari athugunum og undirbúningi fyrir sæstreng.  Bæði kosta þessar athuganir skattfé, sem ég óttast, að engu skili, og við gerð langtímaáætlana fyrir raforkukerfi landsins og athafnalífið í heild hefur þessi strengur truflandi áhrif, af því að aflgeta hans gæti numið um helmingi núverandi meðalafls í landinu.  Þetta er margfalt það hlutfall, sem t.d. Norðmenn munu búa við eftir gangsetningu nýja strengsins til Englands.  Af þessum sökum tel ég málið vera nú í óviðunandi farvegi, og stjórnmálamennirnir ættu að ganga rösklega til verks og fjarlægja þessa beinagrind úr skápnum.