Fyrirferðarmikil ferðaþjónusta

Bent hefur verið á, að ferðaþjónustan virðist fremur gera út á magn en gæði.  Þá hefur einnig komið fram, að tekjur ríkisins af virðisaukaskatti af þessari starfsemi eru sáralitlar, þó að það standi vonandi til bóta, enda greinin ekki lengur í reifum.  

Til öflunar gjaldeyristekna af ferðamönnum þarf miklar fjárfestingar í erlendum búnaði, flugvélum, bílum o.fl., og mikill gjaldeyrir fer í rekstur greinarinnar, t.d. í eldsneyti á farartæki.  Þegar forysta ferðaþjónustugeirans hælist um vegna mestu gjaldeyristeknanna, mætti hafa þetta í huga og jafnframt, að fjölbreytni starfanna er fremur lítil,og meðallaunin í greininni eru fremur lág t.d. m.v. stóriðjuna, þegar frá eru talin störf við fjárfestingarverkefni ferðaþjónustunnar. Ferðaþjónustan hefur fengið að kenna á verkföllum í vor.  Verði Ísland þekkt í ferðamannageiranum erlendis sem verkfallaland, þá getur ferðamannastraumurinn til Íslands snarminnkað, því að hver vill verða strandaglópur í ókunnu landi og fá ekki lágmarksþjónustu ? 

Út yfir þjófabálk tekur þó, þegar forysta Samtaka ferðaþjónustunnar setur sig á háan hest gagnvart öðrum greinum athafnalífsins í krafti stærðar sinnar og vill setja orkugeiranum stólinn fyrir dyrnar um þróun hans og þar með mikilvægustu innviða landsins fyrir allt athafnalíf í landinu.     

Þetta hefur komið fram opinberlega í máli Gríms Sæmundsens, læknis, formanns Samtaka ferðaþjónustunnar, er hann tjáði sig um áform Landsnets um lagningu háspennulínu yfir Sprengisand. Var á honum að skilja, að vegna umfangs ferðaþjónustunnar væri Landsneti ekki stætt á því að halda sig við áform um téða Sprengisandslínu. Þetta er digurbarkalega mælt og firn mikil, enda er téð háspennulína nauðsynleg framkvæmd fyrir allt athafnalíf Norðurlands og til að bezta rekstur virkjana og miðlunarlóna og til að lágmarka orkutöp rafmagnsflutningskerfisins. Línan er samfélagsleg nauðsyn og engan veginn einvörðungu farvegur orku til málmiðnaðarins.

Það hefur komið fram hjá Landsneti, að samfélagslegur kostnaður af völdum vanþróaðs flutningskerfis geti numið allt að 10 milljörðum kr á ári.  Þegar tekið er tillit til glataðra atvinnutækifæra og gjaldeyrissparnaður vegna fjárfestinga, sem ýmist eru vannýttar eða hefur ekki verið unnt að ráðast í vegna skorts á rafmagni eða vegna ófullnægjandi afhendingargæða, þá er þessi tala líklega sízt of há og fer hækkandi með hverju árinu. 

Téður Grímur hafði á orði, að finna þyrfti út, hvað lína af þessu tagi hefði í för með sér sem kostnað eða tapaðar tekjur.  Ætti þó að standa SAF næst að hafa forgöngu um slíka rannsókn.  Hver eru þessi töp ?    Þau eru fólgin í fækkun ferðamanna til landsins vegna Sprengisandslínu.  Hér skal gera því skóna, að sárafáir ferðamenn af þeim allt að 1,3 milljónum, sem væntanlegir eru árið 2015, ef verkföll setja ekki strik í reikninginn, mundu hafa hætt við, þó að þeim hefði verið gerð grein fyrir því, þegar þeir pöntuðu ferðina, að 400 kV lína hefði verið lögð frá Suðurlandi til Norðurlands um Sprengisand til að anna raforkuþörf á Norðurhluta landsins, nýta virkjanir og miðlunargetu vatnsbúskapar og til að draga úr afltöpum. Flestir skilja strax, að hér er um nauðsynlega styrkingu innviða landsins að ræða, og slíkt þykir fæstum útlendinga nokkurt tiltökumál, þó að ofstækismenn og aðgerðasinnar séu auðvitað einnig í þeirri hjörð, enda eru þeir iðulega mataðir með ranghugmyndum og ýkjum um meint "umhverfisslys".

Þegar litið er til þess litla brots af "ósnortnum víðernum", sem þessi háspennulína með mótvægisaðgerðum breytir einhverju um, og þess, að langflestir ferðamenn eru alvanir enn stórskornari og þéttriðnari háspennulínum í fögru landslagi en hér ræðir um, þá er óþarfi að ætla, að meira en 0,5 % erlendra ferðamanna hingað mundu setja þetta mannvirki fyrir sig, þegar þeir taka ákvörðun um ferð til Íslands eða ákveða dvalarlengd.  Línan er óhjákvæmileg, nema menn vilji fara enn dýrari leið um fagrar sveitir Íslands, þar sem hún yrði mjög áberandi öllum, er um landið færu.  Þvert á móti veitir Sprengisandslína kost á að færa 132 kV Byggðalínuna í jörðu á völdum stöðum, þar sem hvort eð er er komið að stórviðhaldi á henni.  Sú vegalengd í sveitum landsins, þar sem Byggðalínan færi í jörðu, gæti numið a.m.k. tvöfaldri áætlaðri lengd Sprengisandslínu, og það er liður í sátt um þessi mál að stytta heildarlengd loftlína á landinu, svo að um muni.

Framlegðin, sem ferðaþjónustan mundi tapa við að missa 0,5 % af fjölda erlendra ferðamanna, þ.e. um 6500 ferðamenn, er innan við 1,0 milljarður króna, svo að það munar heilli stærðargráðu á fjárhagslegum ávinningi Sprengisandslínu og fjárhagslegu tapi af henni m.v. glataða ferðamenn.  Það er engum blöðum um það að fletta, hvorum megin hryggjar þessi lína á að lenda, auðvitað með þeim mótvægisaðgerðum, sem eru tæknilega og fjárhagslega viðráðanlegar. 

Svo kallaðir línuvegir, sem eru slóðar, lagðir fyrir aðdrætti loftlína á byggingarstigi, hafa verið mikið notaðir af ferðamönnum og greitt götu margra á misjafnlega vel útbúnum fararskjótum.  Í þessu tilviki sýnist einboðið, að Landsnet og Vegagerðin sameinist um gerð upphækkaðs vegar með varanlegu slitlagi, sem þjóna mundi framkvæmdar- og rekstraraðilum Sprengisandslínu, ferðaþjónustuaðilum og öllum ferðamönnum gegn veggjaldi, sem losna mundu undan óeðlilegum viðgerðarkostnaði, auknum eldsneytiskostnaði og miklum óþægindum af völdum vegleysu og heilsuspillandi ryks frá umferðinni.  Góður vegur þarna mundi auðvitað létta á hringveginum og veitir ekki af.  Út frá þessum vegi yrðu lagðir boðlegir slóðar að áhugaverðum stöðum og eftirlit hert með utanvegaakstri, sem ber að taka hart á sem glæpi gegn viðkvæmri náttúru á hálendinu.  Veggjald gæti staðið undir öflugri náttúruvernd á Sprengisandi, sem er ekki fyrir hendi nú. Staðsetning vegar og háspennulínu yrði samræmd, svo að línan yrði aðeins í augsýn á tiltölulega stuttum kafla.  Er kominn tími til að kveðja fortíðarþrá um vegleysu í rykmekki á Sprengisandi í nafni "ósnortinna víðerna". 

Þann 19. marz 2015 reit Þórhallur Arason, fyrrverandi iðnrekandi og framkvæmdastjóri, grein í Morgunblaðið undir fyrirsögninni:

"Raflínustrengur til Norðurlands".

Þar gerði hann að umræðuefni ofstæki, sem honum þótti gæta í umræðuþættinum "Hringborðið" í Sjónvarpi RÚV í garð háspennulínu "um hálendi landsins til Norðurlands, en skortur er þar á rafmagni til eflingar ýmiss konar atvinnuuppbyggingar sem og til almennra nota". 

Síðan lýsir Þórhallur upplifun sinni á téðum umræðuþætti, sem sýnir, hvers konar vanstilling, sem stundum jaðrar við móðursýki, er á ferðinni, þegar framkvæmdir á hálendi Íslands ber á góma. Eru þar margir sjóraftar á sjó dregnir.

"Þá tók nú fyrst steininn úr, þegar einn þátttakenda, Styrmir Gunnarsson, hrópaði hátt og endurtók hrópið tvisvar sinnum, að lagning rafstrengs yfir hálendið kæmi aldrei til greina, og hver voru nú rökin ? Jú, að hálendið væri slík náttúruperla að verðmæti, að slíkt jafnaðist á við verðmæti allra fiskimiðanna kringum landið.  Mér sortnaði fyrir augum og spurði sjálfan mig, hvers konar vitleysu maðurinn væri eiginlega að halda fram.  Allir vita, að hálendi Íslands er gróðurlaus auðn, uppblásnir melar, sandflákar og sandfok, möl, stórgrýti, leirflákar og rofabörð.  Ekki nóg með það, því að samkvæmt mælingum innlendra sem erlendra náttúrufræðinga þá er hálendi Íslands hvorki meira né minna en "stærsta eyðimörk Evrópu".  Hvílík fásinna."

Það er erfitt að hrekja þessa efnislegu lýsingu Þórhalls á því, sem fyrir augu ber á hálendinu, en upplifun ferðamannsins er annað mál og sömuleiðis tilfinningar margra hérlandsmanna til hálendisvíðernanna og stærstu eyðimerkur Evrópu, sem eru virðingarverðar.  Lítt snortin víðerni vekja hrifningu og góða tilfinningu á meðal þéttbýlisbúa, sem á annað borð bera einhverjar taugar til náttúrunnar. 

Hálendið, þótt hrjóstrugt sé, og í mörgum tilvikum þess vegna, hefur af þessum sökum mikið varðveizlugildi.  Þar með er ekki sagt, að bráðnauðsynlegar og arðsamar framkvæmdir megi ekki eiga sér þar stað, enda eru fjarlægðirnar svo miklar þarna, að breytt ásýnd af völdum afmarkaðra framkvæmda hefur sáralítið vægi í heildar upplifun flestra ferðamanna, enda eru þeir ekki fordómafullir í garð nauðsynlegra framkvæmda, þar sem beztu tækni er beitt til að takmarka umhverfisrask að teknu tilliti til arðsemi framkvæmdarinnar. Sjálfsagt er, að fram fari umhverfismat vegna þessarar framkvæmdar til þess m.a. að finna út, hvar er mest þörf á öflugum mótvægisaðgerðum á borð við jarðstreng, en það skal taka fram, að tæknilega er það ekki ekki valkostur að reka riðstraumsjarðstreng yfir (undir) allan Sprengisand.

Missir fiskimiðanna í kringum landið væri algerlega ósambærilegt tjón fyrir þjóðina við missi ósnortinna víðerna á svæði einnar háspennulínu og vegar, og skal taka undir með Þórhalli Arasyni, að þessi samanburður er fjarstæðukenndur.  Fjárhagslegt gildi hálendisins er hátt, en gildisrýrnun við slíkar framkvæmdir eru "överreklamerat", eins og Svíinn segir, þ.e. hún er blásin út úr öllu hófi í einhvers konar tilfinningalegri vímu. Takmarkaðar framkvæmdir á hálendinu og ferðamennska um það bæði getur og verða að fara saman, heildinni til hagsbóta. 

Að lokum fylgir hér niðurlag tilvitnaðrar greinar Þórhalls Arasonar:

"Undarlegt þótti mér, að stjórnandi þáttarins skyldi ekki spyrja þátttakendur einn af öðrum, hvað ætti að gera, ef rafmagn fengist ekki flutt um hálendið til Norðurlands, þ.e.a.s. hvort setja ætti þá upp dísilrafstöðvar í sveitum og bæjum fyrir norðan eða þá, að byggt yrði kjarnorkuver til þess að vernda hálendið, náttúruperluna."

Höggva mætti á hnútinn með þjóðaratkvæðagreiðslu um þetta málefni, enda er mikið hagsmunamál á ferðinni. Þar ætti að leggja spilin á borðið með eftirfarandi tveimur valkostum, þar sem kjósandinn yrði beðinn um að merkja við þann kostinn, sem hann kýs fremur:

__A) 400 kV háspennulína og jarðstrengur á viðkvæmasta stað yfir Sprengisand ásamt niðurtekt 132 kV Byggðalínu og strenglagningu hennar á a.m.k á köflum, sem alls nema a.m.k. lengd nýju loftlínunnar.

__B) Tvöföldun Byggðalínu eða bygging nýrrar 220 kV línu frá Vatnshömrum í Borgarfirði um Norðurland til Hryggstekks í Skriðdal.  

   

 

  

       

    

Athugasemdir

[Gunnar Heiðarsson, 15.5.2015 kl. 19:25]

Góð grein hjá þér Bjarni.

Hitt er reyndar staðreynd að hálendið okkar er stæðsta eyðimörk í Evrópu og hingað koma ferðamenn til að berja hana augum.

Þá má spyrja hvort lúpínuræktun, uppgræðsla, trjárækt og fleira sem fram fer á hálendinu sé ekki umhverfisslys. Og ekki má gleyma fyrirhuguðum vindmilluskóg sem Landsvirkjun og margir umhverfissinnar hafa svo mikla löngun til að koma upp.

Rafstrengur yfir Sprengisand er ekki bara til bóta fyrir Norðlendinga, þessi strengur er einnig mikilvægur sem trygging á afhendingu rafmagns á syðri hluta landsins. Ef náttúruhamfarir verða til þess að raforkuframleiðsla á Þjórsársvæðinu stöðvast, um lengri eða skemmri tíma, myndi þessi strengur geta flutt rafmagna suður yfir Sprengisand, svo t.d. íbúar á höfuðborgarsvæðinu gætu horft á sinn flatskjá, eða fengið afgreitt kaffi á einhverju kaffihúsa bæjarins.

[Bjarni Jónsson, 15.5.2015 kl. 22:41]

Rétt, Gunnar, öflug háspennulína yfir Sprengisand dregur úr hættu á rafmagnsskorti í bilunartilvikum af hvaða tagi sem er víðast hvar á landinu, því að línan býr til eins konar möskvakerfi úr núverandi hringtengingu.  Þessi lína yrði auðvitað ekki ónæm fyrir náttúruhamförum, en fleiri möguleikar draga úr líkum á langvarandi staðbundnu straumleysi.

Hálendið spannar gríðarlegar víddir, svo að nóg verður af ósnortnum víðernum þrátt fyrir varanlegan veg og háspennulínu yfir Sprengisand.  Til forna munu fjallvegirnir hafa verið grónir, t.d. Kjölur.  Ég er landgræðslusinni og ókresinn á tegundir, melgresi, lúpína, vallarfoxgras, birki.  Allt, sem gerir gagn til að hefta uppblástur landsins, er velkomið í mínum augum.  Jarðvegsfok þarf að hefta með öllum ráðum.  Það skiptir ekki máli, hvort kötturinn er hvítur eða svartur, ef hann bara veiðir mýs, sagði Kínverjinn.