Þoka og bræla yfir sæstrengsmiðum

Þann 12. júlí 2016 kynnti orku- iðnaðarráðherra, Ragnheiður Elín Árnadóttir,  til sögunnar skýrslu Verkefnisstjórnar sæstrengs, sem hún hafð fengið í hendurnar a.m.k þremur vikum áður eða fyrir Brexit, 23. júní 2016.  Þó að þar sé sögulegur atburður á ferð, er torséð, hvaða áhrif hann ætti að hafa á fýsileika umrædds sæstrengs á milli Íslands og Bretlands. 

Það er skoðun þessa blekbónda, að með téðri skýrslu hafi höfundar hennar sökkt sæstrengsverkefninu niður á órætt dýpi, þaðan sem það verður ekki dregið upp í bráð í neinni alvöru, enda segist ráðherra ekkert meira munu aðahafast með verkefnið á þessu kjörtímabili.  Allt eru þetta jákvæð málalok, þótt síðbúin séu. 

Höfundar skýrslunnar drepa verkefnið á kurteislegan hátt í dróma að hætti Breta, eins og hér mun verða tíundað.  Einn maður er þó enn við sama heygarðshornið.  Það er Hörður Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar, sem dregur kolrangar ályktanir af skýrslunni, sýnir skilningsleysi á eðli þessa verkefnis, sem er sala forgangsorku, og veitist að ráðherra orku- og iðnaðarmála með orðhengilshætti fyrir að lýsa því yfir, að hún muni nú stinga þessu verkefni ofan í skúffu og að það verði þá hlutskipti arftaka hennar í embættinu að taka ákvörðun um endurlífgun, ef honum/henni býður svo við að horfa.

Aðförin var í því fólgin að gera með aumkvunarverðum hætti tilraun til að gera lítið úr þekkingu ráðherrans á málinu með því að bera til baka það, sem hún hafði sagt um virkjanaþörf fyrir sæstrenginn.  Hafði hún við kynningu skýrslunnar brugðið fyrir sig líkingamáli og borið þörfina saman við tvær Kárahnjúkavirkjanir, sem jafngilda tæplega 1400 MW.  Þetta er ekki fjarri lagi, því að í skýrslunni er þörfin reiknuð 1459 MW.  Þessi tala er mismunur aflþarfar árið 2035 með og án sæstrengs og má segja, að aflþörfin sé tæplega 1500 MW.  Hvað gengur Herði til að haga sér svona barnalega (með fullri virðingu fyrir börnum) ?

Hörður fullyrti ennfremur í viðtali við RÚV í fréttatíma 13.07.2016 kl. 1900, að virkjanir á nýjum virkjanastöðum að afli 250 MW mundu duga þessum sæstreng. Það, sem á vantaði, 750 MW að meðaltali yfir árið, fengist með stækkun núverandi virkjana og nýtingu á umframorku þar. Þetta endurtók hann í Fréttablaðinu 14.07.2016 á bls. 4, svo að ekki var um mismæli eða tungubrjót hjá honum að ræða, heldur um misskilning og rangtúlkun á verkefninu sem einhvers konar afgangsorkusöluverkefni.  Þetta er grófur fingurbrjótur. 

Hvernig dettur forstjóranum í hug að halda annarri eins dómadags vitleysu fram, að til að afhenda grunnaflið 1000 MW þurfi aðeins að reisa nýjar virkjanir að afli 250 MW ?  Það eru ekki meiri líkur á, að sú fullyrðing standist, en það var á sínum tíma, að Münchausen hefði í raun togað sig upp á hárinu. Allir kunnáttumenn á þessu sviði vita, að nú er góð nýting á fjárfestingum í íslenzka raforkukerfinu og tiltölulega lítil orka, sum árin engin, sem rennur framhjá virkjunum í rekstri. 

Vegna þráláts samanburðar við Noreg má taka fram, að nýtingu fjárfestinganna í norskum vatnsaflsvirkjunum er allt öðru vísi farið, enda hita Norðmenn nánast allt húsnæði sitt upp með rafmagni, og þar af leiðandi er álag á virkjanir ójafnt þar og háð útihitastigi, en álagið er tiltölulega jafnt á Íslandi vegna hitaveitna og stóriðjuálags.  Einhver þarf að útskýra þetta fyrir forstjóranum.   

Sannleikurinn er sá, að skýrsluhöfundar fara nærri um nauðsynlegt uppsett afl fyrir sæstreng, sem ætlað er að flytja að jafnaði 1000 MW.  Ástæðan er sú, að reiknað er með að nýta virkjanir með lágan nýtingartíma uppsetts afls á ári.  Þar má nefna vindorkugarða með uppsett afl rúm 300 MW, sem gefa aðeins um 120 MW að meðaltali á ári, af því að vindur er óstöðugur, og viðbætur vatnsaflsvirkjana til að nýta yfirfallsvatn úr miðlunarlónum, um 350 MW, sem þá gefa aðeins um 40 MW að meðaltali yfir árið, því að yfirfall varir aðeins fáeinar vikur á ári og er sum árin ekki fyrir hendi. 

Mismunur uppsetts og nýtanlegs meðalafls er 490 MW, sem útskýrir, hvers vegna þarf að virkja tæp 1500 MW til að geta skilað 1000 MW til Bretlands.  Þá hefur reyndar hvorki verið tekið tillit til bilana og langs viðgerðartíma á sæstreng, viðhaldsþarfar virkjana og lína né orkutapa orkuflutninganna frá virkjunum til flutningskerfis á Bretlandi.  Línutöp, spennatöp, afriðlatöp, sæstrengstöp og áriðlatöp geta numið 10 %, svo að 1500 MW uppsett afl er í raun of lítið, nema hlutdeild búnaðar með slitróttan rekstur verði minnkaður, ef/þegar til stykkisins kæmi. 

Nú verður drepið á helztu niðurstöður skýrslu Verkefnisstjórnar sæstrengs:

1. Jákvæð áhrif á VLF (verga landsframleiðslu) eru sögð 1,2 % - 1,6 %.  Þetta jafngildir 27 - 36 miaISK/ár eða um 32 miaISK/ár.  Upphæðin er aðeins 4,0 % af áætlaðri fjárfestingarupphæð, miaISK 800, sem blekbóndi telur reyndar, að sé allt of lág tala og sé vanáætluð um 400 miaISK, ef tekið er tillit til kostnaðar sambærilegs sæstrengs frá Ísrael til Grikklands, þar sem einingarkostnaður er 4,7 MUSD/km (583 MISK/km).  Tekjuhliðin er jafnframt í algerri óvissu, eins og útskýrt verður.
2. Uppsett afl í virkjunum þarf að verða 1459 MW til að geta séð fyrir 1000 MW á ári að meðaltali inn á brezka kerfið samkvæmt skýrslunni.  Þetta jafngildir rúmlega 68 % af öllu nýju uppsettu afli á Íslandi árabilið 2016-2035, sem virkja þarf, verði sæstrengsverkefnið að raunveruleika.  Til að flytja allt þetta afl til sjávar þarf tvær 400 kV línur, ef sæstrengurinn verður lagður út frá Austfjörðum, en tvær 220 kV línur á milli Norður- og Suðurlands, ef landtakan verður á Suðurlandi.  Reiknað er með 150 MW frá smávirkjunum, svo að flutningsmannvirki verða löng, en megnið af orkunni, eða tæp 40 %, er áformað, að komi frá jarðgufuverum í núverandi nýtingarflokki Rammaáætlunar.  Eykur þetta enn á óvissuna um áreiðanleika orkuöflunarinnar og kostnaðinn við hana, því að rannsóknir á getu þessara gufuforðabúra skortir.  Hér er verið að leggja drög að mikilli orkusóun, því að orkunýtni jarðgufuvera án hitaveitu er aðeins rúmlega 10 %.  Þar að auki eru áhöld um sjálfbærnina, ef farið er of geyst af stað, eins og hætta er á, ef virkja á fyrir útflutningsmarkað, sem vill fá fullt afl strax. 
3. Í skýrslunni er viðurkennt, að rekstur sæstrengs á milli Íslands og Bretlands muni leiða til hækkunar raforkuverðs til almennings á bilinu 0,85 kr/kWh - 1,7 kr/kWh eða 5 % - 10 %.  Hvers vegna nauðsynlegt er að hækka orkuverð almenningsveitna vegna sæstrengs kemur ekki fram, en 2 möguleikar eru í stöðunni.  Sá fyrri er, að meðalvinnslukostnaður raforku í landinu hækkar mikið vegna óhagkvæmra vinnslukosta á borð við vindmyllur og smávirkjanir, sem ætlað er að sjá aðallega Englandi fyrir orku um sæstrenginn.  Sá seinni er, að samhliða rekstri sæstrengs sé ætlunin að koma hér á augnabliksmarkaði fyrir heimili og fyrirtæki og að orkustefnan í sæstrengnum ráðist þá á hverjum tíma af því, í hvoru landinu er hærra raforkuverð.  Þetta er norska viðskiptalíkanið, sem er illa séð af almenningi og samtökum atvinnurekenda þar í landi, af því að það hefur valdið þar kostnaðarhækkunum, mun meiri en 10 %, sem skýrslan tilgreinir sem efri mörk hérlendis, og rýrt lífskjör og samkeppnishæfni, þó að orkuseljendur græði.  Í raun er téð orkuverðshækkun til almennings alger frágangssök fyrir þetta verkefni, og það eru firn mikil, að ríkisfyrirtæki sé að áforma fjárfestingar upp á miaUSD 3,9 (miaISK 480) hið minnsta í virkjunum og flutningslínum, sem leiða munu til kjararýrnunar heimilanna og verri samkeppnisstöðu fyrirtækjanna auk þess, sem girt verður fyrir alls konar atvinnuuppbyggingu hér innanlands með útflutningi raforkunnar um streng, og rafvæðing farartækja á láði, legi og í lofti verður óhjákvæmilega dýrari og tafsamari en ella.  Hér skal fullyrða, að það getur enginn þjóðhagslegur hagnaður orðið af verkefni, þar sem svona er í pottinn búið.  Þvert á móti hlýtur að verða af því þjóðhagslegur baggi, þ.e. kjörin í landinu án verkefnisins verða betri en með verkefninu.  Íslendingar þurfa á allri sinni orku að halda hér innanlands.  Sæstrengsverkefnið er á sandi reist.  Skýrsluhöfundum má þakka fyrir að leiða það í ljós, vitandi eða óafvitandi.
4. Rekstur téðs sæstrengs er í skýrslunni sagður veita meira orkuöryggi á Íslandi.  Ef þar er átt við bjargráð í tilviki lömunar innlenda stofnkerfisins af völdum náttúruváar, þá verður að taka með í reikninginn, að hinar nýju stofnlínur að tengivirki sæstrengsins verði ekki síður fyrir barðinu á öskufalli eða jarðskjálfta en önnur orkumannvirki landsins.  Að reiða sig á slíkan "hund að sunnan" felur þar af leiðandi ekki í sér umtalsvert viðbótar orkuöryggi, og hafa ber í huga, að það er hærri bilanatíðni í slíkum sæstreng en í flutningslínum og virkjunum á Íslandi, og viðgerðartíminn er margfalt lengri og er talinn í mánuðum, jafnvel í misserum.  Þar að auki felur tenging á 1000 MW sæstreng við þá um 3500 MW íslenzkt stofnkerfi í sér verulega truflanahættu við innsetningu og rof strengsins á miklu álagi.  Það er líklegra, að rekstraröryggi íslenzka raforkukerfisins versni en batni við slíka "ofurtengingu".  Í Noregi hefur reynslan orðið sú, að miðlunarlónin eru oftar keyrð í þrot eftir sæstrengjavæðinguna en fyrir vegna græðgi orkuseljenda, þegar hátt verð fæst erlendis. Íslenzkur afgangsorkumarkaður mundi hverfa, sem kippir fótunum undan miklum fjárfestingum og mundi gera ýmsan rekstur óbærilega dýran.

Þá er komið að rúsínu í pylsuenda skýrslunnar, sem er kurteisleg höfnun Bretanna á þátttöku í þessu verkefni, og þar með er það dautt:

 

"Verkefnið er ekki fjárhagslega tækt án stuðnings frá Bretum.  Hefðbundin viðskiptalíkön og regluverk fyrir sæstrengi ná ekki yfir verkefnið.  Sérsníða þarf viðskiptalíkan, regluverk og stuðningskerfi.  Huga þarf að almenningsáliti gagnvart sæstrengnum."

Ef næsti orku- og iðnaðarráðherra á Íslandi skyldi af einhverjum einkennilegum ástæðum telja sér skylt að dusta rykið af þessu verkefni, þá verður hann að fara bónarveginn að brezka starfsbróður sínum eða -systur og fara fram á styrk frá brezka ríkinu til að greiða mismun á kostnaðarverði (með lágmarks arðsemi) íslenzku raforkunnar og markaðsverði á hverjum tíma á Englandi, sem um þessar mundir jafngildir um 50 USD/MWh.  Þessi mismunur verður þá væntanlega á bilinu 30 USD/MWh - 80 USD/MWh.  Lægri talan fæst með því að nota 2,7 MUSD/MW einingarkostnað fyrir virkjanir og flutningskerfi að tengivirki sæstrengsins (uppfærður stofnkostnaður Fljótsdalsvirkjunar að viðbættum 20 % vegna flutningsmannvirkja), og með því að nota heildarkostnað verkefnisins samkvæmt skýrslunni (miaISK 800 = miaUSD 6,45), sem gefur flutningskostnað um sæstreng og tengivirki hans 46 USD/MWh.  Þessi flutningskostnaður er grunsamlega lágur, og þess vegna leit blekbóndi til kostnaðar við að ýmsu leyti sambærilegan sæstreng á milli Ísraels og Grikklands.  Kostnaður við hann nemur um 4,7 MUSD/km, og með því að heimfæra þennan einingarkostnað upp á sæstrenginn Ísland-Skotland þá fæst flutningskostnaðurinn 94 USD/MWh, sem er tvöfalt hærri en flutningskostnaðurinn út frá téðri skýrslu, en blekbónda þykir hærri talan trúlegri.

  Með þessu móti verður heildarkostnaður raforku frá Íslandi til Skotlands (flutningur til Englands er þá eftir) 128 USD/MWh (=34 + 94 USD/MWh). 

Kostnaður brezka ríkissjóðsins af slíkum niðurgreiðslum gæti numið allt að 700 MUSD/ár (87 miaISK/ár).  Raforkan frá Íslandi mundi nema innan við 2 % af raforkunotkun Englendinga, og það er allt of lítið til að þeir muni telja verjanlegt að sérsníða utan um hana viðskiptalíkan og regluverk.  Þar að auki verður enginn viðskiptalegur hvati til þess, því að brezku stjórninni stendur ódýrari orka til boða án kolefnislosunar út í andrúmsloftið. 

Þetta verkefni yrði þyngri baggi á ríkissjóði Bretlands en aðrar ráðstafanir ríkisstjórnar Theresu May til að auka hlut endurnýjanlegrar og kolefnissnauðrar orku í enska raforkukerfinu (Skotar búa að sínum vatnsorkuverum). Nú er hollast hérlendis að taka mark á þessum niðurstöðum, hætta að eyða fé og tíma í vonlausa draumóra, en snúa sér áframhaldandi uppbyggingu íslenzka raforkukerfisins til hagsbóta fyrir íslenzkt atvinnulíf og íslenzkan almenning, t.d. notkun rafmagns í stað jarðefnaeldsneytis í samgöngugeiranum.  

 

 

Athugasemdir

[Halldór Jónsson, 20.7.2016 kl. 14:07]

HIÐ BESTA ER MÁLIÐ FRAMFLUTT OG SENNILEGRI ÞYKKJA MÉR TÖLUR BJARNA EN AÐRAR

[Bjarni Jónsson, 20.7.2016 kl. 18:38]

Sæll, Halldór;

Þann 24. júní 2014 birtist fróðlegt viðtal við Dr Baldur Elíasson, fyrrverandi yfirmann orku- og umhverfismála hjá ABB.  Dr Baldur hafði þetta að segja um kostnaðaráætlanir, sem þá höfðu birzt um sæstreng Ísland-Skotland: ""Kostnaðurinn yrði svo gífurlegur, að Ísland myndi ekki ráða við hann.  Það hefur verið talað um 5 miaUSD í þessu samhengi.  Það er að mínu mati allt of lág tala", segir Baldur, sem áætlar, að framkvæmdirnar sem slíkar gætu kostað tvöfalda þá tölu og sennilega meira."

Dr Baldur áætlar heildarkostnað > miaUSD 10, en blekbóndi fær útkomuna miaUSD 9,9 með aðferðum, sem raktar eru að ofan.  Þegar Verkefnisstjórn sæstrengs áætlar heildarkostnað miaUSD 6,5, er ýmislegt, sem bendir til, að hún sé á svo röngu róli, að afar villandi sé.