Verðmæti náttúruauðlinda

Enn er aðeins innheimt afnotagjald af miðunum við Ísland af öllum náttúruauðlindunum.  Aðferðarfræðin við það er of flókin og afturvirk, og niðurstaðan er rekstri margra útgerða þungbær, af því að afnotagjald fyrir aðgang að miðunum getur skorið væna sneið af framlegð fyrirtækjanna. 

Þessi skattheimta er óréttlát, af því að hún mismunar atvinnugreinum. Afkoma útgerðanna getur snarbreytzt á einu ári, og þess vegna er ótækt að miða afnotagjald við afkomuna fyrir 2-3 árum.  Þar að auki eru engar hömlur á því, hversu stóran hluta framlegðar fyrirtækjanna ríkið haldleggur með afnotagjaldi miðanna.  Setja ætti þak við afnotagjald allra náttúruauðlinda við t.d. 6,0 % af framlegð, og sé afkoma útgerðar svo lakleg, að framlegðin nái ekki 20 % af söluandvirði aflans, þá ætti að fella afnotagjaldið niður á því ári, enda borgar útgerðin að öðru leyti opinber gjöld að jöfnu við önnur fyrirtæki, nema tryggingagjaldið er óvenjuhátt á útgerðirnar, og er brýnt að samræma það, um leið það verður almennt lækkað. 

Hvers vegna býður ríkið ekki fram samræmingu (lækkun) á tryggingagjaldinu sem lokahnykk í sáttaferli, er e.t.v. feli í sér dagpeningagreiðslur og hefðbundna skattameðferð þeirra á móti ásamt ofangreindu þaki á veiðigjöldin ?  

Það hefur dregizt úr hömlu að jafna aðstöðu fyrirtækja í landinu, sem hafa aðgang að náttúruauðlindum í almenningum, þjóðlendum eða í annars konar opinberri umsjá eða eigu.  Sú staðreynd hefur ratað alla leið á borð ESA. Þann 20. apríl 2016 kvað eftirlitsnefnd EFTA, ESA,upp úrskurð þess efnis, að ríkisstjórninni bæri að eiga frumkvæði að lögfestingu aðferðarfræði við að meta verðmæti orkulinda í náttúrunni í opinberri eigu eða umsjá, sem nýttar eru til raforkuvinnslu, í þeim tilvikum, sem markaðsverð hefur ekki þegar myndazt; þessi aðferðarfræði skal vera markaðstengd, þ.e.a.s. rafmagnsframleiðendur skulu borga markaðsverð fyrir afnot náttúruauðlinda, þ.e. vatnsréttinda, jarðgufuréttinda og vindréttinda. Ef hafstraumar, haföldur eða sjávarföll verða nýtt í framtíðinni, mun hið sama gilda um þessar orkulindir.  Fyrir ólíkar orkulindir er nauðsynlegt að þróa heildstæða aðferðarfræði við verðmætamatið. 

Jafnframt ber ríkisstjórninni að sjá til þess með lagafrumvarpi, samkvæmt téðum úrskurði, að öll orkuvinnslufyrirtæki greiði "markaðsverð" fyrir vatnsréttindi, jarðgufuréttindi eða vindréttindi. Þetta á líka við um gildandi orkusamninga, þar til þeir renna út, en ekki afturvirkt.  Það þarf þess vegna að drífa í þessu.  Spurningin er: hvernig ?

Það eru dæmi um afnotagjald vatnsréttinda í landinu fyrir smávirkjanir. Þar virðist yfirleitt miðað við ákveðinn hundraðshluta af sölutekjum virkjunar. Í mörgum tilvikum stærri virkjana er orkuverðið þó óþekkt.  Það er tilgreint í orkusamningi, sem leynd hvílir yfir, og það tengist einhverri annarri breytu, t.d. afurðaverði orkukaupandans eða vísitölu neyzluverðs í Bandaríkjunum, BNA, af því að umsamið raforkuverð er yfirleitt í bandaríkjadölum, BNA. 

Það er ósanngjarnt að taka ekki tillit til rekstrarkostnaðar við að breyta fallorku vatnsins í rafmagn, og þess vegna er eðlilegra að leggja framlegð nýrrar virkjunar af sama tagi með sams konar viðskiptavini til grundvallar álagningu afnotagjalds vatnsréttinda. 

Það hafa gengið dómsmál á milli Landsvirkjunar og sveitarfélaganna, sem eiga hagsmuni af því, hvernig verðmætamati vatnsréttinda fyrir Fljótsdalsvirkjun er háttað.  Hæstiréttur úrskurðaði í október 2015, að sveitarfélög, sem hafa virkjaðar ár í sínu landi og arðgæf vatnsréttindi, geti óskað eftir því við Þjóðskrá Íslands, að hún meti vatnsréttindin til fasteignamats.  Þar með opnast möguleiki fyrir sveitarfélögin að leggja fasteignaskatt á fyrirtækin, sem fénýta þessi vatnsréttindi. 

Deilur á milli hagsmunaaðila hafa einnig risið um í hvaða fasteignaflokk ætti að skrá vatnsréttindin.  Yfirfasteignamatsnefnd kvað upp úrskurð sinn um þetta 15. desember 2016.  Fasteignaskatt vegna vatnsréttinda kærenda í Fljótsdalshreppi skal ákvarða samkvæmt a. lið 3. mgr. 3. gr. laga nr 4/1995 um tekjustofna sveitarfélaga jafnt innan sem utan þjóðlendu. 

Ákvæðið tilgreinir skattheimtu allt að 0,5 % af fasteignamati með 25 % viðbót við sérstakar aðstæður.  Sveitarfélagið hafði krafizt heimildar til skattheimtu samkvæmt c. lið laganna, sem heimilar þrefalt hærri skattheimtu, en úrskurðurinn ætti að vera vel viðunandi fyrir báða aðila. 

Það er hins vegar verðmætamatinu sjálfu, sem er enn þá ábótavant.  Í ágúst 2007 komst matsnefnd að þeirri niðurstöðu, að verðmæti vatnsréttinda, sem nýtt eru í þágu Fljótsdalsvirkjunar, skuli vera miaISK 1,54. Þetta er aðeins 1,0 % af upphæðinni, sem aðferðarfræði blekbónda, sem hér er kynnt til sögunnar, leiðir til. Krafa vatnsréttarhafa hljóðaði hins vegar upp á rúmlega miaISK 25, svo að þar er einnig ginnungagap á milli, sem sýnir, að það bráðvantar heildstæða aðferðarfræði við verðmætamat vatnsréttinda.  Uppgefin viðmiðun handhafa vatnsréttindanna var líka út í hött, þar sem hún virðist hafa verið meðalverð seldrar orku í landinu við stöðvarvegg árið 2006, sem var gefið á bilinu 2,07 kr/kWh-2,18 kr/kWh, sem m.v. gengi á miðju ári 2006, USD/ISK = 67,5, svarar til 31,4 USD/MWh (bandaríkjadala á megawattstund). 

Meðalsöluverð raforku í landinu á ákveðnu ári kemur  hins vegar þessu máli ekki við.  Það, sem er rökrétt að leggja til grundvallar verðmætamati ákveðinna vatnsréttinda, er "kostnaðarverð" raforku frá sambærilegri virkjun með sambærilegt álag og með venjulega ávöxtunarkröfu slíkra fjárfestinga, hér 7,0 %/ár, venjulegan afskriftatíma slíkra mannvirkja, 40 ár, og hefðbundinn rekstrarkostnað slíkra virkjana, hér 1,0 %/ár af stofnkostnaði. Nota mætti uppfærðan stofnkostnað virkjunar, sem í hlut á.  

Síðan skal núvirða árlega framlegð slíkrar virkjunar yfir samningstímabil orkusölunnar, t.d. 25 ár, og fást þá reiknuð verðmæti vatnsréttindanna.  Í tilviki Fljótsdalsvirkjunar er niðurstaða blekbónda MUSD 1329 = miaISK 153 (USD/ISK=115), sem er 6-falt verðmætamat sveitarfélaganna Fljótsdalshrepps og Fljótsdalshéraðs, sem eru hagsmunaaðilar ásamt Landsvirkjun. 

Árlegur fasteignaskattur til viðkomandi sveitarsjóða:  FS=153 miaISK x 0,005=765 MISK, og er eðlilegt, að sveitarfélögin skipti honum á milli sín í hlutfalli við landareignir m.v. hámarks ummál miðlunarlóns og lengd árfarvegar, sem virkjað vatn fer um í viðkomandi sveitarfélagi. 

FS er ívið hærri en fæst samkvæmt tíðkaðri markaðsaðferð um smávirkjanir, en þá ber að hafa í huga, að orkuverðið frá Fljótsdalsvirkjun er í lægri kantinum um þessar mundir vegna lágs álverðs. 

Verður þessi skattheimta íþyngjandi fyrir Landsvirkjun ?  FS mun nema um 5,8 % af árlegri framlegð virkjunarinnar.  Sé litið til afnotagjalda sjávarútvegsins af veiðiheimildunum, þá hafa þau undanfarin ár iðulega numið tvöföldu þessu hlutfalli af framlegð útgerðanna eða yfir 10 %, sem er sannarlega íþyngjandi og skekkir (veikir) samkeppnisstöðu sjávarútvegsins verulega.  Sú skattheimta af fyrirtækjum, sem nýta rennandi vatn til raforkuvinnslu, sem hér er lögð til, jafnar aðstöðu fyrirtækja í landinu, sem nýta náttúruauðlindir, og það er vissulega gætt meðalhófs.  Til að tryggja þetta meðalhóf ætti að setja hámark 6,0 % af framlegð fyrirtækja í afnotagjald af auðlindum náttúrunnar. 

Það er grundvallaratriði, að allar greinar orkuvinnslunnar njóti jafnræðis gagnvart skattheimtu, og sama má segja um allar greinar, sem nýta náttúruauðlindir.  Þar er ferðaþjónustan ekki undan skilin.  Af þessum ástæðum er nauðsynlegt að þróa samræmda og almenna aðferðarfræði við verðmætamat auðlinda, ef markaðurinn hefur ekki nú þegar myndað verð á þeim.

Í næstu vefgrein verður fjallað um verðmætamat jarðgufuréttinda og vindréttinda.

 

Athugasemdir

[Valdimar Samúelsson, 8.2.2017 kl. 09:49]

Góð grein og málefni. Þetta minnir mig á einn erlendan mektarmann og vísindamann sem benti landsmönnum auðæfin sem felast í grasinu sem er ónýtt um allan lendur. Ég man þegar ég var í sveit í Þinginu fyrir svona 50 árum en fór oft í göngur eftir það. Það sem maður sá var allt grasið sem var óétið á haustin upp í á heiðunum.

Ég man sérstaklega eftir því að mikið var nagað svona 50 metra frá heiðargirðingum en þetta einmitt notuðu menn gegn sauðkindinni og sögðu að hún væri að naga allar heiðar upp.

Verðum við ekki að taka auðlindagjald fyrir notkun á graslöndum eða gresjum. Vona ekki.  

[Bjarni Jónsson, 8.2.2017 kl. 10:35]

Sæll, Valdimar;

Íslenzkur landbúnaður er djásn landsins fyrir sakir heilnæmis matvaranna, sem frá honum kemur. Sem betur fer er heilnæmi sjávarafurða hérlendis líka í fremstu röð.  Þetta er grundvallaratriði fyrir lífsgæðin í landinu, sem aldrei er nægilega í hávegum haft.  Frá fornu fari hefur verið ítala á nýtingu almenninga til heiða.  Allir bændur eiga rétt á nýtingu samkvæmt þessari ítölu hverrar jarðar, svo að þarna eru varla nokkrar samkeppnishömlur, og enginn, sem heldur því fram, að þar sé auðlindarentu að finna. 

Tímarnir breytast.  Áður þótti vannýting á landi ekki til fyrirmyndar.  Nú segja menn, að grasvöxturinn bindi koltvíildi úr andrúmsloftinu, en skilar ekki sinan því til baka og myndar jafnvel enn sterkari gróðurhúsalofttegund, metan, við rotnun ?