Furðulegt framferði hunds um nótt

Nú hafa orðið vinslit á milli Rússadindilsins Elons Musks og forseta Bandaríkjanna, Donalds Trump, og mun Elon vinna að því að bola Trump úr embætti með löglegum leiðum.  Elon gegndi í upphafi seinna kjörtímabils Trumps hlutverki niðurskurðarmeistara á rekstri alríkisins.  Niðurskurður hans olli fjölda uppsagna og jafnvel niðurlagningar stofnana með miklu uppnámi í samfélaginu.  Elon varð óvinsæll, og óvinsældirnar bitnuðu á sölu Tesla-bifreiðanna.  Elon sá sér vænzt að hætta þessu pólitíska stússi fyrir óútreiknanlegan vingul sem yfirmann eftir fáeina mánuði í starfi, en um mánaðamótin maí-júní 2025 urðu vinslit, þegar Elon gagnrýndi harkalega fjármálaáætlun Trump-stjórnarinnar.  Í fyrra varð halli á fjárlögum Bandaríkjanna trnUSD 1,83 og í ár stefnir í trnUSD 1,9 halla (trilljón = 1000 milljarðar).  Þessi gríðarlegi halli ógnar nú fjármálastöðugleika Bandaríkjanna, enda fer notkjun bandaríkjadals í gjaldeyrisvarasjóðum ríkja minnkandi og verðgildi dalsins rýrnar. 

Við þessar aðstæður brýtur Bandaríkjastjórn blað í viðskiptasögu og viðskiptastefnu Bandaríkjanna frá 1945 og fer í tollastríð við viðskiptalönd sín.  Þekkingarleysi og dómgreindarleysi ráða hér för.  Ætlunin er að enduriðnvæða Bandaríkin með því að fá fjárfesta til að reisa verksmiðjur, sem framleiða vörur, sem þróunarlönd og miðlungi iðnvædd lönd framleiða nú, svo og að verja verksmiðjur, sem eiga erfitt uppdráttar nú. Þetta er allt saman borin von hjá MAGA (Make America Great Again) fólkinu.  Bandaríkin eru með þessu og öðru framferði Trump-stjórnarinnar að glata trausti margra þjóða heims, þ.á.m. hefðbundinna bandamanna sinna, sem forysturíki hins vestræna heims.  Þjóðir selja nú bandarísk ríkisskuldabréf, sem hefur neikvæð áhrif á stöðu og styrk bandaríkjadals.

Björn Lomborg, forseti Kaupmannahafnarhugveitunnar, gerði alþjóðaviðskipti að umfjöllunarefni í Morgunblaðinu 3. júní 2025 undir fyrirsögninni:

"Frjálsari viðskipti, meiri velmegun".

Greinin hófst þannig:

"Um allan heim eru menn að vakna til vitundar um kosti frjálsra viðskipta [ekki þó MAGA - innsk. BJo].  Eftir margra ára fríverzlunarþreytu og vaxandi verndarstefnu segir meirihluti Bandaríkjamanna nú, að Bandaríkin ættu að sækjast eftir alþjóðlegum fríverzlunarsamningum, á meðan Evrópusambandið gerir fríverzlunarsamninga eins hratt og það getur, og jafnvel nágrannar og keppinautar á borð við Kína, Suður-Kóreu og Japan hafa samþykkt aukið samstarf." 

Hjörtur J. Guðmundsson, alþjóðastjórnmálafræðingur, hefur um árabil fært sín rök fyrir því, að víðtækur fríverzlunarsamningur við Evrópusambandið verði Íslandi hagfelldari en aðildin að EES.  Ísland er í fríverzlunarsamtökunum EFTA.  Þetta er athygliverð umræða, t.d. ef Íslendingar hafna nýjum aðlögunarviðræðum við ESB í þjóðaratkvæðagreiðslunni, sem Sólhvarfastjórnina fýsir að kasta Íslendingum út í og virðist ætla að nota varnarmálin sem rök fyrir.  Það hefur enn engin umræða farið um það hérlendis, hvort Íslendingar kjósi að gegna herskyldu í Evrópuher. 

"Ávinningur og kostnaður fríverzlunarstefnu koma ekki jafnt niður.  Auðug lönd njóta tiltölulega minna góðs af af frjálsari viðskiptum, og hluti vinnuafls þeirra ber óhóflega byrði.  En þrátt fyrir þetta sýna ritrýndar rannsóknir hagfræðinga frá Kaupmannahafnarhugveitunni, að frjálsari viðskipti eru enn yfirgnæfandi ábatasöm, jafnvel fyrir rík lönd." 

Í fyrri hluta þessa texta er skýringin á fljótræðislegum ákvörðunum núverandi forseta Bandaríkjanna, sem var fremur frambjóðandi MAGA en Repúblikanaflokksins, sem hefðbundið hefur stutt frjálsa samkeppni og óheft viðskipti, um tollastríð gegn flestum ríkjum heims.  Í anda undirlægjuháttar síns gagnvart Rússlandi Pútíns, sleppti hann Rússlandi, en gæti þó með viðskiptalegum ráðstöfunum kippt fótunum undan hernaði Rússlands í Evrópu.  

Seinni hluti textans sýnir, að rannsóknarvinna bandarísku stjórnarinnar á afleiðingum frjálsra viðskipta hefur nánast engin verið.  Þetta er í anda vinnubragðanna, sem nú tíðkast í Washington.  Það er eins og sirkusstjóri stjórni nú Bandaríkjunum til að hafa mikil læti og fjör, en vel ígrunduð stjórnarstefna hefur horfið í skuggann. 

"Þegar við teljum ávinninginn af fríverzlun í ríkum OECD-löndum, er hann mun hærri en kostnaðurinn: trnUSD 6,7.  Samtals þýðir þetta USD 7 ávöxtun fyrir hvern USD kostnaðar.  Já, stjórnvöld ættu að vinna meira að því að hjálpa þeim launþegum, sem myndu verða fyrir mestum skaða af frjálsari viðskiptum, en jafnvel eftir að hafa tekið á næstum trnUSD 1 í kostnaði, eru yfir trnUSD 6 í ávinningi, sem allur ríki heimurinn getur notið.  Engin ríkisstjórn getur leyft sér að hunza þennan mun stærri ávinning þrátt fyrir verulegan kostnað."

Í sögu forseta Bandaríkjanna úr Repúblikanaflokkinum skera verk Donalds Trump sig algerlega úr.  Hann beitir alríkisvaldinu með svo stórkarlalegum og grófum hætti, að líklegast hefur hann farið út fyrir lagaheimildir sínar, og hann tekur afstöðu með heimsvaldasinnuðum einræðisherra Rússlands gegn lýðræðisþjóð í Úkraínu, sem berst fyrir tilveru sinni.  Hann hefur jafnframt grafið undan NATO, svo að fælingarmáttur og trúverðugleiki þessa varnarbandalags er í uppnámi.  Hér er um einstæða atburði í sögu Vesturlanda að ræða, og það er bara tímaspurning, hvenær bremsur lýðræðiskerfisins í Bandaríkjunum stöðva niðurrifsstarfsemi og einræðistilburði þessa manns. 

 "Lág- og lægri miðtekjulönd heimsins, sem eru heimili mrd 4 manna, munu þola einhvern kostnað af frjálsari viðskiptum, en sá kostnaður er tiltölulega lítill eða mrdUSD 15.  Samt sem áður væri ávinningurinn af frjálsari viðskiptum frábær, trnUSD 1,4.  Þar sem hagkerfi fátækari [hluta] heimsins eru mun minni, er þetta mun stærra mál.  Og, vegna þess að kostnaður þeirra er mun lægri, skilar hver USD í kostnaði USD 95 í ávinningi.  Það er ótrúleg ávöxtun fjárfestingarinnar."

Ekkert hefur stuðlað meir að jöfnun lífskjara í heiminum en fjárfestingar auðvaldsins á Vesturlöndum í framleiðslufyrirtækjum í fátækum löndum.  Þessar fjárfestingar leiddu til niðurlagningar ýmissa framleiðslustarfa á Vesturlöndum, sem ekki voru lengur samkeppnisfær í heimi frjálsra viðskipta, en í fátækum löndum tóku lífsskilyrðin stakkaskiptum, þótt illa sé sums staðar farið með vinnuaflið. Að forseta Bandaríkjanna úr röðum Repúblikana skuli detta í hug að beita ríkisvaldinu til að snúa þessari þróun við, sýnir grundvallar skilningsleysi þar á bæ og grafalvarlega meinloku MAGA-hreyfingarinnar. 

"Með næstum USD 7 í ávöxtun fyrir hvern USD í kostnaði fyrir ríkar þjóðir og ótrúlegum USD 95 í ávöxtun fyrir fátækari lönd bera frjálsari viðskipti hagnað með sér fyrir alla.  Leiðin áfram er ekki verndarstefna, heldur umbætur til að tryggja, að ávinningur af viðskiptum verði ekki aðeins meiri, heldur að honum verði einnig betur skipt."

Skoðanir og orðfæri Donalds Trumps eru oftast hreinræktað lýðskrum, þekking og staðreyndir eru ekki innan getusviðs hans og fasistísk hegðun gera hann í raun óhæfan til að gegna stöðu Bandaríkjaforseta. Traust til Bandaríkjanna hefur beðið hnekki, og spurning, hversu langan tíma tekur að endurvinna  traustið, og hvort næstu forsetar hafa mikinn áhuga á því.  Trump hefur ráðizt gegn háskólasamfélaginu og innflytjendum, tekið sér vald yfir þjóðvarðliðinu, sem vanalega er á hendi hvers ríkis, og hann hefur sent landgönguliða til að skakka leikinn í mótmælum í Kaliforníu.  Allt virðist snúast í höndunum á forsetanum, sem lítt kann til verka, og ýmsar forsetatilskipanir hans hafa verið dæmdar ólöglegar.  Afskipti hans af óeirðunum í Kaliforníu hafa hellt olíu á eldinn, og mótmælin gegn honum hafa nú dreifzt um öll Bandaríkin.  Að vera með illa gefinn gösslara í æðsta embætti Bandaríkjanna á eftir að reynast Bandaríkjunum og heiminum öllum dýrkeypt.