Á milli steins og sleggju

Nú hefur Medvedev, forsætisráðherra Rússlands, úrskurðað, að matvælainnflutningur til Rússlands frá Íslandi skuli sæta grafalvarlegum takmörkunum, eins og Norðmenn máttu sæta áður.  Gæti þessi ákvörðun rýrt útflutningstekjur Íslands um allt að ISK 40 milljörðum í ár eða um 7 % vöruútflutningstekna eða 4 % af heildargjaldeyristekjum.  Þetta eru 2 % af landsframleiðslunni, sem er tilfinnanlegt og meira en fimmfalt hlutfallslegt viðskiptatap nokkurs lands, sem þátt tekur í viðskiptabanni Vesturveldanna vegna innlimunar Krímskagans og stuðnings Rússa  við aðskilnaðarsinna í Austur-Úkraínu. Við svo búið má ekki standa, því að þátttaka Íslands í þessu "viðskiptabanni" er reist á hæpnum forsendum.   

Hér er um tap á þjóðhagslegan mælikvarða að ræða, og þúsundir starfa eru í uppnámi fyrir vikið.  Þetta er sem sagt fjárhagslegt högg af verri gerðinni.  Þess vegna er deginum ljósara, að nú dugar íslenzkri utanríkisþjónustu ekki að sitja með hendur í skauti, heldur verður hún að grípa til þeirra diplómatísku ráða, sem hún kann að búa yfir. 

Óli Björn Kárason, varaþingmaður Sjálfstæðisflokksins, ritaði miðvikudagsgrein í Morgunblaðið 12. ágúst 2015 um þetta efni, og er niðurstaða hans sú, að stórveldin innan NATO/ESB hafi mótað viðskiptaþvinganir gegn Rússum með eigin hagsmuni í fyrirrúmi, en byrðarnar leggist hlutfallslega miklu þyngra á minni ríkin.  Þetta á við um Ísland, líklega í meiri mæli en nokkurt annað land, og bannvörurnar eru ekki á útflutningsmatseðli Íslands.  Hvers vegna erum við þá með ?   

Nú er málum þannig háttað, að talsverður tollur, 15  -20 %, mun vera á flestar þær afurðir frá Íslandi, sem hér um ræðir, til Vesturveldanna.  Það er sanngirniskrafa við þessar aðstæður að hálfu Íslands gagnvart viðkomandi ríkjum, að þau greiði fyrir kaupum á þeim vörum Íslendinga, sem hér um ræðir, t.d. með einhliða niðurfellingu á tollum af íslenzkum sjávarafurðum strax.

Vilji þessi ríki ekki sýna Íslendingum neina samstöðu í þessu baráttumáli, er komið að Íslendingum að íhuga stöðu sína í þessu máli.  Auðvitað erum við hér á milli steins og sleggju, því að yfirlýsingu Íslands um að draga sig út úr bandalagi vestrænna ríkja um efnahagsþvinganir á hendur Rússum yrði varla tekið með þegjandi þögninni. Það er hér, sem reynir á hæfni utanríkisþjónustu Íslands við að afla skilnings á málstað Íslands. 

Hér verður ríkisstjórn Íslands að vinna mikið verk á stuttum tíma, aðallega í þremur höfuðborgum, þ.e. Moskvu, Washington og Berlín.  Á sama tíma mun sjávarútvegurinn kappkosta að finna nýja kaupendur, en komið hefur fram, að þar er á brattann að sækja.  Tilkynning Rússa um innflutningsbann á Íslendinga virðist því miður hafa komið sem "julen paa kerringa", eins og Norðmenn taka til orða, þ.e. komið flatt upp á utanríkisþjónustu Íslands í þessu tilviki, og það hefur ekkert ríki efni á að halda uppi utanríkisráðuneyti, sem stingur hausnum í sandinn, þegar vanda ber að garði. Þar á bæ verður að gera róttækar breytingar til að færa vinnubrögðin til betri vegar.

Forystugrein Morgunblaðsins 14. ágúst 2015,

"Illa staðið að málum",

hefst með eftirfarandi orðum:

"Nú hefur verið upplýst, að ekki var nein forvinna unnin, þegar íslenzk stjórnvöld og utanríkismálanefnd Alþingis mótuðu afstöðu sína um að hlaupa til, eftir að fullmótuð og afgreidd tillaga ESB um viðskiptaþvinganir lá fyrir. 

Íslendingar komu hvergi við sögu eða voru spurðir álits, þegar til þess leiks var gengið.  Ekkert áhættumat var gert áður en ákveðið var, að Ísland skyldi hoppa um borð, þegar það bauðst."

Þetta er mjög hörð og réttmæt gagnrýni á þá, sem fara með utanríkismál Íslands.  Þeir munu verða að sæta ábyrgð á vondum vinnubrögðum af hvaða rótum, sem þau kunna að vera runnin.  Ráðuneytisstjórinn og/eða utanríkisráðherra verða að taka hatt sinn og staf um leið og Ísland tekur nýja stefnu í þessu máli, því að "status quo" þar kemur ekki til mála, þó að núverandi forysta utanríkisráðuneytisins virðist vera þeirrar skoðunar. 

Í téðri forystugrein Morgunblaðsins er vitnað í Kolbein Árnason, framkvæmdastjóra Samtaka fyrirtækja í sjávarútvegi:

"Það er engin þjóð í Evrópu, nú hvað þá Bandaríkin eða Kanada, sem hefur viðlíka hagsmuni af viðskiptum við Rússland, hvað varðar matvæli, og það eru jú bara matvæli, sem eru undir.  Það eina, sem er lokað á, er innflutningur á þeim.  Það þarf að hafa það í huga, að það eru enn þá full viðskipti í gangi á milli þessara landa allra saman.  Það eru fluttir inn bílar frá Þýzkalandi, tízkufatnaður frá Ítalíu, og á móti kemur olía og gas frá Rússlandi til Þýzkalands og Evrópu allrar, en það eru matvæli eingöngu, sem þarna lenda undir, og það er nú bara svo, að Ísland er næststærsti innflytjandi á fiskafurðum til Rússlands af öllum löndum í heiminum og fyrir litla þjóð, eins og okkur, eru þetta náttúrulega gríðarlega stórir hagsmunir."

Í lok téðrar forystugreinar er tekið svo til orða:

"En ríkisstjórnin kemst ekki hjá því að kanna, hvort hún eigi einhvern leik í stöðunni annan en þann að eiga málamyndasamtöl við rússneska utanríkisráðherrann úti undir vegg í tengslum við aðra fundi."

Þetta er hárrétt hjá ritstjóra Morgunblaðsins, og í Reykjavíkurbréfi 14.08.2015 áréttar hann þessa skoðun sína og stöðumat með eftirminnilegum hætti.  Reyndar er viðbragðsleysi, linka og loðmulla utanríkisráðherra, óafsakanleg, og fær hann falleinkunn fyrir frammistöðu sína í þessu máli hingað til hjá hagsmunaaðilum í sjávarútvegi, sem vöruðu hann við því, sem verða vildi, en hann kom alltaf af fjöllum.  Ef utanríkisþjónustan öll hefur ekki fengið kvaðningu nú þegar og fyrirmæli um, hvernig hún á að beita sér í þessu máli fyrir Íslands hönd gagnvart ESB, BNA og Rússlandi, þá veit hún greinilega ekki sitt rjúkandi ráð og er verri en engin.

Það, sem hún ætti að gera núna, væri einhver veigur í henni, er eftirfarandi:

1. Sendiherrann í Moskvu fái áheyrn hjá ráðuneytisstjóra utanríkisráðuneytisins í Moskvu með skilaboð þess efnis, að íslenzka ríkisstjórnin óski eftir frestun á gildistöku viðskiptabannsins um tvo mánuði á meðan hún vinni að því að liðka fyrir sölu afurðanna í ESB/BNA, en mistakist það, sé hún tilbúin til að falla frá stuðningi við viðskiptabannið gegn því, að Rússar heimili óbreytt viðskipti við Ísland. 
2. Í Brussel og Washington þarf að tilkynna þeim, sem með utanríkismálin fara þar, að Ísland sætti sig ekki við þær ofurþungu byrðar, sem viðskiptaþvinganir Vesturveldanna á Rússa leiði yfir landið, enda séu þær margfaldar að tiltölu á við byrðar nokkurs annars lands.  Niðurfelling allra tolla og innflutningsgjalda strax af þessum matvælum í ESB/BNA sé krafa Íslendinga, og að liðkað verði fyrir viðskiptum á þessum svæðum, eins og yfirvöld geti.  Ísland sætti sig ekki við að bera margfaldar byrðar og muni þess vegna íhuga að falla frá stuðningi við viðskiptabannið, nema breyting verði á viðskiptakjörum Íslendinga á þessum viðskiptasvæðum til batnaðar. 
3. Utanríkisráðherra ætti sjálfur að leggjast í ferðalög til Berlínar, Parísar, Lundúna og Washington til að afla skilnings á málstað Íslendinga. 

Það er ekki hlæjandi að þessu máli, en þó kitlar óneitanlega hláturtaugarnar sú hugmynd fulltrúa smábátaeigenda, að vinur Pútíns, dr Ólafur Ragnar Grímsson, beiti áhrifamætti sínum gagnvart forseta Rússlands í þessu máli.  Það yrði líklega álíka áhrifamikið og að vitna til ömmu Sergey Lavrovs, utanríkisráðherra, um sögulegt vinfengi Rússlands og Íslands á viðskiptasviðinu, þegar báðar þjóðirnar áttu undir högg að sækja.  Hér þarf að tefla bæði hratt, hart og djarft, svo að snúa megi tapaðri stöðu Íslandi í vil.

 

 

   

 

 

 

Athugasemdir

[Jón Valur Jensson, 15.8.2015 kl. 21:22]

Öflugur ertu, Bjarni Jónsson, og teflir fram mörgum góðum rökum.

Hneisa utanríkisráðuneytisins er klárlega ber orðin.

En í raun gengurðu styttra í kröfum en vænta mátti.

Ég krefst þess t.d. hér, að þátttöku Íslands í þessu óréttlætanlega viðskiptastríði ljúki strax um helgina eða í komandi viku.

Það er engin þörf á að bíða tvo mánuði eða telja okkur bundna þessu valdfreka stórveldabandalagi, Evrópusambandinu, sem hefur ekki nú frekar en fyrri daginn minnsta skilning á þörfum okkar og þjóðarhagsmunum.

[Bjarni Jónsson, 15.8.2015 kl. 21:48]

Þakka þér fyrir innlitið, Jón Valur.

Það er alveg rétt hjá þér, að í þessu máli verður að hafa hraðar hendur og snögga fætur.  Það þarf vart nema eina viku til að komast að því, hvort ESB/BNA vilja koma snöfurmannlega til móts við Íslendinga í þessu máli, sem teflt hefur verið í óefni.  Ég stakk upp á að fara fram á tveggja mánaða frestun gildistöku, því að á næstu vikum fer mesta afsetningin fram á makríl.

Ef ESB hengir haus eða sýnir okkur vígtennur, er hins vegar ekki eftir neinu að bíða með að leiðrétta þann misskilning, að við eigum eitthvert erindi inn á þennan lista þjóða með banni á útflutningi til Rússlands á vörum og þjónustu, sem Ísland hefur ekki að bjóða.

Það er rétt, þú ert róttækari, en ég reyni að sigla á milli skers og báru.

Með góðri kveðju /  

[Jón Valur Jensson, 16.8.2015 kl. 03:15]

Þakka þér fyrir svarið þitt góða, Bjarni.

[Jónatan Karlsson, 16.8.2015 kl. 10:54]

Fyrsta verk Ríkisstjórnar Íslands hlýtur því að vera tafarlaus brottrekstur vanhæfs ráðherrans, sem af óskiljanlegum eða illum ásetningi veldur þjóð sinni stórfelldum skaða.

[Bjarni Jónsson, 16.8.2015 kl. 12:05]

Ráðherrann er nú líkast til ekki vanhæfur þrátt fyrir gott samband við Skagafjörð, en hæfni hans til að gegna stöðu utanríkisráðherra Íslands má draga í efa.  Það sýnir framganga hans öll í þessu viðskiptaþvingunarmáli.  Hann gerði á sínum tíma mikið úr stuðningi Íslands við það, sem er hlálegt, því að engar af útflutningsvörum eða -þjónustu Íslands eru á bannlistanum.  Ekki smíðum við og flytjum út Leopard 3. Eftir að Norðmenn lentu á bannlista Rússa, mátti yfirstjórn íslenzkra utanríkismála sjá skriftina á veggnum fyrir Íslendinga og hefja þegar mótvægisaðgerðir.  Slíkt hefði getað þótt óþægilegt í Brussel og Washington, og það er tilgáta mín, að forysta utanríkisráðuneytisins hafi ekki viljað rugga bátnum.  Þess vegna "situr hún nú með skeggið í póstkassanum", eins og Norðmenn taka til orða um þá, sem eru með allt á hælunum.  Til að tryggja róttæka stefnubreytingu og hvassa gagnsókn fyrir hagsmuni Íslands í bráð og lengd eru mannaskipti þarna óhjákvæmileg.