Hugleiðingar Bjarna Jónssonar

Ekki skal efa, að samstaða sé innan ríkisstjórnar K. Frost. um breyttar forsendur við útreikninga s.k. veiðigjalda, en það eru Viðreisnarráðherrarnir í atvinnuvegaráðuneytinu, Hanna Katrín Friðriksson, og fjármála-og efnahagsráðuneytinu, Daði Már Kristófersson, sem forgönguna hafa.  Það eru engar traustar atvinnulegar, fjárhagslegar eða langframa skattalegar forsendur fyrir s.k. "leiðréttingu", heldur eru þær af pólitískum toga, sem er slæmt vegarnesti fyrir auknar álögur á undirstöðuatvinnugrein, sem fætt hefur af sér margvíslega sprota í atvinnulífinu, sem styrkt hafa allt atvinnulíf í landinu og er fagnaðarefni.

Gripnar eru á lofti gamlar lýðskrumsfullyrðingar til að "leiðrétta" gjaldskrána, en að manni læðist sá grunur, að "leiðréttingin" sé til þess ætluð að færa íslenzkan sjávarútveg niður á plan sjávarútvegs í Evrópusambandinu - ESB, sem er á þurfalingsplani, enda er ESB hið fyrirheitna land Viðreisnarfólks.  Ef þetta er ekki rétt, er hreinni fáfræði um íslenzkan sjávarútveg um að kenna, og er hvorugt beysið. Vinnubrögð Viðreisnarráðherranna eru frumstæð og benda til, að þeir séu að fullnægja djúpstæðum pólitískum hvötum sínum.  

Pétur Hafsteinn Pálsson, framkvæmdastjóri Vísis í Grindavík, þekkir hins vegar íslenzkan sjávarútveg, eins og handarbakið á sér.  Um það ber Morgunblaðsgrein hans 12. apríl 2025 glöggt vitni:

"Tvöföld verðlagning - tvöfaldir skattar".

Hún hófst þannig:

 "Meira en hálfri öld áður en kvótakerfi í fiskveiðum var innleitt hér á landi, var samtenging veiða og vinnslu orðin regla á Íslandi frekar en undantekning.  Eflaust á það rætur að rekja til legu landsins og möguleika þess tíma til verðmætasköpunar.  Í hundrað ár hefur þetta form verið hornsteinn í íslenzkum sjávarútvegi, og höfðum við það fram yfir Norðmenn, þegar kvótasetning fisktegunda varð ekki umflúin.  Þetta er ástæðan fyrir því, að stærstur hluti aflans í Noregi hefur verið fluttur óunninn úr landi, en á Íslandi er stærstur hluti aflans unninn á heimaslóð."

Vafasamir pappírar, sem eru ötulir við að sá fræjum tortryggni um kvótasettan íslenzkan sjávarútveg, hafa látið í veðri vaka, að samtvinnun veiða og vinnslu hafi verið fylgifiskur kvótasetningarinnar.  Þeim væri nær að kynna sér söguna áður en þeir fara á flot með fimbulfamb sitt um kvótakerfið og sjávarútveginn.  

Forsendubreytingar Viðreisnar á útreikningum veiðigjaldanna, s.k. "leiðrétting", er svo órökrétt og ósanngjörn, að segja má, að hún sé "út úr kú".  Hún tekur mið af uppboðsverði, sem erlendar, niðurgreiddar fiskvinnslur móta. Íslenzk stjórnvöld eru vísvitandi eða í fáfræði að skekkja stórlega eða eyðileggja samkeppnigrundvöll íslenzkra fyrirtækja með þessu uppátæki, sem ætla má, að stríði gegn íslenzkum lögum og jafnvel stjórnarskrá um atvinnufrelsi. 

"Um 20 % bolfiskaflans eru seld á íslenzkum fiskmörkuðum, og þar geta öll fyrirtæki keypt fisk, bæði þau, sem vinna aflann hér á landi og þau, sem flytja hann óunninn til útlanda.  Þarna komast erlendar fiskvinnslur í beina samkeppni við þær íslenzku um aflann.  Þær vinnslur eru niðurgreiddar, og laun, sem þar eru greidd, eru langtum lægri en gerist og gengur á Íslandi. Þar af leiðandi hafa þær í auknum mæli haft yfirhöndina í samkeppninni við Íslendinga um hráefnið, og í dag fara um 40 % af því til erlendrar fiskvinnslu, á meðan allur aflinn, sem fer í eigin vinnslur, er unninn hér á landi."

Þetta er ástæðan fyrir því, að með öllu er ótækt og felur í sér mikla skekkingu á samkeppnisstöðu íslenzkum fiskvinnslum í óhag að leggja þetta "íslenzka" uppboðsverð til grundvallar gjaldtöku af íslenzkri útgerð.  Verðið á ekki við íslenzkar aðstæður, því að það er mótað af greiðslugetu niðurgreiddra fiskvinnslufyrirtækja, þar sem er allt öðruvísi launamarkaður en hér.  Þarna er um það að ræða, að verðmyndun á 8 % bolfiskaflans er lögð til grundvallar útreikningum á veiðigjaldi, sem nær engri átt.  Ætlar atvinnuvegaráðherra að vaða út í fenið og bera ábyrgð á að rústa fyrirtækjum á landsbyggðinni ?  Kjósendur í næstu sveitarstjórnar- og Alþingiskosningum munu kunna ríkisstjórnarflokkunum litlar þakkir fyrir, enda kom þessi vitleysa, eins og skrattinn úr sauðarleggnum.  

Ekki tekur betra við, þegar velja á verðviðmiðun fyrir uppsjávarafla. Atvinnuvegavegaráðherra hefur væntanlega leitað logandi ljósi að uppboðsverði slíks afla á Íslandi án árangurs, því að hún leitaði út fyrir landsteinana eftir uppboðsverði og fann það í Noregi.  Sú aðferðarfræði að leggja til grundvallar skattlagningu á Íslandi verð, sem myndað er í útlöndum við allt aðrar aðstæður en hér ríkja, er ábyrgðarlaust og forkastanlegt fúsk og vafasamt, að standist íslenzk lög um skattheimtu. 

   "Samið er við sjómenn um tvenns konar  verðlagningu á afla upp úr skipi, og er það grunnurinn að launum sjómanna. Annars vegar er það hæsta verð, sem selt er á til þriðja aðila, gegnum fiskmarkaði eða með öðrum leiðum, og hins vegar hlutfall af afurðaverðmætinu, sem verður til, þegar unnið er úr aflanum í eigin vinnslum.  Samkvæmt lögum um Verðlagsstofu skiptaverðs frá árinu 1998 funda sjómenn og útgerðarmenn mánaðarlega um fiskverð til eigin vinnslu.  Samkvæmt samningum á milli þeirra skal það vera 80 % af skilaverði uppboðsmarkaðarins, sem að jafnaði skilar útgerðinni 55 % af útflutningsverðmæti afurðanna, en fiskvinnslan heldur eftir 45 %."

 Það er svo góð sátt um þessa skiptingu á milli sjómanna og útgerðarmanna, að þeir sömdu til 10 ára við gerð síðustu kjarasamninga sinna.  Þetta sýnir, að engin þörf er á að brjóta upp samtengingarkerfi útgerðar og vinnslu sjómanna vegna, en stundum láta lýðskrumarar að því liggja, að kerfið leiði til þess, að sjómenn séu hlunnfarnir. Kvótakerfið og þetta skiptakerfi hafa þvert á móti aukið öryggi á sjó (veiðar skipulagðar á grundvelli markaðarins, en ekki í neins konar kapphlaupi), aukið atvinnuöryggi sjómanna og jafnað vinnuálagið og bætt hag þeirra. Inngrip stjórnvalda í atvinnugrein með þeim hætti, að afkoma greinarinnar sem heildar rýrnar, eins og "leiðrétting" núverandi ríkisstjórnar er dæmi um, eru skaðleg og í þessu tilviki grunnatvinnuvegar stórskaðleg.  Þróunarstarfsemi sjávarútvegsins, sem leitt hefur til sprotafyrirtækja, sem mörgum hverjum hefur vaxið mjög fiskur um hrygg, veikist og verður vart nema svipur hjá sjón.  Markaðsvirði fyrirtækjanna minnkar vegna lægri arðsemi.  Þetta leiðir til hærri fjármagnskostnaðar og meiri skuldsetningar.  

"Nú ber svo við, að stjórnvöld horfa til kaupgetu erlendu fyrirtækjanna, þegar viðmið á skattstofni útgerða á Íslandi er ákveðið.  Verði sú raunin, verða skattar og gjöld á íslenzkar útgerðir grundvölluð á getu niðurgreiddrar fiskvinnslu í Evrópu, en ekki á þeim verðmætum, sem verða til á Íslandi.  Hættan við þessa nálgun stjórnvalda er þríþætt.  

Í fyrsta lagi: ef eingöngu verður um skattahækkun upp á milljarðatug að ræða, dregur það úr samkeppnishæfninni, stuðlar að samþjöppun og minnkar fjárfestingagetu fyrirtækjanna.

Í öðru lagi: ef fiskvinnslunni er gert með lögum að greiða það, sem erlendar niðurgreiddar fiskvinnslur geta borgað, fer öll afkoman yfir á útgerðina, og hvatinn til fjárfestinga í fiskvinnslu í landi hverfur.  

Í þriðja lagi: ef þetta leiðir til norsku leiðarinnar, og samtenging veiða og vinnslu verður rofin, fáum við norsku afleiðingarnar með í kaupbæti, og íslenzk fiskvinnsla, eins og við þekkjum hana, heyrir sögunni til."

Þetta mál er lýsandi dæmi um það, sem stjórnmálamenn eiga að forðast eins og heitan eldinn, þ.e. pólitísk inngrip í atvinnugrein, sem gengur vel og skilar mjög miklu til samfélagsins, án áhættugreiningar á inngripunum fyrir starfsemi greinarinnar og þróun skattspors starfseminnar. 

Sjávarútveginum er stjórnað af ríkisvaldinu með árlegri úthlutun aflaheimilda á skip, aflahlutdeild, í samræmi við ákvarðað heildaraflamark á tegund, sem er reist á ráðgjöf Hafrannsóknarstofnunar og langoftast samhljóða henni. Aðeins útgerðarmenn, sem eiga aflahlutdeild á skip, og þeir hafa yfirleitt keypt hana á frjálsum markaði, fá úthlutað veiðileyfi. Þeir hafa þannig keypt sér aðgang að þessari takmörkuðu auðlind, sem er í umsjón ríkisvaldsins. Þeir áttu ekki von á að þurfa að borga meira fyrir veiðiheimildir. Þessi ríkisafskipti eru mjög mikil af þessari tilteknu atvinnugrein , sem fyrir 1983 var opin öllum, og hún var rekin með bullandi tapi á tímum minnkandi fiskgengdar og allt of margra veiðiskipa.  Ríkisafskiptin og lokunin voru réttlætt með nauðsynlegri verndun nytjastofnanna gegn ofveiði, og að þannig væri verið að verja hagsmuni þjóðarinnar, enda hefðu miðin löngum verið almenningur, þ.e. öllum opin.  Miðin eru augljóslega ekki almenningur lengur, heldur hafa þeir einir rétt til nytja, sem kaupa sér aðgang.  Um þetta eru nokkrar undantekningar, t.d. strandveiðarnar. Engin ákvæði eru um fjölda veiðiskipa, en með fjárfestingum í nýrri tækni hefur framleiðni þeirra aukizt.  Auðvitað á fjárfestirinn að njóta góðs af því, en ekki ríkið sérstaklega. 

Útgerðarmenn báðu ekki um þetta kvótakerfi, heldur var það stjórnvaldsákvörðun, en ekkert var á sínum tíma rætt um greiðslu fyrir aðgang að miðunum á grundvelli auðlindarentu eða annars. Með frjálsu framsali aflaheimilda frá 1989 jukust mjög viðskipti með kvóta, og kaupendur voru í góðri trú um, að kvótinn væri eign þeirra og jafngilti veiðileyfi á ótilgreindu magni.  Þegar hagur strympu (útgerðanna) tók að vænkast, komu upp öfundarraddir um, að þetta lokaða kerfi byði upp á meiri hlutfallslegan hagnað en aðrar atvinnugreinar. Var þessi umframarðsemi nefnd auðlindarenta, en þarna voru menn of fljótir á sér, því að engum hefur tekizt að sýna fram á með gildum rökum auðlindarentu í sjávarútvegi á Íslandi, enda reksturinn háður duttlungum náttúrunnar, sem takmörkuð þekking er á. Samt hafa stjórnvöld hérlendis um hríð  lagt á s.k. veiðileyfagjald, sem er viðbótar tekjuskattur á útgerðirnar á grundvelli einhverrar meintrar auðlindarentu.  Þarna er vitlaust gefið. 

Sigríður Margrét Oddsdóttir, framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins, skrifaði grein um verðmætasköpun og skattheimtu á sjávarútveginn í Morgunblaðið 1. apríl 2025 undir fyrirsögninni:

"Íslenskur sjávarútvegur er óvinurinn".

Eins og fyrirsögnin gefur til kynna, er þessi skattheimta af pólitískum toga að mati framkvæmdastjórans, og engin efnahagsleg rök hníga að henni, því að hún er dæmd til að draga úr verðmætasköpun og þar með heildarskattspori sjávarútvegsins til ríkis og sveitarfélaga. Ríkið er nú að undirbúa alvarleg mistök við tekjuöflun.  Eftirfarandi tilvitnun í Sigríði Margréti ætti að færa mönnum heim sanninn um það:

"Virkur tekjuskattur [þ.e. raun tekjuskattur - innsk. BJo] fyrirtækja er í dag tæp 38 %.  Virkur tekjuskattur þeirra fyrirtækja, sem stunda fiskveiðar, er 58 %.  Nýtt frumvarp atvinnuvegaráðherra mun hækka virkan tekjuskatt þeirra, sem stunda fiskveiðar, í 76 %."  

Af þessu er ljóst, að um skemmdarverk stjórnvalda á heilli atvinnugrein er að ræða, sem lama mun starfsemina, valda fjármagnsflótta úr greininni og fjárfestingar og eiginfjárstaða munu ekki verða svipur hjá sjón.  Þessar tölur sýna svart á hvítu, að verðmætasköpun og skattspor munu dragast saman vegna glórulausrar skattheimtu samkvæmt lögmáli Lafflers, og sveitarfélög og ríkissjóður munu tapa á þessu.  Með flumbruhætti og pólitískum einstrengingshætti er þessi vinstri stjórn að skjóta sig í fótinn. Ekki kæmi á óvart, að slík ofurskattheimta, sem gera mun út af við sum minni útgerðarfélögin og þrýsta á samþjöppun, væri brot á stjórnarskrárákvæði um atvinnufrelsi. Það þarf mjög sterk rök til þess að réttlæta mismunandi tekjuskattsheimtu af atvinnugreinum, því að hún skekkir samkeppnisstöðu og jafngildir mismunun ríkisvalds gagnvart borgurunum.

Svanur Guðmundsson, framkvæmdastjóri Bláa hagkerfisins ehf og sjávarútvegsfræðingur, skrifaði um málefni sjávarútvegsins af reynslu sinni og þekkingu í Morgunblaðið 18.02.2025 undir fyrirsögninni:

"Hvað er raunverulegt gagnsæi í sjávarútvegi ?"

"Ein stærsta breytingin, sem ríkisstjórnin boðar í sjávarútvegsmálum, er aukin skattheimta á greinina í formi s.k. auðlindaskatta.  En hvers vegna er verið að herða skattheimtu á grein, sem hefur þegar skilað ríkinu verulegum tekjum ?  Íslenzkur sjávarútvegur greiðir bæði veiðigjöld og tekjuskatta og stendur ekki undir neinum ríkisstyrkjum, ólíkt mörgum öðrum atvinnugreinum.  Í raun er Ísland eina landið innan OECD, þar sem sjávarútvegur greiðir meira til ríkisins en hann fær í stuðning."

Auðlindagjald þetta er reist á falsrökum, enda hefur Hæstiréttur jafnan nefnt fyrirbærið skatt, þegar hann hefur fjallað um mál af þessu tagi.  Sjávarútvegurinn hefur mun meira  vægi í byggðarlögum úti á landi en á höfuðborgarsvæðinu, og þess vegna má nefna þessa skattheimtu byggðaskattheimtu.  Þingmenn dreifbýlisins hljóta að beita sér gegn þessum fjármagnsflutningi. 

"Ef útgerðum verður gert að greiða enn hærri auðlindaskatta, þarf að svara þeirri spurningu, hvernig tryggja á áframhaldandi samkeppnishæfni greinarinnar.  Sjávarútvegsfyrirtæki í samkeppnislöndum okkar njóta opinbers stuðnings, en hér er greinin stöðugt skotmark pólitískra ákvarðana, sem draga úr rekstraröryggi. Í stað þess að styrkja greinina og tryggja stöðugleika er ríkisstjórnin að leggja grunn að óvissu, sem gæti grafið undan fjárfestingum og nýsköpun í greininni."  

Vinnubrögð ríkisstjórnarinnar eru handahófskennd.  Það er engin tilraun gerð til að grafast fyrir um auðlindarentuna, heldur er fyrri skattheimtuformúla notuð með uppboðsmarkaðsverðum, sem eru ómarktæk til þessara nota, því að tiltölulega mjög lítið magn fer um þá, og fyrir uppsjávarfiskinn er leitað til norskra uppboðsmarkaða, þar sem  gjörólíkar markaðsaðstæður ríkja. Þetta eru óviðunandi vinnubrögð.  Það dettur engum heilvita manni í hug, að tvöfalt arðsamara sé að gera út fiskiskip í íslenzkri lokaðri landhelgi en að meðaltali að reka annars konar fyrirtæki á Íslandi, en þetta verður hlutfall virks tekjuskatts útgerða og annars konar fyrirtækja á landinu (76 %/38 %).  Þessi fyrirhugaða skattheimta er glórulaus.  Auðvitað á aðeins eitt virkt tekjuskattshlutfall að vera á fyrirtækjum landsins.  

"Ef raunverulegt gagnsæi á að vera markmið, ætti umræðan ekki að snúast um eignatengsl, heldur um skýra stefnu í auðlindastýringu, betri greiningu og langtímaáætlun um aflaheimildir.  Það þarf að tryggja rekstrarlegan fyrirsjáanleika og koma á skilvirkum aðgerðum, sem styðja við byggðaþróun og atvinnu.  Þetta snýst ekki um aukið eftirlit og reglugerðir, sem kæfa greinina, heldur um að tryggja, að hún geti starfað áfram á sjálfbærum og arðbærum grunni."

Núverandi stjórnvöld á Íslandi fara þveröfuga leið við auðlindastýringu m.v. ofangreint.  Það er engin tilraun gerð til að greina auðlindarentuna og ákveða, hversu stór hluti hennar skuli ganga til ríkisins.  Þvert á móti er að hætti lýðskrumara ákveðið að reikna veiðigjaldið á bolfiski út frá innlendum uppboðsmarkaði, sem kippa mundi grundvellinum undan innlendri fiskvinnslu, væri hann lagður til grundvallar, og að þessari dæmalausu lýðskrumsákvörðun tekinni, eru engir tilburðir hafðir uppi um að  áhættugreina þessa ákvörðun m.t.t. samkeppnishæfni, sjálfbærni, atvinnuöryggis, og tekna ríkissjóðs og sveitarfélaga. Varðandi veiðigjöld á uppsjávarfiski datt búrókrötunum það snjallræði í hug að miða við uppboðsverð í Noregi.  Allt er þetta svo óvandað, að til stórskammar er, þegar haft er í huga, hversu mikið er í húfi. Flaustur og flumbrugangur ríkisstjórnar K. Frost. er slíkt, að halda mætti, að náungi að nafni Donald Trump hafi haft hönd í bagga.   

Þann 23.03.2025 var Ríkisráðsfundur á Bessastöðum, þar sem hinn hvatvísi 1. þingmaður Suðurlands, Ásthildur Lóa Þórsdóttir, úr Flokki fólksins, lét af embætti.  Hún hafði orðið ber að dómgreindarbresti bæði fyrr og síðar.  Viðhorf hennar til menntamála eru með þeim hætti, að segja má, að farið hafi fé betra.  Hún hefði ekki unnið þeim málaflokkum, sem hún var sett yfir, nokkurt gagn. 

Í Morgunblaðsgrein 1. marz 2025 vitnaði fyrrverandi háskólakennari og sérfræðingur í mats- og námskrárfræðum, Meyvant Þórólfsson, til þessa lánlausa og e.t.v. hæfileikalausa þingmanns Sunnlendinga í grein sinni:

"Samræmt námsmat við lok skyldunáms".

Greinin hófst þannig:

"Í viðtali við mbl.is 12. febrúar síðastliðinn [2025] sagðist nýskipaður ráðherra menntamála ætla að fylgja fordæmi forvera síns [framsóknarmannsins Ásmundar Einars, sem féll af þingi í síðustu Alþingiskosningum] og mæla gegn fyrirlögn samræmdra prófa, enda teldu "allir sérfræðingar" slík próf óheppileg, þau hefðu lítinn tilgang og væru flókin og dýr."

Þessi alhæfing og fimbulfamb án rökstuðnings er dæmigert fyrir þennan þingmann, sem aldrei átti neitt erindi á Alþingi.  Þessi málflutningur kennarans er óvandaður og sæmir ekki ráðherra.  Mun betra taka við hjá Flokki fólksins ?  Meyvant færir gild rök gegn staðleysum fyrrverandi ráðherra:

"Daginn eftir viðtalið var nýtt frumvarp kynnt á vef Stjórnarráðsins um svonefndan Matsferil, sem á að koma í stað "gömlu samræmdu prófanna, sem voru hætt að þjóna sínum tilgangi", eins og það var orðað þar.

Allt voru þetta kostulegar fullyrðingar ráðherra og meintra sérfræðinga hennar um eina árangursríkustu leið, sem völ er á til að meta námsstöðu og námsárangur á heiðarlegan hátt.  Gildi hennar hefur verið staðfest með fjölda rannsókna.  Athyglisverðar niðurstöður Ludger Wössmann, háskólaprófessors í München, byggðar á gögnum úr PISA og TIMSS, leiddu í ljós jákvæða fylgni á milli miðlægrar stýringar (samræmds námsmats samfara hóflegri sjálfstjórn skóla) annars vegar og markverðs námsárangurs hins vegar.  Kerfi, eins og það íslenzka, án miðlægrar stýringar og samræmds námsmats, bjuggu á hinn bóginn við slakan námsárangur samkvæmt þessum stóru samanburðarrannsóknum."

Þarf frekari vitnana við ?  Ásmundur Einar og Ásthildur Lóa eru algerlega úti að aka í þessum efnum, éta upp innantómar fullyrðingar hlaðnar skammsýnu pólitísku gildismati, sem ekki styðst við vandaðar rannsóknir.  Þegar metnaðarleysi af þessu tagi ríður húsum í menntamálaráðuneytinu, er ekki kyn, þótt keraldið leki, og botninn sé suður í Borgarfirði í íslenzla grunnskólanum, eins og PISA-prófin gefa til kynna. 

Skilningsleysið í menntamálaráðuneytinu og víða í skólakerfinu opinberast í tali um, að "Matsferill" (hugbúnaðarkerfi fyrir kennara) geti komið í stað lokaprófs.  Hér er um ósambærilega þætti að ræða, sem einhverjum pólitískum blekkingameisturum hefur tekizt að leggja að jöfnu.  Ef "Matsferill" kemst á koppinn, getur hann reynzt kennurum og nemendum gagnlegur, en hann getur aldrei orðið jafngildi lokaprófs nemenda.

"Árið 1990 skiluðu 2 starfshópar Menntamálaráðuneytisins áliti, annar um framkvæmd og tilgang "samræmdra könnunarprófa".  Könnunarprófin voru hugsuð sem stuðningur við skólastarf eða leiðsagnarmat.  Hlutverk lokaprófa var að veita áreiðanlegar upplýsingar um námsárangur við lok grunnskóla, vera viðmið við inntöku í framhaldsnám og gefa vísbendingar um, hvort námsmarkmiðum aðalnámskrár hefði verið náð.  Lokapróf hafa ekki verið haldin hér á landi síðan 2007 og könnunarpróf ekki síðan 2021.  

Nú hefur Seðlabanki Íslands gert athugasemdir við, að haldfastar mælingar skorti, sem gefið geti til kynna nýtingu opinbers fjármagns í skólakerfinu, aðallega grunnskólakerfinu.  Þetta er rétt og réttmæt ábending. Fjármagn til grunnskólakerfisins hefur á síðast liðnum 15 árum aukizt langt umfram nemendafjölgun, en eini mælikvarðinn á þróun námsárangurs eru PISA-prófin, og þau benda til, að námsárangur fari greinilega versnandi. Það er makalaust, hvernig menntayfirvöldum og skólafólki dettur í hug að reka skólakerfi í blindni, hafandi engar árlegar samræmdar mælingar á árangri nemenda.  Að skilja ekki mikilvægi samræmdra lokaprófa í grunnskóla er grafalvarlegt og aumlegt að mikla fyrir sér framkvæmdina árið 2025, þótt próf eins og Landsprófið hafi gengið snurðulaust áratugum saman á 20. öldinni. 

"Í staðinn á að koma Matsferill, sem mun innihalda "fjölda tækja og tóla fyrir kennara til að nota reglulega í skólastarfi", svo [að] aftur sé vitnað í tilkynninguna á vef Stjórnarráðsins.  M.v. lýsingar mun Matsferill virka eins og svissneskur vasahnífur, gæddur óteljandi notkunarmöguleikum og ævinlega með rétta tólið, þegar á þarf að halda. Munurinn er þó sá, að svissneski hnífurinn leit dagsins ljós fyrir löngu, en Matsferill er enn hugsýn í mótun; ef maður líkir honum við fjölnota vasahnífinn, mætti segja, að tappatogarinn væri kannski rétt farinn að skjóta upp kollinum. 

M.v. lýsingar á Matsferill að leysa samræmd könnunarpróf af hólmi, þ.e. ef hann þá lítur einhvern tíma dagsins ljós.  En hann mun ekki koma í stað samræmdra lokaprófa sem heiðarlegt, áreiðanlegt og réttmætt mat við lok skyldunáms, sem hver og einn nemandi á heimtingu á að gangast undir til að fá vottun um námsstöðu áður en hann sækir um framhaldsskólanám. 

Orð [fyrrverandi] ráðherra og sérfræðinga hennar um slík próf eru eru varhugaverð að mati undirritaðs, þ.e. að þau séu gagnslaus fyrirbrigði úr fortíðinni, hætt að þjóna tilgangi sínum."

   Höfundur þessa pistils er algerlega sammála Meyvanti um þessi atriði.  Skólayfirvöld og kennaraforystan skáka í því skjólinu, að Matsferill muni koma í stað samræmdra lokaprófa.  Það er reginmisskilningur, sem sýnir, að pólitík ræður för í stað málefnalegrar hlutlægni og rökhyggju. 

Úr öllum áttum berast nú vísbendingar um, að árangur íslenzka menntakerfisins sé í engu samræmi við opinberar fjárveitingar til þess.  Nú síðast (26.03.2025) benti frumkvöðull PISA-prófanna á þá augljósu staðreynd, að ómögulegt er að vinna markvisst að endurbótum, ef engin árangursmæling er fyrir hendi.  Hann benti á margvíslega nytsemi samræmdra árangursmælinga, t.d. fyrir skóla og foreldra.  Jafnframt, að námsárangur er að jafnaði betri þar, sem samræmd lokapróf eru viðhöfð. 

 Núverandi mennta- og barnamálaráðherra segist munu einbeita sér að því verkefni að gera grunnskólanemendur læsa áður en kemur að útskrift.  Hvernig ætlar hann að vinda ofan af núverandi óframdarástandi ?  Ef hann hefur enga róttæka framkvæmdaátlun, mun honum ekkert ágengt verða.  Undanfarin ár hefur forystuleysi ráðuneytisins staðið menntun á Íslandi fyrir þrifum. Aðalnámskrá Katrínar Jakobsdóttur frá um 2010 er ónýtt og skaðlegt plagg. Mun nýi ráðherrann gera gangskör að því að gefa út mjög endurbætta aðalnámskrá ?  Mennta- og barnamálaráðuneytið fer með málefni fjöreggs þjóðarinnar.  Þetta fjöregg, æskan, á á brattann að sækja um þessar mundir og rótleysi hrjáir hana með þeim afleiðingum, að margir óttast nú um afdrif móðurmálsins.  Mun nýr ráðherra leggja þung lóð á vogarskálar með æskunni eða á móti henni ?    

Fjármála- og efnahagsráðherra, Daði Már Kristófersson, er á hálum ísi með því að nota 2 hæpin lögfræðiálit til að mismuna þegnum landsins stórlega varðandi endurgreiðslu á ofgreiddu fé úr ríkissjóði. Téðu hæpnu lögfræðiálitin fría Flokk fólksins þeirri skyldu að endurgreiða ríkissjóði fé, sem engin lagaheimild var til að greiða flokknum.  Þetta er hæpið, því að það gengur í berhögg við lagaákvæði og Hæstaréttardóm.  Engu breytir um stöðu Flokks fólksins gagnvart lögunum, að starfsmönnum ríkisins urðu þarna á mistök. Það bætir ekki úr sök Flokks fólksins, að honum mátti vera ljóst, að hann skorti lagaheimild til að taka við téðu fé úr ríkissjóði, enda samþykktu þingmenn hans lagasetninguna. 

Þann 12. febrúar 2025 birtist skýr grein í Morgunblaðinu frá Einari Geir Þorsteinssyni, lögfræðingi, sem varpar ljósi á lagalega hlið hins s.k. "Styrkjamáls" undir fyrirsögninni:

"Ólögmæt greiðsla til Flokks fólksins - ríkissjóður á endurkröfurétt". 

Hún hófst þannig:

"Flokkur fólksins hefur fengið samtals MISK 240 úr ríkissjóði á árunum 2022-2024, þrátt fyrir að hafa ekki verið skráður í stjórnmálasamtakaskrá, eins og lög kveða á um.  Þrátt fyrir að greiðslurnar hafi verið ólögmætar frá upphafi, virðist ekki standa til að krefja flokkinn um endurgreiðslu.  

Ef einstaklingur fær ofgreiddar bætur frá Tryggingastofnun eða opinber starfsmaður fær ofgreidd laun, er ætlazt til þess, að fjármunirnir verði endurgreiddir. Þegar stjórnmálaflokkur fær hins vegar ofgreitt fé úr ríkissjóði, virðist fjármálaráðherra líta svo á, að aðrar reglur eigi við.  Ríkissjóður virðist tilbúinn að afsala sér lögmætri kröfu um endurgreiðslu um MISK 240 af opinberu fé - án þess að láta reyna á endurkröfurétt sinn." 

Með þessu slær Viðreisnarmaðurinn og fjármálaráðherra afar varhugaverðan tón í íslenzkum stjórnmálum, sem gengur þvert á grundvallarregluna um jafnræði þegnanna gagnvart lögunum.  Það er í raun algerlega ótækt, þótt hann með því sé að bjarga skinni sólhvarfastjórnarinnar, sem er á hverfanda hveli út af þessu spillingarmáli. Þar að auki hefur nú komið fram, að ríkið leiðbeindi Flokki fólksins um frágang gagna til að sýna fram á hæfi til að taka við ríkisstyrk til stjórnmálaflokks.  Þetta gerði Skatturinn í janúar-febrúar 2024.  Ekki ætti að skipta máli, hvaðan gott kemur.  Haustið 2024 þvertók Inga Sæland fyrir, að flokkurinn hefði fengið slíkar leiðbeiningar.  Hvernig er eiginlega háttað umgengni þessa ráðherra við sannleikann ? 

Trúverðugleiki þessa ráðherra er enginn orðinn, og nú verður að fara fram ítarleg rannsókn á því, hvernig ólögmætu fé úr ríkissjóði, var ráðstafað.  Var þar farið að lögum, sem gilda um stjórnmálaflokka og styrkveitingar til þeirra, eða kemur hér til kasta refsilöggjafarinnar ? 

"Álitsgerð ríkislögmanns byggist á því, að bæði ríkið og Flokkur fólksins hafi verið í góðri trú.  Slík rök standast ekki.  Grandleysi ræðst ekki af því, hvort ríkið hafi gert mistök í verklagi, heldur af því, hvort Flokkur fólksins hafi mátt vita, að greiðslan væri ólögmæt.  Þar sem lagaskylda var skýr og skráningarskyldan ótvíræð, verður ekki annað séð en flokkurinn hafi borið fulla ábyrgð á því að hafa tekið á móti greiðslunum, sem voru ólögmætar frá upphafi."

Þingflokkur Flokks fólksins samþykkti lögin, sem hér um ræðir.  Það er ótrúlega ósvífið að halda því fram, að flokkinum hafi verið ókunnugt um efni þeirra og afleiðingar fyrir stjórnmálaflokkana. Að boðið sé upp á svona hundakúnstir af einum ríkisstjórnarflokkanna, er trúlega einsdæmi í fullveldissögu landsins.  Ríkisstjórnin er sködduð með lík í lestinni.  

"Í íslenzkum rétti gildir meginreglan, að þeim, sem fær ranglega greidda peninga, ber að endurgreiða þá.  Þetta er m.a. staðfest í dómi Hæstaréttar frá 13. september 2007 í máli nr 32/2007, en þar segir orðrétt í niðurstöðu Hæstaréttar.  

"Í íslenzkum rétti gildir meginregla um, að þeir, sem fá fyrir mistök greidda peninga, sem þeir eiga ekki rétt til, skuli endurgreiða þá."

Það fer vart á milli mála, hvernig málshöfðun gegn Ingu Sæland mundi lykta í réttarkerfinu.

"Fjármálaráðherra, Daði Már Kristófersson, hefur sagt, að málið sé "ekki á hans borði", nema að því leyti, sem varðar vinnubrögð ráðuneytisins.  Sú afstaða stenzt ekki skoðun, enda á ríkissjóður lögmæta endurgreiðslukröfu á hendur Flokki fólksins."

Ómálefnalegt er, hvernig fjármálaráðherra gerir vinnubrögð fjármálaráðuneytisins, sem kannski má nefna mistök, að aðalatriði málsins.  Það er "smjörklípuaðferð" til þess gerð að reyna að bjarga skinni ríkisstjórnarinnar.  Engin ríkisstjórn getur afborið spillingarmál af þessu tagi af hálfu eins ríkisstjórnarflokksins.