Bretaveldi á krossgötum

Á Bretlandi mun fara fram þjóðaratkvæðagreiðsla um það eigi síðar en í árslok 2017, hvort Bretar verði áfram í Evrópusambandinu, ESB, eða segi sig úr því. Þetta verður sögulegur atburður hvorum megin hryggjar, sem Bretar lenda. 

Þann 12. október 2015 var stofnuð hreyfing til að berjast fyrir veru Breta í ESB, "Britain Stronger in Europe", undir formennsku Rose, lávarðar.  Andstæðingarnir hafa verið skipulagðir um hríð og haft sig í frammi.  Skoðanakannanir á meðal kjósenda hafa gefið tvíræða niðurstöðu.  Bretar virðast beggja blands.  Englendingar vilja fremur út, en Skotar halda áfram í ESB.

Það er vitað, að uppsetning spurninganna í þjóðaratkvæðagreiðslum hefur áhrif á niðurstöðuna.  T.d. hefur fólk tilhneigingu til að merkja fremur við svarið já en nei.  Upphaflega spurningin var á þessa leið: 

"Ætti Sameinaða konungdæmið að verða áfram aðili að Evrópusambandinu" ?,

en að kröfu landskjörstjórnar var bætt við spurninguna "eða að yfirgefa Evrópusambandið". 

Við þessa viðbót brá svo við, að andstæðingum ESB óx ásmegin, fóru úr 34 % fylgi í 40 % fylgi um þessar mundir, en fylgjendur ESB eru með 38 % fylgi. Yfir fimmtungur tekur ekki afstöðu, enda vantar rúsínuna í pylsuendann; samninga Camerons, forsætisráðherra, um eftirgjöf að hálfu ESB á völdum til brezka þingsins.

  Það má segja, að þetta örlagaríka mál fyrir Evrópu sé nú í járnum á Bretlandi.  ESB vill halda Bretum inni, en ekki gegn hvaða gjaldi, sem er. 

Það hefur gengið á ýmsu með afstöðu almennings til ESB á Bretlandi.  Árið 2011 náði fylgi andstæðinganna hámarki hingað til, sem var 52 %.  Það er skýrt með evrukrísunni og Grikklandsfárinu, sem þá voru mjög í fréttum.  Síðan dalaði fylgi andstæðinganna, en seinni hluta 2015 hefur fylgi andstæðinganna enn vaxið, og er það skýrt með kreppuástandi ESB vegna flóttamanna frá Afríku og Austurlöndum nær. 

Bretar hafa aldrei viljað sleppa sínu sögufræga sterlingspundi, og þeir hafa miklar efasemdir um straum flóttamanna til Bretlands á þessu ári.  Hann hefur orðið mikill þrátt fyrir, að Bretland standi utan Schengen-samstarfsins.  Margir Bretar telja auðveldara að stjórna innflæði þeirra, sem koma frá átakasvæðum og annars staðar frá utan ESB og innan, standi landið utan ESB, og margir hafa áhyggjur af, að brezk menning og þjóðareinkenni séu á hverfanda hveli í því þjóðahafi, sem blasir við vegfaranda í Lundúnum. 

Margir enskir kjósendur telja, að þeir séu að taka þjóðlegri afstöðu með úrsögn, og það kann að ráða úrslitum að lokum ásamt almennri tortryggni í garð aðkomumanna, sem heimamenn telja munu leggjast upp á velferðarkerfið og/eða undirbjóða vinnuafl heimamanna. 

Cameron hefur lofað Bretum því að endursemja við ESB um heimkvaðningu endanlegrar ákvarðanatöku í nokkrum málaflokkum, sem nú eru á forræði ESB í Brussel. Ekki er talið, að hann muni hafa erindi sem erfiði að öllu leyti, því að slík eftirgjöf að hálfu ESB yrði fordæmisgefandi fyrir önnur aðildarríki, sem ekki eru of sæl í vistinni hjá húsbændunum í Berlaymont.  Léleg niðurstaða í Brussel fyrir Cameron mun ekki blíðka Breta.  Hafni Bretar ESB, verður stjórnmálaferill Davids Cameron á enda, og úrsögnin kann að hafa keðjuverkandi áhrif á Bretlandseyjum og víðar. 

Það, sem Cameron ætlar að fá fram gagnvart ESB, er:

1) Innflytjendur: Cameron ætlar að stöðva "velferðarflækinginn" með því að takmarka nokkrar opinberar sporslur til nýrra innflytjenda.  Einkum vill hann 4 ára bann við opinberum fjárhagslegum stuðningi við innflytjendur, þ.á.m. til fólks í vinnu, sem kemur frá öðrum ESB-löndum. 

2) Hann vill draga úr miðstýringunni frá Brussel, og í sumum tilvikum vill hann færa völdin aftur heim til höfuðborga aðildarlandanna. Víða í Evrópu er stuðningur við þessa ósk, en hún stangast á við möntruna í Berlaymont (höfuðstöðvum ESB): "ever closer union". 

3) Hann vill átak við að leggja lokahönd á Innri markaðinn á sviðum eins og þjónustu, stafrænni tækni og orkumálum. 

4) Hann vill, að Bretar séu undanskildir ákvæði margra sáttmála ESB um "æ nánara samband á meðal þjóða Evrópu".

5) Hann vill færa þjóðþingunum, sem hann kallar hinn sanna uppruna lýðræðislegs valds í Evrópuverkefninu, meiri völd til að ógilda lagasetningu ESB í viðkomandi landi. 

6) Cameron vill að lokum tryggingu fyrir því, að hið sífellt nánara samband evrulandanna beinist ekki gegn hagsmunum landanna, sem utan evrusvæðisins eru.

Þessi samningsmarkmið Camerons við framkvæmdastjórn ESB og síðar leiðtogaráðið eru væg og greinilega sniðin til að auðvelda ESB-forkólfum að koma til móts við Breta.  Hætt er þó við, að almenningi muni finnast lítið til koma, og verði vandræði ESB í hámæli í aðdraganda þjóðaratkvæðagreiðslunnar, er næsta víst, að brezka þjóðin mun skipa ríkisstjórn og þingi að draga Bretland út úr ESB. 

Það er hugsanlegt, að í kjölfarið verði þróað nýtt fyrirkomulag aukaaðildar með Breta innsta á gafli og Ísland, Noreg, Liechtenstein og líklega fleiri í slagtogi með þeim. Ólíklegt er, að aukaaðildarríkjum muni verða leyft að taka upp evru, ef svo ólíklega færi, að eitthvert þeirra sæktist eftir því.  Á sama hátt gæti Berlaymont ekki hindrað aukaaðildarríki að gera viðskiptasamninga austur og vestur eða að taka upp einhvern annan gjaldmiðil en evru.  Fullt aðgengi að Innri markaðinum væri samt tryggt, eins og nú er innan EES.

Talið er, að úrsögn Breta muni framkalla kröfu Skota um nýja þjóðaratkvæðagreiðslu um sjálfstæði Skotlands og að þá muni niðurstaða fyrri atkvæðagreiðslunnar snúast við.  Þetta gæti endað með, að Sameinaða konungdæmið (United Kingdom) verði sundraða konungdæmið, þ.e.a.s. Skotar hverfi af þinginu í Lundúnum og e.t.v. Walesverjar og Norður-Írar með þeim.  Mundi þetta breyta evrópskum stjórnmálum talsvert og draga úr vægi Bretlandseyja gagnvart meginlandi Evrópu,  sem jafnan hefur verið mikið, því að Skotar mundu leita inngöngu í ESB, en spurning, hvort þeir sækjast eftir aðild að NATO. 

Hins vegar hafa málsvarar sjálfstæðs Skotlands haft orð á því, að þeir vilji efla tengslin við Norðurlöndin.  Skotland verður sem sagt að líkindum ekki strandríki, heldur mun ESB fara með hagsmuni þeirra, svo að baráttan um flökkustofnana mun lítið breytast við þessar sviptingar.  Sú barátta, ásamt baráttunni fyrir viðskiptafrelsi, ætti að vera helzta viðfangsefni íslenzkra utanríkismála nú um stundir, en áherzlur utanríkisráðuneytisins eru einhvers staðar úti í móa.

David Cameron hitti forsætisráðherra Norðurlandanna í heimsókn sinni til Reykjavíkur í viku 44/2015.  Bretar virðast horfa meir til Norðurlandanna en áður um samstarf, og er það ánægjulegt. Íslendingar eiga að taka óskum Breta um nánara samstarf af vinsemd og með áhuga, hvað sem hagsmunaárekstrum fortíðar og ógurlegum mistökum ríkisstjórnar Verkamannaflokksins í Lundúnum haustið 2008 líður, þegar hún fór á taugum af ótta við hrun brezka fjármálakerfisins. Það er sjálfsagt að taka vel í óskir Breta um fýsileikarannsókn ("Feasibility Study") á aflsæstreng á milli landanna, en vara verður við öllum opinberum útgjöldum í þágu þessa tvíbenta verkefnis, og ekki kemur til mála, að Landsvirkjun, sem þegar er ríkjandi á íslenzka raforkumarkaðinum, verði aðili að þessu verkefni, heldur verður að stofna einkafyrirtæki um það án eignaraðildar eða ábyrgðar ríkisins.   

Stjórnmál meginlandsins eru líka í deiglunni.  Suður-Evrópu er í viðvarandi kreppu undir evruhelsinu.  Austur-Evrópa er óttaslegin vegna ógnandi hegðunar Rússa og útþenslustefnu ríkisstjórnarinnar í Kreml.  Heraflauppbygging á þess vegna sér stað austan gamla járntjaldsins og smitar örlítið vestur fyrir. 

Þar eru vandamálin fólgin í öldrun samfélaganna og litlum hagvexti, þ.e.a.s. stöðnun.  Evrópa er að verða undir í samkeppninni við Bandaríki hagvaxtar og asísku tígrana.  Evrópa er þó ekki liðin undir lok, og enginn skyldi vanmeta hana.  Ef Evrópuþjóðirnar létta meira undir með barnafjölskyldum, fer unga fólkið að fjölga sér meira en verið hefur raunin á í tæplega hálfa öld. Innflytjendur fjölga sér og ótæpilega, sem mörgum innfæddum er þyrnir í augum, og gætu sett barneignir á oddinn aftur.  

Hvaða ályktanir geta Íslendingar dregið af þróun mála á meginlandi Evrópu og á Bretlandseyjum ?  Í stuttu máli, að Íslendingar eru á réttu róli, hvort sem litið er á þróun efnahagslífsins eftir Hrun eða auðlindanýtinguna.  Skelfileg meðferð ESB og ECB (Evrubankans) á þjóðum, sem illa fóru út úr sömu vandræðum á alþjóðlegum fjármálamörkuðum, t.d. Grikkjum og Írum, í samanburði við þróun efnahags- og haftamála á Íslandi, ætti að færa flestum heim sanninn um, að það var hárrétt af þjóðinni að hafna helstefnu vinstri stjórnarinnar í þágu kröfuhafa föllnu bankanna og fjármálaveldis Evrópu, sem svo sterk ítök hefur í Berlaymont, að vinstri stjórnin vildi fórna efnahagslegu sjálfstæði landsmanna til að uppgjörsmál bankanna tefðu ekki fyrir inngöngu Íslands í ESB. Hvílíkur Jón í Hvammi ! 

Um auðlindahlið þessa máls er lærdómsríkt að lesa viðtal við fyrrverandi þingmann brezka Verkamannaflokksins fyrir Grimsby, Austin Mitchell, sem nýlega hlaut Fálkaorðuna fyrir framlag sitt til bættra samskipta Breta og Íslendinga, en þegar Íslendingar gerðu sig líklega til að stugga við útlendingum á miðunum við Ísland, kom til harkalegra hagsmunaárekstra við Breta.  Viðtalið átti Stefán Gunnar Sveinsson, og birtist það í Morgunblaðinu laugardaginn 24. október 2015: 

"Mitchell er í hópi þeirra, sem hafa verulegar efasemdir um veru Bretlands í Evrópusambandinu.  Hann segist hafa varað Íslendinga við inngöngu og eitt sinn haldið erindi um ástæðu þess, sem sé einföld: 

"Landið reiðir sig á fisk.  Eina leiðin til þess að tryggja sjálfbærar veiðar er, að þjóðríkið ráði sinni eigin efnahagslögsögu."  Mitchell segir, að það yrði feigðarflan fyrir Íslendinga að ganga í ESB, nema hægt yrði að tryggja undanþágu frá hinni sameiginlegu sjávarútvegsstefnu sambandsins.

"Stefnan er reist á nýtingu á sameiginlegri auðlind, en fiskimiðin eiga ekki að vera það, þau eiga að vera ykkar eign, nema þið fáið undanþágu, segjum í þúsund ár", bætir Mitchell við hlæjandi.  "Þá mætti íhuga það."

Hann segir, að fiskveiðistefna ESB hafi stórskaðað breskan sjávarútveg.  "Það hefði verið rökrétt, eftir að Íslendingar lokuðu miðunum fyrir breskum skipum, að Bretar gerðu hið sama við sín eigin fiskimið, því að þau eru gjöful, en það var ekki hægt vegna sjávarútvegsstefnunnar."" 

Það er helber óskhyggja draumóramanna (annað verra orð mætti um þá nota, eins og textinn hér að ofan ber með sér) um aðild Íslands að ESB, að varanleg undanþága fáist frá CAP, "Common Agricultural Policy".  Slíkt er fordæmalaust, enda mundi það veita öðrum ríkjum svakalegt fordæmi um, að unnt sé að rífa upp sáttmála ESB, sem allar aðildarþjóðirnar hafa samþykkt og sem tilvera ESB er reist á.  Slíkt stríðir gegn grunnsamþykktum aðildarlandanna, og allar líkur standa til, að Evrópudómstóllinn mundi hafna slíku, fengi hann málið til úrlausnar. Ísland er á réttu róli með sitt óskoraða fullveldi í stafni, og landsmenn sigla nú seglum þöndum á framfara- og hagvaxtarskeiði, sem hófst strax eftir síðustu kosningar eftir óþarfa tafir.     

 

     

 

Auður úr greipum hafsins

Svo lengi lærir sem lifir, og nú hefur Smári Geirsson, þjóðfélagsfræðingur, ritað bók, sagnfræðilegs eðlis, sem varpar nýju ljósi á vanrækt svið, tækniþróun Íslands. 

Bókin, "Stórhvalaveiðar við Ísland til 1915", rekur sögu hvalveiða við Ísland allt aftur til landnáms, en þeir huguðu menn og konur, sem lögðu á úthafið á milli Noregs og Íslands í því augnamiði að nema land á fjarlægri eyju norður við Dumbshaf, báru auðvitað með sér menningu sína, verkkunnáttu og lifnaðarhætti, og þar á meðal voru hvalveiðar og nýting á hvalaafurðum. 

Í bókinni eru rakin ítök útlendinga hér og viðamikil starfsemi við hvalveiðar og vinnslu hvalafurðanna.  Baskar frá norðurströnd Spánar komu hingað á 17. öld, og Spánverjavígin 1615, undir stjórn sýslumannsins, Ara í Ögri, eru til marks um harkalega hagsmunaárekstra Íslendinga og útlendinga, sem hér vildu stunda auðlindanýtingu án þess að hafa fyrst aflað sér konungsleyfis.  Einokunartilhneigingin hefur alltaf átt rík ítök hér á landi og líklega ætíð leitt til mikils ófarnaðar almennings í landinu, sem mátti búa við sult og seyru, þegar aðrar þjóðir höfðu fyrir löngu þróað tækni til að nýta með talsvert stórtækum hætti auðlindirnar, t.d. auð hafsins. 

Hér stunduðu Bandaríkjamenn, Hollendingar og Danir tilraunaveiðar á hvölum, en langstórtækastir voru þó Norðmenn, sem hér við land veiddu meira en 1300 hvali á ári, þegar mest lét.  Íslendingar komust fyrst í tæri við "stóriðju", þ.e. vélvædda framleiðslu á miklu magni, með því að ráða sig í vinnu í hvalstöðvum þessara þjóða hér á landi, og þetta varð upphaf vélamenningar og vélakunnáttu á Íslandi og varð forveri vélbátaútgerðar, sem Íslendingum hefur þó löngum verið kennt, að orðið hafi upphaf vélvæðingar atvinnustarfsemi Íslendinga. Téð bókarútgáfa er hvalreki, því að hún fyllir í sögulega eyðu.

Hvalstöðvar Norðmanna urðu 8 talsins á Vestfjörðum og 5 á Austfjörðum.  Þær möluðu gull, og þarna komust landsmenn í álnir með því að selja vinnu sína unnvörpum í fyrsta sinn á Íslandi. Varð þetta landinu ómetanlegt framfaraskref á tíma, þegar fólkinu hafði fjölgað, illa áraði til lands og fjárskortur var til að hefja uppbyggingarstarfsemi. Verður nú gripið niður í viðtal Höllu Harðardóttur í Fréttatímanum 16.-18. október 2015 við höfundinn, Smára Geirsson:

"Árið 1863 hefst svo nýtt tímabil, þegar Bandaríkjamenn koma til landsins.  Bandaríkjamenn reistu fyrstu vélvæddu hvalstöð í heimi á Seyðisfirði eystra og stunduðu hér tilraunaveiðar á reyðarhval, sem er mun öflugri, sterkari og erfiðari viðureignar en sléttbakur og búrhvalur.  En ekki nóg með það, heldur eru þeir þannig gerðir, að þegar þeir drepast, þá fljóta þeir ekki, heldur sökkva.  Þannig að í þessar tilraunaveiðar Bandaríkjamanna, og síðar Dana og Hollendinga, þurfti miklu flóknari og betri búnað en áður var notaður."

Þetta er merkilegt og sýnir, að tvisvar komu Bandaríkjamenn til Íslands og ollu tæknibyltingu.  Hið fyrra sinnið 1863, þegar þeir reistu fyrstu vélvæddu hvalstöð í heimi á Seyðisfirði, og í hið seinna sinnið árið 1941, þegar þeir byggðu m.a. Keflavíkurflugvöll, og Bandaríkjaher flutti hingað með sér alls kyns stórvirk jarðvinnutæki og nýja byggingartækni og farartæki, sem Íslendingar höfðu aldrei kynnzt áður.  Með hvalstöðvunum óx atvinnulífinu fiskur um hrygg hérlendis á seinni hluta 19. aldar, sem vafalaust hefur átt sinn þátt í því að veita landsmönnum það sjálfstraust og þrek, sem dugði til að leiða sjálfstæðisbaráttuna við Dani til lykta. 

Frá því að atvinnustarfsemin í landinu tók að mynda nokkurn auð, hefur skipting hans á milli landsins barna verið mörgum hugstæð.  Meginmunurinn á milli vinstri og hægri í stjórnmálum er, að vinstrið leggur meiri áherzlu á skiptingu verðmætanna en sköpun þeirra, en hægrið leggur megináherzlu á verðmætasköpunina.  Almennt má þó segja, að "nóg á sá sér nægja lætur", hvort sem er til hægri eða vinstri.

Það hefur t.d. verið haldið uppi linnulausum og illvígum áróðri gegn útgerðarmönnum síðan rekstur þeirra tók að skila viðunandi framlegð um 1990, eða EBITDA > 20 %, í kjölfar þess, að frjálst framsal aflahlutdeilda var leyft.  Þeim ósannindum hefur purkunarlaust verið haldið að þjóðinni, þvert ofan í sögulegar staðreyndir, að velgengni útgerðarmanna, sem ósvífnir bullustampar uppnefna "kvótagreifa" eða "sægreifa", eigi sér rætur í geðþóttaúthlutun stjórnmálamanna á veiðiheimildum til útgerðarmanna, þegar ákveðið var að taka upp fiskveiðistjórnunarkerfi á grundvelli aflamarks og aflahlutdeildar á veiðiskip til að bregðast við ofveiði á stofnum, sem áttu í vök að verjast.  Þessi ákvörðun um aflahlutdeild ásamt ákvörðuninni um frjálst framsal aflahlutdeilda reyndist virkja markaðsöflin með heilbrigðum hætti til að knýja fram meiri hagræðingu og framleiðniaukningu í einni atvinnugrein á Íslandi en önnur dæmi eru um í lýðveldissögunni og kom í veg fyrir hrun lífskjara á Íslandi við hrun þorskstofnsins, en frá 1980 helmingaðist þorskveiði íslenzkra veiðiskipa í heild á 15 árum. 

Óðinn gerir í Viðskiptablaðinu 15. október 2015 áhrif misskiptingar tekna og auðs á hagvöxt í þjóðfélagi að umræðuefni og tilfærir þekkta hagfræðinga fyrir því, að tekjuskipting hafi ekki merkjanleg áhrif á hagvöxt, og heldur ekki misjafn auður, nema auðurinn sé fenginn með óeðlilegum hætti fyrir tilstuðlan ráðandi afla í þjóðfélaginu, sem sagt með ívilnun í skjóli myrkurs og spilltra stjórnarhátta, enda sé auðurinn þá með öllu óverðskuldaður.  Síðan rennir Óðinn augunum (auganu, Óðinn var lengst af eineygður) til Íslands og ritar:

"Þegar kvótanum var upphaflega úthlutað, var það gert með almennum og hlutlægum hætti.  Miðað var við veiðireynslu, og kvótanum var dreift á ótalmörg skip og útgerðir. Enginn fékk meira í sinn hlut en honum bar, vegna pólitískra tengsla.  Sú samþjöppun, sem orðið hefur í greininni, hefur orðið til með eðlilegum hætti og var í raun eitt af markmiðunum með þeim breytingum, sem gerðar voru. Of mörg skip voru að elta þann fisk, sem í sjónum var, og arðsemi af greininni var sáralítil. Samþjöppunin hefur fært kvótann í hendur þeirra, sem sýnt hafa mesta hæfni til að nýta hann.  Arðsemi af sjávarútvegi nú er öðrum þjóðum öfundsverð, og þeir, sem telja, að þjóðin njóti ekki ágóðans, hafa væntanlega gleymt því, að fyrirtæki greiða launatengd gjöld, tekjuskatt, fasteignaskatt og fjármagnstekjuskatt, að ógleymdu veiðigjaldinu, sem enn er verið að innheimta.  Þá er ekki hægt að saka íslenska útgerðarmenn um að slaka á vaktinni, þegar kemur að eignarréttinum, enda byggir öll þeirra staða á því, að þeirra réttindi séu varin af lögum og dómstólum."

Sjávarútvegurinn býr við meiri rekstrarlega óvissu en önnur útflutningsstarfsemi að því leyti, að hann er háður duttlungum náttúrunnar ofan á duttlunga markaðanna.  Eftir 25 ára minnkun og ládeyðu þorskgengdar fer hún nú vaxandi, og þorskmarkaðir eru góðir, af því að framboðið fór lengi minnkandi. Saga makrílsins hér við land er þekkt.  Þó að aldrei hafi jafnmikið af honum gengið áður inn í íslenzka lögsögu, 37 % af heildarstofnstærð 2015, fer stofn hans nú minnkandi, enda hefur heildarveiðin farið langt fram úr ráðleggingum ICES, Alþjóða hafrannsóknarráðsins. Horfir mjög illa um skynsamlega skiptingu deilistofnanna. Óáran af mannavöldum hefur hins vegar stórskaðað makrílmarkaðinn, svo að tekjur Íslands af makríl verða miaISK 10-15 minni 2015 en árið áður.

Þau alvarlegu tíðindi berast nú af loðnustofninum, að aflamark Íslendinga verði aðeins 44´000 t 2015-2016 og að það fari allt í skiptum við aðra fyrir aðrar tegundir.  Ef ekki finnst meira af kynþroska loðnu er jafnframt útlit fyrir veiðibann á loðnu 2016-2017, svo að loðnustofninn virðist vera að hrynja, nema loðnan sé flúin annað.  Hugsanlega hefur makríllinn étið loðnuna út á gaddinn, en hann étur a.m.k. 3 Mt af átu á ári í íslenzkri lögsögu. Munar um minna.

Hér er um að ræða tvöfalt högg fyrir sjávarútveginn og íslenzka þjóðarbúið á við makríláfallið.  Íslenzk skip veiddu á fiskveiðiárinu 2014-2015 353 kt af loðnu, og útflutningsverðmætin námu um miaISK 30.  Þetta högg mun jafngilda tæplega 1,0 % minni landsframleiðslu en ella og hafa slæm áhrif á útgerðir og útgerðarbæi, sem gert hafa út á uppsjávarfisk. 

Athyglivert er að fylgjast með því, að ICES virðist nú leiða þróunina í aflaráðgjöf loðnu og fleiri fisktegunda í átt til meiri nákvæmni og minni óvissu, sem á að draga úr hættu á ofveiði af völdum óvarkárni.  Jóhann Sigurjónsson, forstjóri Hafrannsóknarstofnunar, sagði í viðtali við Svavar Hávarðsson á Fréttablaðinu 16. október 2015 undir fyrirsögninni:

"Hafró lætur loðnuna njóta vafans":

"Gamla aflareglan stóðst ekki þær kröfur, sem við gerum til sjálfbærrar aflareglu í dag.  Það var verið að taka á því, en þetta táknar, að í stað punktmælingar, þar sem skilja á eftir 400´000 t til hrygningar, þá verði 150´000 t skilin eftir með 95 % vissu.  Gamla reglan gat ekki tryggt neitt slíkt.  En það er fjarri því öll nótt úti.  Þegar líður á vertíðina í janúar og febrúar er mjög algengt, að það finnist meira af loðnu."

Það er ljóst, að þróun þekkingar og nýtingar á lífríki hafsins krefst aukinna rannsókna og mun meira úthalds rannsóknarskipa en fjárveitingar til Hafrannsóknarstofnunar undanfarin ár hafa leyft.  Þess vegna hefur blekbóndi lagt til á þessum vettvangi, að veiðigjöld af útgerðinni verði lögð í sjóð, sem nýta má til fjárfestinga og nýsköpunar í þágu sjávarútvegsins, þ.e. féð mundi mega renna til t.d. Hafrannsóknarstofnunar, Landhelgisgæzlunnar og til hafnarmála. Þetta mundi auðvitað að sama skapi létta undir með ríkissjóði.

Hitt er svo annað mál, að núverandi veiðigjöld eru í eðli sínu ósanngjörn og allt of íþyngjandi fyrir útgerðirnar.  Það má sníða af þeim agnúana með því að eyrnamerkja tekjur af þeim opinberri þjónustu við útveginn, þannig að þau gangi til baka til hans á formi bættrar opinberrar þjónustu við úvegsmenn og sjómenn og létti auðvitað um leið undir með ríkissjóði.  Að öðrum kosti er hér ekki um annað að ræða en sérskattlagningu á sjávarútveginn, sem stríðir gegn jafnræðisreglu og atvinnufrelsi, sem eru stjórnarskrárvarin réttindi. 

Innheimt veiðigjöld námu á árinu 2014 um miaISK 8,1 eða 35 % af beinum gjöldum útgerðar til ríkisins.  Þessi gjöld þurfa að lækka um helming til að þau hafi ekki skaðleg áhrif á starfsemina og valdi ótímabærri fækkun útvegsmanna, einkum í hópi hinna umsvifaminni, bæði handhafa krókaflamarks og aflamarks. Þá þarf að tengja veiðigjöld við verðlagninguna, og væri t.d. hægt að miða við 4 % - 5 % af verði óslægðs afla úr sjó.  Það mundi um þessar mundir gefa miaISK 4-5 á ári í umræddan sjávarútvegssjóð. 

Píratar hafa slegið um sig með því að vera í orði kveðnu talsmenn einstaklingsfrelsis og hafa barið sér á brjóst sem baráttumenn einstaklingsins gagnvart kerfisbákninu.  Þegar þeir í haust mótuðu sjávarútvegsstefnu sína, fór einstaklingsfrelsið þó fyrir lítið, og í staðinn kom grímulaus valdníðsla á einkaframtakinu á formi eignaupptöku á nýtingarrétti útgerðarmanna og síðan uppboð ríkisins á honum.  Þetta er úreltur hugsunarháttur hrokagikkja forræðishyggjunnar, sameignarstefnunnar, sem fótumtreður einstaklingsfrelsið í nafni félagshyggju, sem beitt er af gerræðisfullum stjórnmálamönnum "í almannaþágu", en endar alltaf með ósköpum. 

Það er sorglegt, hversu margir láta blekkjast af innantómum fagurgala loddara, sem eru í pólitík til að brjóta niður þjóðskipulagið í anda stjórnleysingja fyrri tíma.  Þeir, sem halda, að slík aðferðarfræði verði almenningi til framdráttar, þekkja illa söguna og mannlegt eðli enn verr.

  

 

 

       

 

Upplýst umhverfisstefna

Hannes Hólmsteinn Gissurarson, prófessor í stjórnmálafræði við Háskóla Íslands, ritaði gagnmerka grein í Morgunblaðið fimmtudaginn 8. október 2015, sem hann nefndi "Umhverfisvernd: Skynsemi eða ofstæki".

Voru þar orð í tíma töluð og óspart vitnað til Rögnvaldar Hannessonar, sem er höfundur margra ritverka um sjálfbæra nýtingu, m.a. sjávarauðlinda, hefur talað og ritað tæpitungulaust um umhverfisvernd. Rögnvaldur og prófessor Ragnar Árnason hafa lagt mest að mörkum við myndun fiskihagfræðilegs grundvallar að hinni íslenzku fiskveiðistefnu, sem nú nýtur alþjóðlegrar viðurkenningar og æ fleiri þjóðir tileinka sér, af því að hún virkjar markaðinn til að hámarka afrakstur fiskistofnanna til lengdar.  

Má kalla málflutning Rögnvaldar réttmæli í mótsetningu við réttmælgi, en Þórarinn Eldjárn, skáld, gerir eftirfarandi greinarmun á þessum tveimur hugtökum: Réttmáll mætti nota um þann, sem hiklaust og refjalaust leitar hins rétta og sanna í hverju máli, en réttmálgur um þann, sem lagar kenningar sínar að hefðarspeki dagsins og hagar orðum sínum jafnan, eins og til er ætlazt. Réttmælgi er oft lýðskrum, og því miður er það of áberandi í umræðu um auðlindanýtingu, þar sem stundum er leikið á strengi öfundar í garð handhafa nytjaheimildanna. Þannig hefst grein Hannesar:

"Gegnir menn og góðviljaðir eru vitaskuld hlynntir hreinu og fögru umhverfi.  Þeir vilja vernda það og bæta eftir megni.  Við erum öll umhverfisverndarsinnar í þessum skilningi.  Nú hefur einn kunnasti og virtasti vísindamaður Íslendinga á alþjóðavettvangi, Rögnvaldur Hannesson, prófessor emeritus í auðlindahagfræði í Viðskiptaháskólanum í Björgvin, skrifað bók um umhverfisvernd, Ecofundamentalism, Umhverfisverndarofstæki (Lanham: Lexington books, 2014).  Þar gerir hann greinarmun á skynsamlegri umhverfisvernd (wise use environmentalism) og ofstækisfullri (ecofundamentalism). Sjálfur aðhyllist hann skynsamlega umhverfisvernd, en telur umhverfisverndarofstæki ekki aðeins rangt af fræðilegum ástæðum, heldur líka beinlínis hættulegt.  Þetta sé ný ofsatrú, þar sem Náttúran hafi tekið sess Guðs, en munurinn sé sá, að maðurinn sé ekki lengur talinn syndari, sem geti gert sér von um aflausn, heldur stórhættulegur skaðvaldur, jafnvel meindýr.  Ofstækisfólkið, sem Rögnvaldur andmælir, vilji stöðva hagvöxt, en hann sé þrátt fyrir allt besta ráðið til að vernda umhverfið og bæta." 

Það er ekki seinna vænna að fá slíka fræðilega aðgreiningu á hugtakinu umhverfisvernd í umhverfisvernd, sem reist er á heilbrigðri skynsemi í þágu núlifandi kynslóða og framtíðar kynslóða annars vegar og umhverfisvernd með trúarlegu ívafi, þar sem náttúran jafnan er látin "njóta vafans", og hagsmunir mannsins í bráð og lengd reyndar fyrir borð bornir, af því að hann er í þessum hugmyndaheimi í hlutverki þess með horn, hala og klaufir í kristninni.  Fyrr nefnda hugmyndafræðin er reist á að nýta náttúruna á grundvelli beztu fáanlegu vísindalegu þekkingar um sjálfbærni og afturkræfni í þágu hagvaxtar og bættra lífskjara allrar þjóðarinnar og mannkyns, en hin hugmyndafræðin er reist á tilfinningalegri afstöðu, þar sem náttúran er sett á stall og fólkinu gert að lifa af einhvers konar sjálfsþurftarbúskap, því að hagvöxtur er fallinn engill með sviðna vængi, sem ber að forðast til að varðveita sálarheillina samkvæmt einstrengingslegum umhverfisverndarsinnum. Það er auðvelt að sýna fram á, að dómsdagsspár hagvaxtarandstæðinga hafa verið reistar á þröngsýni og vanþekkingu og að það er einmitt vaxandi auðlegð þjóðanna, sem gerir þeim kleift að fást með beztu tækni við aðsteðjanda vanda og t.d. að draga mjög úr líkindum á stjórnlausri upphitun andrúmsloftsins á heimsvísu og að bæta heilsuspillandi loftgæði í mörgum borgum, t.d. í Kína og á Indlandi. Kína er stórkostlegasta dæmið um, að umhverfisvernd öðlast æðri sess á meðal þjóðar og leiðtoga hennar, þegar henni vex fiskur um hrygg.

Því verður ekki neitað, að málflutningur talsmanna náttúruverndarsamtakanna Landverndar kemur æði vel heim og saman við lýsingarnar á umhverfisverndarofstækinu.  Þetta fyrirbrigði er að sjálfsögðu ekki sjálfbært, því að fái það sess stefnumarkandi nýtingarstefnu, sem er þá ekkert annað en friðunarstefna með þjóðgarða út um allt, þá er borðleggjandi, að komandi kynslóðir verða fátækari en núverandi kynslóðir, því að fólkinu fjölgar (með og) án hagvaxtar, sem þýðir, að minna kemur í hlut hvers og eins, og reyndar miklu minna vegna tiltölulegrar fækkunar vinnandi fólks.

Yrði stefnu Landverndar fylgt, mundi t.d. flutningskerfi raforku ekki verða styrkt, svo að loku yrði skotið fyrir nýja atvinnusköpun, sem þarf 1 MW eða meira, og rafmagn gæti þá ekki leyst olíukyndingu af hólmi hjá hitaveitum, fiskimjölsverksmiðjum og annarri starfsemi utan Suð-Vesturhornsins, þar sem 220 kV flutningskerfi er fyrir hendi. 

Líklega mundi Landvernd ekki endurnýja raforkusamninga við stóriðju, ef hún fengi að ráða, og tómt mál yrði að gæla við ný stóriðjuverkefni. Atvinnulífið yrði mun einhæfara fyrir vikið, og Íslendingar gætu ekki staðið við losunarmarkmið sín á gróðurhúsalofttegundum, nema að skapa hér efnahagskreppu.  Erlendis yrði bæði hlegið og grátið yfir eymd og volæði eyjarskeggjanna á hinni norðlægu eldfjallaeyju, sem rík er af endurnýjanlegum orkulindum, en þar sem sá átrúnaður ríkti, að rask á náttúrunni samfara virkjunum og rafmagnslínum væru helgispjöll, þá hefði blátt bann verið lagt við slíku.   

Segja má, að umhverfisverndarofstækið krystallist í afstöðu Landverndar og sálufélaga til vatnsaflsvirkjana og til flutnings á raforku, t.d. á milli landshluta.  Nýting fallvatna til raforkuvinnslu er alls staðar í heiminum talinn eftirsóknarverður kostur, nema þar sem miðlunarlón hrekja fjölda manns af búsvæðum sínum og stíflumannvirki skapa flóðahættu í þéttbýli, ef þau bresta.  Að öðru jöfnu jafna miðlunarmannvirkin hins vegar rennslið og draga þannig úr flóðahættu.  Þetta síðast nefnda á auðvitað við á Íslandi einnig, eins og Þjórsá er gott dæmi um, en hún hefur verið hamin og rennur nú lygn með nálægt jöfnu rennsli allan ársins hring, en flóð hennar og jakaburður voru veruleg umhverfisógn meðfram farvegi hennar í gamla daga.

Orkumál á Íslandi eru í ákveðinni sjálfheldu núna, raforkuframboð er ónógt og flutningsgeta raforkukerfisins annar ekki núverandi þörf.  Allt stendur þetta atvinnulífinu fyrir þrifum, tugir milljarða í glötuðum fjárfestingum og atvinnutækifærum fara í súginn árlega, og það er auðvelt að heimfæra þetta ófremdarástand upp á umhverfisofstæki, sem er afturhald okkar tíma, sem hamlar atvinnuþróun og verðmætasköpun. 

Þann 12. október 2015 birtist frétt í Morgunblaðinu, sem skrifuð var af Sigurði Boga Sævarssyni og bar fyrirsögnina:

"Markaðurinn kallar á meira rafmagn".

Fréttin hófst þannig:

"Takmarkað framboð á raforku setur atvinnuuppbyggingu úti um land miklar skorður.  Segja má, að Suðurland og svæðið á Bakka við Húsavík séu einu svæðin á landinu, þar sem hægt er að útvega orku í takti við það, sem markaðurinn kallar eftir.  Annars staðar er þröng, enda fáir virkjunarkostir eða þá flutningsmannvirki ekki til staðar.  Þetta segir Hörður Arnarson, forstjóri Landsvirkjunar.  Þar á bæ er margt í deiglunni um þessar mundir, og efst á baugi er stækkun Búrfellsvirkjunar. 

Viðbótar orka frá Búrfelli er ekki eyrnamerkt ákveðnum kaupanda, eins og stundum, þegar nýjar virkjanir eru reistar.  "Eftirspurnin núna er helst hjá viðskiptavinum, sem þurfa kannski 5 til 10 MW af orku [átt er við afl - innsk. höf.], og þar getum við nefnt gagnaver og fiskimjölsverksmiðjur", segir Hörður og heldur áfram:

" Oft byrja nýir kaupendur með samningum um kaup á kannski 1 MW, en þurfa meira síðar. Í dag getum við ekki sinnt slíku, og því þarf að virkja meira.  Á hverjum tíma eru uppi ýmsar hugmyndir um atvinnuuppbyggingu úti á landi.  Fjárfestar skoða möguleika gjarnan í samvinnu við heimamenn, en þegar ekki fæst rafmagn, detta málin upp fyrir."" 

Þessi lýsing forstjóra langstærsta orkufyrirtækis landsins, Landsvirkjunar, sýnir, svo að ekki er um að villast, að raforkumál landsins eru í ólestri, eins og fram kom hér að ofan, og það hefur verið flotið sofandi að feigðarósi.  Arfur vinstri stjórnarinnar er upphaf vandans, en framvindan á þessu kjörtímabili er allt of hæg, af því að það er allt of mikil tregða í stjórnkerfinu vegna áhrifa frá afturhaldinu og jafnvel beygs við "æjatolla" umhverfisverndarofstækisins. 

Þetta ástand opinberar veika stjórnsýslu, þar sem heilbrigð skynsemi og hófsöm nýtingarstefna hefur tímabundið látið í minni pokann fyrir því umhverfisofstæki, sem prófessor emeritus Rögnvaldur Hannesson hefur skilgreint með skarplegum hætti í tímabærri bók sinni. Afleiðingar aðgerðarleysis í orkugeiranum eru, að uppsafnað þjóðhagslegt tap af þessu ófremdarástandi er sennilega komið yfir 5 % af vergri landsframleiðslu (VLF). Framkvæmdadoða raforkugeirans, sem beint og óbeint stafar af "réttmælgi" umhverfisofstækisins, verður að linna strax. 

Ný virkjun í Þjórsá, Búrfell II, er nú á útboðsstigi, og er ráðgert að hefja framkvæmdir í Sámsstaðaklifi í apríl 2016 og að hefja raforkuvinnslu um 30 mánuðum seinna, á árinu 2018.  Það þýðir 3 ár til viðbótar í orkusvelti, sem er ömurlegur minnisvarði um stjórnun orkumálanna í landinu, því að þessi virkjun þarf ekki umhverfismat að dómi Skipulagsstofnunar ríkisins, og hefur ekki verið falin Verkefnisstjórn Rammaáætlunar til einkunnagjafar. Landsvirkjun getur þess vegna ekki skotið sér á bak við það, að leiðin að virkjanaleyfinu hafi verið torsótt. Þvert á móti hefur hún verið greið, og Landsvirkjun hefði betur hafizt handa við Búrfell II árið 2013, þegar framkvæmdum við Búðarhálsvirkjun lauk. 

Frá árinu 2010 má segja, að margt skrýtið sé í kýrhaus Landsvirkjunar, nú síðast mat hennar á orkuvinnslugetu Búrfells II, sem nú verður skoðuð nánar:   

Búrfell II verður staðsett á svipuðum stað og Títanfélag Einars Benediktssonar, sýslumanns og skálds, fyrirhugaði að reisa Búrfellsvirkjun. Í bókinni Vatnsaflsvirkjanir á Íslandi eftir Helga M. Sigurðsson, sem Verkfræðistofa Sigurðar Thoroddsen gaf út í Reykjavík árið 2002, stendur eftirfarandi um Fossafélagið Títan á bls. 140:

"Á árunum 1915-1917 var fyrst gerð áætlun um Búrfellsvirkjun.  Þar var á ferð fossafélagið Títan, sem Einar Benediktsson, skáld, hafði haft forgöngu um að stofna.  Gert var ráð fyrir, að mestur hluti orkunnar yrði notaður til stóriðju á Íslandi, áburðarframleiðslu.  Að áliti félagsins var vænlegt að virkja á fimm stöðum í Þjórsá og Tungnaá, en Búrfellsvirkjun yrði stærst. Títan-félagið keypti vatnsréttindin frá ósum Þjórsár til óbyggða.  En ekki varð af framkvæmdum á þeim tíma, meðal annars vegna bágs efnahagsátands í Evrópu upp úr fyrri heimsstyrjöld. Síðan voru sett lög á Alþingi árið 1923, sem torvelduðu erlendum orkufyrirtækjum að starfa í landinu.  Títan-félagið átti þó áfram vatnsréttindin til ársins 1952, þegar ríkissjóður keypti þau af því."

Við sjáum af þessu, að hinir norsku verkfræðingar Títan-félagsins voru á réttri braut með frumhönnun sína og áform um virkjanir í Þjórsá fyrir einni öld m.v. þróunina síðar.  Þeir höfðu fyrir aldamótin 1900 farið að hanna og reisa virkjanir í Noregi, og orkukræfur iðnaður hafði verið starfandi í 70 ár í Noregi, þegar hann loks komst á laggirnar hérlendis.  Hér vantaði fjármagn og innviði fyrir einni öld, og þingmenn óttuðust erlent eignarhald á atvinnutækjunum, sem er skiljanlegt á tímanum um og eftir fullveldissamninginn við Dani 1918.

Virkjunarframkvæmdir Landsvirkjunar við Búrfell hófust árið 1966, og var fyrsti hluti virkjunarinnar tekinn í gagnið haustið 1969 með veikri og áfallasamri tengingu við Íslenzka Álfélagið - ISAL, í Straumsvík.

  Meðalrennsli Þjórsár er 364 m3/s, en virkjað rennsli er 260 m3/s eða 71 % í Búrfelli I samkvæmt fyrrnefndri virkjanabók, sem með fallhæð 115 m jafngildir 270 MW af rafafli.

Búrfell II á að ráða við það, sem út af stendur í rennsli Þjórsár við Búrfell og er hönnuð fyrir rennslið 92 m3/s í 119 m falli. Þetta er tæplega 90 % af meðalrennsli og ætti þess vegna að duga fyrir forgangsorkuvinnslu, en samkvæmt sögulegum rennslisröðum er forgangsorka alltaf tiltæk, en heildarorkan í 27 ár af 30 ára röð. Með 90 % heildarnýtni gefur þetta 860 GWh/a eða meðalaflgetu 100 MW.

Á þessum grundvelli er óskiljanlegt, hvers vegna Landsvirkjun gefur upp vinnslugetu Búrfells II aðeins 300 GWh/a.  Fyrir vikið verður reiknaður vinnslukostnaður á orkueiningu í virkjuninni tiltölulega hár eða rúmlega 33 USD/MWh (4,3 kr/kWh).  Miðað við efri mörk upp gefins stofnkostnaðar, miaISK 16, er líklegur vinnslukostnaður hins vegar rúmlega 12 USD/MWh. 

Samkvæmt upplýsingum Landsvirkjunar er Búrfell II fremur óhagkvæm vatnsaflsvirkjun, því að vinnslukostnaður hennar er talsvert hærri en Búðarhálsvirkjunar, sem er svipuð að afli og var virkjuð síðast á Tungnaár/Þjórsársvæðinu.  Búrfell II ætti hins vegar af öllum sólarmerkjum að dæma að vera tiltölulega hagstæð, því að inntakslónið og frárennslisskurður eru þegar fyrir hendi.  Þess vegna er líklegt, að forgangsorkukostnaður virkjunarinnar sé aðeins rúmlega 12 USD/MWh.

Mengun er ekki huglæg, mengun er mælanleg.  Þannig er t.d. hægt að bera saman brúttó tekjur eða hreinar tekjur af mismunandi atvinnugreinum á hvert losað tonn af gróðurhúsalofttegundum eða öðrum efnum.  Orkukræfur iðnaður hefur löngum verið skotskífa ákafra og einstrengingslegra umhverfisverndarsinna að þessu leyti og er blóraböggull fyrir starfsemi, sem hinir áköfu umhverfisverndarsinnar hafa hælt upp í hástert sem fyrirmyndarstarfsemi og valkost við uppbyggingu raforkukerfisins, sem auðvitað getur ekki farið fram án stórra stofnlína.

Er þá komið að margþvældu hugtaki, sem er sjónmengun, en það er hins vegar algerlega huglægt fyrirbrigði, eins og fegurð og útlit.  Hverjum þykir sinn fugl fagur, eins og þar stendur.  Hin skynsamlega málamiðlun varðandi loftlínur almennt er, að stjórnvöld gefi út markmið um að stytta heildarlengd allra loftlína á landinu (símalínur eru vart sjáanlegar lengur) um a.m.k. 30 % fyrir árið 2030 m.v. árið 2000.  Þetta þýðir, að hinar minni línur í byggð og annars staðar verða þá horfnar og jafnvel allar línur undir 60 kV.  Sá hluti Byggðalínu, sem nú er í grennd við bæi, t.d. í Skagafirði, getur af umhverfislegum, tæknilegum og kostnaðarlegum sökum, hæglega farið í jörð, og sú verður einnig reyndin með 220 kV línur í grennd við þéttbýli, t.d. Hafnarfjörð.

Það er mikið veður gert út af fyrsta valkosti Landsnets um 400 kV stofnlínu á milli Suðurlands og Norðurlands um Sprengisandsleið.  Sú leið er þó flestum ferðamönnum aðeins fær um 3 mánuði á ári, og hvað ætli skyggnið sé yfir 1 km í marga daga á því skeiði, t.d. vegna ryks og misturs ? 

Ferðamenn og bíleigendur þurfa á almennilegum vegi með klæðningu að halda þarna og við akstri utan merktra vega eiga að liggja hamlandi viðurlög.  Það er hægt að verða við óskum um að hafa ekki téða flutningslínu í sjónlínu frá þessum vegi með vali línustæðis og tiltölulega stuttum jarðstreng. Þar að auki eru að koma á markað nýjar gerðir mastra, sem betur falla að umhverfinu en eldri gerðir.

Til að hámarka heildartekjur af þeim auðlindum, sem landið hefur að bjóða, verða hagsmunaaðilar að slá af ýtrustu kröfum og gera málamiðlanir.  Það hefur alla tíð verið háttur siðaðra manna. 

   

 

        

 

 

Heimur án kolefnabrennslu 2050

Á mörkuðum geta menn verið haldnir ranghugmyndum um áhættu, eins og þeir, sem fjárfest höfðu í undirmálshúsnæðisskuldabréfum ("subprime mortgages") 2008, ráku sig á. 

Nú benda markaðsupplýsingar til, að áhættan af "óbrennanlegu kolefni" sé vanmetin.  (Óbrennanlegt kolefni eru þær birgðir af eldsneyti í jörðu kallaðar, sem mundu valda hlýnun andrúmslofts yfir 2,0°C, ef  unnar væru sem eldsneyti.) Hlutabréfavirði olíu-, gas- og kolafyrirtækja er háð þekktum forða í jörðu í þeirra eigu.  Því meira jarðefnaeldsneyti, sem fyrirtæki á, þeim mun verðmætari eru hlutabréf þess.  Hvað gerist, ef sumt af þessum forða getur aldrei verið unnið úr jörðu og brennt (af umhverfislegum orsökum) ?

Ef ríkisstjórnum væri alvara með loftslagsstefnu sinni, þá yrði að skilja mikið af þessum þekkta forða eftir í jörðu.  Í þessu ljósi er einkennilegt, að verið sé með undirbúningsrannsóknir í gangi fyrir olíuboranir á Drekasvæðinu og jafnvel norðar, þar sem vinnslukostnaður er yfir 100 USD/fat og umhverfisslys mundi hafa alvarleg áhrif á lífríkið, því að niðurbrotstími við hið lága sjávarhitastig þar er langur. Allar birgðirnirnar undir Norður- og Suður-Íshafi flokkast sem "óbrennanlegar".

Útreikningar á því, hversu mörg koltvíildisígildi mega fara út í andrúmsloftið miðað við, að aukið magn gróðurhúsalofttegunda valdi ekki meiri hækkun meðalhitastigs við jörðu en 2,0

°C hafa verið gerðir og verður að treysta, þó að sumir rengi þá reyndar.  Of mikið er í húfi til að tímanum megi sóa.  Hámarkið verður frá árinu 2013 1000 Gt CO2 (1 Gt=1 milljarður tonna), og reiknað er með, að það náist árið 2050, þó að stigið verði strax á bremsurnar. 

Þetta þýðir í raun, að mannkynið þarf að draga sífellt úr losun gróðurhúsalofttegunda niður í nánast ekki neitt árið 2050.  Íslendingar geta hæglega sett sér raunhæft markmið um enga nettólosun árið 2050, sem fyrirsjáanlega verður unnt að ná með landgræðslu og stóreflingu skógræktar. Stefnt er að því, að ríki skuldbindi sig í þessa veru á Parísarráðstefnunni um loftslagsmál í desember 2015.

Ef mannkynið hins vegar ætlar að hunza varnaðarorð margra vísindamanna um þessi efni og brenna allt það jarðefnaeldsneyti, sem nú eru til þekktar birgðir af, mundu verða til 2860 Gt CO2, eða næstum þrefalt leyfilegt viðbótar magn koltvíildis í andrúmsloftinu.  Þá kann hitnun gufuhvolfsins að verða óviðráðanleg (irreversible), og á það er ekki hægt að hætta, því að slíkt getur tortímt mestöllu lífi á jörðunni í sinni núverandi mynd.  "So what" segja þeir allra kaldhæðnustu, en þá er þess að gæta, að það mundi gerast með miklum hörmungum.  Mannkynið hefur enn svigrúm til að forðast þær með því að beita þekkingu sinni og útsjónarsemi.  "Vilji er allt, sem þarf", sagði skáldið. 

Ríkisstjórnir ráða um 3/4 af þessum "óbrennanlegu" birgðum og einkafyrirtæki eiga um 1/4 af fastákvörðuðum birgðum, en síðan eiga einkafyrirtæki til viðbótar jafngildi 1541 Gt CO2 af líklegum birgðum.  Ríkisstjórnir ættu þess vegna nú þegar að fara að draga úr nýtingu sinni og leyfa einkafyrirtækjum vaxandi markaðshlutdeild gegn því að hætta leit að nýjum lindum. Það mun auðvelda þeim fjármögnun á "orkuviðsnúninginum" eða orkubyltingunni.  

Núverandi þróun þessara mála stefnir þó í þveröfuga átt.  Ríkisrekin orkufyrirtæki eru að auka markaðshlutdeild sína, og einkafyrirtækin vörðu 5 sinnum meiru, miaUSD 674, í leit og vinnsluundirbúning árið 2012 en í arðgreiðslur til hluthafa, en þær námu þá miaUSD 126.  ExxonMobil ætlar að verja miaUSD 37 á ári í leit að jarðefnaeldsneyti næstu árin. 

Af þessu sést, að það er hræðilegur tvískinnungur á ferðinni í loftslagsmálum í heiminum, og verður spennandi að sjá, hvort þjóðir heims munu ná "mjúkri lendingu" á hinni alþjóðlegu loftslagsráðstefnu í París við árslok 2015.  Fulltrúar Íslands ættu ekki að hika við að sýna dirfsku á þeirri ráðstefnu og miða við 40 % minnkun nettó losunar frá árinu 1990 árið 2030 og 100 % árið 2050 með þeim tveimur skilyrðum, að vísindalega sönnuð binding koltvíildis í nýræktum verði metin til fulls á móti losun og að losun orkukræfs iðnaðar, sem notar raforku, sem unnin er á næstum mengunarlausan og endurnýjanlegan hátt, verði ekki talin með árið 2030, en verði hins vegar meðtalin árið 2050. Ef ekki verður komin ný framleiðslutækni hjá stóriðju og öðrum árið 2030 án koltvíildislosunar, verður hún að kaupa sér koltvíildisbindingu, t.d. með skógrækt, sem nær 100 % eigi síðar en 2050.

Á næstu þremur áratugum mun verða bylting í vinnslu rafmagns, þegar nýjar aðferðir við það munu ryðja sér til rúms.  Vinnslukostnaður vindmylla og sólarhlaða hefur a.m.k. helmingazt síðast liðin 5 ár og er nú um 120 USD/MWh og 100 USD/MWh í sömu röð. Vinnslukostnaður vindmylla á Íslandi er líklega um 90 USD/MWh og er lægri en víða erlendis vegna lengri nýtingartíma á ári (hærri meðalvindstyrks). 

Gestur Pétursson, forstjóri Járnblendiverksmiðjunnar á Grundartanga, telur hægt að vinna raforku úr glatvarma verksmiðjunnar með lægri kostnaði en í vindmyllum.  Gallinn er sá, að hérlendis er enginn markaður fyrir svo dýra raforku, sem hér um ræðir, og verður sennilega aldrei.  Mun álitlegra er að nota glatvarmann, hvers hitastig mun vera yfir 400°C, ólíkt því, sem tíðkast í hreinsivirkjum álvera (100°C), til að knýja efnaferla í grenndinni eða í hitaveitu, en þar ríkir reyndar samkeppni frá jarðvarmanum. Stundum getur þó verið kostur að hvíla jarðhitasvæði, svo að raunhæfur grundvöllur ætti að vera fyrir nýtingu hans án raforkuvinnslu, jafnvel lághitann, sem fáanlegur er í hreinsivirkjum álvera.  Þar er þó sá hængurinn á, að þau eru ekki hönnuð fyrir slíka nýtingu.

Á Morgunblaðinu gera menn orkumálum hátt undir höfði, eins og vert er, og þar var í september 2015 stór mynd af tveimur forvígismönnum rafbíla, glaðbeittum, Elon Musk, forstjóra Tesla Motors, og Gísla Gíslasyni, framkvæmdastjóra EVEN, í Tesla-verksmiðjunni í Fremont í Kaliforníu, ásamt fleirum. Grein um efnið bar fyrirsögnina:

"Gera leiðina milli Keflavíkur og Reykjavíkur "græna"".  Hún hófst þannig:

"Eitt af því, sem EVEN vinnur að í dag er að gera leiðina milli Keflavíkur og Reykjavíkur "græna", þ.e.a.s. að finna leiðir til að skipta út dísilrútunum fyrir rafrútur og einnig að fá leigubílstjóra, sem fara þessa leið, til að skipta yfir í rafbíla.  Þegar þetta tekst, þá verður hægt að flytja þessa rúmlega milljón ferðamenn á íslenskri orku milli flugvallarins og höfuðborgarinnar."

Hér er umhverfislega verðugt, hagkvæmt og raunhæft verkefni á ferðinni, öfugt við furðuverkið léttlest (hraðlest) á milli Flugstöðvar Leifs Eiríkssonar og Umferðarmiðstöðvarinnar í Vatnsmýri með viðkomu í Hafnarfirði, Garðabæ og Mjódd.  Slíkt fyrirbrigði er allt of dýrt að stofna til og reka, enn sem komið er,  og undir hælinn lagt með tekjurnar. 

Nú eru yfir 600 rafbílar á Íslandi, sem er um 0,3 % af fólksbílaflotanum.  Ríkissjóður þarf að fórna vörugjöldum, tollum og fyrst um sinn virðisaukaskatti af bílum án teljandi koltvíildismyndunar við akstur, ef landinu á að takast að standa við skuldbindingar um 40 % minni nettólosun árið 2030 en 1990, svo að ekki sé nú minnzt á "koltvíildissnautt" Ísland 2050. Í staðinn minnkar gjaldeyrisnotkun um allt að miaISK 100 á ári, sem mun virka styrkjandi á gengi ISK og bæta lánshæfismat landsins, svo að vextir geta þá lækkað, ef allt verður með felldu. Þá gætu ráðstöfunartekjur fjölskyldu með 2 bíla í rekstri aukizt um MISK 1,0 á ári vegna minni rekstrar- og viðhaldskostnaðar rafbíla, svo að hér er um stórfellt hagsmunamál fyrir almenning að ræða. Sem millilausn, þar til drægni rafgeyma verður um 500 km og hraðhleðslunet verður komið um landið, eru frá nokkrum framsæknum framleiðendum komnir tvinnbílar á markaðinn með rafhreyfil og bensínhreyfil.  Blekbóndi telur þetta vænlegan kost í stöðunni, enda eru aksturseiginleikar góðir, þar sem afl beggja hreyflanna leggst saman, þegar á miklu afli eða togi þarf á að halda.

Kolefnisgjald á allt eldsneyti þarf að standa undir skógrækt til mótvægis við það, sem út af stendur af 40 % markmiðinu 2030, en árið 2050 verður "orkuvendingin" (þ. die Energiewende) um garð gengin.

Yfirvöld víða hafa að mörgu leyti brugðizt væntingum margra gagnvart hinni meintu umhverfisvá, sem mikil losun gróðurhúsalofttegunda hefur í för með sér.  Þau hafa ekki brugðizt við meintri vá með fullnægjandi hætti hingað til, en æ fleiri, og þar með valdhafar, eru þó þeirrar skoðunar, að kenningar margra vísindamanna, um samhengi styrks koltvíildisígilda í andrúmsloftinu og meðalhitastigs í lofthjúpnum við yfirborð jarðar, eigi við rök að styðjast.  Þá hljóta menn að samþykkja kenningar um afleiðingar hlýnunar og af varúðarsjónarmiðum að setja leyfilegt hámark við hlýnun 2,0°C, eins og vísindamenn ráðleggja. 

Yfirvöld hafa að sumu leyti verið býsna léttúðug í ljósi afleiðinganna, t.d. varðandi hvatningu til bænda um að rækta jurtir, sem síðan eru nýttar til eldsneytisgerðar fyrir fartæki og reikna þetta til mótvægisaðgerða. Í fyrsta lagi hefur þetta leitt til hærra matvælaverðs, sem kemur hinum verst settu í heiminum verst, í öðru lagi hefur þetta leitt til aukins skógarhöggs, þegar nýtt land er brotið undir akra til að framleiða eldsneyti, og í þriðja lagi þarf mikið eldsneyti til að framleiða þessa "lífolíu".  Þegar upp er staðið eru mikil áhöld um, að nettó ávinningur verði af þessari ráðstöfun fyrir lofthjúpinn. Þarna var verr farið en heima setið.

Á Íslandi er sú vafasama krafa við lýði síðan á síðasta kjörtímabili, að seld dísilolía sé að 5 % af slíkum lífrænum uppruna eða framleidd hérlendis með efnafræðilegum aðferðum, t.d. úr afgösum jarðgufuvirkjana.  Þessi "lífdísilolía" til íblöndunar er hins vegar þrefalt dýrari en innkaupsverð dísilolíu úr jarðefnaeldsneyti, og þessi mikli kostnaðarmunur, sem lendir á tækiseigendum/ökumönnum er óréttlætanlegur miðað við hæpinn ávinning. Þetta var vanhugsuð lagasetning á sinni tíð, sem ætti að afnema eða milda að svo miklu leyti, sem það samrýmist kröfum ESB til EES-landanna.

Ríkisstjórnin ætti samhliða að afnema hvata fyrri ríkisstjórnar til kaupa á dísilbílum með því að beita sér fyrir lagasetningu, þar sem hætt er að hygla dísilbílum, en rafmagnsbílum hins vegar hyglað að óbreyttu í a.m.k. áratug.  Jafnframt þarf að endurskoða kolefnisgjaldið af þeim og miða við eldsneytisnotkun, þegar hreinsibúnaður bílanna er virkur, en þá er eldsneytisnotkunin allt að 40 % meiri en framleiðendur gefa upp. 

Ef inngrip ríkisvaldsins skekkja ekki bílamarkaðinn, eins og verið hefur frá misráðnum aðgerðum vinstri stjórnarinnar dísilbílnum í vil, verður dísilbíll dýrari í innkaupum og með svipaðan rekstrarkostnað og sambærilegur bensínbíll.  Dísilbíllinn mun þá fyrstur láta undan síga fyrir tvinnbílum og rafmagnsbílum. Stórar dísilvélar munu þó lengi halda velli.   

Í greininni, "Framtíðin í orkugjöfum óræð", sem birtist í orkuúttekt Morgunblaðsins í september 2015, er sagt frá einarðri skoðun Glúms Jóns Björnssonar á eldsneytismálum umferðarinnar:

"Glúmur Jón Björnsson, efnafræðingur og framkvæmdastjóri efnarannsóknarstofunnar Fjölvers, segir þá þróun, sem hefur orðið í aukningu markaðshlutdeildar dísilbíla varhugaverða.  Pólitísk stefnumótun hafi orðið til þess að hluta, þar sem minni útblástur koltvísýrings komi frá dísilvélunum.  Sá ávinningur, sem verði af því, sé fyrir bí, þegar tekið sé tillit til þess, hve mikið meira af sóti og heilsuspillandi efnum komi frá dísilvélum en bensínvélum. 

Glúmur segir þó talsvert hafa áunnist í framleiðslu jarðefnaeldsneytis á síðustu áratugum.  "Það hafa orðið stórstígar framfarir, m.a. þegar blý hvarf úr bensíninu, og brennisteinninn er nánast horfinn úr bæði bensíni og dísilolíu. Bensín hefur líka léttst mikið; það er minna af þungum efnum í því, sem leiðir til minni sótmyndunar.  Á sama tíma hefur tekist að halda gufuþrýstingi niðri, svo að minna sleppur út í andrúmsloftið.  Það hefur náðst mikill árangur á síðustu áratugum, og almennt miðar þessum málum í rétta átt."" 

        

  

    

 

Hagkerfi sækir í sig veðrið

Líklega verður hagvöxtur ársins 2015 hvergi meiri í Evrópu, og þótt víðar væri leitað, en á Íslandi, þar sem honum er spáð yfir 5 %.

Hvergi í heiminum hrundi fjármálakerfið nánast til grunna fyrir 7 árum, eins og það gerði á Íslandi, eftir fall Lehmans-bræðra vegna eitraðra afleiða og vafninga með uppruna í undirmálslánum til húsnæðiskaupa í Bandaríkjunum, BNA. Skrifaðir hafa verið þykkir doðrantar til að útskýra það.

Nú, 7 árum síðar (7 mögur ár, 7 feit ár ?) hefur hagkerfið rétt úr kútnum, eignastaða flestra heimila hefur batnað mikið, svo og hins opinbera, ráðstöfunartekjur flestra heimila hafa vaxið á undanförnum 12 mánuðum meira en dæmi eru um í nýlegri sögu, og skatttekjur ríkisins hafa vaxið, þó að skattheimtan hafi lækkað, sem á "máli vinstrimanna" heitir, að ríkið afsali sér tekjum. Þetta er hinn versti orðhengilsháttur, reistur á vinstra viðhorfinu um, að ríkið eigi meiri rétt á að nýta tekjur fyrirtækja og einstaklinga en sá, sem teknanna aflaði.  Það þarf ekki að orðlengja, að "hagfræði vinstri manna" nær ekki máli, leiðir til fátæktargildru miðstéttarinnar, enda er markmiðið "alræði öreiganna", en þá eru valdhafarnir búnir þurrka út miðstéttina og gera alla að öreigum. Er það enn draumastaðan ?

Eftirfarandi gaf að líta í frétt Baldurs Arnarsonar, "Fjöldi fólks vill starfa á Íslandi",

sem birtist í Morgunblaðinu 30. september 2015:

"Samkvæmt nýjum tölum Hagstofunnar hefur launavísitalan hækkað um 7,7 % á Íslandi síðastliðna 12 mánuði.  Samhliða því hefur raungengi krónu styrkst.  Er því ekki ósennilegt, að laun á Íslandi, umreiknuð í evrur, séu nú orðin þau fjórðu hæstu í Evrópu.  Það, ásamt stórauknu vinnuframboði, gerir Ísland eftirsóknarvert vinnuland." 

Fyrir einu ári var Ísland í 8. launasæti af ríkjum OECD, svo að þessi misserin skýzt Ísland fram úr Danmörku, Hollandi, Bretlandi og Svíþjóð varðandi laun.  Tíu efstu jafnaðarárslaun (miðlaun) 2014 voru sem hér segir í MISK:

1. Sviss        8,8
2. Noregur      6,6
3. Lúxemborg    5,5
4. Svíþjóð      4,9
5. Bretland     4,8
6. Holland      4,8
7. Danmörk      4,7
8. Ísland       4,5
9. Finnland     4,3
10. Bandaríkin   4,1

Tiltölulega gott gengi íslenzka hagkerfisins núna á sér ýmsar skýringar.  Eftir Alþingiskosningarnar 2013 hafa stjórnvöld beitt alþjóðlega viðurkenndum aðferðum við að losa hagkerfið úr dróma í stað ólystugs og viðbrunnins hrærigrautar löngu afdankaðrar og vonlausrar jafnaðarstefnu fyrri stjórnvalda, þar sem viðkvæðið var í stuttu máli að refsa einstaklingum og fyrirtækjum fyrir frumkvæði, dugnað og góðan árangur með endurútdeilingu verðmæta úr vösum aflafólks samkvæmt duttlungum forræðishyggjunnar.

Með því að leggja grunn að stjórnarfarslegum og hagrænum stöðugleika tókst núverandi stjórnvöldum að örva mjög fjárfestingar einkaaðila, innlendra og erlendra, á Íslandi, sem eru undirstaða hagvaxtar í bráð og lengd.  Fiskveiðistjórnunarkerfið er tekið að skila þjóðarbúinu miklum tekjum með ótrúlegri vinnsluþróun og markaðssókn, en veiðistofnarnir eru líka teknir mjög að braggast.  Sjávarútvegurinn varð þó fyrir um ISK 10 milljarða höggi á makrílmarkaðinum, og hætt við, að annað og mun þyngra högg bíði handan við hornið samkvæmt fréttum af loðnunni. 

Eyjafjallagosið, lágt gengi krónu, lokun vinsælla ferðamannastaða og óöryggi annars staðar, t.d. fyrir Gyðinga, ásamt auknum almennum áhuga á norðurslóðum, hefur orðið ferðaþjónustunni á Íslandi gríðarleg lyftistöng, en því miður er skipulagning móttöku 1,5-2,0 milljóna ferðamanna á ári að hálfu yfirvalda í molum með slæmum afleiðingum fyrir orðstýr þjóðarinnar, náttúru landsins og öryggi gestanna. Spyrja má í hverju Ferðamálastofa sé að vasast, því að nú hefur nýtt stjórnkerfisapparat verið sett á koppinn.  Allt lyktar þetta af flótta frá viðfangsefnunum.

Sök á framkvæmdaleysinu eiga ríkisvaldið (vantar varanlega fjáröflun), sveitarfélög (vantar skipulag) og ferðaþjónustufyrirtæki, sem ekki hafa lagt nægilega rækt við að dreifa ferðamönnum um landið. 

Til þess m.a. að anna þjónustuþörf hins gríðarlega fjölda hefur orðið að grípa til gististarfsfólks ("Gastarbeiter").  Árið 2014 voru starfsmenn á Íslandi af erlendu bergi brotnir orðnir 16´155 talsins, en fjöldi innlendra ríkisborgara á vinnumarkaði var þá 170´018, þ.e. fjöldi erlendra af heildarfjölda á vinnumarkaði, 186´173, var 8,7 %. Enn liggur í landi, að ferðaþjónustufyrirtæki "svíni" á starfsmönnum og hinu opinbera.  Tekjur hins opinbera, ríkis og sveitarfélaga, þykja enn óeðlilega lágt hlutfall af umsetningunni. 

Fjöldi erlendra starfsmanna gæti á 4. ársfjórðungi 2015 verið farinn að nálgast 20´000. Svo gríðarlegur fjöldi hefur aldrei verið hér á vinnumarkaðinum, og ljóst er, að hann hefur margvísleg áhrif á samfélagið.  Hann heldur t.d. launaþrýstingi í skefjum, þ.e. dregur úr launaskriði, og hann eykur þrýsting á húsnæðismarkaði alveg gríðarlega, sem leiðir til verðhækkunar á fasteignamarkaði og leigumarkaði, einkum minna húsnæðis.  Þetta veldur ungum Íslendingum, sem vilja fara að kaupa sína fyrstu íbúð, vandræðum við að kljúfa kostnaðinn þrátt fyrir drjúga kaupmáttaraukningu þessi misserin.  Þess vegna þarf að söðla um í húsnæðismálum og vinstri úrræði félagsmálaráðherra eru vonlaus.

Það er allt of lítið byggt af litlum íbúðum á bilinu 40-80 m2.  Sveitarfélögin eiga að nokkru leyti sök á þessu, þar sem þau hafa ekki skilyrt byggingarleyfi við þetta, og sum þeirra, t.d. Reykjavík, okra á lóðaverði, svo að byggingarfyrirtæki hillast til að byggja frekar húsnæði yfir 100 m2 að stærð, enda hagnast þau meira á því.  Kópavogsbær er þó til mikillar fyrirmyndar að þessu leyti með frumkvæði sínu í húsnæðismálum, sem m.a. snýst um að auka framboð lítilla íbúða og losa leigjendur í félagslegu húsnæði bæjarins úr fátæktargildru.

Ríkisvaldið setti á síðasta kjörtímabili nýja löggjöf um húsbyggingar, sem hafði í för með sér um 15 % kostnaðarhækkun á litlum íbúðum.  Með samstilltu átaki á að vera hægt að setja á markað litlar íbúðir, stúdíoíbúðir, fyrir MISK 10.  Þær mundu leysa vanda flestra, sem eru að kaupa sína fyrstu íbúð, hvort sem eru íslenzkir ríkisborgarar eða starfsfólk á Íslandi af erlendu bergi brotið, sem hefur atvinnuleyfi hér og kýs að ílendast, a.m.k. í 7 feit ár.

Jóhannes Loftsson, verkfræðingur og frumkvöðull, ritaði merka grein um húsnæðismál í Morgunblaðið 22. september 2015, "Rúmgóð ný stúdíoíbúð fyrir níu milljónir".  Þar skrifaði hann m.a.:

"Skortur á minnstu íbúðum hækkar síðan markaðsvirði þeirra enn frekar, þannig að meðal-Jóninn þarf dæmigert að taka um tíu milljónum króna hærra lán fyrir sinni fyrstu íbúð, en ef þessum óþarfa lúxusþörfum hefði ekki verið þröngvað inn á hann.  Þessi offjárfesting hækkar vaxta- og rekstrarkostnað íbúðarinnar um sex til átta hundruð þúsund á ári, sem er árlegur kostnaður, sem leggst á fólk megnið af lífsleiðinni og hægir verulega á, að hægt sé að leggja fyrir einhvern sparnað.  Þeir einu, sem til skamms tíma  græða á þessu, eru bankarnir.  Til langs tíma græðir þó enginn, því of mikil skuldsetning rýfur tengsl fólks við raunveruleikann og býr til bólu, sem endist bara fram að næsta hruni."

Það er ámælisvert, að ríki og sveitarfélög skuli ekki sameinast um að auka varanlega framboð stúdíóíbúða verulega til að leysa brýnan húsnæðisvanda í þjóðfélaginu og til að slá á froðukennda þenslu í geiranum, sem ýtir undir verðbólgu. Þessir aðilar ættu að fara í smiðju til Ármanns Kr. Ólafssonar, bæjarstjóra Kópavogs.  Þar á bæ hafa menn greint vandann og eru að hefja lausnarvegferð á grundvelli skýrslu, sem bæjarstjórnin hefur sameinazt um. Vandamálið og lausnin eru því þekkt, en félagsmálaráðherra, sem bæði fer m.a. með húsnæðismál, sveitarfélagamál og flóttamannamál, væflast samt um með afdankaða og vonlausa vinstri slagsíðu sína og er með alls konar ranghugmyndir um að spreða út fé skattborgaranna, sem aðeins mun þó magna vandamálið. Hugmyndasnauðir ráðherrar eru ekki upp á marga fiska. Um þetta skrifaði téður Jóhannes í lok greinar sinnar:

"Boðaðar aðgerðir ríkisstjórnarinnar í húsnæðismálum með fjölgun félagslegra íbúða og hækkun tekjutengdra húsaleigubóta eru engin lausn.  Þótt þær geti tímabundið bætt hag sumra, eru þessar aðgerðir afar hættuleg fátæktargildra, sem refsar fólki, sem reynir að afla sér meiri tekna með því að lækka bæturnar og svipta það búseturétti. 

Ef sama fólki stæðu til boða ódýrar öríbúðir, gætu flestir án nokkurrar aðstoðar náð á örfáum árum að byggja upp eigið fé, sem síðan mætti nota til næstu íbúðarkaupa.  Þessi aðgerð kostar ekki krónu, en skapar sjálfbjarga einstaklinga.  Það eina, sem stjórnvöld þurfa að gera, er að hætta að þvælast fyrir." 

Kópavogsbær ætlar að styrkja fólkið, sem Jóhannes gerir þarna að umræðuefni, með vaxtalausu láni í 5 ár fyrir 15 % af andvirði íbúðarinnar, og reiknar þá með 5 % stofnframlagi tilvonandi eiganda hins félagslega húsnæðis.  Þetta er ný og róttæk hugsun hjá forráðamönnum bæjarfélags, enda er vandamálið alvarlegt.  Hún er til þess fallin að fjölga húseigendum aftur, og það er velferðarmál og grundvallarmál fyrir fjárhagslegt öryggi viðkomandi á efri árum.  Vel að merkja: hvað er að frétta af kosningaloforði Dags B. Eggertssonar frá í fyrra um að stórauka framboð húsnæðis ?  Hefur hann gefið framvinduskýrslu nýlega, eða er hann heltekinn af því utanríkispólitíska hugðarefni sínu að klekkja á Gyðingum fyrir botni Miðjarhafs ?    

 

 

      

 

Seðlabankinn og samkeppnin

Engum blöðum er lengur um það að fletta, að Seðlabankann hefur sett verulega niður undir stjórn núverandi Seðlabankastjóra. Þar virðist verkstjórn vera verulega ábótavant, því að ekki er gætt nægilega að lögum, t.d. um gjaldeyrismál, og lagaheimildum bankans, þegar gerð er atlaga að einstökum fyrirtækjum, heldur virðist ríkja innan veggja Svörtulofta miðaldahugarfar um óskoraðan rétt yfirvalda til að fara sínu fram gegn þegnunum, og refsigleði Seðlabankans hefur nú farið yfir mörk réttarheimilda hans. Ítarleg rannsókn á gögnum Seðlabankans um gjaldeyrisskil Samherja-samstæðunnar leiddi ekki í ljós nein lögbrot þvert ofan í niðurstöðu Seðlabankans. 

Hér hagar Seðlabankinn sér eins og fíll í postulínsbúð, og framferði hans hefur kostað fyrirtæki stórfé og álitshnekki, heima og erlendis, þó að Sérstakur saksóknari hafi látið kærur bankans niður falla, af því að lagastoð til sakfellingar skorti.  Niðurlægingin verður þess vegna Seðlabanka Íslands á endanum.  Þetta er svo alvarlegur áfellisdómur yfir æðsta handhafa peningamálastjórnar landsins, þar sem helzt engan skugga má á bera, að engan veginn verður við unað. Hinir seku á Svörtuloftum, sem valdið hafa fyrirtækjum og einstaklingum stórtjóni, skulu sæta ábyrgð. Annars leggur bankaráðið blessun sína yfir lagatæknilegt klúður á klúður ofan, sem er svo ófaglegt, að jafna verður við hreinræktað fúsk, og bankaráðið væri þá að bregðast skyldum sínum. Niðurlæging bankans yrði þá djúpstæð fyrir aðra starfsemi og hlutverk bankans líka og gæti orðið langvinn. Það verður að taka á þessu máli strax í haust, enda er mikið í húfi núna, að í stafni Seðlabankans sé aðeins fólk, sem hafið er yfir allan vafa í siðferðislegum og faglegum efnum.  

Seðlabankinn hefur og sætt harðri gagnrýni fyrir meðferð sína á svo kölluðu Sjóvármáli, sem einnig er kennt við Úrsus ehf.  Baldur Arnarson, blaðamaður, skrifar baksviðsumfjöllun í Morgunblaðið 7. október 2015 undir fyrirsögninni:

"Starfsmennina skorti þekkingu"

og hefur eftir Birgi Tjörva Péturssyni, héraðsdómslögmanni, um alvarlegar athugasemdir Umboðsmanns Alþingis við embættisfærsluna í Seðlabankanum:

"Þannig sé ekki fjallað nægjanlega um, að æðstu yfirmenn bankans hafi flutt trúnaðarupplýsingar úr gjaldeyriseftirlitinu í einkahlutafélagið Eignasafn Seðlabanka Íslands [ESÍ] og látið hafa áhrif á ákvörðun um viðskipti með bréf í Sjóvá, sem Úrsus hafði samið um að kaupa, í félagi við aðra fjárfesta, um haustið 2010. 

"Umboðsmaður gerði hins vegar athugasemd við meðferð trúnaðarupplýsinga í máli Úrsusar.  Félagið hafi þannig þurft að sæta því, eftir að hafa fengið veður af rannsókn máls í fjölmiðlum og haft samband við aðallögfræðing bankans til að skýra sína hlið vegna viðskiptanna með bréfin í Sjóvá, að upplýsingarnar urðu hluti rannsóknar málsins og voru notaðar gegn félaginu.""

""Seðlabankinn fór með þessar trúnaðarupplýsingar í hring.  Því var þannig haldið fram, að einkahlutafélag bankans gæti ekki átt viðskipti við Úrsus [með bréfin í Sjóvá], af því að Úrsus væri til rannsóknar.  Fyrirsvarsmaður Úrsusar taldi félagið í fullum rétti og veitti upplýsingar í tengslum við viðskiptin.  Þær voru þá notaðar gegn félaginu við rannsókn máls hjá gjaldeyriseftirlitinu og svo aftur sem frekari rök fyrir því að eiga ekki viðskiptin.  Við teljum, að þetta hafi verið forkastanleg málsmeðferð",

segir Birgir Tjörvi."

Það er fyllilega hægt að taka undir það, að þessi lýsing sýnir fram á forkastanleg vinnubrögð og siðferðisbrest í Svörtuloftum, sem engum Seðlabanka í lýðræðisríki, sem virðir þrígreiningu ríkisvalds og nútímalega stjórnsýsluhætti, er sæmandi.  Þetta er eins og lýsing úr bananalýðveldi eða ráðstjórnarríki, en er langt fyrir neðan virðingu Seðlabanka í réttarríki. 

Líklegt er, að aðallögfræðingur Seðlabankans beri hér ábyrgðina, og hann (hún) verður þá skilyrðislaust að víkja, og Seðlabankinn verður að læra sína lexíu um grundvallarreglur réttarríkisins.

 Húsrannsókn í höfuðstöðvum Samherja á Akureyri og í Reykjavík, haldlagning bókhalds og tölvugagna og harkaleg framganga og langdregin rannsókn á gjaldeyrismeðferð Samherja-samstæðunnar skilaði engu öðru en miklum kostnaði fyrir Seðlabankann og ekki síður fórnarlambið, sem allt of lengi mátti liggja undir grun um gjaldeyrissvik og lögbrot án þess þó, að Sérstakur saksóknari kæmi auga á neitt refsivert, þegar hann fékk málatilbúnaðinn frá bankanum. Þegar Sérstakur saksóknari fann engin sakarefni í garð fyrirtækisins, reyndi Seðlabankinn að koma sök á einstaklinga innan fyrirtækisins. Til slíks stóðu þó engar sakir og lagaheimildir til slíkrar sakfellingar voru ekki fyrir hendi. 

Þetta eru algerlega ótæk vinnubrögð stjórnvalds, sem valdið geta fyrirtækjum, stórum og smáum, í harðri samkeppni markaðsmissi og skekkt samkeppnisstöðu þeirra. Í Samherjamálinu er eins og refsigleði miðalda tröllríði húsum, því að gengið er fram með offorsi í húsrannsókn hjá félaginu og ekki hikað við að setja orðstýr þessa mikilvæga útflutningsfyrirtækis bæði innanlands og utan í uppnám.  Síðan er refsivöndurinn reiddur hátt til lofts af Gjaldeyriseftirliti bankans án þess, að það hafi til þess nokkra lagaheimild.  Hlýtur framkvæmdastjóri Gjaldeyriseftirlits Seðlabankans að bera á þessu verklagi ábyrgð og þurfa að taka afleiðingum gjörða sinna. Að bera ábyrgð merkir einmitt að taka afleiðingum gjörða sinna, fá umbun, ef vel er gert, og refsingu, ef illa tekst til.  Hér eru svo stórfelld brot á ferð, að líklegt er, að leiði til málaferla, og stöðumissir er viðeigandi refsing að hálfu bankaráðsins. Öðru vísi verður ekki traust til bankans endurreist. 

Nú hefur Umboðsmaður Alþingis kveðið upp svo þungan áfellisdóm yfir stjórnun Seðlabankans, að af þeirri ástæðu einni saman verður einhver að axla ábyrgð af mistökunum, hvort sem það verður bankastjórinn, yfirlögfræðingurinn, yfirmaður gjaldeyriseftirlitsins eða öll þessi þrenning.  Ef bankaráð Seðlabankans ætlar að skrifa undir þau ótæku vinnubrögð, sem viðgengizt hafa hjá Seðlabankanum, þá missir það allan trúverðugleika, og þar með rýkur traustið á Seðlabankanum og peningastefnu hans út í veður og vind. 

Embættisfærsla Árna Páls Árnasonar, fyrrverandi ráðherra, í ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur, hefur komið við sögu þessara alræmdu mála Seðlabankans og hefur einnig orðið fyrir gagnrýni Umboðsmanns Alþingis, og má segja, að losarabragur Árna sem ráðherra sé upphafið að umboðsleysi Seðlabankans við rannsókn og álagningu refsinga vegna brota á lögum og reglum um gjaldeyrismál. Samkvæmt lögum varð ráðherra bankamála að staðfesta reglugerð um gjaldeyrisbrot og refsingu við þeim, en engin gögn finnast í ráðuneyti né í Seðlabanka um þessa staðfestingu ráðherra. Umboðsmaður kvartar undan röngum upplýsingum frá þessum aðilum í tíð ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur til sín, og það er auðvitað önnur grafalvarleg hlið þessa máls.   

Baldur Arnarson, blaðamaður, ritar baksviðs í Morgunblaðið 8. október 2015 greinina:

"Ráðuneyti afhenti ekki umbeðin gögn". 

Hún hefst þannig:

"Tryggvi Gunnarsson, umboðsmaður Alþingis, gerir athugasemdir við, að efnahags- og viðskiptaráðuneytið hafi í ársbyrjun 2011 ekki veitt honum réttar upplýsingar um, hvort ráðherra hafi samþykkt reglur Seðlabanka Íslands (SÍ) um gjaldeyrismál, þegar hann leitaði eftir þeim. 

Seðlabankinn lét rannsaka meint brot fjölda aðila á þessum reglum, og úrskurðaði ákæruvaldið síðar, að þær teldust ekki gild refsiheimild." 

Umboðsmaður Alþingis bendir á, að Seðlabankinn hafi tekið sér vald til rannsóknar á gjaldeyrisbrotum og ákvörðunar viðurlaga, sem hann hafði enga lagaheimild til án þess að afla sér staðfestingar ráðherra. Viðkomandi ráðherra, Árni Páll Árnason, gaf aldrei nauðsynlegt samþykki sitt. 

Þetta er grafalvarlegt glappaskot Seðlabanka, sem Seðlabankastjóri sjálfur verður að taka ábyrgð á og taka hatt sinn og staf fyrir.  Mundi þá einhver segja, að farið hafi fé betra.

Baldur Árnason vitnar enn í Tryggva, umboðsmann, í téðri grein:

""Þegar reglur um gjaldeyrishöft voru lögfestar í nóvember 2008 með lögum nr 184/2008 um breytingu á lögum nr 87/1992, um gjaldeyrismál, var ekki tilgreint með beinum ákvæðum í lögunum, hvaða skorður væru settar við fjármagnshreyfingum og gjaldeyrisviðskiptum."

Á grundvelli þessara lagabreytinga hafi Seðlabankinn gefið út reglur um gjaldeyrismál nr 1082/2008.  Telur umboðsmaður leika vafa á því, að þetta uppfylli kröfur, sem leiða af reglum um lögbundnar refsiheimildir." 

Að gæta sín ekki á því áður en látið er með viðurhlutamiklum hætti til skarar skríða gegn einstaklingum og lögaðilum að afla sér fyrst til þess traustra lagaheimilda er full ástæða brottvikningar.

Yfirgangur og jafnvel ofsóknir yfirvalda gagnvart borgurum og einkafyrirtækjum er vandamál, sem ógnar samkeppnisstöðu og réttarstöðu þeirra.  Þetta gerði Óli Björn Kárason, varaþingmaður Sjálfstæðisflokksins, að umræðuefni í miðvikudagsgrein sinni í Morgunblaðinu, 7. október 2015:

"Hvað er ríkið alltaf að vasast". 

Greinin hefst þannig, og eru þau orð verðug niðurlagsorð þessarar vefgreinar:

"Engu er líkara en við Íslendingar séum búnir að missa sjónar á hlutverki ríkisins, markmiðum, skyldum og verkefnum þess.  Afleiðingin er sú, að ríkið, stofnanir þess og fyrirtæki, eru stöðugt að vasast í hlutum og verkefnum, sem þau eiga ekki að koma nálægt, og það sem verra er; skipulega er sótt að einstaklingum og einkafyrirtækjum í skjóli ríkisrekstrar.

Í orði hefur löggjafinn reynt að koma málum þannig fyrir, að leikreglur á samkeppnismarkaði séu skýrar, gagnsæjar og stuðli að jafnri og heiðarlegri samkeppni.  Í reynd blasir önnur mynd við.  Samkeppnishindrunum hefur verið komið upp.  Regluverkið hyglar fremur þeim stóru í stað þess að tryggja samkeppni, stöðu lítilla fyrirtækja og hagsmuni neytenda.  Undan verndarvæng ríkisins herja ríkisfyrirtæki á einkafyrirtæki í viðleitni sinni til að vinna nýja markaði og afla sér aukinna tekna."

Takmörkuð samkeppni í hagkerfinu er alvarleg meinsemd í þjóðfélaginu, sem kemur hart niður á hagsmunum almennings. Kröftum, sem varið er til að jafna samkeppnisstöðu og efla samkeppni á markaði, er vel varið.  Það fer allt of mikil orka í hið mótsetta hjá hinu opinbera og einokunarfyrirtækjum, þ.e. að kæfa samkeppni og jafnvel að klekkja á einkaframtakinu, óháð stærð fyrirtækjanna, eins og lýst er í frásögn af tveimur málum Seðlabanka Íslands hér að ofan.  Þau bera vitni um þekkingarleysi og/eða dómgreindarskort, sem verður að bæta úr nú þegar í æðstu peningamálastofnun landsins.   

 

 

Losun gróðurhúsalofttegunda og binding

Frá stofnun Sambandslýðveldisins Þýzkalands árið 1949, á rústum vesturhluta Þriðja ríkisins, að Elsass og Lothringen undanskildum, hafa Þjóðverjar leitazt við að vera öðrum þjóðum fyrirmynd í lýðræðis- og siðferðisefnum og tekizt bærilega upp við það að flestra mati. 

Með svipuðum hætti og Japanir gerðu, að tilhlutan Bandaríkjamanna eftir uppgjöfina 1945, bundu Þjóðverjar í stjórnarskrá Sambandslýðveldisins, að þýzki herinn, Bundeswehr, arftaki Wehrmacht og Reichswehr, mætti ekki fara í aðgerðir utan landamæra Þýzkalands, nema undir fjölþjóðlegri stjórn, t.d. á vegum NATO, og Þjóðverjar hafa síðan reynzt seinþreyttir til vandræða og mun ófúsari til hernaðaraðgerða en bandamenn þeirra.  Þess er skemmst að minnast, að þeir höfnuðu þátttöku í Íraksstríðinu, seinna, og í Líbýju-stríði NATO gegn Gaddafi.  Sögðu þeir beinlínis að því tilefni, að slíkt stríð mundi skapa meiri vandamál en það leysti, hvað komið hefur á daginn.

Þjóðverjar hafa alla tíð reynzt vera í fremstu röð hvað áreiðanleika í viðskiptum varðar, og gæði þess, sem þeir hafa haft á boðstólum, hafa þótt bera af, enda er þýzki iðnaðurinn öflugasta útflutningsvél í heimi, reistur á öflugu iðn-og tæknimenntakerfi (meistarakerfinu), nákvæmum og öguðum vinnubrögðum frá hönnun til afhendingar vöru/þjónustu og markaðsrannsókna. 

Síðast en ekki sízt hafa Þjóðverjar skilið manna bezt mikilvægi þess fyrir samkeppnishæfnina, að hagkerfið sé stöðugt, og grundvöllur þess er að halda verðbólgu í skefjum, og þeir hafa áttað sig á, hvað til þess þarf, illa brenndir af óðaverðbólgu Weimar-lýðveldisins, þegar tröllvaxnar ríkisskuldir vegna stríðsskaðabótakrafna Vesturveldanna frá "friðarsamningum" Versala 1919 sliguðu þýzka hagkerfið. Hins vegar þykir Bundeswehr ekki vera til stórræðanna, þó að atvinnumannaher sé, þó að nú sé reynt að klóra í bakkann af ótta við hernaðarbrölt arftaka Ívans, grimma, í Kreml, á sléttum Austur- Úkraínu og Krímskaga, og ógnandi framferðis í lofti við Eystrasaltið, sem er fornt áhrifasvæði Prússlands Junkaranna og sænska konungsríkisins.   

Þjóðverjar hafa tekið ástfóstri við umhverfisvernd og unnið þrekvirki heimafyrir við hreinsun mengaðra svæða, ekki sízt í austurhéruðunum, sem voru hræðilega  illa útleikin eftir valdatíð kommúnistaflokks DDR, SED, og við að endurlífga ár í austri og vestri, t.d. Rín, sem voru annaðhvort orðnar baneitraðar eða steindauðar. 

Andrúmsloftið tóku þeir upp á sína arma og hafa verið stefnumarkandi innan Evrópusambandsins, ESB, um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda, og hefur markið verið sett á 20 % minnkun árið 2020 m.v. árið 1990 og 40 % minnkun árið 2030.

Tóku Þjóðverjar upp nýja stefnu fyrir nokkrum árum, Die Energiewende, Vendipunkt í orkumálum, þar sem hlaðið er undir endurnýjanlega orkugjafa með stórfelldum niðurgreiðslum úr ríkissjóði.  Þessi stefna hefur orðið þýzkum skattborgurum og raforkunotendum óskaplega dýr m.v. umhverfislegan ávinning.  Athafnalífið hefur þurft að bera eitt hæsta raforkuverð í Evrópu, en mikil grózka hefur orðið við hönnun, smíði og uppsetningu búnaðar til vinnslu raforku með endurnýjanlegum hætti.

Nú hefur Ísland gerzt aðili að þessu 40 % markmiði, og getur í raun náð þessu markmiði sjálfstætt með þeim undantekningum, sem um það gilda, enda á Ísland þann einstæða kost að knýja allt hagkerfi sitt með hagkvæmri, endurnýjanlegri og mengunarlítilli raforkuvinnslu.

Þýzki bílaiðnaðurinn er sá öflugasti í Evrópu og stendur undir um 7 % þýzkrar landsframleiðslu, sem er miklu meira en annars staðar gerist, og bílaiðnaðurinn er aðalstoðin undir þýzka hagkerfinu.  Þýzkir bílaframleiðendur hafa náð undirtökum á markaði dísilbíla í heiminum, en ESB og ríkisstjórnir Evrópulandanna hafa hvatt almenning til að kaupa fremur dísilbíl en bensínbíl, af því að losun koltvíildis, CO2, á hvern ekinn km væri minni frá dísilbílum. Sett mark á fólksbílaflota hvers framleiðanda er 95 g/km CO2 í Evrópu, en nú er komið á daginn, að evrópskir bílaframleiðendur hafa beitt margvíslegum brögðum, þegar prófunarfyrirtæki á markaði, sem yfirvöld hafa falið eftirlitið, hafa mælt eldsneytisnotkunina, svo að hún nemur nú í raunnotkun allt að 40 % hærri tölu en leyfilegt er. Framleiðendur annars staðar eru engu betri. 

Áherzlan á dísilvélina var svar evrópsks bílaiðnaðar við ströngum kröfum ESB um sparneytnar véla, þó að vitað væri, að dísilvélin losar meira af sóti og níturildum (NOx) en samsvarandi bensínvél, en þýzkir bílaframleiðendur kváðust hafa séð við þessu með útblásturssíu. Hún er reyndar til og notar ammoníum, en er fokdýr. Sían í fólksbílunum er annarrar gerðar.  Hún veldur aukinni eldsneytisnotkun og dregur úr afli til gírkassans, þegar hún er virk.  Einn af örgjörvum bílsins stýrir virkni hennar og fylgist með henni.

Var svo komið á 2. ársfjórðungi 2015, að Volkswagen-samsteypan (VW) var komin með heimsins mestu afköst í bílafjölda á mánuði talið á grundvelli markaðssóknar með dísilbíla.  Martin Winterkorn, aðalforstjóri VW, verkfræðingur með fullkomnunaráráttu, sem sagðist þekkja hverja skrúfu í bílum VW, hafði leynt og ljóst stefnt að þessu marki, en varð að taka pokann sinn í september 2015 fyrir að bera ábyrgð á að blekkja viðskiptavini og yfirvöld með stórfelldum hætti um hreinsun afgassins í venjulegum akstri, þó að allt væri með felldu í mælingarhami.

Yfirvöld, hvarvetna í heiminum, settu kíkinn fyrir blinda augað og fólu vottuðum fyrirtækjum mælingarnar í verksmiðjum bílaframleiðendanna, en Bandaríkjamenn höfðu þó vit á að taka stikkprufur á bílum í umferðinni til að kanna, hvort hreinsibúnaðurinn stæðist tímans tönn.  Þannig komst EPA-Environmental Protection Agency að hinu sanna með VW, en fáum dettur í hug, að einvörðungu VW sitji í súpunni. Þessi sviksemi fyrirtækisins mun kosta það forystuna á bílamarkaði heimsins, þó að það setji allra fyrirtækja mest í rannsóknir og þróun, og tjónið fyrir þýzkan bílaiðnað mun nema þjóðhagslegum stærðum í Þýzkalandi vegna umfangs þessarar iðngreinar þar.  

Af öllum þessum ástæðum varð það Þjóðverjum reiðarslag og hnekkti sjálfsmynd þeirra, sem og ímynd í augum umheimsins, er Martin Winterkorn, aðalforstjóri VW, játaði, 18. september 2015, að fyrirtæki hans væri sekt um að gefa rangar upplýsingar um losun tiltekinnar gerðar dísilvéla í fólksbílum fyrirtækisins á mengandi efnum út í andrúmsloftið, og þá jafnframt að hafa falsað eyðslutölur sömu dísilvéla á eldsneyti, þegar mengunarvarnabúnaðurinn var virkur.  

Útblástur dísilbíla er alvarleg heilsufarsógnun, því að níturoxíð (NOx) eru hættulegar lofttegundir, og er t.d. talið, að í  Bandaríkjunum (BNA) verði um 58 000 ótímabær dauðsföll af völdum NOx frá umferðinni, sem svara til um 60 slíkra dauðsfalla á Íslandi samkvæmt tölfræðinni þrátt fyrir, að í BNA séu í gildi ströngustu mengunarvarnarkröfur um NOx á byggðu bóli.  Þungi NOx í útblæstri má ekki fara yfir 0,04 g/km í BNA, en var í raun hjá VW allt að 1,6 g/km í venjulegum akstri. 

Lengi hafa verið uppi grunsemdir um heilsufarshættu af völdum sóts í útblæstri dísilbíla, en árið 2012 færði WHO-Alþjóða heilbrigðisstofnunin dísilsót úr flokki 2a-"Líklegakrabbameinsvaldandi" í flokk 1-"krabbameinsvaldandi". Af þessum ástæðum var það algerlega óverjandi af fyrrverandi ríkisstjórn Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs og Samfylkingar að hvetja til fjölgunar dísilbíla á kostnað bensínbíla með því að hækka innflutningsgjöld á bensín langt umfram hækkun á dísilolíu.  Undireins ber að leiðrétta þessa vitleysu með lækkun bensíngjalda um u.þ.b. 10 kr/l og sömuleiðis á að jafna bifreiðagjöld og vörugjöld, sem téð vinstri stjórn breytti bensínbílum í óhag.  Dísilbílar eru að jafnaði 12 % dýrari frá verksmiðju en bensínbílar, og þessi verðmunur mun duga til að snúa við þeirri misheppnuðu neyzlustýringu forsjárhyggjuflokkanna, sem leiddi til þess, að fjöldi dísilbíla af öllum nýskráðum bílum hækkaði úr 30 % í 50 %.  Það var eins og við manninn mælt; styrkur krabbameinsvaldandi dísilsóts í svifryki umferðarinnar í Reykjavík var umtalsvert hærri árið 2013 en 2003 samkvæmt mælingum Verkfræðistofunnar EFLU fyrir Vegagerðina. Kjósendur ættu að frábiðja sér grunnhyggna neyzlustýringu mannvitsbrekknanna í stjórnmálaflokkunum. Hún er alltaf dýrkeypt og stundum stórhættuleg í þokkabót, eins og í þessu tilviki.        

Bandaríkjamarkaðurinn var veikur hlekkur í ráðagerð VW um að verða stærsti bílaframleiðandi heims. Í fremstu víglínu í sókn fyrirtækisins að þessu marki voru þá settir dísilknúnir fólksbílar undir kjörorðinu "Clean Diesels". Bandaríkjamenn hafa ekki verið hrifnir af dísilbílum og EPA, Umhverfisverndarstofnun BNA, setti fyrir nokkrum árum strangari kröfur um losun NOx en tíðkast í Evrópu.  Bílaframleiðendur áttu í erfiðleikum með að uppfylla þessar ströngu kröfur í fólksbílum, en árið 2008 kom VW með hernaðaráætlun um að komast framhjá þessari hindrun (eins og Wehrmacht komst framhjá Maginotlínunni forðum, sem átti ekki að vera hægt að dómi Frakka) og að taka bandaríska bílamarkaðinn með áhlaupi.  "Lausnin" er öllum kunn nú, og þessir "hreinu" dísilbílar senda frá sér allt að fertugföldum styrk NOx-gastegunda miðað við það, sem leyfilegt er í BNA.

Fyrir vikið munu bandarísk yfirvöld ekki láta þar við sitja að sekta fyrirtækið um stórfé, þar sem leyfileg, en ólíkleg, efri mörk nema miaUSD 18, heldur er hafin glæparannsókn, þar sem hinir grunuðu um verknaðinn sjálfan verða dregnir fyrir dómstól og verða að svara til saka. Kunna þeir að verða dæmdir til sektargreiðslna og/eða fangelsisvistar. Nákvæm rannsókn á þessu svindlmáli á "das Auto" mun þess vegna fara fram með persónulegum afleiðingum fyrir persónur og leikendur.

VW hefur þegar sett til hliðar miaEUR 6,5, en bein fjárútlát vegna sekta og bótagreiðslna gætu numið allt að miaEUR 100, og óbeint tjón af tapaðri sölu getur numið margfaldri þessari upphæð og orðið hærri en kostnaður Þýzkalands af brotthvarfi Grikkja úr evrusamstarfinu er talinn mundu verða að mati Wolfgang Muenchau á Financial Times.  Markaðsvirði fyrirtækisins er þegar fallið um þriðjung, og evrubankinn í Frankfurt hefur lokað fyrir skuldabréfakaup af bankaarmi VW, sem lánað hefur viðskiptavinum VW fyrir bílakaupum, og hefur um þriðjungur af sölu VW verið fjármagnaður með þessum hætti. 

Það hefur þannig verið sótt fram með "Vorsprung durch Technik"-Forskoti með tækni, og hagstæðum lánstilboðum með ágætum árangri, þar til Bandaríkjamönnum þóknaðist að stöðva þessa stórsókn með ófyrirsjáanlegum afleiðingum fyrir stærsta bílaframleiðanda heims og öflugustu útflutningsvél heims. Að keppa að heimsforystu hefur alltaf endað illa.  Þýzkum bílaiðnaði hefur verið greitt þungt högg, og bílaiðnaður heimsins verður ekki samur eftir, enda hefur hann hvarvetna verið sem ríki í ríkinu og alveg sérstaklega í Þýzkalandi.

Í ViðskiptaMogganum 8. október 2015 er haft eftir Wolfgang Muenchau í Financial Times:

"Það sem meira er, Volkswagen-hneykslið gæti mögulega sett þýzka hagkerfið út af sporinu.  Það hefur reitt sig um of á bílaiðnaðinn, rétt eins og hann hefur orðið of háður dísiltækninni."  

Dísilvél fyrir fólksbíla er dauð, af því að núverandi tækni ræður ekki við hönnun hreinsibúnaðar við hæfi fólksbíla m.v. núverandi mengunarkröfur á nægilega hagstæðan hátt, nema leggja hald á of stóran hluta af aflgetu vélarinnar og eldsneytisnotkun hennar.  Dísilvélin mun hins vegar áfram lifa góðu lífi í atvinnutækjum, sem nota mun stærri vélar, þar sem fýsilegt er að koma öflugum hreinsibúnaði við. 

"Eines Tod, einem anderen Brot" - eins dauði er annars brauð.  Lausn bílaframleiðenda verður sú að stórauka áherzlu á tvinnbíla og rafmagnsbíla. Hér fá metanólbílar, bílar með rafhreyfil og bensínhreyfil og einvörðungu rafhreyfil kjörið markaðstækifæri.  Í Evrópu er helmingur nýrra fólksbíla með dísilvél, og á Íslandi er fjórðungur allra fólksbíla eða tæplega 60 þúsund fólksbílar með dísilvél.  Ísland hefur ásamt öðrum EES-löndum sett sér markmið um 40 % minni losun gróðurhúsalofttegunda árið 2030 en árið 1990. 

Til að losun í samgöngugeiranum (án flugsins) verði 40 % minni eftir 15 ár en fyrir 25 árum þarf losun hans að minnka um u.þ.b. 630 kt/a (þúsund tonn á ári) frá 2015. Ef fólksbílaflotinn, sem nú telur rúmlega 225 þúsund bíla (0,68 bílar per íbúa), ætti að leggja til þessa minnkun, þá mundi það jafngilda 180 þúsund rafmagnsbílum árið 2030, sem jafngildir um 12 000 nýjum rafmagnsbílum eða kolefnishlutlausum fólksbílum á ári.  Í ljósi þess, að nú er 98 % fólksbílaflotans knúinn jarðefnaeldsneyti, er þetta óraunhæft. 

Það er engu að síður unnt að ná 40 % markinu fyrir umferðina 2030 með mjög álitlegri, æskilegri og þjóðhagslega hagkvæmri, aðferð.  Áætla má, að 90´000 fólksbílar geti orðið kolefnishlutlausir, knúnir vetni, metanóli, rafmagni o.s.frv. árið 2030.  Þá þarf að rækta um 36´000 ha af grózkumiklum skógi til að kolefnisbinda það, sem út af stendur hjá umferðinni. 

Ræktað skóglendi á Íslandi er nú um 40´000 ha, svo að hér er um 90 % aukningu að ræða á um 10 árum eða um 3´600 ha/a. Þetta er um 2,6 föld árleg aukning undanfarinna 15 ára, svo að afkastalega er þetta vel framkvæmanlegt.  Fjármögnunin þarf að koma frá kolefnisgjaldi af öllum farartækjum, sem brenna jarðefnaeldsneyti, bifreiðum, skipum og flugvélum.

Nú er lag, að ríkið leggi valdar jarðir í eigu þess undir skógrækt.  Fyrirmyndir eru til að slíkum samningum um skógrækt til bindingar á koltvíildi.  Ríkið mundi eignast kolefnisbindinguna og gæti ráðstafað henni að vild til að ná markmiðum sínum.  Þegar draga má úr kolefnisbindingunni að 30-50 árum liðnum vegna nýrrar orkutækni, sem þá verður komin til skjalanna, má fara að nytja skóginn, og stóriðjan getur tekið við honum öllum með arðsömum hætti fyrir skógarbændur.  Með þessari stórefldu skógrækt mundi kolefnisfótspor Íslands minnka, arðbær starfsemi mundi verða til í sveitum landsins, viðkomandi bújarðir yrðu betri og verðmætari, skjólið af skóginum mun bæta veðurfarið, þar sem þess nyti við, vistkerfið yrði auðugra, meira fuglalíf, meira smádýra- og örverulíf, bættur vatnsbúskapur og aðstæður hefðbundins landbúnaðar munu batna.

Orkukræfur iðnaður er undanskilinn 40 % markinu árið 2030, en með markmiðinu um enga nettólosun Íslendinga í lofti, á láði og legi, árið 2050, sem líklega tekur við og rétt er að stefna að, þá mun stóriðjan þurfa að kaupa kolefnisbindingu, sem svarar til um 150´000 ha m.v. núverandi framleiðslu, og hún mun vafalaust aukast, og það skapar engin torleyst vandamál. 

Hins vegar stendur sjávarútvegurinn mjög vel að vígi, því að hann hefur náð góðum árangri við að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda síðan 1990, og mundi aðeins þurfa að draga úr losun um 6 % af núverandi losun til að ná 40 % markinu árið 2030. Sjávarútvegurinn verður í engum vandræðum með að innleiða orkubyltingu á árabilinu 2030-2050 til að losna nánast alfarið við að losa gróðurhúsalofttegundir árið 2050.

Aðrir munu þurfa að kaupa sér bindingu úr um 30´000 ha nýs skógar til að ná 40 % markinu árið 2030.  Þannig þarf í heild að bæta við ræktuðum grózkumiklum (afkastamiklum við bindingu) á um 66´000 ha lands á 10 árum. Ræktaður skógur yrði þá rúmlega 100´000 ha á Íslandi eða 1000 km2, sem er 1,0 % af landinu og alls engin goðgá.  Til að binda til mótvægis við losun stóriðju yrði að tvöfalda ræktaðan skóg á tímabilinu 2030-2050, og yrði hann þá 2,0 % af landinu, sem væri dágóður landgræðsluárangur, og stóriðjan getur tekið við CO2 bindingu, sem orkubyltingin í samgöngugeiranum og víðar leysir af hólmi. Varðandi flugið er líklegast, að rafhreyflar hafi að mestu tekið við af eldsneytisknúnum hreyflum eftir 30 ár.

Vandræðagangur hérlendis við að ná tilsettum árangri við minnkun á losun gróðurhúsalofttegunda frá mannlegri starfsemi er með öllu óþarfur.  Aðgerðirnar munu styrkja íslenzka hagkerfið, enda má segja, að það verði sjálfbært, þegar ofangreindu lokamarkmiði verður náð.  Íslendingar eru í kjörstöðu til að verða leiðandi í þessum efnum, af því að í landinu er unnt að framleiða gnótt raforku á hvern íbúa með sjálfbærum hætti, og í landinu er nægt lífrými fyrir nýjan gróður.  Þessi staða skapar Íslendingum einstaklega góð tækifæri til betri lifnaðarhátta.   

 

 

 

 

Sæstrengsævintýrið er sorgarsaga

Þorvarður Goði Valdimarsson, viðskiptafræðingur, ritar grein í Markaðinn, fylgirit Fréttablaðsins, 23. september 2015, undir heitinu: "Sæstrengur - eru allir í jarðsambandi ?". 

Spurningunni er fljótsvarað neitandi; því fer víðs fjarri, að skrif ýmissa manna um hagkvæmni raforkusölu frá Íslandi til Bretlands vitni um, að höfundarnir séu í jarðsambandi. Í þessari vefgrein verða leidd rök að téðri ályktun. Jarðsamband í þessu viðfangi merkir í raun viðskiptagildi hugmyndarinnar, en tækniþróunin og orkumarkaðsþróunin rýrir gildi sæstrengsins sem viðskiptahugmyndar með hverju árinu, sem líður.  Samt berja nokkrir, sem hitt höfðu bitið í sig, enn hausnum við steininn. 

Látum vera með strengtæknina og gerum ráð fyrir, að sjóaðir sæstrengsframleiðendur treysti sér til að framleiða sæstreng með nægilegt spennuþol fyrir flutning 1100 km leið með orkutöpum, sem eru innan við 6 %, því að annars verða orkutöpin yfir 10 % í heild frá virkjun um stofnkerfi Íslands, um spenna, afriðla, streng og áriðla. Tapskostnaður fer þá að skipta verulegu máli fyrir árlegan kostnað við rekstur þessara flutningsmannvirkja, sem bætist við viðhalds- og viðgerðarkostnað auk árlegra greiðslna vegna fjármögnunarinnar, sem vega þyngst fyrir risafjárfestingu á íslenzkan mælikvarða. 

Auk tæknihliðar verkefnisins þarf að skoða kostnaðarhlið þess, og hana virðast margir vanmeta illilega.  Sætir það nokkurri furðu og lyktar af léttúð, því að nothæfar viðmiðunartölur eru til, t.d. frá verkefninu "EuroAsia Interconnector", sem flytja á raforku frá Ísrael, sem unnin er úr gaslindum undir hafsbotni úti fyrir ströndinni, um Kýpur, Krít og meginland Grikklands, til stofnkerfis Evrópu.  Evrópusambandið veitti fé í þennan streng árið 2013, og hann á að verða tilbúinn í rekstur 2017 og er ætlað að stuðla að því, að Evrópa verði síður háð orku (jarðgasi) frá Rússlandi.  Lengd þessa sæstrengs verður alls 1518 km, og mesta dýpi niður að honum mun verða 2,2 km, sem er ótrúlegt dýpi fyrir sæstreng.  Flutningsgeta á að verða 2000 MW. Flutningskostnaður um þennan sæstreng er samt næstum helmingi lægri en um Íslandsstrenginn, aðallega vegna meiri flutningsgetu hans. Það er ein af skýringunum á því, að ESB hefur ekki sýnt Íslandsstrengnum nokkurn áhuga, en önnur er, að það er miklu hagkvæmara að nýta orkuna á Íslandi fyrir orkukræfan iðnað, sem sér Evrópu fyrir áli, kísiljárni og kísli, því að orkunotkun flutningaskipanna á þessari leið er aðeins brot af orkutöpunum í 1100 km sæstreng.    

Hér er samt um samanburðarhæft verkefni við Íslandsstrenginn að ræða að sumu leyti. Kostnaðaráætlun EuroAsia Interconnector árið 2013 nam sem svarar 3,1 MUSD/km, og kostnaður Íslandsstrengsins verður 2,9 USD/km samkvæmt tilvitnun í grein Þorvarðar hér að neðan. Að einhverju leyti má skýra tiltölulega dýrari streng í Miðjarðarhafinu með meiri flutningsgetu og meira hámarksdýpi. Þarna hefur hagkvæmni stærðarinnar mjög mikil áhrif á arðsemina, en 2000 MW jafngildir meðalálagi alls íslenzka raforkukerfisins nú um stundir, og að tvöfalda raforkukerfi Íslands á einu bretti fyrir "hund suður" kemur ekki til greina af tæknilegum, umhverfislegum og efnahagslegum ástæðum.   

Kostnaður við íslenzk-enska sæstrengsverkefnið og útreikningar á flutningskostnaðinum virðast fara út um víðan völl og bögglast fyrir brjóstinu á mönnum hérlendis, svo að ekki sé nú minnzt á orkuverðið, sem sumir hérlendir menn telja, að í boði muni verða á Englandi (Skotar þurfa ekki innflutta raforku) fyrir raforku frá Íslandi. Er eins og harmleikur vanreiknaðra kostnaðaráætlana tröllríði húsum og glópagull í enskum ranni villi byrgi mönnum sýn á staðreyndir málsins.

Um flutningskostnaðinn verður fjallað hér að neðan, og um enska markaðinn eru til haldgóðar upplýsingar.  Ef orkan frá Íslandi kemur öll frá nýjum virkjunum endurnýjanlegrar orku, þá mundi brezka ríkisstjórnin greiða markaðsverð slíkrar orku á Englandi, sem um þessar mundir er jafngildi um 120 USD/MWh frá vindorkuverum á landi og um 100 USD/MWh frá sólarorkuverum, sem vitnar um gríðarlega hraða tækniþróun á þessum sviðum. 

Þó er talið líklegt, að brezka ríkið yrði tilleiðanlegt tímabundið að greiða sama verð og það hefur boðið í orku frá nýjasta enska kjarnorkuverinu, Hinkley Point C í Somerset, 92,5 GBP/MWh=140 USD/MWh. 

Arðsemi sæstrengsverkefnisins hvílir algerlega á vilja og úthaldi brezkra yfirvalda til að greiða niður kostnað vegna endurnýjanlegrar orku, því að á heildsölumarkaði á Englandi fást um þessar mundir að hámarki 60 USD/MWh. Þessi vilji er að dvína vegna bágrar stöðu brezka ríkiskassans, og hann mun fjara út, ef Þóríum-kjarnorkuverin koma til skjalanna, en nú er spáð, að kostnaður raforku frá þeim árið 2030 verði lægri en frá nýjum íslenzkum vatnsorkuverum. 

Til að finna út, hvað líklega fæst að hámarki fyrir raforku frá virkjun á Íslandi, sem yrði send til Bretlands um sæstreng, verður flutningskostnaðurinn reiknaður út og borinn saman við ríkisverðið 140 USD/MWh. Mismunurinn er þá líklegt hámarksverð frá virkjun á Íslandi að viðbættu flutningsgjaldi frá virkjun að inntaksmannvirkjum sæstrengsins.

Umrædd grein Þorvarðar hefst þannig:

"Umfangsmikil rannsókn á sjávarbotninum milli Íslands og Bretlands hefur staðið yfir í sumar vegna fyrirhugaðrar lagningar á raforkusæstreng milli landanna.  Atlantic Superconnection (ASC) stendur að baki sæstrengsverkefninu og fjármagnar rannsóknina.  Orkustofnun gaf ut leyfi fyrir rannsókninni, en áætlaður kostnaður fæst ekki upp gefinn.  Samkvæmt ASC er áætlaður fjárfestingarkostnaður yfir fjórum milljörðum breskra punda, eða nálægt 830 milljörðum íslenskra króna."

Til samanburðar er þessi kostnaður tæplega 20 % meiri en nemur íslenzku fjárlögunum 2016 og 2,8 sinnum meiri en nam kostnaði við Kárahnjúkavirkjun á núverandi verðlagi (2,3 milljarðar USD), og kostnaður við 1200 MW virkjanir fyrir sæstrenginn næmu þá um ISK 520 milljörðum, sem er jafngildi allra árlegra fjárfestinga á landinu um þessar mundir.  Hagkerfið íslenzka mundi þurfa a.m.k. 5 ár í þetta til að ofhitna ekki, og hvar á að virkja 1200 MW á svo skömmum tíma og að auki að leggja stofnlínur frá virkjunum og niður að landtökustað ?  Kostnaður við þær er ekki innifalinn hér að ofan. 

Þá er að gera grein fyrir forsendum útreiknings á flutningskostnaðinum:

• Englendingar gera ráð fyrir tveimur 600 MW sæstrengjum, og er það skynsamlegt.  Þeir ætla þeim að sjá um tveimur milljónum heimila fyrir raforku, sem eru um 7000 GWh/a m.v. meðalálag 400 W/heimili.
• Ekki er mögulegt að reka báða strengina stöðugt á fullu álagi.  Gera má ráð fyrir a.m.k. einni bilun á ári, og búnaðurinn þarf sitt varnarviðhald og eftirlit, sem útheimtir rof annars strengsins í einu.  Þá er ekki reiknað með, að öll orkan verði tiltæk í þurrkaárum.  Að teknu tilliti til alls þessa er óvarlegt að reikna með árlegum flutningi á meira en 75 % hámarksorku (um 1,0 TWh/a). Meðalorka frá orkuverum inn á sæstrenginn verður þá 7920 GWh/a.
• Orkutöp verða mikil frá virkjunum á Íslandi inn á stofnkerfi í Skotlandi.  Þaðan á orkan reyndar langa leið fyrir höndum til notenda á Englandi, en sá tapskostnaður er ekki tekinn með í reikninginn hér, þar sem aðeins er reiknað með 10 % töpum, 120 MW við fullt álag, sem skiptist þannig:
• 2 % frá virkjunum og gegnum spenna og afriðla við sæstrengsenda.
• 6 % töp í strengnum
• 2 % í áriðlum og spennum við Skotlandsendann
• Reiknað er með einingarkostnaði tapaðrar orku 40 USD/MWh, sem er undir listaverði Landsvirkjunar.  Þá verður árlegur tapskostnaður, sem verður hluti af árlegum kostnaði strengsins, MUSD 32.
• Viðgerðir á strengbilunum eru dýrar og geta staðið yfir svo að mánuðum skiptir. Endabúnaðurinn þarf öflugt viðhald og eftirlit, sem kostar sérfræðilega vinnu og nokkurt tap á tekjum. Hér er reiknað með 2 % á ári af stofnkostnaði í rekstrarkostnað, sem þá verður MUSD 128.
• Fjárfestingin, miaUSD 6,4, er talin áhættusöm, og þess vegna verður ávöxtunarkrafa verkefnisins fremur há, eða 10 %.  Þá er reiknað með afskriftatímanum 25 ár, og verður þá árleg greiðslubyrði fjármagns MUSD 700.
• Heildarkostnaður sæstrengs og endabúnaðar á ári er summan af ofangreindu, þ.e. MUSD 860, og þannig fæst einingarkostnaður orku, án kostnaðar í virkjunum, við afhendingarstað út af endabúnaði á Skotlandi rúmlega 120 USD/MWh. 

Framhjá þessum gríðarlega flutningskostnaði verður ekki komizt, nema með niðurgreiðslum hins opinbera, og þá lendir gríðarleg áhætta verkefnisins á skattgreiðendum, sem er fullkomlega þarflaust og raunar óboðlegt, enda mundi hún vitna um samkrull stjórnmálamanna og spákaupmanna, sem meira en nóg er komið af og kallast spilling.

Hámarksverð, sem virkjunaraðili og flutningsfyrirtæki á Íslandi, sem ekki hefur lagaheimild til að taka þátt í fjármögnun þessa sæstrengs og endamannvirkja hans, gætu vænzt í sameiningu, er mismunur líklegs hámarksverðs á Englandi og flutningskostnaðar sæstrengsmannvirkjanna, þ.e.a.s. P=140-120=20 USD/MWh.  Þetta er fjórðungi lægra verð en nemur jaðarkostnaði íslenzka vatnsorkukerfisins, þ.e. vinnslukostnaði í næstu vatnsaflsvirkjun, og slík viðskipti mundu að sama skapi skila virkjunarfyrirtækinu tapi, en ekki gróða, eins og boðberar sæstrengsfagnaðarerindisins þreytast ekki á að predika yfir landslýð.  

Þetta raforkuverð inn á sæstrenginn er vert að bera saman við meðalverð Landsvirkjunar til stóriðju samkvæmt Ársskýrslu  fyrirtækisins 2014, en með flutningsgjaldi var það tæplega 26 USD/MWh, og samkvæmt sömu gögnum var þá meðalheildsöluverð fyrirtækisins án flutnings rúmlega 33 USD/MWh.  Fyrir viðskiptum íslenzkra virkjanafyrirtækja við hugsanlegan sæstrengseiganda er fyrirsjáanlega enginn viðskiptalegur grundvöllur, og miðað við horfur í orkumálum Englands mun bara fjara undan þessum viðskiptahugmyndum í framtíðinni.

Enn berja sumir samt hausnum við steininn, en málflutningurinn er froðukennt fimbulfamb, eins og neðangreind frásögn Ketils Sigurjónssonar  í bloggi 25.09.2015 af fundi, sem hann sótti um sæstrengshugmyndina, er til vitnis um:

"Fyrirlesararnir fjölluðu lítið um tölur, en þeim mun meira um verkefnið almennt.  Af svörum við spurningum í lok fundarins og ýmsum gögnum má ráða, að raforkuverðið, sem vænta megi vegna raforkusölu til Bretlands, yrði sennilega á bilinu 80-140 USD/MWst.  Þá er vel að merkja búið að draga flutningskostnað um sæstrenginn frá, þ.e. umrædd upphæð er verðið, sem íslenska orkufyrirtækið gæti fengið í tekjur af hverri seldri MWst."

Á rakalausum fullyrðingum af þessu tagi er málflutningur um risafjárfestingu reistur.  Slíkt óráðshjal draumóramanna er fullkomlega óboðlegt í opinberri umræðu, en svona þokukenndur er nú málflutningur málpípa sæstrengsins.  Í þokunni má grilla í áætlaðan flutningskostnað, en hann er samkvæmt ofangreindu á bilinu 0-60 USD/MWh.  Þessi málflutningur nær ekki máli og má flokka undir ómerkilegan áróður, enda er honum ekki ætlað að varpa ljósi á staðreyndir málsins, heldur er hann fallinn til að villa um fyrir almenningi, sem veit ekki, hvaðan á sig stendur veðrið. 

Til hvers eyðir Landsvirkjun og ráðgjafar hennar svona miklu púðri í eintóma vitleysu ? Hvar liggur fiskur undir steini ?

Síðar í blogginu skrifar téður Ketill:

"Landsvirkjun reiknar með 80 USD/MWh fyrir orku frá virkjun, sem fer inn á sæstreng, sem lágmark"

Af þessu má ráða, að Landsvirkjun reiknar með flutningskostnaði til Bretlands að hámarki 60 USD/MWh.  Hér skal varpa fram þeirri kenningu, að Landsvirkjun hafi árið 2010 gert kolranga orkuverðsspá fyrir England og hafi á grundvelli hennar eygt gull og græna skóga og hangi nú á sæstrengsdraumnum eins og hundur á roði.  Um slíkt framferði er það eitt að segja, að margur verður af aurum api.

Þann 3. október 2015 birtist gagnmerk grein eftir Gunnar Þórarinsson, viðskiptafræðing, undir fyrirsögninni: "Að festast í frábærri sviðsmynd", þar sem sams konar skýringar eru settar fram á "furðulegri hegðun hunds um nótt".  Þar stendur m.a.:

"Hin sviðsmyndin er þrálátur draumur talsmanna Landsvirkjunar um nýja útrás Íslendinga, að þessu sinni í gegnum raforkusæstreng til Bretlands.

Verkefnið virtist spennandi fyrir nokkrum árum, en nú hefur verið sýnt fram á, að það er algerlega óraunhæft, bæði varðandi þróun orkuverðs á mörkuðum, framvindu nýrra orkukosta og tæknilegra annmarka, auk þess sem það kallar á gríðarlegar virkjunarframkvæmdir í trássi við þjóðarvilja.  Fróðlegt væri að vita, hvað vinna Landsvirkjunar og Landsnets á grunni þessarar sviðsmyndar hefur kostað."  

   

 

 

 

Ótilhlýðilegur dilkadráttur

Dilkadráttur er einkennandi fyrir málflutning umhverfisskrumara, og mundi einhver jafna til eineltis í sumum tilvikum.  Dæmigert fyrir téða skrumara er að stilla orkukræfum iðnaði upp sem óæskilegri starfsemi í samfélaginu, af því að hann hafi mikil og neikvæð áhrif á náttúruna, þó að vinstri menn, t.d. vinstri grænir, hafi reyndar alltaf haft horn í síðu erlendra fjárfestinga, og þeir eru grunaðir um að vera aðallega af þeim ástæðum andsnúnir téðum verksmiðjum enn í dag. 

"Eitthvað annað" í atvinnulegu tilliti þótti löngum bera keim af fortíðarþrá og jafnvel torfkofadálæti í atvinnulegum efnum í stað iðnaðarins, en nú vísar afturhaldið jafnan til ferðaþjónustunnar sem hins umhverfisvæna valkosts. Á þotuöld er ekkert fjær sanni, og það verður að rekja það í nokkrum orðum til að sýna, að umhverfisskrumarar kasta steinum úr glerhúsi, þó að fyrir þeim sé komið eins og námuhestunum með augnablöðkurnar. 

Fótspor 1,5 milljónar erlendra ferðamanna, auk innlendra, í umhverfinu er miklu stærra og verra viðfangs en umhverfisfótspor iðnaðarins, hvort sem er á láði, í legi eða í lofti. 

Losun koltvíildis, CO2, frá þeim farkostum, sem ferðamennina flytja til og frá landinu og á landinu, gefur mun stærra kolefnis- og brennisteinsfótspor en samanlagður málmiðnaðurinn (Al, FeSi, Si (væntanleg kísilver meðtalin)). Þetta er auðvelt að sýna fram á, og blekbóndi hefur gert það á þessum vettvangi,http://bjarnijonsson.blog.is/blog/bjarnijonsson/entry/1822032/ , þar sem fram kemur, að losun farþegaþotna til og frá Íslandi á koltvíildi á hverju ári er tvöföld á við losun orkukræfs iðnaðar í landinu.

Viðkvæm náttúra landsins liggur undir skemmdum, sumum óafturkræfum, svöðusár gróa seint á hálendinu, tront hesta og manna hefur farið mjög illa með landið víða, einkum hálendið, og sóðaskapur verið slíkur, jafnvel á fjölförnum stöðum, að valdið gæti sóttkveikjufaraldri. 

Saurmengun ferðamanna í náttúrunni var fréttaefni fjölmiðla í sumar.  Um hættuna af henni sagði Vilhjálmur Svansson, sérfræðingur í veirufræði á Tilraunastöð Háskóla Íslands í meinafræði að Keldum, í Morgunblaðinu 23. september 2015, í samtali við Baldur Arnarson, blaðamann:

"Við höfum ekki enn leyft okkur að gera kröfu um, að nautakjöt, sem er flutt inn til landsins, sé laust við þessa bakteríu.  En þessi sermisgerð, af E. coli [tegund], hefur verið að dreifast um heiminn á síðustu áratugum og er það smitefni í matvælum, sem veldur hvað alvarlegustum matvælasýkingum, þ.e.s.s. blóðugum niðurgangi, nýrnabilun og dauða.  Ungum börnum, gamalmennum, og ónæmisveikluðum einstaklingum, er hættara en öðrum við að veikjast eftir neyslu á smituðum afurðum.  Saurmengun frá landbúnaði, þá sérstaklega nautgripum, í matvælum virðist vera helsta uppspretta þessara matarsýkinga.  Ólíkt því, sem gerist hjá mönnum, þá veldur bakterían litlum eða engum einkennum í nautgripum.  Með aukinni neyslu á innfluttu nautakjöti gæti bakterían borist með saurmengun frá mönnum út í lífríkið og þar með í nautgripi hér á landi."   

Sóðaskapur, og ófullnægjandi hreinlætisaðstaða, gríðarlegs fjölda erlendra gesta er þannig bein ógn við heilsufar landsmanna. Gríðarleg álagsaukning er á frárennsliskerfi í bæjum og sveitum, sem víða voru óbeysin fyrir, svo að fosföt og níturefni hafa minnkað súrefni í vötnum og valdið óæskilegum þörungagróðri.

Þessu síðasta er ekki þannig varið hjá málmiðnaðinum.  Vísindalegar rannsóknir óvilhallra íslenzkra stofnana sýna t.d., að nánast ekkert efnafótspor er í Straumsvík, sem rekja megi til álversins þar.  Á landi er spurningin aðallega um flúor, og hann er ekki meiri í jurtum þar en var fyrir upphaf starfrækslu álversins.  Þannig hefur það ekki alltaf verið, en gríðarlegar fjárfestingar í hreinsibúnaði kerreyks hafa borið mjög góðan árangur. 

Hvar er árangur ferðaþjónustunnar í umhverfis- og öryggismálum ?  Hann er örugglega fyrir hendi hjá sumum ferðaþjónustufyrirtækjum, sem eru rekin af metnaði, þar sem starfsfólk vinnur störf sín af elju, þekkingu og samvizkusemi, en heildarmyndin í umhverfis- og öryggislegu tilliti er of slæm og ber ferðaþjónustunni því miður ekki fagurt vitni í heild. Kannski á ofboðsleg fjölgun ferðamanna á 5 árum sinn þátt í því, að náttúran a víða undir högg að sækja af völdum ferðamanna.  

Ferðaþjónustan kemst ekki með tærnar, þar sem álverin hafa hælana í umhverfisvernd og öryggismálum, og þannig virðist staðan munu verða enn um langa hríð. Af þessum ástæðum væri talsmönnum ferðaþjónustunnar og umhverfisskrumurum, sem þykjast vilja "láta náttúruna njóta vafans", sæmst að hætta að draga atvinnugreinar landsins í dilka og setja sig á háan hest gagnvart innviðauppbyggingu, t.d. raforkugeirans, sem verður öllum atvinnugreinum að gagni. 

Dapurlegt dæmi um þennan dilkadrátt gat að líta í umræðugrein í Morgunblaðinu, 19. september 2015, eftir Snorra Baldursson, formann Landverndar, undir fyrirsögninni: "Kerfisáætlun og bleiki fíllinn"

Hér verður gripið niður í þessa grein, en þar gefur að líta illskeytta gagnrýni á Landsnet í kaflanum "Orkudreifing og orkuflutningur", sem ekki verða gerð skil hér, því að það er hlutverk Landsnets að gera almenningi grein fyrir sinni hlið málsins, svo að fólk geti myndað sér hlutlæga skoðun.

Fyrsta millifyrirsögnin er röng fullyrðing:"Stóriðjan veldur, en almenningur borgar". Kaflinn hefst svona:

"Það, sem stingur einna mest í augu, er, að forstjóri Landsnets kemst í gegnum opnuviðtal án þess að nefna stóriðjuna, bleika fílinn í stofunni, einu nafni.  Aftur á móti talar hann um, að styrkja þurfi raforkuflutningskerfið fyrir almenning og að byggðalína standi eðlilegri atvinnuuppbyggingu á landsbyggðinni fyrir þrifum.  Ekkert er fjær sanni." 

Hér gefur Snorri Baldursson í skyn, að orkukræfu iðjuverin séu alvarlegt vandamál fyrir stofnkerfi Landsnets, sem rétt sé að þegja um í opinberu viðtali, enda sé almenningur látinn greiða kostnaðinn, sem hlýzt af tengingu stóriðjunnar við stofnkerfið.

Hér er ótrúlegur þvættingur á ferð, hreinn heilaspuni.

Ef þetta væri rétt, þá væri gjaldskrá Landsnets ekki lögum samkvæmt, og Orkustofnun hefði þá sofið á verðinum.  Í gjaldskrá Landsnets er sérstakur kafli fyrir stórnotendur, stóriðjutaxtar fyrir afl og orku, og annar kafli fyrir almenningsveitur, þar sem eru aðrir taxtar fyrir afl og orku.  Þessir taxtar eiga að endurspegla kostnað Landsnets af flutningskerfinu fyrir hvorn hóp viðskiptavina um sig, og það stríðir gegn lögum að láta notanda A borga fyrir fjárfestingar í þágu notanda B.

Hér gerir formaður Landverndar tilraun til að sá fræjum tortryggni í garð Landsnets og stórnotenda með dylgjum um, að senda eigi almenningi reikninginn, umfram stóriðjuna, vegna nauðsynlegrar styrkingar á flutningskerfi raforku, sem almenningur hafi þó enga þörf fyrir.  Þetta er rætinn málflutningur, hreinræktaðar rakalausar dylgjur.

Að jafnaði fara engir stórflutningar raforku til stóriðjufyrirtækjanna eftir Byggðalínu, nema til Becromal, álþynnuverksmiðjunnar, á Akureyri, þannig að hlutverk Byggðalínu er aðallega að flytja raforku til almenningsveitnanna vítt og breitt um landið.  Þó reynir á hana til stórflutninga í bilunartilvikum, og þegar miðla þarf orku á milli landshluta.  Flutningsgeta hennar er farin að standa almennri atvinnuþróun fyrir þrifum, og geta hennar til orkumiðlunar á milli landshluta er allt of lítil.  Árlegur kostnaður vegna glataðra atvinnutækifæra, olíubrennslu, skorts á stöðugleika í bilunartilvikum og umfram orkutapa nemur tugum milljarða kr.

Snorri Baldursson endurtekur þessi ósannindi, þ.e. að flutningskerfi raforku um landið þarfnist eflingar einvörðungu fyrir stórnotendur og að láta eigi almenning greiða einan fyrir þessar fjárfestingar, í téðri grein með mismunandi hætti, en ómerkilegur málflutningur batnar sízt við endurtekningu, þó að áróðursbrellukarlar hafi á ýmsum tímum legið á því lúasagi. 

Í upphafi lokakafla greinarinnar skrifar téður Snorri:

"Óskalausn Landsnets í uppbyggingu raforkuflutningskerfisins er áðurnefnd T-tenging [Sprengisandslína og lína á milli Blöndu og Fljótsdals - Innsk. BJo].  Þar er fyrirtækið með hugmyndir um 50 km jarðstreng til að mæta umhverfiskröfum og telur, að koma megi slíkri tengingu í gagnið á fimm árum að lágmarki.  Þetta er mikil bjartsýni, því ljóst er, að umhverfis- og útivistarsamtök, fyrirtæki og samtök í ferðaþjónustu, munu berjast alla leið gegn línu yfir Sprengisand, líka með 50 km jarðstreng."

Þetta er heifrækin og ofstækisfull afstaða manns, sem ber fyrir brjósti hagsmuni sóðalegustu atvinnugreinar landsins og hótar öllu illu, þó að Landsnet bjóðist til að teygja sig eins langt og tæknilega er unnt.  Þetta er hraksmánarleg og heimskuleg afstaða, því að öllum atvinnugreinunum er það fyrir beztu, að flutningar raforku á milli landshluta fari fram með hagkvæmasta hætti og snurðulaust allan ársins hring með lágmarkstruflunum fyrir notendur við bilanatilvik í virkjun, á línu eða hjá notendum. 

Með því að leggja Sprengisandslínu í jörð á viðkvæmasta hluta leiðarinnar, e.t.v. 25-50 km, væntanlega þar, sem hún yrði mest áberandi frá nýju vegstæði, kemur Landsnet til móts við þá, sem vilja aðeins sjá osnortin víðerni frá veginum, þó ekki í rykmekki, og þar með er búið að taka sanngjarnt tillit til umhverfissjónarmiða.

Ofstækismönnum verður hins vegar aldrei hægt að gera til geðs.  Að láta þá komast upp með það ár eftir ár að þvælast fyrir framförum í landinu kemur ekki lengur til greina, enda orðið allt of dýrkeypt.  Nú þurfa allir, sem vettlingi geta valdið, að bretta upp ermar og berja á þursum.