Auðlindaumræðan

Áhugaverð umfjöllun hefur farið fram nú í maí 2008 á vettvangi ritstjórnar Morgunblaðsins um auðlindir Íslands til lands og sjávar. Afstaða ritstjórnarinnar til afnotagjalds sjávarútvegs til ríkissjóðs á grundvelli auðlindarentu, sem er hugarfóstur eitt, er jafnþekkt og hún er óraunhæf.

Af málflutninginum upp á síðkastið mætti ætla, að ritstjórn Morgunblaðsins sjái í hillingum einhvers konar sölusamlag íslenzkrar orku, því að blaðið hefur áhyggjur af því, að samkeppni orkuvinnslufyrirtækjanna leiði til undirboða til stórnotenda.  Þó að vissulega mætti almennt búast við, að einkafyrirtæki í þessum geira næðu betri viðskiptalegum árangri en opinber, eins og alls staðar annars staðar, eiga Þessar vangaveltur blaðsins sér ekki stoð í raunverulegum markaðsaðstæðum á Íslandi. Þær eru í fáum dráttum þannig, að mikil umframeftirspurn er eftir sjálfbærri raforku á Íslandi, eins og komið hefur fram á opinberum vettvangi.  Það er fólgið í því órökstutt vanmat á íslenzkum orkuvinnslufyrirtækjum, þó að þau stærstu séu í opinberri eigu, að þau semji af sér og nái ekki "heimsmarkaðsverði" fyrir sína vöru.

 

Sannleikurinn er sá, að í samningum við erlenda orkukaupendur eru íslenzkir orkuseljendur aðeins í litlum mæli að keppa hver við annan; aðalkeppinautarnir eru erlendis.  Íslendingar keppa við jarðgas, sem er aukaafurð olíuvinnslu við Persaflóann, og þeir keppa við önnur vatnsorkulönd og síðast, en ekki sízt, við síbætt kolakynt raforkuver, jafnvel með fjarvarmaveitum. 

 

Þó að íslenzkar virkjanir hafi hingað til fallið í hóp sjálfbærra virkjana og afturkræfra mannvirkja, er ekki þar með sagt, að gæði raforkunnar séu hin beztu í heimi.  Stofnkerfið er tiltölulega veikt, og lítið má út af bera til að ekki verði afl-eða orkuskortur í kerfinu.  Þá eru aðdráttarleiðir hráefna og afurða langar, og óvissa er um afdrif mannvirkja og orkuafhendingar vegna jarðskjálfta og eldgosa.  Á móti þessu tefla orkuseljendur hérlendis  hreinni orku, samkeppnihæfu starfsfólki og stöðugu stjórnmálaástandi.  Af þessu er ljóst, að íslenzkir orkuseljendur eru í harðri samkeppni við orkuseljendur í útlöndum. 

Öll vötn falla nú til Dýrafjarðar, þegar þróun "heimsmarkaðsverðs" til stórnotenda er annars vegar.  Meðalorkuverð til slíkra notenda fer hækkandi bæði hérlendis og erlendis.  Þetta á ekki sízt við um álverin vegna mikillar spurnar eftir áli, sem helzt í hendur við hækkandi orkuverð, af því að álnotkun í stað þyngri melma hefur í för með sér orkusparnað.

 

Nýbirt mat Skipulagsstofnunar ríkisins á tillögu Orkuveitu Reykjavíkur (OR) að virkjunartilhögun á Hengils-Hellisheiðarsvæðinu er vafalaust reist á vönduðum vinnubrögðum.  Þó hefur aldrei verið sýnt fram á með vísun til staðreynda, að virkjanir fæli ferðamenn frá.  Miðað við áætlaðar mótvægisaðgerðir OR má þvert á móti búast við meiri ferðamennsku um svæðið eftir virkjun en áður.  Þeir, sem ekki vilja sjá nein mannanna verk, þegar þeir ganga á vit náttúrunnar, hafa eftir sem áður megnið af Íslandi til að ferðast um og njóta.  Virkjanir munu aldrei spanna nema fáeina hundraðshluta af landinu.

Ýmsir hafa haft uppi efasemdir um sjálfbærni hraðfara aukningar á nýtingu téðs jarðhitasvæðis til raforkuvinnslu.  Í þeim hópi eru bæði eldri og yngri kunnáttumenn á þessu sviði.  Áhættugreining Skipulagsstofnunar á þessu virðist hafa leitt til þeirrar niðurstöðu, að of mikil áhætta fyrir sjálfbærni jarðvarmanýtingar þarna mundi fylgja frekari virkjunum.  Ástæðan er sú, að um er að ræða framtíðar hitaveitusvæði höfuðborgarsvæðisins.  Það verður komandi kynslóðum miklu dýrara að sækja heitt vatn til húshitunar annað en það er núverandi kynslóðum að fresta frekari virkjunum á þessu svæði þangað til hægt er framleiða rafmagn úr sömu gufunni og notuð er fyrir heitavatnsvinnsluna.  Með þeim hætti allt að sexfaldast nýtni orkuvinnslunnar miðað við einvörðungu raforkuvinnslu úr gufunni. 

Veitandi rannsóknarleyfa á hugsanlegum virkjanasvæðum á Íslandi hefur á stuttum ferli sínum í iðnaðarráðuneytinu farið gandreið um heiminn til að kynna getu Íslendinga til jarðhitarannsókna og virkjana.  Á sama tíma hefur hann þverskallazt við að samþykkja nokkra umsókn um rannsóknarleyfi á áður ókönnuðum svæðum á Íslandi.  Kominn er tími til, að Þjóðviljaritstjórarnir fyrrverandi í iðnaðarráðuneytinu reki af sér slyðruorðið og veiti nokkur rannsóknarleyfi.  Spyrja má, hvar má virkja, ef það má hvorki í nálægt byggð né fjær. 

Naumhyggja ræður hér för, en ekki sá framfarahugur, sem þjóðinni er nauðsynlegur til að viðhalda lífskjörum sínum á viðsjárverðum tímum. Setja á markið á að beita beztu tækni til gjaldeyrisöflunar með sjálfbærri nýtingu vatnsorku og jarðgufu landsmönnum öllum til hagsbóta.

 

17. maí (

Til hamingju, Norðmenn, með þjóðhátíðardaginn ("nasjonaldagen").

Nú hafa Danir, Norðmenn og Svíar enn einu sinnu hjálpað okkur í kröggum.  Mér er enn í minni rík samkennd Norðmanna með Íslendingum, þegar ég var við nám við Tækniháskólann í Þrándheimi 1972-1974.  Í janúar 1973 tók að gjósa á Heimaey, og þá réttu þessar sömu þjóðir, ekki sízt Norðmenn, og margar aðrar, okkur hjálparhönd í neyð.  Norðurlandaþjóðirnar hafa margoft sýnt okkur vinarþel í verki, og við gleymum ekki slíku, heldur munum kappkosta að endurgjalda greiðana.  Við skulum hafa í huga, að vinur er sá, er til vamms segir, og spyrja má, hvort fjármálum landsins væri svo komið nú sem reyndin er, ef tekið hefði verið mark á gagnrýni á íslenzka fjármálakerfið m.a. frá Norðurlöndunum.  Skal þá láta framsetningu þessarar gagnrýni í nokkrum tilvikum liggja á milli hluta.  Við eigum að taka gætni norðurlandaþjóðanna og kerfisbundin vinnubrögð með langtímamarkmið í huga okkur til fyrirmyndar.

Síðustu tíðindi af styrkingu gjaldeyrisvaraforða Seðlabanka Íslands eru í raun af gagnkvæmu tryggingakerfi norrænu seðlabankanna fjögurra, sem bera ábyrgð á eigin mynt þjóða sinna.  Finnar búa sem kunnugt er við evru.  Þetta er ánægjuleg og sjálfsögð samtrygging þessara seðlabanka, sem fýla grön og sýna spákaupmönnum vígtennurnar með þessum hætti.  

Norrænu myntirnar þrjár, DKK, NOK og SEK, eru sterkar um þessar mundir.  Meginástæða þess er sú, að viðskiptajöfnuður þeirra er jákvæður.  Það, sem okkur Íslendinga vantar, eru meiri gjaldeyristekjur, aukinn útflutningur.  Við eigum að fara að dæmi Norðmanna, sem framleiða yfir eina milljón tonna af áli og flytja megnið af því út.  Norsk vatnsorka er undirstaða þessa útflutningsiðnaðar.  Hið sama getum við gert, og aukin ferðamennska fer vel saman við virkjanir og þar með bætt aðgengi að svæðum, sem áður voru ekki í vegasambandi.   Jafnvægi kemst ekki á íslenzkt efnahagslíf á meðan viðskiptajöfnuður Íslands er neikvæður. 

Hvers vegna halda menn, að Danir og Svíar hafi í þjóðaratkvæðagreiðslum kosið að halda í sínar krónur í stað þess að taka upp evru ?  Ætli hluti af skýringunni sé ekki sú skoðun, að evran gæti orðið efnahag þeirra fjötur um fót ?  Ástæður þess eru hinar sömu og hinir gætnari menn í afstöðunni til Evrópusambandsins, ESB, hafa margrakið hérlendis. 

Þegar ég kom fyrst til Noregs, í ágúst 1972, stóð þar yfir ein hatrammasta kosningabarátta, sem ég hef upplifað.  Þar var tekizt á um "Ja til EF" eða "Nej til EF".  Bræður börðust á banaspjótum, og Nei menn höfðu sigur.  Þessi barátta tók mjög á Norðmenn, sem að öðru jöfnu eru samheldin þjóð.  Meirihluti Stórþingsins norska var fylgjandi aðild, og norska samninganefndin undir stjórn Jens Evensen, hafði náð samningum.  Málið var lagt fyrir þjóðina, og hún hafnaði samningunum.  Um tveimur áratugum síðar var þessi atburðarás endurtekin í Noregi. ´

Á Íslandi háttar nú þannig til, að á Alþingi er ekki meirihluti fyrir slíku fullveldisframsali, sem er forsenda þess að hefja samningaviðræður um fulla aðild Íslands að ESB.  Framkvæmd þjóðaratkvæðagreiðslu um það, hvort hefja eigi viðræður, er svo flókin í framkvæmd, að hún yrði nánast marklaus.  Ástæðan er sú, að það er ekki hægt að varpa fram svo opinni spurningu í þjóðaratkvæðagreiðslu.  Það verður að skilyrða spurninguna með einhverjum hætti, t.d. með því að geta um lágmarksmarkmið samningaviðræðna.  Niðurstaðan verður t.d. algerlega háð því, hvaða samningsmarkmið eru sett um sjálfstæða auðlindastjórnun og aðildargjald.  Flestir eru hins vegar sammála um að halda þjóðaratkvæðagreiðslu um niðurstöður aðildarviðræðna, eins og gert var í Noregi.

Það er nokkuð fyrirsjáanlegt, hver niðurstaða aðildarviðræðna verður.  Þá ályktun má draga af skýrslu Evrópunefndar undir formennsku Björns Bjarnasonar, dóms-og kirkjumálaráðherra.  Ef spurningin um fulla aðild Íslands að ESB einhvern tíma kemst á lokastig þjóðaratkvæðagreiðslu, er það spá mín, að háð verði grimmúðlegri og harðdrægari stjórnmálaleg barátta á Íslandi en núverandi kynslóðir hafa upplifað og jafna megi til kosninganna um "Uppkastið" árið 1908.  

   

Orku-og fjármagnskreppa

Á fimm árum hefur eldsneytisverð á heimsmarkaði fimmfaldazt og tvöfaldazt á undanförnum tveimur árum.  Á þessu ári, 2008, hefur eldsneytisverðið hækkað um 4 % að jafnaði á mánuði til máímánaðar, og ekkert lát virðist á.  Tunnan af hráolíu kostar nú um USD 125.  OPEC, samtök olíuútflytjenda, takmarkar framboðið.  Þegar fjölmenn ríki Asíu, t.d. Indland og Kína, tóku upp markaðskerfi eða auðvaldshagkerfi, tók hagur almennings þar að vænkast.  Þar, eins og víðast annars staðar, er beint samband á milli hagvaxtar og orkunotkunar.  Spurn eftir olíu eykst þess vegna í heiminum og knýr verðið upp, enda hámarki olíuvinnslunnar hugsanlega þegar náð.  

 Þróun orkuverðs hefur áhrif á verðlag nánast allra nauðsynja, s.s. matvara, og einnig iðnaðarvara, t.d. málma og alls, sem úr þeim er smíðað.  Þetta kyndir undir verðbólgu alls staðar í heiminum.  Ofan í þetta efnahagsástand er komin fjármagnskreppa, þ.e. skortur á fjármagni vegna húsnæðisblöðru, sem sprakk.  Þetta er banvæn blanda fyrir efnahagskerfi heimsins, sem leitt getur til samdráttar og verðbólgu, e. "stagflation", á sama tíma. 

Bankaráð Seðlabanka Bandaríkjanna gerði sér grein fyrir þessu í fyrra og hóf að lækka vexti.  Þeir eru nú 2,0 % þar, og í BNA eru nú neikvæðir raunvextir, en samt sígur þar enn á ógæfuhliðina.  Seðlabanki Bandaríkjanna er með markmið um að halda svo kallaðri kjarnaverðbólgu í skefjum, þ.e.a.s. orkuverð, húsnæðisverð og matarverð er utan við verðmæli hans. 

ECB, Evrópubankinn í Frankfurt, aftur á móti er með markmið um að halda heildar verðbólgu undir 2,0 % á ári.  Hann hefur þess vegna ekki hafið vaxtalækkunarferli enn, enda er meðalverðbólgan nú hærri en 2,0 % á evru svæðinu.  Þetta mun sennilega leiða til meiri og argvítugri samdráttar víða í Evrópu en í Bandaríkjunum. 

Á Íslandi geisar mikil verðbólga, en hún er að miklu leyti innflutt.  Það gefur auga leið, að það er vonlítið að hækka vexti til að hamla á móti verðhækkunum erlendis frá.  Segja má, að verðbólgumarkmið fyrir íslenzka seðlabankann í ætt við þau, sem gilda um þann bandaríska, ættu betur við hérlendis en þau, sem ECB starfar undir. 

Daglega er nú jarmað eftir "aðgerðum" að hálfu ríkisstjórnar Íslands til að hamla gegn þeirri kreppu, sem nú hefur hafið innreið sína á Íslandi.  Hvað getur ríkisstjórnin gert ?  Hún hefur mjög lítið svigrúm til mótvægisaðgerða. Bankakerfið verður að sjá um sig sjálft, enda er starfsemi þess að mestu leyti á erlendri grundu.  Aðeins verður að tryggja sparifjárinneignir landsmanna.  Að rjúka nú til og efla allt of lítinn gjaldeyrisvaraforða Seðlabanka Íslands er allt of dýrt á tímum lánsfjárkreppu.  Hins vegar þarf að liðka fyrir erlendum fjárfestingum á Íslandi, því að erlent fé inn í landið er hið eina, sem dregið getur úr kreppunni. 

Hver mannvitsbrekkan étur nú upp eftir annarri, að nú eigi að nota tímann til að laga íslenzkt efnahagskerfi að kröfum myntráðs Evrópu, hvort sem við ætlum inn í Évrópusambandið, ESB, eða ekki.  Þegar svo er komið sögu, er orðið tímabært að vísa til orða Einars Þveræings, er hann með slíkum snilldarbrag, að enn er í minnum hafður, mælti gegn því að ljá konungi Grímsey undir her sinn.  Einar Þveræingur taldi, að þá mundi ýmsum kotkarlinum þykja verða þröngt fyrir sínum dyrum, er þeir færu á stórskipum þaðan.  Á sama hátt er hætt við, að ýmsum almúgamanni á Íslandi mundi þykja verða þröngt í búi, ef reynt verður að fylgja ströngum kröfum frá Frankfurt við efnahagsstjórn á Íslandi.   

Viðfangsefni íslenzkrar efnahagsstjórnunar er núna að forða þjóðfélaginu frá fjöldagjaldþroti og fjöldaatvinnuleysi.  Ráðið er að semja nú þegar um stórfellda raforkusölu til erlendra fjárfesta.  Framkvæmdir við virkjanir og iðjuver munu þá hamla gegn atvinnuleysi með svipuðum hætti og samningur Viðreisnar stjórnarinnar 1966 við Alusuisse um álverið í Straumsvík.  Slíkur gjörningur mundi strax styrkja krónuna, og mikið innstreymi gjaldeyris fyrir verðtryggt andvirði orkunnar mundi styrkja krónuna í sessi til langframa. 

Innan 5 ára munu fjöldaframleiddir og þægilegir rafbílar koma á markaðinn.  Gefur auga leið, að þeir munu verða sérstaklega hagkvæmir og umhverfisvænir á Íslandi, þar sem Íslendingar státa af lágu orkuverði til almennings og orkan er unnin á sjálfbæran hátt.  Til þess að anna þessari eftirspurn þarf þó að virkja okkar endurnýjanlegu orkulindir og mynda meiri orkuforða á formi lóna til að miðla orkunni á milli sumars og vetrar. Dreifikerfið er að miklu leyti fyrir hendi.  Megnið af hleðslu rafgeymanna mun fara fram að næturþeli, þegar álag á almenna rafkerfið er minnst.  Hérlendis er engin ástæða til að flækja þetta ferli og minnka orkunýtnina með því að framleiða vetni fyrst og nota síðan vetnið til að framleiða raforku.  Það kann að henta erlendis að vinna vetni úr jarðgasi og draga úr mengun með því að knýja fartæki með vetni.  Engar nauðir reka okkur Íslendinga til að fara þessa leið með fartæki á landi. 

 

 

 

 

ESB á krossgötum

Umdeild stjórnarskrá fyrir ESB er til umfjöllunar hjá aðildarþjóðum Evrópusambandsins.  Ágreiningur þeirra um peningamálastefnuna, t.d. vexti ECB, Evrópubankans í Frankfurt,  gæti gengið af evrunni dauðri, eins og rakið var í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins, dags. 19. apríl 2008.  Þá bregður svo við í upphafi efnahagslægðar af völdum alþjóðlegrar lánsfjárkreppu, að upp gýs umræða á Íslandi um nauðsyn aðildarumsóknar landsins að ESB, helzt sem fyrst.

Lögspekingar eru sammála um, að stjórnarskrárbreytingar séu forsenda aðildar.  Eðlileg framvinda er þá, að Alþingi fjalli fyrst um þær stjórnarskrárbreytingar, sem nauðsynlegar eru taldar til að heimila þinginu fullveldisframsal til annarra ríkja eða yfirþjóðlegs valds.  Án slíkrar stjórnarskrárbreytingar verður að líta svo á, að ríkisstjórnina skorti umboð til samninga um aðild Íslands að ESB. 

Ekki er líklegt í náinni framtíð, að Alþingi fallist á, að síðasta orðið um mikilvægustu hagsmunamál Íslands verði hjá ráðherraráði ESB, framkvæmdastjórninni í Brussel, Evrópuþinginu eða erlendum ríkisstjórnum.  Það er samt sjálfsagt að láta á þetta reyna á Alþingi þessa kjörtímabils.

Hvers vegna ætti Alþingi að afsala sér fullveldi um skipan mála á Íslandi og innan íslenzkrar efnahagslögsögu ?  Til þess að stíga svo afdrifaríkt skref þarf að sýna fram á með óyggjandi hætti, að auðlindastjórnun ESB sé betur fallin til langtíma afraksturs en auðlindastjórnun Alþingis og að peningamálastjórnun ECB henti íslenzkum atvinnuvegum betur og stuðli að örari vexti efnahagskerfisins en sú innlenda stjórnun, sem Alþingi hlutast til um eða fram fer í skjóli Alþingis.  Í þessum efnum ber að hafa í huga, að ákvörðun um inngöngu í ESB virðist vera nánast óafturkræf.    

Staðreyndir tala sínu máli um téða mælikvarða.  Fiskveiðistjórnun ESB þykir almennt standa hinni íslenzku langt að baki. Íslenzkur sjávarútvegur gæti e.t.v. fengið veiðiheimildir á rýrum miðum innan lögsögu ESB, en yrði þá í staðinn að deila Íslandsmiðum með öðrum.  Engar líkur eru á, að Íslendingum mundi farnast betur, ef síðasta orðið um auðlindanýtingu lífríkis hafsins eða orkulindanna yrði í Brussel.  Í Brussel hefur verið mótuð stefna um verulega aukningu raforkuvinnslu með sjálfbærum hætti.  Mætti eiga von á tilskipun um nýjar sjálfbærar virkjanir innan ESB til að berjast við gróðurhúsaáhrifin, þar sem minni hagsmunum yrði vikið til hliðar fyrir meiri ?  

Það eru ýmsar aðrar ástæður fyrir því, að ólíklegt er, að meirihluti myndist á Alþingi fyrir fullveldisframsali.  Þær eru t.d. af sögulegum toga, og nægir að nefna ártalið 1262 í því samhengi. 

Hagvöxtur hefur verið mun meiri á Íslandi en að jafnaði innan ESB. Hver prósenta í hagvexti hefur gríðarleg áhrif á það, sem verður til skiptanna í þjóðarbúskapinum til lengdar.  Lætur t.d. nærri, að eftir 20 ár verði landsframleiðslan 50 % hærri með 4 % hagvexti en 2 %.  Hagvaxtarmunurinn á Íslandi og evrusvæðinu gæti hæglega orðið meiri en þessi að óbreyttu á næstu áratugum.

Unnt á að vera að reikna það út með viðunandi nákvæmni, hvaða áhrif það hefði á hagvöxtinn á Íslandi að taka upp evru.  Slík líkön eru líklega til í Seðlabankanum og víðar.  Væru niðurstöður slíkra útreikninga fræðimanna þarft innlegg í þessa umræðu.  Er því hér með beint til starfandi Evrópunefndar, þar sem tveir hagfræðimenntaðir Alþingismenn gegna formennsku, að þeir geri gangskör að því að aðlaga eða semja frá grunni hagfræðilíkan, sem getur reiknað út langtímahagvöxt miðað við gefnar forsendur.  Þar þurfa mögulegir stikar að vera íslenzk króna og evra.  Næmnigreining á niðurstöðum þarf að vera möguleg.

Fyrir nokkrum árum rannsakaði fjármálaráðuneyti Bretlands á hvaða gengi Bretum væri hagfelldast að skipta á sterlingspundum og evru, og hvort hagþróun á Bretlandi væri í nægilegum samhljómi við hagþróun evrusvæðisins til að hagstætt gæti orðið fyrir Breta að skipta um mynt.  Bretar komust að þeirri niðurstöðu, að hagsveiflan, sem ákvarðanir Evrópubankans í Frankfurt um vexti og aðrar peningalegar ráðstafanir eru reistar á, væri í of miklu ósamræmi við hagsveifluna á Bretlandseyjum til að gjaldmiðilsskipti væru áhættunnar virði.  Írar eru enn ekki búnir að bíta úr nálinni með þetta. Gjaldmiðilsskipti á Íslandi væru þeim mun hættulegri fyrir hagvaxtarþróun og atvinnustig á Íslandi en á Bretlandi sem munurinn á efnahagssveiflunni miðað við evrusvæðið er meiri á Íslandi en á  Bretlandi. 

Í stað gaspurs um nauðsyn gjaldmiðilsskipta hérlendis þarf að beita vísindalegri greiningu á viðfangsefnið og komast þannig að niðurstöðu um, hvað þjónar langtímahagsmunum landsins bezt.  Einn mikilvægasti mælikvarðinn í því samhengi er hagvöxturinn. 

Aðild Íslands að innri markaði ESB er viðskiptaleg nauðsyn.  Náið samstarf við ESB er okkur stjórnmálaleg, menningarleg og jafnvel öryggisleg nauðsyn.  Að taka upp evru mundi vafalítið greiða enn fyrir viðskiptum okkar við evrulöndin og auka erlendar fjárfestingar á Íslandi.  Vega þessir kostir upp á móti göllunum ? Við erum nú þegar á innri markaði ESB, en sitjum hins vegar ekki við borðið, þar sem ákvarðanir eru teknar í ESB.  Miðað við tillöguna um stjórnkerfisbreytingarnar, sem nú er til umfjöllunar hjá þjóðþingum aðildarlandanna, mundi slík nærvera fulltrúa Íslands sáralitlu breyta um íslenzka hagsmunagæzlu.  Til að gera stjórnkerfi ESB skilvirkara, er verið að auka hlut fjölmennu þjóðanna á kostnað hinna. 

Félagsgjald að þessum klúbbi er ekkert smáræði.  Það gæti á næstu árum nálgast að nema helmingi af árlegum rekstrarkostnaði Landsspítalans, svo að dæmi sé tekið.  Ef aðildin eykur hagvöxt hér, gæti þetta samt orðið arðsöm fjárfesting, en ef enginn hagvaxtarauki yrði af aðildinni, þá væri hér um að ræða þunga byrði á ríkissjóð.  Það er þess vegna brýnt fyrir umræðuna um hugsanlega inngöngu í ESB, að með viðurkenndum, fræðilegum hætti verði hagvöxtur á Íslandi áætlaður innan og utan ESB, með ISK og með EUR.  

Því fer víðs fjarri, að aðild Íslands að ESB geti verið liður í lausn á aðsteðjandi efnahagsvanda.  Ísland er fjarri því að uppfylla kröfur myntráðs Evrópu.  Jafnvel þó að okkur tækist það með spennitreyju á efnahagslífið, eins og t.d. ríkjum Suður-Evrópu tókst að uppfylla tímabundið skilyrðin um upptöku evru, mundi að líkindum ekki líða á löngu þar til hagvöxtur hér mundi stöðvast, eins og nú er að gerast í S-Evrópu, af því að vaxtaákvarðanir Evrópubankans yrðu aldrei í samræmi við þarfir íslenzks efnahagslífs.   

 

 

Ei við einteyming

Tvískinnungur margra á vinstri kanti stjórnmálanna gagnvart orkumálum ríður ekki við einteyming.  Hann lýsir sér þannig, að mælt er gegn nánast öllum virkjanaáformum hér heima, en mikill fagurgali hafður í frammi um orkuútrás eða virkjanir íslenzkra fyrirtækja erlendis. 

Frá umhverfissjónarmiði er þetta illskiljanlegt.  Hvers vegna eru "umhverfisspjöll" fólgin í virkjun fossa eða jarðgufu á Íslandi, en ekki í Afríku eða Asíu ?  Ekki verður séð, að fé ávaxti sig betur í virkjunum erlendis en innanlands.  Áhættan í þeim löndum, þar sem íslenzkir stjórnmálamenn vilja bera niður í orkuútrás, er gríðarleg, enda fæst einkaframtakið ekki til að fjárfesta þar.  Það er vegna ótryggs stjórnmálaástands, hræðilegrar spillingar og hættu á náttúruhamförum, t.d. jarðskjálftum og eldgosum. 

Sérfræðiþekking er af skornum skammti í virkjanamálum, og Íslendingar hafa ekki bolmagn til að virkja erlendis, ef þeir ætla að halda áfram að virkja í eigin landi.  Orkuútrás er af þessum sökum glórulaus og rétt ein fótalaus hugdetta seinheppinna stjórnmálamanna, sem hika ekki við að hætta fé íslenzks almennings, þar sem einkaframtakið hefur ekki litið við að fjárfesta.  Eru refirnir e.t.v. til þess skornir að hefta virkjanir á Íslandi ? 

Það er með öllu óboðlegt, að einokunarfyrirtæki á borð við Orkuveitu Reykjavíkur, OR, eða dótturfyrirtæki þess, Reykjavik Energy Invest, REI, hætti fé sínu erlendis.  Ef OR á fé aflögu, á hún að verja því til fjárfestinga í rafveitu, hitaveitu, vatnsveitu eða fráveitu á athafnasvæði sínu á Íslandi eða að lækka verðið á þessari þjónustu til viðskiptavina sinna, sem ekki geta leitað annað.  Félög með lögvarða einokunarstarfsemi eiga að vera undir ströngu verðlagseftirliti og eiga ekki að hafa heimild til að setja fé sitt í óskylda starfsemi, hvorki í eigin nafni né í nafni dótturfélaga hérlendis eða erlendis.

Skömminni skárra er, þó að ríkisfyrirtæki, sem alfarið eru í samkeppnirekstri, stundi slíkt.  Annað mál er, að ríkisfyrirtæki ættu ekki að stunda samkeppni við einkaframtakið.  Slík félög á að einkavæða.  Hér skilur á milli forræðishyggjunnar og einstaklingshyggjunnar.  Forræðissinnaðir stjórnmálamenn mega ekki heyra minnzt á, að dregið verði með nokkrum hætti úr opinberri starfsemi og skirrast jafnvel ekki við að fara með fé almennings á gáleysislegan hátt, en stjórnmálamenn einstaklingshyggjunnar vilja draga sem mest úr umsvifum hins opinbera, en leyfa þeim, sem afla fjárins, að ráðstafa því að eigin vild. 

Íslenzk fjármálafyrirtæki töldu orkuútrás góða viðskiptahugmynd.  Búið var að spenna fyrirtæki í eigu almennings, OR, fyrir vagninn, og aðeins var eftir að reiða svipuna til höggs, þegar Sjálfstæðismenn í borgarstjórn Reykjavíkur báru gæfu til að stöðva gjörninginn og að vinda ofan af ósómanum.  Þetta kostaði samstarfsslit við Framsóknarflokkinn í borgarstjórn.  Samfylkingin og VG virtust með orkuútrásinni vilja finna opinberum rekstri nýjar lendur.  Nú mundu stjórnmálamenn forræðishyggjunnar fá ný tilefni til ferðalaga og veizluglaums á kostnað skattborgaranna.  Vonandi tekst Sjálfstæðisflokkinum að stöðva bruðlið.                                                            

 

Bjart í álheimum

Verð fyrir ál og álmelmi er með hæsta móti um þessar mundir.  Þar sem raforkuverð til álveranna fylgir heimsmarkaðsverði á áli að nokkru leyti, er innstreymi gjaldeyris til íslenzkrar orkuvinnslu í meiri hæðum en nokkru sinni fyrr.  Ekki veitir nú af, því að mikill halli er á viðskiptum landsmanna við útlönd.  Hlutfall útflutnings af landsframleiðslu er minna hjá okkur Íslendingum en hjá frændum okkar á hinum Norðurlöndunum.  Brýnasta framfaramál Íslendinga er þess vegna að laða til sín erlendar fjárfestingar, sem skjóta styrkum og varanlegum stoðum undir útflutningsiðnaðinn.   

Spyrja má, hversu viturlegt sé að fjárfesta í miklum mæli í virkjunum, sem reistar eru á grundvelli samninga um orkusölu til álvera.  Því er til að svara, að álið sækir stöðugt í sig veðrið og vinnur nýja markaði.  Meginástæða þess er léttleiki álsins og orkusparandi eiginleikar þess.  Eðlisþungi áls er um þriðjungur af eðlisþunga stáls.  Álið er ekki jafnsterkt og stál og þess vegna þarf álmassa, sem nemur um helmingi þess stálmassa, sem álmelmið leysir af hólmi.  Nú hefur hins vegar verið þróuð aðferð, sem eykur notagildi áls, auðveldar smíði úr áli og minnkar þann álmassa, sem þarf við smíðina niður í um 35 % af stálmassanum, sem leystur er af hólmi. 

U.þ.b. helmingur allra álsteypa er svo nefnd háþrýsti mótasteypa, HPDC ("high pressure die-casting").  Þetta er hagkvæm og fljótvirk aðferð, sem gerir kleift að búa til hluti úr áli með mikilli nákvæmni og með góðri yfirborðsáferð á miklum afköstum, 15-20 s per stykki.  Sá galli er þó á gjöf Njarðar,  að í fæstum tilvikum er unnt að herða þessar álsteypur.  Herzla er hitameðferð málma, venjulega til að styrkja steypta hluti, sem fólgin er í hitun, snöggkælingu og síðan viðhaldshitun, sem stundum stendur dögum saman.  

Hitameðferð steyptra álhluta hefur framkallað sprungur í þeim.  Örsmáar gasbólur verða til í steyptum álmelmum, og springa þær við hitunina með þeim afleiðingum, að rifur myndast í hlutnum.  Ný herzluaðferð álmelma er fólgin í nákvæmu hitaferli, en við lægra hitastig og í mun skemmri tíma en hefðbundnar aðferðir.  Til samanburðar er algengt að hafa hluti í 500°C heitum ofni í 8 klst, en nýja herzluaðferðin krefst aðeins 420°C-480°C í 10-15 mín.  Aðferðin er reist á kísilögnum í álmelminu, sem breyta lögun við að hitna og halda gasfylltum holrýmum í skefjum, svo að þau þenjast ekki út við að hitna.  Hér er tíminn lykilatriðið.  Ef hann er of langur, breytist lögun kísilagnanna of mikið, og sprungur myndast í álinu.  Þó að þetta sé ekki fullkomin herzla, tvöfaldar hún samt styrkleika álmelmisins.

Þessi aðferð sparar orku og hægt er að nýta hana við fjöldaframleiðslu, af því að hún er snögg.  Þumalfingursregla er, að 10 % styrkaukning melmis minnkar efnisþörf um 3 %.  Þess vegna jafngildir þessi aðferð 30 % minni efnisþörf álmelma.  Framleiðslan verður að sama skapi hagkvæmari, og orkusparnaður við álnotkun, t.d. í farartækjum, eykst enn. 

Annar kostur er, að varmaleiðni í hertum hlutum eykst, og þess vegna batnar kæling, þar sem hitamyndun er, t.d. í vélablokkum.  Einnig eykst málmþreytuþolið, þannig að áreiðanleiki álnotkunar batnar.  Allt leiðir þetta til þess, að nýir markaðir opnast fyrir álið, og spurn eftir áli mun fara vaxandi, ekki sízt að hálfu bílaiðnaðarins. 

Plastefni veita álinu samkeppni, en álið er hins vegar mun umhverfisvænna en plast, því að plast er erfitt eða ómögulegt að endurvinna með hagkvæmum hætti.  Álið er hins vegar mjög ódýrt að endurvinna eftir að það hefur verið hreinsað. 

Sú tækniframför í framleiðsluferli áls, sem hér hefur verið lýst, eykur mjög samkeppnihæfni þess og mun þess vegna vafalaust auka markaðshlutdeild þess.  Þessi þróun á markaðinum er enn ein röksemd fyrir því að framleiða og selja enn meiri raforku til vaxandi áliðnaðar á Íslandi og styrkja þar með gjaldeyrisstöðu landsins, sem höfuðnauðsyn er á um þessar mundir.

 

 

Íslendingar umhverfisvænstir

Það er kunnara en frá þurfi að segja, að íslenzkur orkuiðnaður er sá umhverfisvænsti í heimi, enda lætur nærri, að 100 % raforku og húshitunarorku sé úr endurnýjanlegum orkulindum.

Það er ekki jafnvel þekkt, að íslenzk álver geta státað af minnstu losun gróðurhúsalofttegunda innan áliðnaðarins alls. 

Bráðlega kemur að því, að Íslendingar geti eignast bílaflota, sem mengar minnst á hvert farartæki.  Í Bandaríkjunum er verið að þróa svo nefnda ofurþétta, sem geta knúið rafhreyfla í bílum, þegar þeir afhlaðast og nýtt hemlunarorku til endurhleðslu.  Þegar ofurþéttar eru orðnir hleðsluvana, má endurhlaða þá á fáeinum mínútum með því að stinga kló í venjulegan tengil.  Tilraunabílar eru auk þéttanna ýmist búnir bensínvél eða lithíum-jóna rafgeymum, sem þá knýja sömu rafhreyflana og ofurþéttarnir og veita bílunum allt að 60 km drægni á einni hleðslu.  Þéttarnir veita snerpu, og hámarkshraðinn er 130 km/klst.  Kostnaðaraukinn miðað við bensínvél er um þessar mundir 8700 USD/bíl eða um kkr 600. 

Með því að beita svo nefndri nanotækni eða örtækni við þéttaframleiðsluna er talið, að ofurþéttarnir geti skákað rafgeymunum út af þessum markaði.  Ef vel tekst til, er hér komin lausn fyrir þjóðir eins og Íslendinga með mikla umhverfisvæna virkjunarmöguleika.  Þá þarf ekki að sóa orku við vinnslu vetnis eða metanóls. 

Árið 2007 notuðu Íslendingar um 170 kt af bensíni.  Ef gert er ráð fyrir, að í stað 80 % bensínbílaflotans komi rafbílar knúnir ofurþéttum, sparast innflutningur á meira en 135 kt af bensíni, og við það mun draga úr koltvíildislosun Íslendinga um yfir 420 kt/a, sem er svipað og myndast við framleiðslu á 250 kt af áli.  Gjaldeyrissparnaður við þetta yrði a.m.k. 6,3 mia.kr og sparnaður bíleigenda yrði a.m.k. 18 mia.kr á ári.  Slíkur bíll mætti kosta allt að 1,2 milljón kr meir en bensínbíll án þess að verða í heild dýrari en bensínbíll að rekstri meðtöldum, og þess vegna virðist nú þegar vera augljós arðsemi fólgin í kaupum á slíkum rafmagnsbíl fyrir Íslendinga, þegar tækni ofurþéttanna leyfir. 

Umhverfisvernd í öngstræti

Heimsbyggðin varð nú í desember vitni að því, að 13. loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna lá við upplausn, en var á síðustu stundu bjargað fyrir horn.  Viðfangsefnið er risavaxið og spyrja má, hvort þátttakendur, fulltrúar 190 ríkisstjórna, ráði við verkefnið ?  Á Íslandi virðist umhverfisráðherra vera á óheillavænlegri braut í þessum efnum.  Umhverfisráðuneytið hefur t.d. sniðið íslenzka áliðnaðinum mjög þröngan stakk, þrátt fyrir að álframleiðsla á Íslandi hafi langminnsta losun gróðurhúsalofttegunda í för með sér á hvert framleitt tonn.  Þetta er bæði vegna þróaðrar framleiðslutækni og hreinnar orkuvinnslu.  Aðferðafræði íslenzka umhverfisráðherrans getur ekki leitt til neins annars en aukinnar mengunar, því að aukinni álþörf heimsins verður fullnægt með framleiðslu, þar sem hún er hagkvæmust. 

Þetta er kjarni málsins.  Stjórnvöld víða um heim eru í öngstræti með aðferðafræði sína í umhverfisverndarmálum.  Lausnin er fólgin í virkjun markaðsaflanna.  Ákvarðanir stjórnvalda þurfa að fela í sér hvata fyrir atvinnulífið og fyrir neytendur til að nota beztu framleiðsluaðferðir og búnað til að lágmarka mengun af starfseminni.  Þeir, sem eftirbátar eru, þurfi annaðhvort að kaupa sér koltvíildiskvóta á frjálsum markaði eða að greiða gjald fyrir losun, sem er umfram það, sem bezt gerist.  Þetta gjald verði lagt í sjóð, t.d. undir stjórn Alþjóðabankans, sem veiti fyrirtækjum hagstæð lán til fjárfestinga, er miði að því að draga úr losun þeirra á gróðurhúsalofttegundum. 

Skógar-og landeyðing er talin vera valdur að um 20 % af árlegri aukningu gróðurhúsalofttegunda í andrúmsloftinu.  Skógarbændum og Landgræðslunni á Íslandi þarf að gera kleift að selja koltvíildiskvóta og fjármagna þannig uppgræðsluna.  Fyrir þessu er fjárhagslegur grundvöllur, ef verð kvótans er yfir 1000 kr/t CO2. 

Mesta losun gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu á sér stað við rafmagnsvinnsluna.  Verst eru kolakyntu orkuverin, þá þau olíukyntu og skárst eru gaskyntu orkuverin.  Aðferðafræðin, sem hér er lýst, fæli í sér stigvaxandi kröfur til orkuframleiðenda, t.d. að miða fyrst við beztu kolakyntu verin og stöðugt að auka kröfurnar þar til lágmarkslosun yrði náð, sem næmi beztu mögulegu hreinsun á kolefni úr reyknum.  Þetta mun auðvitað leiða til orkuverðshækkunar á heimsvísu.  Ef þetta á ekki að gilda um heim allan, verður erfitt að fá athafnalífið með.  Þá er alveg ljóst, að þessi þróun mun ýta mjög undir virkjanir fallvatna, jarðhita, kjarnorku og annarra kolefnissnauðra orkulinda.  Hér eru gullin viðskiptatækifæri fyrir Íslendinga á næstu árum og áratugum á meðan verið er þróa nýja gerð orkuvera.  Síðan mun orkuverð líklega fara lækkandi.

 

 

Auðlindarentan

Ný skattheimta undir nafninu auðlindagjald er reist á misskilningi og vilja til að finna nýjan skattstofn.  Þessi misskilningur heitir auðlindarenta og er skilgreind sem samkeppniforskot, sem fyrirtæki njóti vegna nýtingar auðlinda.  Auðlindagjaldið hefur verið lagt á íslenzka sjávarútveginn þrátt fyrir það, að hann eigi í samkeppni við ríkisstyrktan sjávarútveg annarra landa.  Íslenzkum sjávarútvegi er þannig refsað fyrir að standa á eigin fótum og geta keppt við niðurgreiddar vörur erlendis. 

Ef auðlindagjaldið er lagt á íslenzkan sjávarútveg til að jafna samkeppnistöðu annarra innlendra atvinnugreina við hann, má benda á, að leitun er að jafnáhættusamri atvinnugrein og sjávarútveginum.  Hann á allt sitt undir lífríki sjávar, og þróun þess er miklum sveiflum undirorpin.  Þá er sjávarútvegur stundaður við erfiðar aðstæður, sem útheimtir mikið viðhald búnaðar og tiltölulega háan orkukostnað og launakostnað. 

Sem dæmi um fáránleika auðlindagjalds á sjávarútveginn má nefna, að ætla má, að svo nefnt veiðigjald hefði numið 37 % af hagnaði útgerðarinnar eftir skatt árið 2004, hefði það þá verið að fullu komið til framkvæmda.  Þetta leggst að sjálfsögðu ofan á venjulegan 18 % tekjuskatt fyrirtækja.  Ef dregið er dám af fyrri lækkunum tekjuskatts, má ætla, að tekjuskattslækkun mundi auka tekjur hins opinbera, m.a. vegna hagvaxtarins, sem skattheimtulækkun framkallar.  Þess vegna er ljóst, að auðlindagjald, sem er ekkert annað en viðbótar skattheimta, er mjög óhagkvæmt fyrir efnahagskerfið.  Skynsamlegast væri, að öllu þessu virtu, að Alþingi afnæmi auðlindagjald með öllu.