Hlutverk vindorkuvera á Íslandi

Uppsetning vindorkuvera á Íslandi er afturför í virkjanasögu landsins.  Vel hefur tekizt til með að fella núverandi vatnsafls- og jarðgufuver að náttúru landsins, og þótt tekið sé tillit til lands, sem farið hefur undir vatnsmiðlanir virkjana, þá er landþörf þessara virkjana m.v. raforkuvinnslugetu þeirra, GWh/ár, lítil m.v. vindorkuver.  Í ofanálag er mesta hæð og fyrirferð spaðanna, sem fanga vindinn og knýja rafalana (>200 m), slík, að mannvirkin verða áberandi í landslaginu langar leiðir.  Vindorkustöðvar eru þess vegna neyðarbrauð í íslenzku umhverfi. Uppsetning þeirra er vart réttlætanleg, nema í alvarlegum afl- og orkuskorti, eins og nú hrjáir landsmenn, en allt of hár fórnarkostnaður fylgir þeim, til að uppsetning vindorkustöðva til rafmagnsframleiðslu fyrir rafeldsneytisframleiðslu sé réttlætanleg. 

 Ástæðan er fyrirferð vindorkuvera og afspyrnu léleg orkunýtni við að framleiða rafeldsneyti með raforku úr vindorku.  Sem kunnugt er þá er rekstur vindorkuvera svo slitróttur að líkja má við full afköst í 18 vikur og kyrrstöðu í 34 vikur á ári.  Orkuverið stendur á fjallinu eða á heiðinni eða annars staðar gagnslaust og öllum til ama í 65 % af árinu.  Nýtni við að breyta raforkunni í hreyfiorku með bruna rafolíu er 16 %, með bruna metanóls 16 %, með bruna ammóníaks 19 %, og til samanburðar með bruna vetnis í efnarafala 48 %.  

Við framleiðslu á "grænu" eldsneyti er verið að breyta háu orkustigi í lágt orkustig, sem segir til um nýtanleika raforkunnar.  Raforka er á hæsta orkustiginu, enda er hún notuð til að knýja rafbúnað með litlum töpum í flestum tilvikum (lýsingarbúnaður hefur tekið stórstígum framförum varðandi nýtni (birta á afleiningu).  Eldsneyti framleitt með raforku felur í sér lækkun orkustigs, sem að jafnaði ber að forðast, því að stefna ber að beztu mögulegu hagkvæmu nýtni. 

Vetni er í öllu rafeldsneyti, og rafgreining þess útheimtir um 23 kWh/kg, sem er um 77 % meira rafmagn  en þarf  til rafgreiningar súráls, og úr álinu eru smíðaðir nytjahlutir, sem suma má nota í stað annarra málma til að draga úr orkunotkun.  Þarna er því ólíku saman að jafna.  Til að framleiða rafeldsneyti fyrir einn eldsneytisbíl þarf raforku, sem dugir til að knýja 5 rafmagnsbíla.  Sú notkun rafeldsneytis er þess vegna glórulaus. Meira er horft til notkunar rafeldsneytis í vinnuvélum, skipum og flugvélum.  Það er ótímabært fyrir Íslendinga að fórna stórum landsvæðum undir vindorkuver til að framleiða rafeldsneyti fyrir þessi tæki, því að ódýrara og umhverfisvænna er að rækta jurtir, t.d. repju, til að vinna olíu úr, og síðan er tækniþróunin í þá átt að nota rafmagn til að knýja æ stærri vélar í framtíðinni. 

 

Íslendingar eru bundnir á klafa Parísarsamkomulagsins frá 2015 um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda í þeim mæli, að hækkun hitastigs jarðar frá um 1800 haldizt innan við 1,5°C.  Þetta er mjög loðin stefnumörkun, sem mun fyrirsjáanlega fara í vaskinn innan tíðar samkvæmt mælingum Sþ.  Á grundvelli þessa var Íslendingum úthlutaður losunarkvóti frá árinu 2020, sem þýðir, að f.o.m. því ári og fram t.o.m. 2030 skulu þeir draga jafnt og þétt úr losun, svo að á árinu 2030 nemi hún 29 % lægra gildi en árið 2005.  "Metnaðarfullir" og sanntrúaðir stjórnmálamenn í Evrópusambandinu, ESB, og EFTA-ríkjunum í EES, Noregi og Íslandi (óljóst með Liechtenstein) hækkuðu þetta markmið síðan upp í 41 %, sem gerir markmiðið erfitt viðureignar að óbreyttu.  Að jafnaði þarf að draga úr losun hérlendis um 120 kt/ár til að ná þessu stranga markmiði.  Það jafngildir 35 k eldsneytisbílar/ár úr umferð, sem er óraunhæft m.v. eðlilega endurnýjun.  Aðrir notendur, t.d. fiskiskipin, gætu líklega mörg hver blandað eldsneyti sitt með lífdísilolíu, ef hún verður fáanleg á samkeppnishæfu verði, og landbúnaðurinn og sorphirðan gætu líklega dregið úr losun sinni, svo að í heild mætti sennilega með átaki ná þessum 120 kt/ár CO2. 

Í grein Egils Þ. Einarssonar, efnaverkfræðings, sem birtist í Bændablaðinu 19. desember 2024 undir fyrirsögninni: 

"Loftslagsmál og orka",

er m.a. fjallað um orkuskipti:

"Í marz 2022 var gefin út skýrsla á vegum Umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytisins með heitinu "Staða og áskoranir orkumálum".  Meginniðurstöður skýrslunnar eru nokkrar sviðsmyndir fyrir orkuöflun til áranna 2040-2050 og er metið fyrir hvert tilvik, hver aukningin þarf að vera í raforkuframleiðslu.

Grunnsviðsmyndin krefst 13 % aukningar raforkuframleiðslu [2600 GWh/ár - innsk. BJo] og miðast við að uppfylla grunnþarfir íslenzks samfélags og orkuskipti að hluta.  Sú stærsta m.v. grunnþarfir samfélagsins, full orkuskipti á landi, sjó og lofti og þarfir stórnotenda á raforku og orkusækins iðnaðar og krefst 124 % aukningar [25 TWh/ár - innsk. BJo]. Skýrsluhöfundar taka ekki afstöðu til þessara tillagna, en fram kemur, að ef stefnt er að áframhaldandi hagvexti og sókn í útflutningi sé nauðsynlegt að auka raforkuframleiðslu [?!] um 100 MW/ár næstu 20-30 árin."

Þarna er í lokin ruglað saman hugtökum.  Uppsett afl 100 MW/ár getur framleitt um 700 GWh/ár af raforku, sem eru 17,5 TWh/ár á 25 árum.    Í 124 % sviðsmyndinni er reiknað með talsverðri framleiðslu á rafeldsneyti, sem felur í sér orkusóun og er þess vegna neyðarbrauð.  Aðrar leiðir eru færar, og tækniþróunin mun geta af sér lausnir, sem fela í sér minni orkusóun. 

Ný ríkisstjórn styðst við loðinn stjórnarsáttmála og "selvfölgeligheder", en samt virðist mega telja, að þessi sólhvarfaríkisstjórn vilji fremur hagvöxt en hitt.  Hins vegar virðist henni ekki annt um útflutningsatvinnuvegina, því að í loðbrókinni er gælt við að grafa undan samkeppnishæfni þeirra, sem er grafalvarlegt mál fyrir lífskjör þjóðarinnar. Þjóðinni fjölgar og einvörðungu 3 % hagvöxtur á ári mun krefjast tvöföldunar raforkuvinnslunnar á 30 árum, þótt tekið sé tillit til bættrar orkunýtni með tækniframförum.  Það þarf að velja orkuvinnslukosti á grundvelli þessarar þarfar og finna út, hvort hægt er að finna virkjunarlausnir, sem eru viðunandi út frá hófstilltum umhverfisverndarsjónarmiðum.  Vonandi þarf að grípa til sem fæstra vindvirkjana. 

Um "grænt eldsneyti" hefur Egill Þ. Einarsson m.a.  eftirfarandi að segja: 

"Við framleiðslu á "grænu" eldsneyti ber að hafa í huga, að verið er að umbreyta hærra orkustigi í lægra.  Raforka er hæsta stig orku, og hægt er að nýta hana til að knýja vélar og rafbúnað beint að mestu án taps.  Eldsneyti, sem framleitt er með raforku, inniheldur efnaorku, sem er lægra orkustig. Við bruna eldsneytis myndast varmi, sem notaður er til að knýja aflvélar.  Aðeins um fjórðungur upprunalegu orkunnar nýtist í þessu ferli, en afgangurinn breytist í glatvarma.  Framleiðsla á vetni með rafgreiningu er mjög orkufrek, og fyrir 1 kg af rafolíu þarf 22-24 kWh raforku.  Til þess að framleiða eldsneyti fyrir 1 bensínbíl þarf raforku, sem dugir til að knýja 4-5 rafbíla. ..... Þess ber að geta, að ef vetni er notað á efnarafal, er nýtni tvöfalt meiri en fyrir annað rafeldsneyti." 

Af þessu sést, hversu gríðarleg orkusóun felst í framleiðslu rafeldsneytis.  Það er ekki verjanlegt að nota takmarkaðar orkulindir Íslands til framleiðslu rafeldsneytis í miklum mæli og alls ekki til útflutnings.  Þetta ber að hafa í huga við veitingu virkjanaleyfa.  Takmörkuðum orkulindum landsins ber að ráðstafa með skilvirkum hætti til orkuskipta og innlendrar atvinnuþróunar.  Hvort tveggja leiðir til hagvaxtar, ef vel er á spilunum haldið.  

 

  

 

Framlag Björns Lomborg

Björn Lomborg hefur lagt margt nytsamlegt til loftslagsmálanna og til baráttunnar við örbirgð í heiminum, t.d. með því að benda á, hvernig fjármunir nýtast bezt við að fást við þessi viðfangsefni.

Hann hefur bent á arfaslakan árangur af loftslagsstefnu Sameinuðu þjóðanna (Sþ), sem fram kemur í aukningu losunar koltvíildis allt fram á þennan dag, t.d. frá kolaorkuverum.

Á Bretlandi hófst kolabrennsla með iðnbyltingunni. 30. september 2024 lauk þessu kolabrennslutímabili á Bretlandi, þegar síðasta kolakynta orkuverinu var lokað þar.  Aðeins þriðjungur ríkja OECD býr nú við kolalausa raforkuvinnslu.  Um þriðjungur af raforkuvinnslu heimsins á sér stað í kolakyntum orkuverum um þessar mundir.  Flest eru þau staðsett í s.k. þróunarríkjum, sem telja þau nauðsynlega undirstöðu hagvaxtar hjá sér.  Þungvæg rök mæla þó gegn rekstri þeirra.  Loftmengun kolaorkuvera verður árlega milljónum manna að aldurtila.  Þau leggja mikið til gróðurhúsaáhrifanna, sem bitna mest á fátækum ríkjum.  Samt hillir ekki undir, að þau verði aflögð. 

Samkvæmt BloombergNEF-rannsóknarfyrirtæki óx kolanotkun heimsins 2023 um 4,5 % og náði hæstu hæðum í sögunni, og kolin fóru að mestu til raforkuvinnslu.  Orkuvinnslugeta kolaorkuvera hefur vaxið um 11 % frá 2015 samkvæmt E3G-ráðgjöfum.  Það eru núna meira en 6500 kolaorkuver í rekstri með uppsett afl um 2245 GW, og enn er verið að reisa slík ver.  Þar sem kolaorkuver losa mun meira kolefni per orkueiningu út í andrúmsloftið en orkuver knúin olíu eða jarðgasi, eru þau sérlega óheppileg til raforkuvinnslu, en þau standa undir 41 % af losun gróðurhúsalofttegunda við brennslu jarðefnaeldsneytis. 

Björn Lomborg hefur skrifað margt af skynsamlegu viti og þekkingu um misheppnaða baráttu Sþ við loftslagsvána.  Ein slík grein birtist í Morgunblaðinu 18. desember 2024 undir fyrirsögninni:

"Nýársheit til framfara - gerum það, sem virkar"

"En hinn grimmilegi [grimmdarlegi] sannleikur er sá, að alþjóðlegt samstarf hefur átt í miklum erfiðleikum undanfarinn áratug.  Árið 2015 settu Sameinuðu þjóðirnar fram 169 punkta áætlun til að leysa fyrir árið 2030 öll vandamál, sem mannkynið stóð þá frammi fyrir.  [Þessi markmiðasetning er með ólíkindum óraunsæ og sýnir í hnotskurn vitleysuna, sem viðgengst innan Sþ - innsk. BJo.]  Hin svokölluðu heimsmarkmið um sjálfbæra þróun voru samþykkt af öllum leiðtogum heimsins með góðum ásetningi [líklegast þó engum ásetningi - innsk. BJo]. Nú þegar 5 ár eru eftir af þessum 15, erum við hvergi nálægt lagi, hvað snertir öll 169 loforðin.  Baráttan gegn fátækt, sjúkdómum og hungri hefur misst kraftinn.  Af hverju náum við ekki betri árangri ?  Að miklu leyti vegna þess, að við reynum að gera of mikið.  Ef við ætlum að einbeita okkur að öllu, þýðir það, að við höfum engu forgangsraðað og áorkað mjög litlu. 

Nýtt ár býður upp á nýtt tækifæri.  Í stað þess að reyna að gera allt - bæði sem samfélag og sem einstaklingar með okkar eigið framlag - ættum við að einbeita okkur að þeim aðgerðum, sem skila mestum framförum.  Það eru þær aðgerðir, sem skila mestri arðsemi fjárfestinga fyrir fólk, jörðina og komandi kynslóðir."

Þetta eru heilbrigð viðhorf og höfundi þessa pistils dettur í hug, að leitun hljóti að vera að verkefnum, sem skila meiri "arðsemi fjárfestinga fyrir fólk, jörðina og komandi kynslóðir" en virkjun íslenzkra vatnsfalla og jarðgufu. Samt hefur afturhaldinu á Íslandi tekizt að drepa þessu máli á dreif með fullyrðingum út í loftið um, að enginn raforkuskortur sé á Íslandi.  Að baki þessari röngu fullyrðingu liggja þau falsrök, að losa megi um mikla raforku og hleypa henni á markaðinn með því að taka núverandi raforkunotendur stóriðju, sem allir eru með langtímasamninga við aðallega Landsvirkjun og OR, kverkataki og draga stórlega úr umsaminni orkuafhendingu þangað. Hér eru á ferðinni draumórar villta vinstrisins á Íslandi, sem skeyta hvorki um skömm né heiður og mundu ekki víla fyrir sér að eyðileggja gjörsamlega orðstír Íslands á alþjóðlegum fjárfestinga- og peningamarkaði. Það er ótrúleg blinda og heimska, sem að baki liggur, enda synjuðu kjósendur þessum pólitísku öflum, sem einnig er að finna í Landvernd, um seturétt á Alþingi í kosningunum 30.11.2024. Mörgu ófélegu skolaði reyndar á land þar, sem landsmenn eru ekki búnir að bíta úr nálinni með, en þó ekki þessu. 

"Þegar barnshafandi móður skortir nauðsynleg næringarefni og vítamín, verður vöxtur og heilaþroski barnsins hægari.  Börnin hennar eru dæmd til verra lífs.  Jafnlág upphæð og USD 2,31 getur tryggt, að verðandi móðir fái fjölvítamín, sem þýðir, að börnin hennar verða heilbrigðari, klárari og afkastameiri.  Hver USD, sem varið er í fæðubótarefni fyrir barnshafandi konur, getur skilað allt að USD 38 í efnahagslegum ávinningi.  Þetta er ekki fjarlæg útópía.  Þetta er raunhæf, sannreynd lausn, sem hægt væri að útfæra strax á mun stærri skala."

 Þetta er ein af góðum hugmyndum Kaupmannahafnarhugveitunnar um aðstoð við fátækar þjóðir, sem skilar betri árangri en margt það, sem nú er gert í þeim efnum af takmörkuðum skilningi á aðstæðum, svo að ekki sé nú talað um sóunina í nafni loftslagsins.  Á Íslandi hefur draumórafólki t.d. dottið í hug að flytja inn koltvíildi frá útlöndum til að farga því með niðurdælingu með ærnum tilkostnaði í Straumsvík.  Þegar búið er að skilja CO2 frá verksmiðjuafsogi, er komið hráefni, sem nota má hreinsað við ræktun í gróðurhúsum eða sem blöndunargas í vetni við rafeldsneytisframleiðslu.  Skrýtið að láta sér detta í hug mikið fjárfestingarverkefni til að dæla verðmætum ofan í jörðina. 

  

  

Afar árangurslítil loftslagsstefna

Mannkynið hefur gert orkubyltingar áður með árangursríkum hætti, en þá að frumkvæði markaðarins og hið nýja orkuform hefur verið tilbúið til að taka við. Nú er staðið öðruvísi að málum, enda hefur þeim verið klúðrað.  Stjórnmálamenn hafa ákveðið að venja mannkynið af að nota jarðefnaeldsneyti, og bera því við, að ella geti andrúmsloft jarðar hitnað meira en svo, að lífvænlegt verði á jörðunni fyrir mannkyn.  Koltvíildi, CO2, sem losnar úr læðingi við bruna jarðefnaeldsneytis, er gróðurhúsalofttegund, þ.e. hún endurvarpar og/eða sýgur í sig hitaendurkast frá jörðu.  Um þetta er ekki deilt, en það ríkir ágreiningur á meðal vísindamanna um það, hversu hratt andrúmsloftið hitnar af þessum völdum, og það hefur áður orðið hlýrra, þó að styrkur koltvíildis hafi ekki aukizt.  Ýmsar gervihnattamælingar hitastigs andrúmslofts, sem unnið hefur verið úr við Alabama-háskólann í Bandaríkjunum, sýna mun lægri hitastigul en þann, sem Milliríkjaráðstefna Sameinuðu þjóðanna um loftslagsmál heldur fram, að sé við lýði. Þá eru kenningar á lofti um, að styrkur koltvíildis hafi þegar náð hámarkseinangrunargildi, svo að frekari losun hafi ekki áhrif á hitastig andrúmslofts.

Hitt atriðið, sem er frábrugðið nú m.v. fyrri orkuskipti, er, að nýtt orkuform er ekki fyrir hendi til að taka við af jarðefnaeldsneytinu. Eðlilegt viðbragð hefði verið að leggja höfuðáherzlu á þróun nýrrar orkulindar, en í staðinn hefur fjármagni verið beint að gölluðum orkulindum, vindi og sól.

Kaupmannahafnarhugveitan undir forystu Björns Lomborg hefur lengi haldið því fram, að opinberu fé í þennan málaflokk væri bezt varið til rannsókna í því skyni að leiða fram frambærilega valkosti.  Til að geta kallazt frambærilegur valkostur, þarf nýja orkuformið að endast í a.m.k. 100 ár m.v. fulla notkun, og nýting þess verður að vera ódýrari en nýting jarðefnaeldsneytis.  Eftirlæti stjórnmálamanna hingað til sem valkostir eru vindhverflar, sem knýja rafala, og sólarhlöður tengdar rafölum, en hvorugur þessara kosta getur óniðurgreiddur keppt við jarðefnaeldsneyti, hvorki í orkumagni né verði.  Líklegast er, að þróunin leiði fram einhvers konar kjarnorkuhverfla, sem knýja rafala. 

Björn Lomborg skrifaði grein, sem birtist í Morgunblaðinu 02.12.2024, undir fyrirsögninni:

"Dýr loftslagsstefna er dauð - og það gæti verið stórt tækifæri".

Hún hófst þannig:

"Nýliðin lofslagsráðstefna var jafnhræsnisfull og gagnslaus og allar fyrri slíkar ráðstefnur, þar sem fæstir stjórnmálaleiðtogar heimsins nenntu ekki einu sinni að mæta.  Samt flugu um 50 k manns hvaðan æva að úr heiminum á ráðstefnuna og sögðu okkur hinum um leið að hætta að fljúga. Leiðtogar frá fátækari löndum skipulögðu sýndargjörning, þar sem þeir "gengu út", og ríkar þjóðir enduðu á að lofa loftslagssjóði upp á 300 mrdUSD/ár. 

 Fjárhagsaðstoð vestrænna þjóða við s.k. vanþróaðar þjóðir hefur að miklu leyti farið í súginn og ekki gagnast alþýðunni í þessum ríkjum.  Það er ekki einfalt fyrir aðkomumenn frá Vesturlöndum að reyna að skilja gang mála í hinum s.k. Þriðja heimi, og þess vegna má gera því skóna, að ráðstefnur "elítanna", sem fjalla um miklar fjárhagslegar yfirfærslur, séu svikamylla sett á til höfuðs ofkeyrðum skattborgurum Vestrænna ríkja.  Öllu meira vit er í, að Alþjóðabankinn styrki og láni til framkvæmda við mótvægisaðgerðir gegn afleiðingum hlýnunar, hækkunar sjávarborðs o.þ.h. og hafi með þeim strangt eftirlit.

"Koltvísýringslosun heldur áfram að aukast vegna þess, að ódýr og áreiðanleg orka, sem kemur að mestu frá jarðefnaeldsneyti, knýr hagvöxt.  Rík lönd eins og Bandaríkin og aðildarríki Evrópusambandsins eru byrjuð að draga úr losun, en aðrir heimshlutar eiga fullt í fangi með að fást við fátækt.

Ríku löndin hafa reynt að múta þeim fátæku til að samþykkja minni losun, aðallega með því að taka hefðbundna þróunaraðstoð og gefa henni nafnið loftslagsskuldbindingar.  Ekki kemur á óvart, að yfirborðskennd loforð ríkra þjóða hafa leitt til yfirborðskenndrar þátttöku fátækra landa í loftslagsleikritinu, á meðan þau auka í raun hagvöxt sinn með sívaxandi notkun jarðefnaeldsneytis.  Að lofa hundruðum milljarða [USD] til viðbótar, sem ríku löndin hafa í raun ekki efni á, er aðeins ávísun á meiri leikaraskap frá öllum aðilum."

Loftslagsstefna Sameinuðu þjóðanna er sorgarleikur, reistur á vanhugsaðri hugmyndafræði stjórnmálamanna, sem aldrei gat gengið upp, hreinn kjánaskapur, því að tæknin er ekki tilbúin.  Verðandi Bandaríkjaforseti boðaði í kosningabaráttunni, að hann myndi draga Bandaríkin út úr Parísarsamkomulaginu, næði hann kjöri.  Það verður væntanlega banabiti þessarar vonlausu stefnu, því að sáralítið munar um Evrópu eina.  Þar að auki hefur hún ekki ráð á þeim viðbótar kostnaði, sem af stefnunni leiðir fyrir einstaklinga og fyrirtæki.  Mario Draghi, fyrrverandi seðlabankastjóri evrunnar, hefur í viðamikilli skýrslu varað alvarlega við lélegri og versnandi samkeppnishæfni Evrópusambandsins (ESB), og hátt orkuverð og kolefnisgjöld eiga þar hlut að máli.  Draghi hefur komið auga á, að reglugerðafargan ESB er dragbítur á samkeppnishæfni og hagvöxt. Ísland er bundið á klafa ESB í þessum dæmalausu loftslagsmálum.

"Grænir aðgerðasinnar halda því fram, að alþjóðleg orkuskipti frá jarðefnaeldsneyti séu óstöðvandi, en á síðasta áratugi og jafnvel bara á síðasta ári, hefur notkun orku frá jarðefnaeldsneyti aukizt tvisvar sinnum meira en notkun grænnar orku.  Jafnvel bandaríska orkumálastofnunin, sem starfar undir stjórn Bidens, spáir því, að notkun jarðefnaeldsneytis muni aukast fram til ársins 2050."

Það er himinn og haf á milli þess, sem gerist á árlegum  ráðstefnum Sameinuðu þjóðanna, þangað sem tugþúsundir fljúga, og raunveruleikans. Sameinuðu þjóðunum virðast mjög mislagðar hendur við úrlausn hvers kyns verkefna.  Þar eru skrifaðar langar skýrslur, en þær virðast ófærar um að móta raunhæfa stefnu í nokkru mikilvægu máli.  Reksturinn er rándýr, og þar grasserar spilling.  Hvenær verður þetta misheppnaða  eftirstríðsfyrirbrigði (1945) lagt niður í sinni núverandi mynd ? Stóryrði og hræðsluáróður núverandi framkvæmdastjóra (Sþ) orka mjög tvímælis. 

Þýzkaland þykir vera til fyrirmyndar í umhverfismálum og er það á mörgum sviðum, en þrátt fyrir öll vindorkuverin og sólarhlöður á þökum húsa mundi það taka Þjóðverja hálfa öld að losna úr viðjum jarðefnaeldsneytis með núverandi framvindu. 

"Áætlunin um enga nettólosun gróðurhúsalofttegunda, sem reist er á gríðarlegum ríkisstyrkjum og kostnaðarsömum lagasetningum, mun kosta TriUSD 27/ár á þessari öld  [Tilljón USD = 1000 mrdUSD], sem gerir hana fullkomlega fráhrindandi fyrir flest lönd.  Trump mun henda þessum áætlunum í ruslið.  Án gríðarlegra millifærslna peninga munu Kína, Indland og mörg önnur þróunarlönd einnig hafna þessari áætlun.  Þá er eftir sundurleitur hópur, aðallega frá Evrópusambandinu, sem hefur í raun varla efni á eigin áætlunum og enga getu til að fjármagna önnur lönd."  

Þetta verkefni þarf að eftirláta "frjálsum" markaði og liðka fyrir tæknilegri þróun á raunhæfum valkostum við jarðefnaeldsneytið með rannsóknarstyrkjum og skattaafslætti vegna slíks þróunarkostnaðar, en draga úr opinberum stuðningi við vindrafstöðvar og sólarhlöður.  Eitt af því, sem vonir eru bundnar við núna, eru 4. kynslóð kjarnorkuvera. 

"Þróun grænnar orku, þannig að hún verði ódýrari en jarðefnaeldsneyti er eina leiðin til að fá alla til að breyta um stefnu.  Þessi aðferð getur jafnvel sannfært stjórnmálamenn, sem eru fullir efasemda um loftslagsbreytingar, þar sem þeir sjá mikla möguleika í ódýrari orku."

Íslendingar eru í einstakri stöðu varðandi, hvað mun leysa jarðefnaeldsneyti af hólmi á Íslandi, á láði, legi og í lofti.  Það eru nýjar virkjanir vatnsfalla og jarðgufu.  Ef nóg framboð verður af nýjum virkjunum þessara orkulinda, verður spurn eftir vindorku ekki mikil.  Hún kemst ekki í nokkurn samjöfnuð við hinar orkulindirnar tvær, hvað kostnað, rekstraröryggi og umhverfisrask varðar.  Rafeldsneyti er afar kostnaðarsamt í framleiðslu m.v. orkuna, sem úr því fæst, svo að sjálfsagt er að beina sjónum að lífeldsneyti, t.d. repjuolíu, og efla þannig innlendan landbúnað. Hagkvæm tækni til að knýja minni loftför með rafmagni og jafnvel flugvélar til að halda uppi innanlandsflugi, gæti komið fram í lok þessa áratugar. 

Landsmönnum hefur tekizt að koma sér upp miklu sjálfskaparvíti, þar sem er undirbúningsferli og leyfisveitingaferli fyrir nýjar virkjanir.  Vonandi tekst fljótlega að vinda ofan af því, þar sem reginafturhaldinu og sérvitringastóðinu, VG og pírötum, var hent úr af Alþingi í síðustu kosningum, en vafalaust þarf að glíma við skoðanasystkini þeirra í embættismannastóðinu. 

"Loftslagsaðgerðasinnar geta eytt næstu 4 árum í áframhaldandi stuðning við áætlun, sem hefur mistekizt síðustu 3 áratugi og mótmælt stefnu Trump-stjórnarinnar.  Hinn kosturinn er að nýta tækifærið til að endurhugsa skynsamlegri og mun ódýrari græna nýsköpunarstefnu - og sinna öllum hinum brýnu vandamálum heimsins." 

Hin ósjálfbæra og óskynsamlega viðtekna loftslagsstefna er borin uppi af fjölda möppudýra á opinberu framfæri og einhvers konar trúarhetjum, sem tala og skrifa eins og heilaþvegnir hafi verið.  Þetta fólk mun þess vegna halda uppteknum hætti, berja hausnum við steininn og sópast á fundi og alþjóðlegar ráðstefnur, sem engu skila fyrir skattborgarana.   

 

 

Eldsneytisframleiðsla á Íslandi

Samkvæmt Orkustefnu Íslands á öll orka, sem Íslendingar nota hérlendis til að knýja framleiðslutæki sín og til einkanota, að koma úr íslenzkum orkulindum eða jarðvegi.  Hægt er að stórauka t.d. repjuframleiðslu og vinna repjuolíu sem eldsneyti.  Framtaksmenn virðast þó um þessar mundir hafa meiri hug á framleiðslu rafeldsneytis, þótt forstjóri Landsvirkjunar hafi nýlega látið í ljós þá skoðun, að slík framleiðsla yrði of smá í sniðum til að geta keppt við erlenda framleiðslu á eldsneytismarkaðinum.  Þetta rökstuddi hann ekki nánar, og það stingur illilega í stúf við áform Fjarðarorku, sem mun vera í eigu fjárfestingarsjóðsins CI EFT I.

Fjarðarorka hefur kynnt til sögunnar stórkarlaleg áform um vindorkuver í Fljótsdal og á Fljótsdalsheiði, þar sem uppsett afl á að verða 350 MW. Verður athyglisvert að fylgjast með, hvaða sýnileika þessara mannvirkja frá byggð menn telja ásættanlegan.  Þetta afl er tæplega 80 % af aflinu, sem Landsnet áætlar í nýlegri orkuspá sinni, að þurfi fyrir rafeldsneytisframleiðslu á Íslandi árið 2050, sem er 450 MW.  Það er ekki þar með sagt, að Fjarðarorka muni framleiða tæplega 80 % af íslenzku rafeldsneyti, því að nýtingartími vindorkuvera er innan við helmingur af nýtingartíma hefðbundinna íslenzkra virkjana.  Getur það verið hagkvæmt að fjárfesta í öllum þeim búnaði, sem þarf til að framleiða rafeldsneyti, ef aðeins er hægt að reka hann á fullum afköstum u.þ.b. 3500 klst/ár ? Markaður verður fyrir hendi á Íslandi fyrir rafeldsneyti, en sá markaður mun einnig hafa aðgang að innfluttu rafeldsneyti, sem verður væntanlega framleitt með meiri framleiðni en innlenda rafeldsneytið (hagkvæmni stærðarinnar).  

Iðnaður í heljargreipum raforkuskorts

Það er til vitnis um breytileika tilverunnar og ófyrirsjánlega framtíð fyrirtækja á þeirri stundu, þegar fjárfesting fer fram, að raforkuskortur ár eftir ár á Íslandi skuli standa framleiðslunni fyrir þrifum og þar með ávöxtun fjárfestinganna. Vitað var, að vatnsrennsli gæti brugðið til beggja vona í u.þ.b. 3 ár á 30 ára tímabili, en nú er orðin regla fremur en hitt, að vatnsskortur herji á Þjórsár/Tungnaár virkjanir Landsvirkjunar.  Þáttur í þessu óeðlilega ástandi er aukning álags á kerfið án nokkurra nýrra "stórra" virkjana síðan Búrfellsvirkjun 2 kom til skjalanna, en henni var ætlað að nýta umframrennsli, sem vart hefur verið fyrir hendi um árabil.

Þessi slæma staða orkuvinnslunnar mun skána árið 2029, þegar Hvammsvirkjun með sín 95 MW kemst loks í gagnið, en hún mun nýta sama vatnið og virkjanirnar ofar í Þjórsá gera. 

Þessi staða sýnir líka, hversu mikilvægar jarðgufuvirkjanirnar eru, en frá gangsetningu Þeistareykjavirkjunar hefur engin slík virkjun verið tekin í notkun.  Þær eru að vísu háðar árlegum niðurdrætti í gufuforðabúri hverrar virkjunar, en hann er mun fyrirsjáanlegri og veldur minni samdrætti í orkuvinnslugetu en slök vatnsrennslisár geta valdið.  Þess vegna þarf að leggja áherzlu á báðar gerðir þessara hefðbundnu virkjana á Íslandi. 

Á seinni árum hefur 3. gerð virkjana náttúrulegra orkulinda verið til umræðu á Íslandi, en það eru vindorkuverin.  Þau eru langóstöðugust allra þessara 3 valkosta, og var þó ekki á óstöðugleikann bætandi.  Landsvirkjun er að hefja framkvæmdir við s.k. Búrfellslund, um 100 MW, sem er raunhæf stærð í því orkuumhverfi, en gjalda verður miklum varhug við stærð "vindmyllugarðs" í Fljótsdal, sem er áformaður 350 MW að uppsettu afli.  Að þessi óstöðuga raforkuvinnsla gangi truflanalaust upp á Austurlandi þarf að sannreyna með keyrslum í hermilíkönum, því að annars er reglunarvandi raforkukerfisins viðbúinn með óstöðugleika í tíðni og spennu sem afleiðingu. Íslendingar eru hvekktir af kostnaðarsömum áföllum í raforkukerfinu bæði af völdum vatnsskorts og snöggra breytinga á álagi eða framleiðslugetu.  Þegar kerskáli Norðuráls á Grundartanga leysti út eða var leystur út haustið 2024, olli það meiri spennuhækkun á svæði Kröflu og Þeistareykjavirkjunar en notendabúnaður réði við, svo að stórtjón varð á rafbúnaði.  Þessa sviðsmynd hefðu Landsnet og Landsvirkjun átt að sjá fyrir og hafa sjálfvirkar mótvægisaðgerðir tiltækar til að varðveita kerfisjafnvægi.  

Í Morgunblaðinu 25. október 2024 gerði blaðamaðurinn Ólafur E. Jóhannsson grein fyrir helztu afleiðingum afl- og orkuskerðinga Landsvirkjunar, sem nú eru hafnar eða á döfinni í vetur, undir fyrirsögninni:

"Milljarða tekjutap vegna skerðinga".

Fréttin hófst þannig:

 "Landsvirkjun hefur boðað skerðingar á forgangsorku [rangt, hér er átt við ótryggða orku-innsk. BJo] til 11 stórnotenda sinna, og þurfa þá fyrirtækin í einhverjum tilvikum að draga úr starfsemi sinni sem því nemur.  Hér er um að ræða álverin á Reyðarfirði, á Grundartanga og í Straumsvík, járnblendiverksmiðjuna á Grundartanga, kísiljárnsverksmiðjuna við Húsavík, 4 gagnaver með starfsstöðvar á nokkrum stöðum á landinu, aflþynnuverksmiðju á Akureyri og fiskeldisfyrirtæki í Þorlákshöfn. Þar við bætast fiskimjölsverksmiðjur á Austfjörðum og í Vestmannaeyjum, sem munu þurfa að keyra vélar sínar á jarðefnaeldsneyti.

 Raforkuskeðingar hófust í gær [24.10.2024] á Suðvesturlandi, en á Norður- og Austurlandi munu þær hefjast eftir mánuð [mánuði síðar].  Í tilkynningu frá Landsvirkjun kemur fram, að ekki sé hægt að segja til um, hversu lengi þær muni standa, en reikna megi með skerðingum til til næsta vors [2025].  Skerðing á raforku til stórnotenda Landsvirkjunar er bundin í samninga, þannig að þegar staða miðlunarlóna er lág, er heimilt að skerða afhendingu raforku. 

 Ekki er ljóst, hvert tekjutap Landsvirkjunar verður vegna þeirra skerðinga, sem fyrirtækið er nauðbeygt til að grípa til, en tekjutap fyrirtækisins vegna skerðinga fyrr á þessu ári nam hundruðum milljóna ISK." 

Landsvirkjun hefur ekki jafnfrjálsar hendur með að ganga í skrokk á viðskiptavinum sínum, þegar vatnsskortur er, hvort sem vatnsbúskapurinn er í aumara lagi eða látið hefur verið undir höfuð leggjast að bæta við virkjunum, nema hvort tveggja sé, og þarna er gefið til kynna, því að á hverju 5 ára tímabili má orkuskerðingin ekki fara yfir ákveðinn fjölda MWh hjá hverju fyrirtæki.  Landsvirkjun verður þannig skaðabótaskyld, ef hún tekur upp á því að skerða forgangsorku eða ótryggða orku yfir ákveðin mörk, nema um "Force Majeur" ástand eða óviðráðanlega atburði sé að ræða. 

Hér er um gríðarmikið tjón viðskiptavina Landsvirkjunar að ræða, margfalt meira en hjá Landsvirkjun sjálfri. Að svona sé komið á Íslandi 2024 þýðir ekkert minna en orkustefna landsins hafi beðið algert skipbrot.  Þótt fyrirtæki vilji virkja, þá kemur stjórnkerfi orkumálanna í veg fyrir það.  Það verður að ryðja þessum hindrunum úr vegi, og til þess þarf vafalítið atbeina Alþingis.  Hvort stuðningur við verulega aukið framboð raforku í landinu verður meiri á nýju þingi eftir kosningarnar 30.11.2024 en verið hefur á nýrofnu þingi, er ekki sjálfgefið. Þess vegna er ekki sérlega bjart yfir þessum málaflokki, sem er þá ávísun á hækkandi raforkuverð, hagvaxtarstíflu og gríðarlegan kostnaðarauka atvinnulífsins. 

Um þessar mundir er álverð hátt eða um 3000 USD/t með s.k. premíu, sem fyrirtæki fá fyrir sérhæfða framleiðsluvöru.  Fyrirtækin verða ekki einungis fyrir sölutapi og hugsanlegum missi viðskiptavina, heldur eykst rekstrarkostnaður þeirra líka vegna styttri endingar og hærri endurnýjunarkostnaðar framleiðslubúnaðar.  Það má gizka á, að tjón þessara 11 fyrirtækja, sem talin eru upp í fréttinni, nemi a.m.k. 11 mrdISK vegna boðaðra raforkuskerðinga.     

Að hrapa ekki að niðurstöðu

Það er auðvelt að draga fljótfærnislegar ályktanir út frá tölfræðilegum gögnum, ef viðmiðið er ekki ljóst.  Helgi Tómasson, prófessor í hagrannsóknum og tölfræði, reit grein í Morgunblaðið 3. október 2024, þar sem hann t.d. varaði við að draga viðamiklar ályktanir af PISA-útkomunum í fljótu bragði.  Hins vegar þyrftu skólar að viðhafa próf.  Höfundur þessa pistils telur, að til að sanngirni við nemendur og framhaldsskólana sé gætt, sé s.k. "námsferill" ófullnægjandi. Það er síðan hægt að velta fyrir sér, hvers vegna ekki eigi að gilda hið sama um stúdentspróf, að prófað sé með samræmdum hætti í nokkrum greinum á stúdentsprófi.  Mundi það ekki vera til bóta t.d. fyrir Verkfræðideild og Læknadeild HÍ ?

Grípum niður í grein Helga, sem bar fyrirsögnina:

 "Viðmið og markmið":

"Eðlileg viðmið eru eru skynsömu fólki í blóð borin.  Þetta virðist hafa misfarizt, þegar Íslendingar voru að stilla markmið sín í Parísarsamkomulaginu. Eðlilegt viðmið hefði t.d. getað verið, að útblástur miðaðist við, að öll orka landsins væri búin til með jarðefnaeldsneyti.  Félagsfræðingurinn og tölfræðikennarinn Björn Lomborg hefur talað af skynsemi um viðmið.  Þegar sagt var, að aldrei hefðu fleiri milljónir [manna] soltið á jörðinni, benti hann á, að aldrei hefði jafn lágt hlutfall jarðarbúa soltið. (Verdens sande tilstand.)

 Í stað þess að miða við útblástur gróðurhúsalofttegunda frá heildarorkunotkun þjóða, þá var sett markmið um samdrátt m.v. ákveðið ár.  Þetta gerir Íslendingum erfitt fyrir, því að aðeins um 15 % heildarorkunotkunarinnar er jarðefnaeldsneyti, en víða erlendis er það 70 % - 80 %.  Yfirleitt verður kostnaðarsamara að draga úr þessum útblæstri, þegar hann lækkar.  Það er ekki minnzt á þetta í Parísarsamkomulaginu. Líklega eigum við ekki erindi inn í þetta Parísarsamkomulag.  

"Í skólum eru próf nauðsynleg, og kennslan þarf að fara þannig fram, að nemendur einbeiti sér.  Einhver sagði, að einstaklingur þyrfti að ná að einbeita sér í 10 þúsund tíma fyrir tvítugt.  Starf kennara þarf að verða hnitmiðaðra.  Viðleitni í þá átt reyndum við í hagfræðideild HÍ með því að vera með inntökupróf. Ýmis tæknivandræði komu þá fram.  Ég hafði t.d. kennt 200 manna hópi á 1. ári með misjafnan undirbúning.  Þriðjungurinn var óhæfur til náms, þriðjungur gat vel fylgzt með, og þriðjungur var það góður í stærðfræði, að námið var leiðinlegt.  Hér hefði mátt fara betur með mannauðinn, tíma kennarans og nemenda.  Próf þurfa að mæla réttu atriðin, og nemendur verða að leggja sig fram í prófinu.  Til að kennsla sé markviss, þurfa nemendur að vera nokkurn veginn á sömu blaðsíðunni.  Yfirfært á grunnskóla held ég, að þetta geti þýtt, að kennari lesi framhaldssögu í nestistímanum, sem nemendur skilja og hlakka til framhaldsins."

Það sýnir meinloku gallaðs menntakerfis, að prófessorinn telur þriðjung nemendanna, sem leituðu hófanna í hagfræðinni, hafa verið óhæfa til náms.  Þetta hefst upp úr þeim misskilningi skólamanna, að hlífa eigi nemendum við alvöru prófum.  Prófin eru til að leiðbeina nemendum og kennurum, en þarna bregðast skólamenn illilega nemendum og samfélaginu, þar sem óhæfir nemendur til náms banka á dyr háskólanna. Svona var þetta ekki í "den tid", þegar höfundur þessa pistils var í þessu sama skólakerfi til undirbúnings háskólanámi á 7. áratugi 20. aldar.  Að slaka á þessum kröfum er óskynsamlegt og leiðir til ófarnaðar. 

Þá er það vafalaust rétt athugað hjá prófessornum, að til að kennsla geti orðið hnitmiðuð þurfi nemendur að vera nokkurn veginn á sömu blaðsíðunni.  Þar með fellur kenningin um æskileika skóla án aðgreiningar um koll.  Þegar mikill munur er á getu og kunnáttu nemenda í deild, fer kennslan að miklu leyti fyrir ofan garð og neðan.  Hvílík endemis sóun á mannauði, tíma og fé. 

"Ef einhver óárán í náttúrunni á sér stað, er iðulega klifað á hlýnun jarðar af mannavöldum sem sökudólgi.  Í nýlegri umfjöllun CNN um slys á Breiðamerkurjökli er í 90 s innslagi þrisvar minnzt á vaxandi hitastig af mannavöldum og einnig, að hlýnun á Íslandi sé þreföld heimshlýnunin.  Til að átta sig á þeirri stærðargráðu má benda á, að þróun meðalmánaðarhita í Stykkishólmi í 200 ár sýnir ekki dramatískar hitabreytingar.

Menntun komandi kynslóða og umhverfisvernd eru mikilvæg mál.  PISA-kannanir og Parísarsáttmáli eru ekki góðir áttavitar í þeim málum, og notkun þeirra er ávísun á sóun.  PISA og Parísaraðgerðapakkar eru opinber inngrip af skaðlegri gerðinni.  Við þurfum betri viðmið, sem við skiljum betur."  

Loftslagskirkjunni er mikið í mun í áróðri sínum að benda á dæmi um öfgar í náttúrunni, en hún skýtur sig í fótinn með því að láta eins og öfgar séu nýmæli.  Öfgar í náttúrunni hafa alltaf verið fyrir hendi, og ef ástæða er til að óttast einhverjar slíkar öfgar, er það fimbulkuldi, ný ísöld.  Íslendingar fengu smjörþefinn af þessu í 500 ár á tímabilinu 1400-1900, en á því skeiði fór landið mjög illa, missti mikið af gróðurþekju sinni.  

 PISA og Parísarsamkomulagið eru dæmi um alþjóðasamstarf, sem Íslendingar taka gagnrýnilítið þátt í.  Alþjóðasamstarf er vandmeðfarið, ef það á að gagnast landsmönnum.  Samstarfið við Evrópusambandið um að minnka losun gróðurhúsalofttegunda sýnir það vel.  Það hefur nú leitt til kolefnisgjalda á flug til og frá Íslandi og sjóflutninga, af því að hingað ganga engar járnbrautarlestir.  Er hægt að kokgleypa hvaða vitleysu sem er frá diplómatíunni ?

 

Stungið á kýlum

Jóhannes Loftsson, verkfræðingur, stakk á nokkrum kýlum, sem kalla má þjóðfélagsmeinsemdir, í merkri grein í Morgunblaðinu 20. september 2024.  Það má velta fyrir sér, hvers vegna vitleysa og augljós fíflagangur virðast orðin svo algeng í þjóðfélaginu núna.  Líklegt er, að gæði stjórnunar verkefna og stefnumótunar haldist í hendur við gæði skólakerfisins.  Það einkennist nú um stundir af metnaðarleysi og einhvers konar útþynningu á raunverulegri menntun, eins og ömurlegur árangur 15 ára nemenda á samræmdum prófum OECD, s.k. PISA-prófum, gefur til kynna.  Það er ekkert gamanmál eða einkamál barnamálaráðherra, að menntunarstig grunnskólans hefur hrapað á nokkrum áratugum, þótt keyrt hafi um þverbak, eftir að Katrín Jakobsdóttir, menntamálaráðherra 2009-2013, læsti klónum í ágæta námsskrá frá 1999 og gaf út aðra, sem einkennist af metnaðarleysi. 

Téð gagnrýnigrein Jóhannesar bar yfirskriftina:

"Þjóð á rangri leið".

Hún hófst þannig:

"Það er eitthvað skrítið í gangi í íslenzkum stjórnmálum. Tökum umhverfisstefnuna sem dæmi.  Eftir að hafa barizt sérstaklega fyrir því að bæta kolefniskvótaviðskiptakerfi ESB inn í EES-samninginn, eru íslenzk yfirvöld nú allt í einu hissa á, að Ísland sé eyja í miðju Atlantshafi og því eina þjóðin, sem borgar slíkan skatt fyrir flug yfir Atlantshafið, og sú þjóð, sem borgar mest fyrir skipaflutninga. Þetta frumkvæði hefur stórskaðað samkeppnishæfni landsins og lífskjör almennings." 

Téð kerfi ESB er til að beina stórflutningum til járnbrautalesta, sem búrókratar hafa fundið út, að sé með minnst sótspor.  Þetta er þó hæpið, þegar vistvæn raforka er aðeins um þriðjungur heildarraforkunotkunar og þegar allur ferill flutningatækjanna er krufinn til mergjar. Að láta þetta gilda um eyjarskeggja lengst norður í ballarhafi er óréttlátt, því að þeir eiga enga valkosti aðra en flugvélar og skip.  Íslenzkir embættismenn og stjórnmálamenn, sem um þetta véluðu, annaðhvort sváfu á verðinum eða eru liðleskjur, þegar standa þarf fast í lappirnar, til að verjast ósanngirni eða hagsmunaátroðslu. 

"Í "land og líf"-stefnu yfirvalda á að breyta 13 % af ræktarlandi (156 km2) í mýrar og 12 % (150 km2) í skóga. Þó að þetta hljómi mikið, eru áhrif skógræktarinnar ekki nema rétt á pari við þá útblástursminnkun, sem ein 10 MW vatnsaflsvirkjun á Íslandi býr til með því að flytja álframleiðslu frá kolaorku-Kína til hreinorku-Íslands.  En í stað þess að líta slíkt jákvæðum augum, hefur hér ríkt virkjanastopp síðustu 2 áratugi, og nú er komin orkukreppa.  Stórir 100 MW virkjanakostir voru settir á bið í 2 áratugi (Hvammsvirkjun) eða friðaðir í pólitískum skollaleik (Norðlingaölduveita).  Það má ekki einu sinni tengja orkuframleiðslu milli landshluta, og allt að ígildi 200 MW frá Kárahnjúkavirkjun sóað, því [að] notandinn fær ekki orkuna. 

 

Skyndilega eiga vindmyllur að leysa allt.  Þær snúast þó ekki í logni og þurfa helzt að vera staðsettar við hlið vatnsorkuvers (sem yfirvöld hata) til að forðast risafjárfestingu í dreifikerfi og varaafli.  Fyrir vikið er hætt við, að rafmagnsreikningur allra rjúki upp, þegar borga þarf brúsann." 

Þetta er þörf ádrepa. Það er engin glóra í því að moka ofan í skurði til að endurskapa mýrar, sem undir hælinn er lagt, hvort draga úr losun koltvíildis, eða hvort meint minnkun verði viðurkennd alþjóðlega.  13 % af ræktarlandi er tífalt það, sem verjandi er að leggja undir þessa vafasömu hugdettu. 

 

Að taka ræktarland undir skógrækt í stórum stíl orkar líka tvímælis.  Skógrækt ætti að vera þáttur í landgræðslu, að koma upp skjólbeltum og að skapa störf við hirðingu og nýtingu skóganna. 

Stærsta meinlokan í þjóðfélaginu um þessar mundir er andstaðan við nýjar virkjanir, þótt þær séu umhverfisvænstu fjárfestingar, sem í boði eru á Íslandi vegna náttúru landsins.  Hér er átt við hinar hefðbundnu virkjanir. 

Andstæðingar nýrra vatnsafls- og jarðgufuvirkjana hafa gripið þau falsrök algerlega úr lausu lofti, að enginn orkuskortur sé í landinu.  Nýlega heyrðist í Vikulokunum á Gufunni frá einum þingmanni, sem að vísu er á þingi fyrir pírata, sem eru hreinir ratar í málflutningi sínum, að ekki skipti máli fyrir þjóðarbúið, hvort lokað væri einu álveri með öllu því tekjutapi og kostnaði, sem því fylgir, því að það væri líka dýrt að virkja.  Sá aumkvunarverði maður, sem þarna átti í hlut, skilur ekki muninn á fjárfestingu og rekstrarkostnaði.  Þegar fólk af þessu "kalíberi" slæðist inn á Alþingi, er ekki von á góðu.  Það leiðinlega er, að margt þekkingarsnautt og dómgreindarlaust fólk telur sig vel í stakkinn búið til að hafa vit fyrir öðrum og setja lýðnum lög. 

Nýlega lagði forstjóri Landsvirkjunar, Hörður Arnarson, orð í belg út af því, að honum þótti of mikið gert úr orkuskortinum.  Það er furðuhjal hjá þessum forstjóra, sem hefur ekki getað orðið við neinum umtalsverðum óskum um forgangsorku í a.m.k. hálfan áratug nú.  Rökstuðningur hans lýsti ekki djúpri þekkingu á sögu afgangsorkunnar ("secondary energy"), sem nú kallast ótryggð orka.  Það var alls ekki reiknað með, að þyrfti að skerða hana til kaupenda á hverju ári, heldur var reiknað með vatnsskorti í lónum í u.þ.b. 3 árum af 30.  Ef þarf að skerða nokkur ár í röð, minnka skerðingarheimildir Landsvirkjunar á hverju ári eftir fyrsta ár skerðingarlotu.  Nú um stundir fyllist Þórislón ekki ár eftir ár vegna mikils álags, sem á kerfinu er.  Sem betur fer fylltist Hálslón á þessu hausti, en lítil flutningsgeta Byggðalínu hamlar orkuflutningum á milli landshluta, eins og Jóhannes Loftsson drepur á. Forstjóri Landsvirkjunar setti sig á háan hest og ætlaði að áminna "krakkana", m.a. hjá Landsneti, en datt strax af baki. 

"Hitaveitureikningurinn gæti farið sömu leið, því [að] samkvæmt fjárhagsspá OR 2024-2028 á að fjárfesta fyrir mrdISK 68 í kolefniskvótasprotaverkefni, þar sem mengun er dælt niður í jörðina.  Varhugavert er, að opinber fyrirtæki standi í slíkri áhættufjárfestingu, því [að] þá er almenningur ábyrgur, og hitaveitureikningurinn mun hækka, ef tilraunin misferst og allt tapast."

Það er hægt að taka heils hugar undir þetta með Jóhannesi Loftssyni, því að verkefnið, sem um ræðir, er afar varhugaverð viðskiptahugmynd og felst í að dæla uppleystu koltvíildi, bæði erlendu og innlendu, niður í jörðina.  Ferlið er orku- og vatnsfrekt, og undir hælinn verður lagt, hvaða verð þarf að greiða fyrir koltvíildið, því að einangrað er það verðmæt vara, t.d. til að hraða vexti í gróðurhúsum og sem hráefni í s.k. rafeldsneyti, sem koma á í stað jarðefnaeldsneytis og unnið er úr vetni og koltvíildi með rafmagni.  Það er fífldirfska að leggja almannafé undir af þessu tilefni, og ætti stjórn OR, þar sem Samfylkingin lengi hefur ráðið miklu, að hætta við þessi áhættusömu áform.  Þetta er langt fyrir utan það, sem OR er ætlað að fást við. 

Forstjóri Landsvirkjunar lagði líka orð í belg um rafeldsneytið.  Hann taldi, að erlendis yrði rafeldsneyti framleitt með rafmagni á verði, sem Íslendingar gætu ekki keppt við.  Það er með ólíkindum og sýnir einvörðungu, að búið er að spenna raforkuverð til iðnaðarverkefna allt of hátt hér, og hann á mesta sök á því.  Þá taldi hann markaðinn hér vera of lítinn fyrir þessa framleiðslu.  Það er harla ólíklegt, ef vinnuvélar, skip og flugvélar eru teknar með í reikninginn. Landsnet hefur í orkuspá sinni reiknað með raforkuþörf fyrir rafeldsneytisframleiðslu hérlendis. Hörður Arnarson er ekki beint uppörvandi og genginn í björg með afturhaldinu, sem viðurkennir engan orkuskort á Íslandi. 

"Það er að fjara undan frelsinu. Rétttrúnaðurinn hefur tekið yfir stjórnmálin, og sýndarmennska gervilausna er látin draga athyglina frá raunverulegu vandamálunum.  Slíkur veruleikaflótti gengur þó aldrei til lengdar, og á síðustu 2 áratugum hafa vandamálin hrannazt upp og skert lífsgæði okkar til frambúðar.  En vont getur lengi versnað, og hnignunin mun því halda áfram, og nýtt lífsgæðahrun blasir við.  Eina leiðin út er,  að þjóðin finni aftur jarðtenginguna, sem var áður en ábyrgðarlausu stjórnmálin tóku yfir."  

Þetta virðist vera dómsdagsspádómur, en Jóhannes hefur greint stöðuna nú rétt.  Stjórnmálin eru látbragðsleikur, þar sem hæfileikarýrt fólk án leiðtogahæfni er allt of áberandi, og metnaður fyrir hönd þjóðarinnar, sem kynti gömlu foringjana, er vart nema svipur hjá sjón.  Menntakerfið getur ekki framleitt afburðafólk, þegar allt er steypt í mót lítillar getu og metnaðarleysis. 

"Íslenzk yfirvöld eiga ekki að borga skatta til útlanda.  Íslenzk yfirvöld eiga ekki að búa til orkuskort.  Íslenzk yfirvöld eru ekki sprotafjárfestar, og rafbílavæðing er ekkert nema rándýr, gagnslaus dyggðaflöggun.  Umferðarvandi verður ekki leystur með draumórum, og fara þarf aftur í hagkvæmar, raunhæfar lausnir, eins og t.d. mislæg gatnamót.  Það leysir heldur enginn húsnæðisvanda með því að byggja bara dýrt fyrir borgarlínu, sem enginn tímir að borga fyrir.  

Er ekki kominn tími á að fá aftur ábyrgð í stjórnmál á Íslandi ?  Gerum Ísland ábyrgt aftur."

Það er grundvallaratriði að koma böndum á vöxt opinbera báknsins, því að innan þess eru sterkir kraftar til fjölgunar starfsfólks og nýrra viðfangsefna (lögmál Murphys).  Við getum vel verið án sumra þeirra og önnur væru betur komin hjá einkageiranum, því að opinber rekstur og góð og skilvirk þjónusta fara einfaldlega ekki saman.  Um það vitna mýmörg dæmi og koma mörg hver fram í fréttum hverrar viku. 

Þá þarf meðferð opinbers fjár að batna stórlega, og er þar s.k. samgöngusáttmáli hrópandi dæmi.  Sérvizkuhópar á vinstri vængnum hafa náð allt of miklum áhrifum m.v. fylgi í þjóðfélaginu, og má þar nefna bílaandstæðinga, sem móta afspyrnu þröngsýna, dýra og óhagkvæma stefnu Reykjavíkurborgar í umferðarmálum og virkjanaandstæðinga, sem samkvæmt nýlegri skoðanakönnun njóta stuðnings 3 % þjóðarinnar. Haldið er dauðahaldi í vonlaust og niðurdrepandi kennslufyrirkomulag skóla án aðgreiningar, sem engum nemendum hentar, og hælisleitendalöggjöfin og framkvæmd hennar hefur valdið miklu meiri kostnaði og vandræðum innanlands en þetta litla samfélag getur afborið.  

 

 

 

  

 

 

Sleifarlag á orkusviði

Það þurfti enga mannvitsbrekku til að sjá fyrir kæru Skeiða- og Gnúpverjahrepps vegna virkjunarleyfis vinds ofan Búrfells. Það virðist vera sleifarlag í samskiptum Landsvirkjunar og orkuráðherrans við þennan hagsmunaaðila.  Orkuráðherranum Guðlaugi Þór Þórðarsyni virðast vera mjög mislagðar hendur, enda hefur engin ný  virkjun yfir 10 MW komizt á framkvæmdastig á hans dögum í loftslags- orku og umhverfisráðuneytinu.  Ráðherrann virðist skorta hugmyndaflug til að ná frumkvæði, þegar á þarf að halda, t.d. í samningaviðræðum.  Framkoma forstjóra Landsvirkjunar við ýmsa viðsemjendur sína hefur heldur ekki einkennzt af samningalipurð og kurteisi. Þetta tvíeyki er illa fallið til að liðka fyrir nýjum virkjunum, þar sem fyrirstaða er.  Íslands óhamingju verður allt að vopni, var einu sinni sagt.

Óskar Bergsson birti sláandi frétt í Morgunblaðinu 28.08.2024 af ömurlegri stöðu raforkumála Vestfjarða, en ekki er að sjá, að þessi volaði orkuráðherra hafi orðið Vestfirðingum að nokkru gagni, en þó hafa þeir leitað til hans með sín mál.  Þessi sjónumhryggi riddari virðist ekki eiga erindi sem erfiði í pólitíkina, en þó bauð hann sig fram gegn sitjandi formanni á síðasta Landsfundi Sjálfstæðisflokksins, enda vantar ekki gortið og sjálfshælnina.  Téð frétt bar fyrirsögnina:

"Rafmagn á Vestfjörðum framleitt með olíubrennslu".

Hún hófst þannig:

"Orkubú Vestfjarða hefur brennt 60-70 þúsund lítrum af olíu vegna rafkyntra hitaveitna á Ísafirði, Suðureyri, Flateyri, Patreksfirði og í Bolungarvík [sem ekki fá rafmagn frá stofnkerfi landsins, þegar ein stofnlína er óvirk - innsk. BJo].  Ástæðan er sú, að Landsnet vinnur nú að fyrirbyggjandi viðhaldi á Vesturlínu, og því hefur Orkubúið þurft að grípa til olíubrennslu [í olíukyntum kötlum hitaveitanna - innsk. BJo] og skerðinga á raforku.  Landsnet hefur einnig þurft að brenna 45-50 þúsund lítrum í ágúst [2024] vegna viðhaldsins."

Þessi olíubrennsla til raforkuframleiðslu á Vestfjörðum um hásumar er vegna þess, að virkjanir Vestfjarða anna álaginu ekki þá, hvað þá yfir veturinn.  Þrátt fyrir þetta ófremdarástand gerist lítið í virkjanamálum Vestfirðinga.  Hvalárvirkjun var seinkað eftir offors nokkurt, og téður ráðherra virðist hvorki hreyfa legg né lið til að greiða götu Vatnsdalsvirkjunar, eins og Orkubúið hefur þó farið fram á.  Afturhaldið heldur því enn fram, að næg umhverfisvæn orka sé í landinu, en nú ríkir mikill kvíði fyrir komandi vetri, því að ekkert þriggja stærstu miðlunarlónanna mun ná að fyllast í haust og munar talsverðu.  Óreiðan og óstjórnin er slík, að helzt lítur út fyrir, að reisa verði gasknúið raforkuver á Íslandi til að leysa bráðan aflvanda. 

 "Elías Jónatansson, orkubússtjóri, segir, að í tilvikum sem þessum hafi Landsnet heimild til að skerða flutning til notenda, sem séu með samninga um skerðanlegan flutning.  Hann tekur undir orð Kristjáns Jóns Guðmundssonar, skrifstofustjóra rækjuvinnslunnar Kampa á Ísafirði, sem lét þau orð falla í Morgunblaðinu sl. mánudag [26.08.2024], að ef búið væri að virkja í Vatnsfirði, hefði verið óþarfi hjá Landsneti að skerða flutning á raforku til Vestfjarða.  [Landsnet mun áfram verða að taka straum af Vesturlínu vegna viðhalds og viðgerða, en það mun ekki valda olíubrennslu, eins og nú, eftir að ný almennileg Vestfjarðavirkjun kemst í gagnið.]

"Það er ekki nægjanleg orka fyrir hendi, þegar eina flutningslínan inn á svæðið er straumlaus.  Það er óásættanlegt, að heill landshluti hafi ekki nægjanlegan aðgang að orku.  Ástæða þess, að Orkubú Vestfjarða hefur haldið Vatnsdalsvirkjun svo mikið á lofti í umræðunni er, að hún leysir umrætt vandamál, um leið og hún eykur afhendingaröryggi um 90 %.  Virkjunin er nálægt tengipunktinum í Mjólká, þar sem 90 % af orkunotkun Vestfirðinga fara um.  Verði virkjunin að veruleika, þarf ekki að bíða eftir tvöföldun flutningslínunnar inn á Vestfirði eða nýrri línu í tengipunkt í Ísafjarðardjúpi og uppbyggingu nýrra virkjana þar."

Ef ráðizt verður strax í hönnun nýrra virkjana á Vestfjörðum af myndarskap, t.d. í Vatnsfirði, þar sem orku-, loftslags- og umhverfisráðherra virðist reyndar draga lappirnar við að breyta friðlýsingu í þágu hagkvæmrar og umhverfisvænnar virkjunar, þá má fresta Vestfjarðalínu 2 lengi.  Hana ætti að leggja í jörðu norðan Gilsfjarðar, svo að rekstraröryggið verði fullnægjandi.  Sinnuleysi orkuráðherrans vegna orkumálefna Vestfirðinga er yfirþyrmandi, því að íbúar og fyrirtæki búa við miklu meira hamlandi skilyrði í orkumálum en annars staðar á landinu þekkist, og er þá langt til jafnað.  Loftslagsráðherrann hlýtur að sjá, að með umbótum í orkumálum Vestfirðinga mun talsvert draga úr losun koltvíildis.  

"Þrjú fyrirtæki á Vestfjörðum hafa orðið fyrir skerðingu á raforku vegna viðhaldsins á Vesturlínu: Rækjuverksmiðjan Kampi, Kalkþörungaverksmiðjan á Bíldudal og Orkubú Vestfjarða, þar sem skerðingin var mest.  Orkubúið kaupir skerðanlegan flutning vegna rafkyntra hitaveitna í sveitarfélögunum.

"Á öllum þessum stöðum þarf í tilvikum sem þessum að keyra olíukatla til að halda húsum heitum á þessum stöðum", segir Elías.  

Í langtímaáætlunum Landsnets stendur til að tvöfalda Vesturlínu að hluta.  Þær áætlanir miða við, að búið verði að byggja nýjar virkjanir og tengja þær inn á tengipunkt í Ísafjarðardjúpi."

Þar sem Vestfirðir njóta ekki hringtengingar við stofnkerfi raforku, eins og aðrir landshlutar hafa notið frá lokun hrings Byggðalínu, þá er furðulegt, að ríkisvaldið skuli ekki hafa beitt sér meira fyrir eflingu rafmagnsframleiðslu innan Vestfjarða en raun ber vitni um.  Vestfirðingar þurfa einfaldlega að lágmarki að verða sjálfum sér nógir um rafmagn.  Þeir eiga hönk upp í bakið á ríkisvaldinu að þessu leyti, ef svo má segja.  Þeir hafa vissulega undanfarið farið á fjörurnar við ríkisvaldið, en er þá mætt með súðarsvip og dauðyflishætti.  Það er vissulega svo, að í ýmsum ráðherrastólanna virðast sitja hrein dauðyfli, sem ófær eru um að veita nokkra raunverulega forystu, en á bekk stjórnarandstöðunnar er útlitið ekki gæfulegra.  Margir þeirra, sem gefa kost á sér til forystu í pólitíkinni, gera það án þess, að séð verði, að þeir eigi þangað nokkurt erindi. Þjóðfélagið famleiðir ekki lengur forystusauði.  Það er alvarlegt mál.    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   

Sjálfstæðinu í loftslagsmálum fórnað 2009

Ekki þarf að rekja sorgarsögu vinstri stjórnarinnar 2009-2013, en hún vann mörg óþurftarverk, enda þurfti allt undan að láta hjá henni, svo að málið eina fengi framgang.  Enginn fer í grafgötur um, að það var að þóknast stækkunarkommisarnum í Brüssel í einu og öllu.  Þar með var látið af sjálfstæðri loftslagsstefnu í íslenzka stjórnarráðinu og fórnað sterkri samningsstöðu, sem fólst í einstaklega háu hlutfalli endurnýjanlegrar orku í heildarorkunotkun landsmanna, m.a. til húshitunar og til að knýja málmframleiðslu, sem yfirleitt notaði raforku úr kolaorkuverum.  Þarna nýttu Íslendingar sér auðvitað sérstaka samkeppnishæfni landsins á sviði vatnsfalla og jarðgufu.  Vinstri stjórnin gaf þetta allt upp á bátinn og hengdi Ísland aftan í loftslagsstefnu Evrópusambandsins, sem var algerlega óraunhæft og allt of dýrt, en þar við situr.  Katrín Jakobsdóttir, sem var menntamálaráðherra í þessari vinstri stjórn og vann menntakerfinu mikið tjón, bætti um betur sem forsætisráðherra síðar og skuldbatt Íslendinga á alþjóðavettvangi með óraunsæjum og raunar óframkvæmanlegum markmiðasetningum um samdrátt losunar 2030 og nettó núlllosun 2040.  Fíflagangurinn mun koma okkur í koll, ef svo heldur fram sem horfir.  Tveir  þingmenn Sjálfstæðisflokksins (og kannski fleiri) vilja taka í taumana, en þar verður á brattann að sækja.

Björn Lomborg skrifaði enn eina merka grein í Morgunblaðið 17. ágúst 2024 um loftslagstengd efni, og hét þessi:

"Mýtan um græn orkuskipti".

Hún hófst þannig:

"Þótt mörg og fögur orð sé að finna í lofræðum um græn orkuskipti úr jarðefnaeldsneyti, þá eru þau umskipti samt ekki að verða.  Það reynist óviðráðanlega kostnaðarsamt að ná markverðri breytingu með núverandi stefnu.  Við þurfum að gjörbreyta stefnunni."

Þetta er nú orðið augljóst mál, en stjórnmálamenn, sem reka þessa andvana fæddu stefnu, hafa stungið hausnum í sandinn og þar við situr, þótt slík hegðan þjóni ekki hagsmunum umbjóðenda þeirra, og þeir hafi ekki verið kosnir til að fara undan í flæmingi, þegar nýrrar stefnumörkunar er þörf.  Þetta er þó því miður einkenni á stjórnmálum samtímans, einnig í ráðuneytum stórra og mikilvægra málaflokka.

"Á heimsvísu eyðum við nú þegar tæpum 2 billjónum bandaríkjadala árlega [ 1 billjón=1 trilljón(trn)=1 þúsund milljarðar] til að reyna að knýja fram orkuskipti.  Undanfarinn áratug hefur notkun sólar- og vindorku aukizt í það mesta, sem hefur verið.  En það hefur ekki dregið úr notkun jarðefnaeldsneytis.  Á sama tíma höfum við bara aukið enn meira við brennslu jarðefnaeldsneytis." 

Þessi sorglega niðurstaða stafar sumpart af því, að vegna óhjákvæmilegs slitrótts rekstrar sólar- og vindorkuvera þarf að brenna jarðefnaeldsneyti til að fylla í skarðið, en sumpart er ástæðan aukin orkueftirspurn. Á Íslandi er yfirleitt unnt að fylla í skarðið með vatnsafli.

"Ótal rannsóknir sýna, að þegar samfélög auka við endúrnýjanlega orku, kemur sú orka sjaldnast í stað kola, gass eða olíu.  Heildarnotkunin eykst bara.  Nýlegar rannsóknir sýna, að fyrir hverjar 6 einingar af nýrri grænni orku kemur minna en 1 eining í stað jarðefnaeldsneytis [< 17 %].  Greining í Bandaríkjunum sýnir, að niðurgreiðslur á endurnýjanlegum orkugjöfum leiða einfaldlega til þess, að meiri heildarorka er notuð.  M.ö.o.: aðgerðir, sem ætlað er að efla græna orku leiða til meiri losunar."

Ekki er víst, að þetta síðasta sé alls kostar rétt, því að aukinni orkuþörf hefði ella verið fullnægt með enn meiri eldsneytisbrennslu.  Hins vegar er ljóst af þessu, að niðurgreiðslur á sólar- og vindorku auka orkueftirspurn og eru óskilvirk leið og slæm ráðstöfun skattfjár í viðleitni til að draga úr losun koltvíildis.  Á Íslandi koma slíkar niðurgreiðslur ekki til greina, enda mun notkun þessara orkugjafa hækka meðalraforkuverð í landinu og verða þar með verðbólguvaldandi.  

"Mannkynið hefur [er haldið] óslökkvandi þorsta í orku á viðráðanlegu verði, sem er nauðsynlegt fyrir alla þætti nútímalífs.  Á síðustu hálfri öld hefur orkan, sem við fáum úr olíu og kolum, tvöfaldazt, vatnsaflið hefur þrefaldazt og gasið fjórfaldazt, og við höfum upplifað sprengingu í notkun kjarnorku, sólar- og vindorku.  Allur heimurinn, og einstaklingar að jafnaði, hefur aldrei haft meiri orku tiltæka. 

Sú mikilfenglega áætlun, sem liggur til grundvallar grænum orkubreytingum nútímans, snýst að mestu leyti um að þrýsta á mikla niðurgreiðslu endurnýjanlegrar orku, sem alls staðar muni með töfrum láta jarðefnaeldsneyti hverfa.  En nýleg rannsókn dró fram þá niðurstöðu, að tal um "umskipti" væri villandi.  Vísindahópurinn komst að því, að viðbót nýrra orkugjafa hefði hvergi, án undantekninga, leitt til viðvarandi samdráttar í notkun þekktra orkugjafa."

Stjórnmálamenn og embættismenn þeirra hafa rétt einu sinni tekið algerlega rangan pól í hæðina í stórmáli.  Þeir hafa litið fram hjá aðalforsendunni fyrir því, að "orkuumskipti" séu möguleg, en hún er sú, að tæknin sé raunverulega tilbúin til að leysa verkefnið.  Þeir virðast hafa ímyndað sér, að slitróttir orkugjafar á borð við vind og sól gætu leyst jarðefnaeldsneytið af hólmi, en það er borin von.  Þeim hefði verið nær að setja brot af því fé, sem þeir hafa sólundað í gagnslítil verkefni, í rannsóknir og þróun á umhverfisvænum, stöðugum og hagkvæmum orkugjöfum. Það hefur alltaf verið tækniþróunin, sem leyst hefur orkuskiptaviðfangsefnið þangað til nú, að pólitíkusar tóku til sinna ráða og hafa auðvitað keyrt allt í skrúfuna. 

"Aðaldrifkrafturinn hefur alltaf verið sá, að nýja orkan er annaðhvort betri eða ódýrari [eða hvort tveggja - innsk. BJo].

Sól og vindur bregðast í báðum atriðum.  Þau eru ekki betri, því [að] ólíkt jarðefnaeldsneyti, sem getur framleitt rafmagn, hvenær sem við þurfum á því að halda, geta þau aðeins framleitt orku í samræmi við duttlunga dagsbirtu og veðurs. 

Þetta þýðir, að þau eru ekki heldur ódýrari.  Í bezta falli eru þau aðeins ódýrari, þegar sólin skín eða vindurinn blæs á réttum hraða.  Þess utan eru þau að mestu gagnslaus og óendanlega dýr. 

 Þegar við reiknum með kostnaði af aðeins 4 tíma geymslu, verða vind- og sólarorkulausnir ósamkeppnishæfar m.v. jarðefnaeldsneyti.  Til þess að ná raunverulega sjálfbærum umskiptum yfir í sólar- eða vindorku mundi þurfa geymslurými  af umfangi, sem gerir þessa kosti óviðráðanlega óhagkvæma."

Í vatnsorkulöndum, þar sem vatnsskortur er, eins og á Íslandi, eru þessi gölluðu orkuform dýrmætari en annars staðar, ef þau geta komið í veg fyrir orkuskerðingu.  Hér geta m.ö.o. þessir aflgjafar keyrt á öllu því afli, sem vindur og sól leyfa, alltaf, því að vatnsfallsver eru auðstýranleg og þá er sparað vatn í miðlunarlónum með því að draga úr afli þeirra á móti, og fjöldi véla í rekstri miðaður við hámarksnýtni vél- og rafbúnaðar.  Engu að síður munu þessir nýju orkugjafar hækka meðalkostnað í íslenzka raforkukerfinu meira en nýjar hefðbundnar íslenzkar virkjanir, og neikvæð umhverfisáhrif vindhverflanna og þeirra risastóru spaða eru ískyggileg og miklu meiri en hefðbundinna íslenzkra virkjana reiknað í framleiddri raforku (km2/GWh) yfir tæknilegan endingartíma. 

"Á þessari braut munum við aldrei ná orkuskiptum frá jarðefnaeldsneyti.  Það mundi krefjast miklu meiri niðurgreiðslu á sólar- og vindorku sem og rafhlöðum og vetni fyrir okkur öll [og fórna] að sætta okkur við óhagkvæmari tækni fyrir mikilvægar vörur eins og stál og áburð.  Í ofanálag mundu raunveruleg umskipti einnig krefjast þess, að stjórnmálamenn legðu gríðarlega skatta á jarðefnaeldsneyti til að gera það síður eftirsóknarvert. McKinsey áætlar verðmiðann á raunverulegum breytingum yfir 5 trnUSD/ár. 

Þessi eyðsla myndi hægja á hagvexti og gera raunkostnað fimmfalt hærri.  Árlegur kostnaður fyrir fólk, sem býr í ríkum löndum, gæti farið yfir 13 kUSD/íb ár.  Kjósendur mundu ekki samþykkja þann sársauka."

 Það er svo gríðarlegur kostnaður, sem stjórnmálamenn eru að flækja almenning í með rangri stefnumörkun í loftslagsmálum, að sliga mundi hagkerfi landanna, sem þátt taka í vitleysunni, og valda þar óðaverðbólgu, sem brjóta mundi niður efnahagslega getu til stórverkefna og auka fátækt í heiminum.  Andstæðingar neyzlu yrðu þá kátir, en skamma stund yrði sú hönd höggi fegin.  

"Eina raunhæfa leiðin til að ná fram umskiptum er að stórbæta grænu orkutæknina.  Þetta þýðir meiri fjárfestingu í rannsóknum og þróun á grænni orku.  Nýsköpunar er þörf í vindi og sól, en einnig í geymslum, kjarnorku og mörgum öðrum mögulegum lausnum.  Að ná kostnaði við aðra orku niður fyrir verð jarðefnaeldsneytis er eina leiðin til að hægt sé innleiða grænar lausnir á heimsvísu, ekki bara hjá yfirstétt fáeinna ríkra landa, sem hafa áhyggjur af loftslagsmálum."

Lomborg segir í raun og veru, að núverandi tæknistig megni ekki að leiða fram raunveruleg orkuskipti.  Gerviorkuskiptum var þjófstartað samkvæmt reglu allmargra stjórnmálamanna um, að betra sé að veifa röngu tré en öngvu.  Stjórnmálamenn veðjuðu á rangan hest með gríðarlegri sóun á opinberu fé sem afleiðingu og seinkun á raunverulegum umbótum. Hvenær mun yfirstéttin sjá að sér ?  Þá verður hún að kyngja stórum fullyrðingum og heitstrengingum, en þá mun lýðum verða ljóst, að keisarinn er ekki í neinu.  Almenn þjóðfélagsóánægja og -óþol er svo mikil í ríka heiminum um þessar mundir, að áfallaþol almennings er orðið lítið áður en upp úr sýður. Kannski koma einhverjir stjórnmálamenn með vit í kollinum fram á sjónarsviðið og ná að greiða úr þessari flækju.  Þá er betra að hafa í huga, að kraftaverkin taka tíma.    

 

   

  

 

 

 

Óttinn við loftslagsbreytingar að dvína ?

Loftslagstrúboðið hefur horn í síðu sjálfstæðs predikara heilbrigðrar skynsemi í þeim efnum, Danans Björns Lomborg, forseta Copenhagen Consensus og gestafyrirlesara við Hoover-stofnun Stanford háskóla í Bandaríkjunum. Morgunblaðið hefur verið iðið við að kynna lesendum sínum skrif þessa sjálfstæða fræðimanns, sem hefur gagnrýnt viðhorf vestrænna stjórnmálamanna og ýmissa sérfræðinga um það, hvernig barizt skuli við hlýnun jarðar, enda hefur sá skortur á kerfisbundinni aðferðarfræði, sem þar ríkir, valdið öngþveiti og árangursleysi. Björn Lomborg hefur bent á, að brýnna sé að verja fé í baráttu við hungur og sjúkdóma í þriðja heiminum.

Þann 29. júlí 2024 birtist enn ein ádeilugreinin á vestræn stjórnvöld undir tvíræðri fyrirsögn þýðandans: 

"Þessi alheimska samstaða var aðeins tíbrá".

Hún hófst þannig:

"Frá 10. áratuginum hafa loftslagsbreytingar orðið þráhyggja stjórnmálamanna og yfirstétta ríkra landa.  Hún fæddist og dafnaði í jarðvegi, þar sem heimurinn hafði rétt naumlega séð fyrir endann á Kalda stríðinu [sem eins og kunnugt er lauk með ósigri kommúnismans - innsk. BJo].  Í sögulegu ljósi var friðsælt, traust ríkti um allan heim, víðtækur hagvöxtur og örar framfarir gegn fátækt.  Sérstaklega leið íbúum höfuðborga Evrópu, eins og stærstu vandamál plánetunnar væru leyst. Loftslagsbreytingar væru síðasta víglínan. 

Þessir talsmenn loftslagsaðgerða hafa beitt sér af miklum ákafa og sannfæringu fyrir því, að við hættum að nota jarðefnaeldsneyti.  Einmitt þann orkugjafa, sem hafði knúið áfram tveggja alda undraverðan vöxt.  Vissulega myndi þetta kosta hundruð billjóna [trilljóna-1 trilljón=1000 milljarðar] dala, en það yrði alltaf meiri hagvöxtur.

Þvílík þröngsýn og barnaleg sýn á heiminn.  Tíminn hefur leikið grátt þá heimskulegu hugmynd, að loftslagsbreytingar væru síðasta víglína mannkyns, sem eftir væri, eða að íbúar jarðar myndu sameinast um að leysa vandann.  Geopólitískir árekstrar og viðskiptahagsmunir valda því, að hröð alþjóðleg umskipti frá jarðefnaeldsneyti eru óhugsandi."

Þetta er hinn bitri sannleikur, og þess vegna stendur hin opinbera loftslagsstefna Vestursins á brauðfótum.  Orkuskipti á heimsvísu í anda loftslagspostula eru ómöguleg fyrr en tækniþróunin hefur fært manninum raunhæfan orkugjafa til að taka við kolum, olíu og gasi.  Þjóðir á borð við Íslendinga, sem búa við mikið af s.k. endurnýjanlegum stöðugum orkulindum, s.s. vatnsföll og jarðgufu, og geta þannig framleitt næga raforku til að rafvæða eldsneytisferla og framleiða lífeldsneyti, sem leyst getur jarðefnaeldsneyti af hólmi, komast næst því að leysa þau verkefni, sem þarf til að uppfylla draumóra stjórnmálamanna.  Vinstri stjórnin 2009-2013 kom hins vegar á fót slíku skrifræðisbákni í kringum leyfisveitingaferli virkjana, að stöðnun hefur orðið á sviði nýrra virkjana yfir 10 MW.  S.k. Rammaáætlun er eitt af því, sem kasta þarf á haugana og hefur reynzt verri en gagnslaus.  Afleiðingin af vitleysunni, sem viðgengst, er, að upp spretta vindorkuver, eins og gorkúlur á haugi, sem eru miklu dýrari og umhverfisverndarlega verri kostur en vel hannaðar vatnsafls- og jarðgufuvirkjanir, reiknað á einingu framleiddrar raforku.  

"Leiðtogar frá Evrópu og Bandaríkjunum tala um "núllmarkmið", eins og það hafi alþjóðlegan stuðning.  En fljótt var ljóst, að þessi alheimska samstaða var aðeins tíbrá.  Fyrir það fyrsta er hinn óstöðugi möndull Rússlands, Írans og Norður-Kóreu ekkert á því að styðja viðleitni vestrænna ríkja við að draga úr loftslagsbreytingum.  Reyndar, samkvæmt McKinsey, myndi núllmarkmiðið krefja Rússa um mrdUSD 273 til loftslagsaðgerða á hverju ári.  U.þ.b. þrefalt það, sem þeir eyddu til hermála á síðasta ári.  Það mun ekki gerast. 

Geopólitískar hindranir rista enn dýpra.  Vöxtur Kína hefur þarfnazt þess að brenna sífellt meira af kolum.  Þaðan kemur yfirgnæfandi mesta magn gróðurhúsalofttegunda í heiminum auk þess að vera með mestu aukningu allra þjóða á síðasta ári.  Endurnýjanleg orka var 40 % af orkuframleiðslu Kína árið 1971, en minnkaði niður í 7 % árið 2011 með stigvaxandi kolabrennslu.  Síðan þá hefur endurnýjanleg orka aukizt aftur í 10 %.  Öflugar loftslagsaðgerðir gætu kostað Kína næstum 1,0 trnUSD/ár [1000 mrdUSD/ár] og hamlað vegferð þess í átt að því að verða rík þjóð." 

 Evrópusambandið (ESB) hefur í hyggju að leggja innflutningstolla á vörur, sem framleiddar eru með stóru kolefnisspori, en gæti verið að skjóta sig í fótinn með svo sértækum aðgerðum.  Tíminn einn vinnur þessa baráttu, þ.e. það verður að gefa tækninni hvata til að þróa lausnir.  Vind-og sólarorka geta ekki varðað veginn að lokalausninni, en kjarnorkan getur það, en er ekki síður áhættusöm en aukinn koltvíildisstyrkur í andrúmslofti enn sem komið er.  Þetta sýnir ótti Alþjóða kjarnorkumálastofnunarinnar um öryggi stærsta kjarnorkuvers Evrópu, sem rússneski herinn hertók og hefur nú hætt framleiðslu rafmagns í, en frá kjarnakljúfunum stafar enn mikil hætta, ef kælikerfi versins laskast eða byggingar þess verða fyrir eldflaug eða stórri sprengju. 

"Á sama tíma, þrátt fyrir allt málskrúðið, eiga auðug lönd sífellt minna fé handbært fyrir loftslagsbaráttuna.  Árlegur hagvöxtur á mann [á] meðal ríkra landa dróst saman úr 4 % á 7. áratuginum [20. aldar] í 2 % á 10. áratuginum.  Núna erum við rétt yfir 1,0 %.  Mörg þessara landa standa frammi fyrir þrýstingi á að eyða meira í varnarmál, heilbrigðisþjónustu og innviði á sama tíma og pólitískur þrýstingur og breyttar þjóðfélags- og aldurssamsetningar gera leiðir þeirra til stöðugleika og vaxtar mun óvissari.

Samt sem áður heldur fólk um alla Evrópu og Norður-Ameríku, sem fæddist í tiltölulega rólegum heimi 10. áratugarins, áfram í einstrengingslegum ákafa að þrýsta á afiðnvæðingu og samdrátt til að takast á við loftslagsbreytingar.  Þ.á.m. í vaxandi hagkerfum heimsins.  Öllum skal líða jafnilla."  

Í ESB er staðnað hagkerfi, sumpart vegna evrunnar, sem hentar ekki öllum þjóðunum alltaf á evrusvæðinu.  Vaxtastig evrubankans er jafnvel of hátt um þessar mundir fyrir þýzka hagkerfið, sem hefur glímt við miklar orkuverðshækkanir vegna kúgunartilburða Rússa.  Loftslagsstefna ESB er að sama skapi að verða afar íþyngjandi fyrir hagkerfin þar og rýrir samkeppnishæfni þeirra á alþjóðamörkuðum.  Hér innanlands hefur einmitt borið á innflutningi á þeim veruleikafirrtu kenningum róttækra græningja, sem Lomborg gerir að umræðuefni, þ.e. að alls ekki skuli virkja meira, en skapa svigrúm fyrir orkuskipti með því að loka iðjuverum landsins.  Þessi stefna, t.d. Landverndar, ber feigðina í sér og er dauðadómur yfir góðum lífskjörum á Íslandi.  Slíkar kenningar eru illa ígrundaðar, eiginlega bara kaffihúsasnakk, enda varða þær leiðina til fátæktaránauðar.  

"Nú þegar eru kjósendur í Evrópu að snúa baki við stjórnmálamönnum, sem hafa talað fyrir minni hagvexti og hagsæld í nafni loftslagsbreytinga.  6-7 kosningalotur eru framundan fyrir miðja öld, og hörð loftslagsstefna, sem getur kostað hvern mann í ríka heiminum meira en 10 kUSD/ár [1,4 MISK/ár] er dauðadæmd.  Þessar stefnur munu gera það líklegra, að kjósendur snúi sér að popúlískum [lýðskrums] þjóðernissinnuðum leiðtogum, sem munu alfarið hverfa frá rándýrum núllmarkmiðum.  Þá verður loftslagsstefnan í molum."

Kostnaður við "núllstefnuna" er svo hár, að lífskjörin verða rekin aftur um 40 ár, ef henni verður haldið til streitu, og það er engin glóra í því að keyra lífskjörin á Vesturlöndum niður, á meðan aðalmengunarvaldarnir þeysa fram í lífskjarasókn.  Allt sýnir þetta, hvað loftslagsstefna ESB, sem er sú stefna, sem rekin er blint hérlendis, er illa ígrunduð.  

"Heimurinn þarf betri leið fram á við.  Bezta lausnin er ekki sú að þrýsta á fólk til að hafa það verra með því að þvinga fram ótímabær umskipti úr jarðefnaeldsneyti yfir í ófullnægjandi græna valkosti.  Þess í stað ættum við að auka fjárfestingar í grænni nýsköpun í því [augnamiði] að draga úr kostnaði við hreina orku, þar til [að] hún verði orðin hagkvæmari en jarðefnaeldsneyti.  Þetta er miklu kostnaðarminna og mun hvetja alla, þ.á.m. Indland og önnur vaxandi hagkerfi, til að vilja breyta sínum orkugjöfum."

Þetta er hárrétt stefnumörkun af hálfu Lomborg að mati þessa skrifara og sú eina sjálfbæra, sem í augsýn er.  Jarðefnaeldsneytisforðinn fer minnkandi, sem mun valda hækkandi verði, svo að ekki mun líða á löngu, þar til að vestræn tækni getur boðið upp á eitthvað skárra en kjarnorku úr afar geislavirkum úranísótópi, hráefnisfrekar sólarhlöður eða hrottalega landfrekar vindmyllur.