Sjávarútvegurinn ber af

Það virðist vera sama, hvar borið er niður í rekstri íslenzka sjávarútvegsins.  Hann ber af á öllum sviðum í samanburði við aðrar atvinnugreinar á Íslandi og í alþjóðlegum samanburði. 

Afkoma bolfiskútgerðar var mjög bágborin um 1980 og á fyrri hluta 9. áratugar 20. aldarinnar.  Afkastageta fiskiskipaflotans bar nytjastofnana ofurliði, svo að þunglega horfði um afrakstrargetu þeirra. Var þá sett á sóknarmark, sem leiddi til kostnaðarsams kapphlaups á milli útgerða og hvatti ekki til hagræðingar. Í sóknarmarkskerfi etja menn kappi hver við annan á þröngu sviði í kapphlaupi um að ná úthlutuðu magni eða sem mestu á tilteknum dagafjölda, en óbætt hjá garði liggja þá óhjákvæmilega öryggið, hagkvæmni veiðanna og markaðurinn sjálfur. 

Árið 1984 var þess vegna söðlað um eftir víðtækt samráð sjávarútvegsráðherra við hagsmunaaðila í greininni og heildaraflamarki hverrar tegundar skipt upp í veiðihlutdeildir á skip samkvæmt þriggja ára veiðireynslu.  Veiðihlutdeildin myndar nýtingarrétt, sem er ein tegund veðhæfs eignarréttar, sem eigendunum var árið 1990 veittur framsalsréttur á af Alþingi.  Allt gjörbreytti þetta afstöðu útgerðarmanna og sjómanna til veiðanna, sem nú eru sjálfbærar með langtímahagsmuni útgerða að leiðarljósi og markaðsdrifin, og hafa verðmætin vaxið ár frá ári, jafnvel þótt magnið hafi tekið dýfur. Hagsmunir almennings eru þeir að hámarka afrakstur veiðanna til langs tíma, og þannig fara saman hagsmunir útgerðar og almennings.  

Útgerðir hafa orðið að taka á sig skertar veiðiheimildir, en þá hefur verðmæti hvers útflutts kg einfaldlega vaxið hraðar en ella.  Þetta vitnar um gæðastjórnun á háu stigi og mikinn markaðssveigjanleika. 

Áætlað er, að verðmæti útfluttra sjávarafurða verði miaISK 290 árið 2015 og verði þannig 15 % meiri en árið 2014.  Í ljósi makrílstríðs og fleiri hremminga með flökkustofna er þetta sérlega vel af sér vikið. 

Framlegð, EBITDA, bolfiskútgerðar hefur vaxið úr 10 % af veltu árið 1980 í rúmlega 25 % nú, en t.d. í Noregi er hún aðeins 15 %.  Framlegð á starfsmann í greininni hefur vaxið með svipuðum hætti í báðum löndunum síðan 1990, en Ísland haldið forskoti sínu, sem er nú um kUSD 160 m.v. kUSD 130 í Noregi, sem gefur rúmlega 20 % mun.

Tæknilega stendur íslenzki sjávarútvegurinn framar sínum mikla samkeppnisaðila í Noregi, eins og sést á nýtingarhlutfalli fisks, sem er 57 % á Íslandi, en 41 % í Noregi, og á söluverðmæti fisks, sem er 2,3 EUR/kg á móti 1,7 EUR/kg.  Þarna munar 35 % og er til vitnis um virðiskeðjuna, sem íslenzki sjávarútvegurinn ástundar, þ.e. hann veiðir samkvæmt pöntun viðskiptavinar og afrekar að mæta með vöruna hjá viðskiptavininum ferskari (nýrri) en samkeppnisaðilar á meginlandinu. 

Aflahlutdeildarkerfið hefur umbylt sjávarútveginum.  Nú snýst hann ekki lengur um magn, heldur gæði og  hámörkun verðmætasköpunar.  Fiskifréttir hafa eftirfarandi eftir Daða Má Kristóferssyni, forseta Félagsvísindasviðs Háskóla Íslands þann 26. nóvember 2015:

"Slík virðiskeðja getur ekki orðið til, nema með einhvers konar eignarréttarstýringu á veiðunum, og að viðskipti með fisk séu sem frjálsust."

Það, sem þarna er sagt, er í samhljómi við niðurstöður virtra auðlindahagfræðinga, innlendra og alþjóðlegra, og þýðir, að verði farið að fúska með núverandi kerfi af forsjárhyggjusinnuðum þingmönnum síðar meir, þá mun arðsemi sjávarútvegs dragast saman, verðmætasköpun minnka og þjóðin, sem fer með forræði sjávarauðlindanna, óhjákvæmilega bera skarðan hlut frá borði, af því að það, sem til skiptanna er, mun þá minnka. 

Íslendingum ber að standa vörð um sjávarútveginn, því að hann ávaxtar lífríki sjávar, eins og bezt verður á kosið.  Það er sótt að honum úr ýmsum áttum, eins og athæfi Seðlabankans gegn Samherja eru til vitnis um, en bankinn gerði atlögu að fyrirtækinu með húsrannsókn og brottnámi skjala í gerræðislegri, flausturslegri og hatursfullri tilraun til að koma sök á fyrirtækið um brot á gjaldeyrislögum og til vara um skattsvik. 

Seðlabankastjóri og hyski hans hafði ekki erindi sem erfiði, þó að hann hafi valdið fyrirtækinu stórtjóni með fullkomlega óboðlegum og ófaglegum vinnubrögðum, sem eru hreinræktaður fíflagangur að hálfu bankans, sem hlýtur að hafa alvarlegar afleiðingar fyrir þá, sem ábyrgð bera á í bankanum.  Fyrir landsmenn er óþolandi að sitja uppi með þvílíkt lið í Seðlabanka Íslands.

Ýmsar atvinnugreinar á Íslandi hafa náð dágóðum árangri í umhverfisvernd, og sjávarútvegurinn er þar enginn eftirbátur, enda er þar mikill metnaður á ferð, eins og lýsir sér í viðtali í "Sóknarfærum" í október 2015 við Svavar Svavarsson, deildarstjóra viðskiptaþróunar hjá HB Granda hf:

"Að mínu mati væri mjög æskilegt, ef stjórnvöld og sjávarútvegurinn tækju saman höndum um að setja sér í sameiningu það markmið, að íslenzkur sjávarútvegur verði í framtíðinni rekinn án þess að valda mengun.  Þannig væri yfirlýst stefna, að t.d. öll íslenzk fiskiskip verði innan ákveðins tíma knúin öðrum orkugjöfum en jarðefnaeldsneyti.  Þetta er að mínu mati raunhæft markmið, bæði með tilliti til vaxandi áhuga innan greinarinnar á umhverfismálum og ekki síður framþróunar í tæknibúnaði, sem orðið hefur og mun verða í náinni framtíð."

"Svavar segir, að með nýjum skipum, sem komin eru og væntanleg í fiskiskipaflotann hér á landi, leggi sjávarútvegurinn verulegt lóð á vogarskálar stjórnvalda til að ná markmiði um minni kolefnislosun.  "Þegar ákvörðun var tekin um kaup HB Granda á nýju skipunum fimm, ákváðum við að velja dieselvélar og þann bezta mengunarvarnabúnað, sem völ er á.  Þetta eru sparneytin skip, og umhverfismálin voru sannarlega einn mikilvægur þáttur, sem horft var til í aðdraganda ákvörðunar um smíði skipanna", segir Svavar."

Þessi fjárfestingarstefna er til fyrirmyndar, og ættu allir, stofnanir, fyrirtæki og einstaklingar, sem standa frammi fyrir ákvörðun um nýja eða nýjar fjárfestingar nú og framvegis, að miða við, að fjárfestingin svari kalli tímans um bætta eldsneytisnýtni og brotthvarf frá jarðefnaeldsneyti, þar sem tæknin leyfir slíkt nú þegar.

Frá 1990 hefur átt sér stað fækkun í fiskiskipaflota Íslendinga frá ári til árs.  Árið 1999 var 91 skuttogari skráður í fiskiskipaflota Íslendinga, og árið 2014 voru þeir 49 talsins samkvæmt Hagstofunni.  Á þessum 16 árum hefur þeim fækkað um 42 eða 46 %, sem er að jafnaði tæplega 3 % á ári.  Þetta er grundvöllurinn að frábærum árangri sjávarútvegsins við að minnka losun gróðurhúsalofttegunda út í andrúmsloftið. 

Árið 1990 nam losun sjávarútvegsins á CO2 789 kt, árið 2010 580 kt og árið 2012 480 kt.  Á þessu 22 ára bili hefur losunin minnkað um 309 kt eða 39 %, sem að jafnaði er 1,8 % á ári.  Á árinu 2015 má telja víst, að losunin sé komin niður fyrir 470 kt og hafi þannig minnkað um meira en 40 % m.v. árið 1990.  Sjávarútvegurinn hefur því nú þegar, einn allra greina á Íslandi, náð markmiði, sem almennt er stefnt á árið 2030. Ef fram heldur sem horfir, verður sjávarútvegurinn án kolefnislosunar árið 2050.