Sjávarútvegurinn ber af

Það virðist vera sama, hvar borið er niður í rekstri íslenzka sjávarútvegsins.  Hann ber af á öllum sviðum í samanburði við aðrar atvinnugreinar á Íslandi og í alþjóðlegum samanburði. 

Afkoma bolfiskútgerðar var mjög bágborin um 1980 og á fyrri hluta 9. áratugar 20. aldarinnar.  Afkastageta fiskiskipaflotans bar nytjastofnana ofurliði, svo að þunglega horfði um afrakstrargetu þeirra. Var þá sett á sóknarmark, sem leiddi til kostnaðarsams kapphlaups á milli útgerða og hvatti ekki til hagræðingar. Í sóknarmarkskerfi etja menn kappi hver við annan á þröngu sviði í kapphlaupi um að ná úthlutuðu magni eða sem mestu á tilteknum dagafjölda, en óbætt hjá garði liggja þá óhjákvæmilega öryggið, hagkvæmni veiðanna og markaðurinn sjálfur. 

Árið 1984 var þess vegna söðlað um eftir víðtækt samráð sjávarútvegsráðherra við hagsmunaaðila í greininni og heildaraflamarki hverrar tegundar skipt upp í veiðihlutdeildir á skip samkvæmt þriggja ára veiðireynslu.  Veiðihlutdeildin myndar nýtingarrétt, sem er ein tegund veðhæfs eignarréttar, sem eigendunum var árið 1990 veittur framsalsréttur á af Alþingi.  Allt gjörbreytti þetta afstöðu útgerðarmanna og sjómanna til veiðanna, sem nú eru sjálfbærar með langtímahagsmuni útgerða að leiðarljósi og markaðsdrifin, og hafa verðmætin vaxið ár frá ári, jafnvel þótt magnið hafi tekið dýfur. Hagsmunir almennings eru þeir að hámarka afrakstur veiðanna til langs tíma, og þannig fara saman hagsmunir útgerðar og almennings.  

Útgerðir hafa orðið að taka á sig skertar veiðiheimildir, en þá hefur verðmæti hvers útflutts kg einfaldlega vaxið hraðar en ella.  Þetta vitnar um gæðastjórnun á háu stigi og mikinn markaðssveigjanleika. 

Áætlað er, að verðmæti útfluttra sjávarafurða verði miaISK 290 árið 2015 og verði þannig 15 % meiri en árið 2014.  Í ljósi makrílstríðs og fleiri hremminga með flökkustofna er þetta sérlega vel af sér vikið. 

Framlegð, EBITDA, bolfiskútgerðar hefur vaxið úr 10 % af veltu árið 1980 í rúmlega 25 % nú, en t.d. í Noregi er hún aðeins 15 %.  Framlegð á starfsmann í greininni hefur vaxið með svipuðum hætti í báðum löndunum síðan 1990, en Ísland haldið forskoti sínu, sem er nú um kUSD 160 m.v. kUSD 130 í Noregi, sem gefur rúmlega 20 % mun.

Tæknilega stendur íslenzki sjávarútvegurinn framar sínum mikla samkeppnisaðila í Noregi, eins og sést á nýtingarhlutfalli fisks, sem er 57 % á Íslandi, en 41 % í Noregi, og á söluverðmæti fisks, sem er 2,3 EUR/kg á móti 1,7 EUR/kg.  Þarna munar 35 % og er til vitnis um virðiskeðjuna, sem íslenzki sjávarútvegurinn ástundar, þ.e. hann veiðir samkvæmt pöntun viðskiptavinar og afrekar að mæta með vöruna hjá viðskiptavininum ferskari (nýrri) en samkeppnisaðilar á meginlandinu. 

Aflahlutdeildarkerfið hefur umbylt sjávarútveginum.  Nú snýst hann ekki lengur um magn, heldur gæði og  hámörkun verðmætasköpunar.  Fiskifréttir hafa eftirfarandi eftir Daða Má Kristóferssyni, forseta Félagsvísindasviðs Háskóla Íslands þann 26. nóvember 2015:

"Slík virðiskeðja getur ekki orðið til, nema með einhvers konar eignarréttarstýringu á veiðunum, og að viðskipti með fisk séu sem frjálsust."

Það, sem þarna er sagt, er í samhljómi við niðurstöður virtra auðlindahagfræðinga, innlendra og alþjóðlegra, og þýðir, að verði farið að fúska með núverandi kerfi af forsjárhyggjusinnuðum þingmönnum síðar meir, þá mun arðsemi sjávarútvegs dragast saman, verðmætasköpun minnka og þjóðin, sem fer með forræði sjávarauðlindanna, óhjákvæmilega bera skarðan hlut frá borði, af því að það, sem til skiptanna er, mun þá minnka. 

Íslendingum ber að standa vörð um sjávarútveginn, því að hann ávaxtar lífríki sjávar, eins og bezt verður á kosið.  Það er sótt að honum úr ýmsum áttum, eins og athæfi Seðlabankans gegn Samherja eru til vitnis um, en bankinn gerði atlögu að fyrirtækinu með húsrannsókn og brottnámi skjala í gerræðislegri, flausturslegri og hatursfullri tilraun til að koma sök á fyrirtækið um brot á gjaldeyrislögum og til vara um skattsvik. 

Seðlabankastjóri og hyski hans hafði ekki erindi sem erfiði, þó að hann hafi valdið fyrirtækinu stórtjóni með fullkomlega óboðlegum og ófaglegum vinnubrögðum, sem eru hreinræktaður fíflagangur að hálfu bankans, sem hlýtur að hafa alvarlegar afleiðingar fyrir þá, sem ábyrgð bera á í bankanum.  Fyrir landsmenn er óþolandi að sitja uppi með þvílíkt lið í Seðlabanka Íslands.

Ýmsar atvinnugreinar á Íslandi hafa náð dágóðum árangri í umhverfisvernd, og sjávarútvegurinn er þar enginn eftirbátur, enda er þar mikill metnaður á ferð, eins og lýsir sér í viðtali í "Sóknarfærum" í október 2015 við Svavar Svavarsson, deildarstjóra viðskiptaþróunar hjá HB Granda hf:

"Að mínu mati væri mjög æskilegt, ef stjórnvöld og sjávarútvegurinn tækju saman höndum um að setja sér í sameiningu það markmið, að íslenzkur sjávarútvegur verði í framtíðinni rekinn án þess að valda mengun.  Þannig væri yfirlýst stefna, að t.d. öll íslenzk fiskiskip verði innan ákveðins tíma knúin öðrum orkugjöfum en jarðefnaeldsneyti.  Þetta er að mínu mati raunhæft markmið, bæði með tilliti til vaxandi áhuga innan greinarinnar á umhverfismálum og ekki síður framþróunar í tæknibúnaði, sem orðið hefur og mun verða í náinni framtíð."

"Svavar segir, að með nýjum skipum, sem komin eru og væntanleg í fiskiskipaflotann hér á landi, leggi sjávarútvegurinn verulegt lóð á vogarskálar stjórnvalda til að ná markmiði um minni kolefnislosun.  "Þegar ákvörðun var tekin um kaup HB Granda á nýju skipunum fimm, ákváðum við að velja dieselvélar og þann bezta mengunarvarnabúnað, sem völ er á.  Þetta eru sparneytin skip, og umhverfismálin voru sannarlega einn mikilvægur þáttur, sem horft var til í aðdraganda ákvörðunar um smíði skipanna", segir Svavar."

Þessi fjárfestingarstefna er til fyrirmyndar, og ættu allir, stofnanir, fyrirtæki og einstaklingar, sem standa frammi fyrir ákvörðun um nýja eða nýjar fjárfestingar nú og framvegis, að miða við, að fjárfestingin svari kalli tímans um bætta eldsneytisnýtni og brotthvarf frá jarðefnaeldsneyti, þar sem tæknin leyfir slíkt nú þegar.

Frá 1990 hefur átt sér stað fækkun í fiskiskipaflota Íslendinga frá ári til árs.  Árið 1999 var 91 skuttogari skráður í fiskiskipaflota Íslendinga, og árið 2014 voru þeir 49 talsins samkvæmt Hagstofunni.  Á þessum 16 árum hefur þeim fækkað um 42 eða 46 %, sem er að jafnaði tæplega 3 % á ári.  Þetta er grundvöllurinn að frábærum árangri sjávarútvegsins við að minnka losun gróðurhúsalofttegunda út í andrúmsloftið. 

Árið 1990 nam losun sjávarútvegsins á CO2 789 kt, árið 2010 580 kt og árið 2012 480 kt.  Á þessu 22 ára bili hefur losunin minnkað um 309 kt eða 39 %, sem að jafnaði er 1,8 % á ári.  Á árinu 2015 má telja víst, að losunin sé komin niður fyrir 470 kt og hafi þannig minnkað um meira en 40 % m.v. árið 1990.  Sjávarútvegurinn hefur því nú þegar, einn allra greina á Íslandi, náð markmiði, sem almennt er stefnt á árið 2030. Ef fram heldur sem horfir, verður sjávarútvegurinn án kolefnislosunar árið 2050.     

 

 

 

   

 

Athugasemdir

[Ásthildur Cesil Þórðardóttir, 30.12.2015 kl. 18:37]

Tek undir með þér að það væri gott mál að minnka mengun fiskiskipa.  En mér finnst ekki rétt að bera saman afkomu og nýtingu frá 1980.  Nú er miklu meiri tækni og skilningur á nýtingu auðlindarinnar.  Á þessum tíma fiskuðu skipin bara meðan þau fengu í netin og fiskurinn var illa nýttur.  Í dag er lögð áhersla á að fullnýta aflann.  Það er bara tímanna tákn og kallast framfarir.  

Eftir stendur að þetta fiskveiðikerfi okkar rænir landsmenn og sér í lagi landabyggðirnar stórum fjárhæðum, sem fara til sægreifanna, sem fitna eins og púkinn á fjósbitanum meðar fullt af fólki á ekki málundi matar.  

Ef auðlindinni væri skipt réttlátar væri nógur peningur fyrir alla.  Þetta með að það þurfi að vernda sægreifana er bara rugl.  Það gildir sama þar og annarsstaðar lögmálið um framboð og eftirspurn.  Það verða alltaf til menn sem vilja gera út þó þessir kóngar fari á hausinn.  Því fiskurinn syndir áfram á miðunum þó einhverjir leggi upp laupana.  Það þarf því ekki sérstaka vernd ríkisins yfir þessum mönnum. 

[Bjarni Jónsson, 30.12.2015 kl. 21:00]

Sæl, Ásthildur Cesil;

Til að átta sig á, hversu bágborinn rekstur sjávarútvegsins var í aðdraganda "kvótakerfisins", er nauðsynlegt að athuga aðstæður 1980 og í byrjun 9. áratugarins.

Við erum algerlega á öndverðum meiði um mat okkar á sjávarútvegi nútímans.  Þú telur hann ræna landsmenn og einkum sjávarbyggðir háaum fjárhæðum, en ég tel hann skapa landsmönnum og einkum dreifbýlinu við sjávarsíðuna háar fjárhæðir.  Fyrir því eru færð rök í vefgreininni.  Það kemur ekki af sjálfu sér að vera fremstur í heiminum á einhverju sviði.  Þannig hefur það ekki alltaf gengið til með sjávarútveginn á Íslandi, og það eru bein tengsl á milli frábærs rekstrarlegs árangurs útgerðarinnar og fiskveiðistjórnunarkerfisins. 

Hvaða réttlátari aðferð var fyrir hendi 1983, þegar takmarka varð veiðarnar í fiskverndunarskyni, en að nota þriggja ára veiðireynslu og deila veiðihlutdeildum á skipin ?  Síðan var frjálsa framsalið sett á góðu heilli 1990, og þá tók mjög að fækka útgerðum og skipum.  Hverjir héldu áfram ?  Væntanlega þeir, sem voru með mestan áhuga, getu og kunnáttu á útgerð. 

Ýmsir leggja illt eitt til útgerðanna, eins og þær hafi eitthvað á hlut þeirra gert.  Það kann að stafa af rangtúlkun á fiskveiðistjórnunarlögunum, þar sem stendur í þá áttina, að miðin séu þjóðareign.  Það þýðir ekki, að þú og ég og allir aðrir íslenzkir ríkisborgarar eigum fiskinn í sjónum.  Enginn á óveiddan fisk í sjó.  Miðin eru almenningur.  Lögin merkja, að ríkið fyrir hönd þjóðarinnar skuli fara með forræði yfir miðunum, eins og það gerir á grundvelli ráðgjafar Hafrannsóknarstofnunar, en þeir, sem ríkið hefur úthlutað veiðihlutdeildum, fara með nýtingarréttinn, sem er einn angi eignarréttar.  Þetta er grundvöllurinn að velgengni kerfisins.

[Ásthildur Cesil Þórðardóttir, 30.12.2015 kl. 23:49]

"Enginn á óveiddan fisk í sjó.  Miðin eru almenningur.  Lögin merkja, að ríkið fyrir hönd þjóðarinnar skuli fara með forræði yfir miðunum, eins og það gerir á grundvelli ráðgjafar Hafrannsóknarstofnunar, en þeir, sem ríkið hefur úthlutað veiðihlutdeildum, fara með nýtingarréttinn, sem er einn angi eignarréttar.  Þetta er grundvöllurinn að velgengni kerfisins."

Þaðer alveg hárrétt að enginn á óveiddan fisk í sjó.  Hann er sameign þjóðarinnar samkvæmt stjórnarskrá.  Samt sem áður hafa stjórnvöld fært örfáum einstaklingum algjöran forgangsrétt á að eignast kvótann og síðan framleigja hann öðrum á okurverði.  Þetta er lögbrot og á ekki að líðast, en leyfist vegna hliðhollra stjórnvalda, sem þessir greifar eiga stór ítök í.  M.a. með greiðslum í kosningasjóði viðkomandi.

Heilu byggðarlögin eru ofurseld einstaklingum sem geta fyrirvaralaust selt kvótann úr byggðalaginu fyrir morðfjár og byggðin stendur uppi með atvinnulaust fólk og óseljanlegar eignir.  

Hvar er jafnræðið þar?

Þjóðin sjálf verður af milljörðum sem fara í vasa útgerðarmanna í stað þess að byggja um sameiginlega neyslu þjóðarinnar vegna þessa. 

Ragnlætið öskrar á mann.  Og sjómönnum og smábátaútgerðum er haldið í helgreipum ótta við að missa vinnu og tækifæri.  

Þetta er nú hinn napri sannleikur.  

[Bjarni Jónsson, 31.12.2015 kl. 16:54]

"Samt sem áður hafa stjórnvöld fært örfáum einstaklingum algjöran forgangsrétt á að eignast kvótann og síðan framleigja hann öðrum á okurverði."

Hvað merkir þessi gatslitna klisja ?  Í henni hlýtur að felast gagnrýni á fyrstu úthlutun veiðihlutdeilda á skip, sem reist var á 3 ára veiðireynslu.  Þetta er almennt talin sársaukaminnsta aðferðin við innleiðingu veiðitakmarkana og sú leið, sem flestar þjóðir fara, sem taka upp "kvótakerfi" fiskveiða.  Engin önnur leið er sanngjarnari eða minna íþyngjandi fyrir fyrir þá, sem stunduðu veiðarnar áður.  Átti að hunza veiðireynsluna og bjóða upp kvótann ?  Það hefði nú ekki orðið hinum dreifðu sjávarbyggðum léttbærara.

Það er nú tiltölulega lítið um leigu á veiðihlutdeildum, en sá möguleiki eykur sveigjanleika kerfisins og opnar fyrir nýliðun.  Hver er munurinn á því að leigja húsnæðið sitt, t.d. við tímabundinn brottflutning, eða að leigja frá sér kvóta tímabundið, af því að handhafi kvótans er ekki í aðstöðu til að veiða þá tegund, svo að dæmi sé tekið ?  Bendi á, að næstum allar núverandi veiðihlutdeildir hafa verið keyptar á markaði.  Markaðurinn ræður verði bæði á kvótanum, bæði til "eignar" og leigu.  Hvaða lög í landinu er verið að brjóta með leigusamningum.  Þú málar skrattann á vegginn og leyfir kerfinu ekki að njóta sannmælis.

Hvaða vitleysa er þetta, "að þjóðin sjálf verði af milljörðum, sem fara í vasa útferðarmanna ... ."  Sá, sem hættir fé sínu í atvinnurekstur, á að njóta ávaxtanna, ef vel gengur, og hann tekur líka skellinn, þegar ver gengur.  Hvers vegna ættu einhverjir aðrir, sem hvergi koma nálægt rekstrinum, að njóta arðs af honum ?  Er það réttlætið þitt ?  "Allt þitt er mitt" var mottó sameignarsinna.  Hvernig gafst það ?  Fullkomið skipbrot. Ég vil benda þér á í lokin, að enginn atvinnurekstur kemst með tærnar, þar sem sjávarútvegur hefur hælana í greiðslum til hins opinbera.  Að útvegsmenn greiði óeðlilega lítið til samneyzlunnar, er þvættingur.  

[Emil Þór Emilsson, 3.1.2016 kl. 21:52]

Afhverju er þessu sem þú nefnir hér í #4 ekki haldið fram oftar og meira ?

Ég hef enginn tengsli við eða þekki neinn sem tengist fiskveiðum þannig að ég hef engra hagsmuna að gæta en ég er mjög svo sammála þessu. Ég sæi ekki fyrir mér að fólk vildi taka áhættu með að reka útgerð og leggja fjármagn í ef á næsta ári þá gæti ég verið án alls kvóta.

Ég held að núverandi kerfi sé betra, man einhver hvernig þetta var áður þegar útgerðirnar voru á hausnum og voru birgði þá bæjarfélögunum ? Er það skárra ?

[Emil Þór Emilsson, 3.1.2016 kl. 21:54]

Spurning frekar hvort að þurfi að endurskoða aðferðir Hafró við að meta stærð kvóta og veiðiráðgjöf

[Bjarni Jónsson, 4.1.2016 kl. 10:36]

Sæll, Emil Þór;

Ég segi sama, hef engra beinna hagsmuna að gæta í sjávarútvegi, en mikilla óbeinna, því að velgengni sjávarútvegsins myndar grundvöll að hagsæld almennings í landinu.  Ég vil þess vegna ekki neina vanhugsaða tilraunastarfsemi með sjávarútveginn, heldur þróa stjórnkerfi hans á núverandi grunni.  Það gilda engin önnur lögmál um rekstur fyrirtækja í sjávarútvegi en í öðrum greinum.  Eignarréttur og traust lagaleg umgjörð er forsenda góðs árangurs.  Um gjaldtöku hins opinbera verður að gæta jafnræðis við aðrar greinar, og svo er alls ekki nú.  Veiðigjöldin ættu ekki að nema hærri upphæð en 4 %-5 % af verði óslægðs fiskjar upp úr sjó, og andvirðið að ganga til stofnana, sem aðallega þjóna sjávarútveginum.  Hafrannsóknarstofnunin þarf meira fé til að efla sínar rannsóknir.  Hún er undir faglegu alþjóðlegu eftirliti, og það hefur ekki verið með góðum rökum sýnt fram á faglega meinbugi hjá henni, svo að ég viti til.

Með góðri kveðju /