Orkuvinnsla á tímamótum

Landsvirkjun var stofnuð með lögum frá Alþingi árið 1965.  Fyrirtækið var lengst af í eigu ríkis, Reykjavíkurborgar og Akureyrar, en hefur um hríð verið alfarið í eigu ríkisins.  Óhætt er að fullyrða, að þetta eignarfyrirkomulag samræmist engan veginn þeim orkumarkaði, sem komið var á laggirnar á Íslandi fljótlega upp úr aldamótunum 2000 til að fullnægja tilskipun Evrópusambandsins, ESB, um samkeppni á raforkumarkaði, sem skyldi reist á fjórskiptingu markaðarins, þ.e. vinnslu, flutningi, dreifingu og sölu. 

Landsvirkjun hefur sérstöðu á markaðinum sökum stærðar sinnar, en markaðshlutdeild hennar er um 70 %.  Gefur auga leið, að 100 % ríkiseign á fyrirtæki á lögbundnum samkeppnimarkaði er þversögn, sem ekki er unnt að umbera til frambúðar.  Nú er kominn tími til breytinga, og um þessar breytingar hefur orðið nokkur umræða á opinberum vettvangi að undanförnu. 

Sumpart kann það að stafa af skrýtnum ráðstöfunum núverandi stjórnar og ummælum forstjóra Landsvirkjunar, sem orka mjög tvímælis og afar ólíklegt er, að væru uppi á teninginum, ef Landsvirkjun væri rekin á viðskiptalegum grundvelli og væri skráð hlutafélag á markaði.  Til að auka arð þjóðarinnar, ekki einvörðungu ríkisins, af starfsemi Landsvirkjunar, er kominn tími til að láta af leikaraskap í kringum andvana fædd gæludýr og hefja tækni vatnsaflsvirkjana og viðskipti á ný til öndvegis við stjórnun Landsvirkjunar.

Hér má nefna furðutal um aflsæstreng á milli Íslands og Bretlands, eins og fullnægjandi sæstrengstækni sé handan við hornið, næg afgangsorka sé fyrir hendi í kerfinu, slík viðskipti jafngiltu áhættulítið gulli og grænum skógum og hindra mætti orkuverðshækkun hér innanlands þrátt fyrir slíka tengingu.  Allt er þetta tal til marks um tilveru í gerviveröld og með miklum endemum og hin mesta fjarstæða.  Hér skal fullyrða, að áhættugreining slíks verkefnis í einkafyrirtæki mundi óðara leiða til, að því yrði sópað út af borðinu sem svartagallsrausi, og sá, sem eyða mundi púðri í slíka vitleysu, yrði að koma með góða hugmynd til að fá bónus það árið.

Þá má nefna vindmylluævintýrið.  Meira að segja á meginlandi Evrópu, þar sem almenningur greiðir margfalt hærra orkuverð en hér, er raforka frá vindmyllum niðurgreidd, en það er gert í nafni umhverfisverndar.  Gefur auga leið, að engum slíkum röksemdum er hægt að tefla fram hér.  Hér munu vindmyllur aldrei draga úr losun neinna skaðlegra efna út í andrúmsloftið. Vitleysan ríður ekki við einteyming.  Þá er því haldið fram, að æskilegt sé að rannsaka nýtingartíma vindmylla á Íslandi.  Halló !  Var nauðsynlegt að eyða yfir 2 milljónum evra, MEUR 2, til þess ?  Smíða mátti hér innanlands turna og spaða og sírita snúningshraðann án þess að framleiða rafmagn og tengja vindmyllurnar við stofnkerfið með ærnum tilkostnaði.  Hjá engu einkafyrirtæki hefði mönnum dottið í hug svo barnaleg tilraun, sem hér átti sér stað.

Ásgeir Jónsson, doktor í hagfræði, ritar þarfa grein í Morgunblaðið föstudaginn 25. janúar 2013, "Um eignarhaldið á Landsvirkjun".  Þar segir í upphafi:

"Landsvirkjun er nú alfarið í eigu ríkisins, og jafnframt eru allar skuldir fyrirtækisins með ríkisábyrgð.  Þá er stjórn fyrirtækisins skipuð af stjórnmálaflokkum landsins.  Færa má sterk rök fyrir því, að þetta fyrirkomulag geti ekki staðið til langframa miðað við eðli og áhættu þess rekstrar, sem fyrirtækið stundar. .... Skráning Landsvirkjunar á hlutabréfamarkað og útboð á 30 % hlutafjár fyrirtækisins gæti skilað fimmföldum ávinningi að íhugun þess, sem hér ritar." 

Síðan rekur doktor Ásgeir 5 röksemdir fyrir hlutafjárútboði eða sölu hlutafjár, og vega þau hvert um sig þungt:

1. Landsvirkjun skuldar nú um 340 milljarða kr í erlendri mynt að mestu.  Full ríkisábyrgð er á þessum skuldbindingum, sem er íþyngjandi fyrir ríkið, sem þegar er í ábyrgð fyrir 950 milljarða kr skuld Íbúðalánasjóðs (skítaslóði ferils Jóhönnu Sigurðardóttur) og 400 milljarða lífeyrisskuldbindingum opinberra starfsmanna.  Alls nema þessar ábyrgðir heilli landsframleiðslu, sem verkar neikvætt á lánshæfismat ríkisins og ber þess vegna að aflétta, eins og kostur er.  Allar nýjar skuldsetningar Landsvirkjunar yrðu án ríkisábyrgðar.
2. Samkeppnistaðan á orkumarkaði mundi leita í sanngjarnari átt með þessum gjörningi.  Líklega mundu lánskjör Landsvirkjunar versna, og það leiðir til hækkunar raforkuverðs, en skattgreiðendur eiga ekki að greiða niður heildsöluverðið, hvorki beint né óbeint.  Í þessu sambandi er þó vert að hafa í huga, að raforkuverð til almennings er lægst á Íslandi, og það er einmitt fyrir tilstuðlan Landsvirkjunar með heildsölu sinni til stóriðjunnar, sem í krafti magns veldur lægri einingarkostnaði hjá Landsvirkjun en annars staðar þekkist.
3. Á móti kemur, að Landsvirkjun getur aflað hlutafjár á markaði og þar með dregið úr lánsfjárþörf sinni.  Líklega mun þess vegna hækkunarþörf Landsvirkjunar verða hverfandi.
4. Doktor Ásgeir leggur til, að ríkið verði áfram 70 % eignaraðili að Landsvirkjun, og þannig verði fylgt  norsku fordæmi frá "Statoil" olíufélaginu.  Um þetta er að segja, að ekki er um mjög gæfulegt fordæmi að ræða (frá Lilyhammer), en þetta mætti hugsa sér sem fyrsta áfanga til að fá markaðsvirði á fyrirtækið, sem hæglega getur numið yfir 400 milljörðum kr, ef vel tekst til með fyrsta áfangann.  Spyrja mætti þjóðina um það samfara öðrum kosningum, hvort hún vilji selja tiltekinn hlut í Landsvirkjun, og hvort hún sjálf með beinum hætti vilji eignast hlutabréf í Landsvirkjun, þannig að ríkishluturinn yrði minnkaður, jafnvel niður í 30 % í áföngum, eða hvort hún vilji halda ríkishlutinum 100 % eða 70 %.  Fé, sem ríkissjóði kann að áskotnast af þessum gjörningum, á strax að verja til lækkunar á skuldabyrði ríkissjóðs.  Andvirði 30 % hlutar er væntanlega yfir 100 milljarðar kr. 
5. Með skráningu Landsvirkjunar á markað og sölu á 30 % hlut mun draga úr áhrifum stjórnmálamanna á ákvarðanatöku stjórnar og stjórnenda fyrirtækisins.  Pytti, eins og að framan voru nefndir, munu menn þá síður detta ofan í, enda verður viðskiptalegt aðhald þá meira.  Þá verður ekki mynduð sérvitringsleg verðlagningarstefna án tengsla við raunveruleikann á markaði, bæði erlendis og innanlands, þannig að viðskiptavinir hrekjist á brott.  Framkoman við gamla og nýja viðskiptavini fyrirtækisins mun vafalítið batna við skráningu á markað, og er ekki vanþörf á.  Á síðustu árum hafa nýir viðskiptavinir verið fældir brott og gamlir eiga um sárt að binda. 

  Líklega er bezt að fara tvær leiðir að fyrsta áfanganum.  Efna til alþjóðlegs hlutafjárútboðs á 15 % hlutafjár.  Þannig myndast markaðsverð.  Síðan verði 15 % seld hæstbjóðanda.  Ekki er að efa, að lífeyrissjóðir á Íslandi og jafnvel víðar munu verða áhugasamir um kaup á hlut í þessu gríðarlega arðsama fyrirtæki.  Þar yrði um langtíma örugga fjárfestingu að ræða með nægum ávinningi til að fullnægja núverandi ávöxtunarkröfu lífeyrissjóðanna.

Að loknum þessum gerningi munu hjáróma raddir um undirverð á íslenzkri raforku hljóðna.  Landsvirkjun á mikil vatnsréttindi, óvirkjuð, og þarf að afla sér meiri.  Hún á alls ekki að fara út í áhættusamar fjárfestingar, þar sem áhættugreining leiðir í ljós, að tæknilegar lausnir til að leysa kröfur nútímans eru enn ekki fyrir hendi, og virkjun í blóra við vilja meirihluta heimamanna á ekki að koma til greina, en slíkt glapræði virðist einmitt vera í kortunum núna við Mývatn, aftur.

Vonandi verður uppbyggingu áliðnaðar haldið áfram á Íslandi, en áliðnaðurinn, sem fyrir er í landinu, má þá ekki sofna á verðinum, eins og nýleg dæmi benda þó til, að hann hafi gert.  E.t.v. var þar úthýsingu um að kenna.  Slíkt stórskaðar málstað áliðnaðarins.  Ef hann nýtir sér beztu fáanlegu tækni og hefur árvökulu starfsfólki á að skipa, getur hann lifað í góðri sátt og samlyndi við umhverfi sitt, eins og verksmiðjan í Straumsvík hefur sýnt, þó að (naumur) meirihluti Hafnfirðinga hafi í marz 2007 ekki viljað fá mikla aukningu starfseminnar í túnfót sinn.  Enginn fjárfestir mun hætta stórfé hér, nema hann verði boðinn velkominn af a.m.k. 2/3 íbúanna í grennd.

Í Straumsvík eru nánast engin framandi efni í gróðri í grennd eða í dýralífi úti fyrir ströndinni, sem rekja megi til starfsemi álversins.  Þannig getur stóriðjan með góðum vilja og nýtingu nútímatækni stundað sína starfsemi í góðri sátt við umhverfið.  Það er ekki vandasamt að tvöfalda núverandi álframleiðslu á Íslandi án þess að ganga of hart að auðlindum landsins.  

Landið er samkeppnihæft og álmarkaðurinn lofar góðu, þar sem búizt er við 4 % árlegri aukningu eftirspurnar áls næstu 20 árin.  Þetta jafngildir um 1,6 Mt/a (milljón áltonna á ári) eða um tvöfaldri álframleiðslu Íslands.  Undir tengli hér að neðan er grein höfundar og svissnesks rafmagnsverkfræðings, Max Wiestner, um ISAL í Straumsvík og nýlegar framkvæmdir þar til eflingar raforkuveitu verksmiðjunnar.  Greinin er í nýjasta hefti "International Alumunium Journal".       

        

    

        

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• alu_2013_scan.pdf