"Kapallinn gengur ekki upp"

Í tímaritinu Þjóðmálum, sumarhefti 2014, birtist greinin "Viðskiptatækifæri sæstrengs" með undirfyrirsögn, "Breytingar í orkumálum Evrópu", eftir Björgvin Skúla Sigurðsson, framkvæmdastjóra Markaðs- og viðskiptaþróunarsviðs Landsvirkjunar. 

Við þessa grein er margt að athuga, en yfirbragð greinarinnar ber með sér, hversu illa ígrundað og vanreifað rannsóknarverkefni Landsvirkjunar um aflsæstreng á milli Íslands og Skotlands er.  Verður þessum orðum staður fundinn á téðum vettvangi, en hér er rík ástæða til að bera niður í viðtal Stefáns Gunnars Sveinssonar við dr Baldur Elíasson í Morgunblaðinu þann 24. júní 2014 um þetta málefni.

Í alla staði er vert að gefa gaum að orðum dr Baldurs, því að þar fer óvilhallur sérfræðingur með mikla reynslu og víða yfirsýn.  Dr Baldur tjáir skoðun sína hispurslaust:

"Ég tel þetta vera glapræði".

Þetta er einmitt sama mat og höfundur þessa pistils hefur sett fram nokkrum sinnum á þessum vettvangi og í Þjóðmálum.  Höfundur reiknaði út á grundvelli kostnaðaráætlunar, USD 4,0 milljarðar, að fjárhagslegan rekstrargrundvöll skorti algerlega fyrir téðan sæstreng, enda næmi flutningskostnaður 140 USD/MWh m.v. fyrrgreindan stofnkostnað, afltöp og viðhaldskostnað. 

Ef orkuverð inn á strenginn hérlendis nemur 40 USD/MWh, þurfa að fást 180 USD/MWh fyrir orkuna Skotlandsmegin, en slíkt verð er ófáanlegt, nema fyrir skammtímatoppa, og engum heilvita manni dettur í hug að leggja í slíka fjárfestingu fyrir nýtingartíma, sem er e.t.v. 500 klst/a.

Um líklegan stofnkostnað hefur dr Baldur þetta að segja:

"Það hefur verið talað um fimm milljarða dollara í þessu samhengi.  Það er að mínu mati allt of lág tala."  Dr Baldri þykja USD 10 milljarðar sennilegri tala fyrir stofnkostnaðinn.  Höfundur þessa pistils er þessu sammála og hefur alltaf talið kostnaðartölur á vegum ráðgjafa Landsvirkjunar um sæstrenginn vera illa ígrundaðar og jafnvel birtar af takmarkaðri ábyrgð til að halda lífi í dauðvona hugmynd.  Með lágmarks kostnaðaráætlun höfundar er sæstrengurinn vonlaus viðskiptahugmynd, hvað þá með líklegasta kostnaðinum.  Það er einkennilegt, að Landsvirkjun skuli ekki skrínleggja þessa verkefnishugmynd, sem engu einkafyrirtæki dytti í hug að halda áfram með á grundvelli þeirra upplýsinga, sem aflað hefur verið.  Þessi leið er enginn valkostur fyrir Landsvirkjun til orkusölu.  Það sjá allir, sem virða fyrir sér kostnað og líklegt markaðsverð á Bretlandi, þ.á.m. núverandi og væntanlegir viðskiptavinir Landsvirkjunar.

Dr Baldur nefnir ekki, að hugmynd Landsvirkjunar er að flytja orku í báðar áttir eftir strengnum, og þar með þarf afriðil og áriðil við hvorn enda, sem eykur töp og kostnað.

"Þá segir Baldur, að það magn, sem kapallinn ætti að flytja, sé nánast hlægilega lítið.  "Talað er um, að kapallinn muni flytja 700 MW, en það er hér um bil það, sem fer í álverksmiðjuna á Reyðarfirði."  .... Þegar haft sé í huga, að það þyrfti að virkja meira til að fá þessi 700 MW, segir Baldur, að þar af leiði, að skynsamlegra sé að vinna úr orkunni hér.  Þá bætist við, að það verð, sem fengist fyrir raforkuna erlendis, myndi líklega ekki duga fyrir útlögðum kostnaði við strenginn.  Raforkuverð erlendis sé mjög lágt, og aðrir orkugjafar séu að ryðja sér þar til rúms.  Baldur nefnir sem dæmi, að framleiðsla á jarðgasi, sem unnið er úr jörðu með leirsteinsbroti, muni líklega færast í vöxt á komandi árum." 

 

Þessu hefur pistilhöfundur einnig haldið fram sem rökum gegn því, að sala raforku um sæstreng geti orðið arðsöm, og í raun sé verkefnið gríðarlega áhættusamt, og þess vegna algerlega ástæðulaust að rannsaka það nánar með það í huga að leggja út í framkvæmd. 

Þess má geta, að Björgvin Skúli Sigurðsson/Landsvirkjun hefur haldið því fram, að viðskiptahugmyndin að baki strengnum sé, að Landsvirkjun taki þátt í reglunarmarkaði á Stóra-Bretlandi til að halda jafnvægi þar á milli framboðs og eftirspurnar.  Aflið, sem til ráðstöfunar er á Íslandi til slíkra nota er dropi í haf téðs reglunarmarkaðar og aðeins um 1/10 hluti af flutningsgetu væntanlegs sæstrengs.  Björgvin Skúli þarf að útskýra, hvort hugmyndin sé, að raforkunotendur á Íslandi taki þátt í þessum jöfnunarorkumarkaði á Bretlandi.  Það er hæpið, að þeir sjái sér í hag í slíkum aðgerðum, sem geta haft mjög truflandi áhrif á rekstur þeirra.  Orkuflutningar slíkrar jöfnunar-og reglunarorku yrðu væntanlega svo litlir, þ.e.a.s. nýtingartími sæstrengsins svo lágur við þessar aðstæður, að hann gæti ekki staðið undir kostnaði af sæstrengnum, þó að aflgeta strengsins yrði fullnýtt í stuttum lotum. 

Æskilegt væri, að Björgvin Skúli mundi gera grein fyrir, hversu mikið reglunarafl og hversu langan nýtingartíma á málraun strengsins hann áætlar að ná samningum um við Breta.  Þetta er annars konar brúk á sæstreng en Norðmenn stunda.  Þeir keyra gjarna niður toppálag á aflstöðvar á meginlandinu, en keppa þar við niðurgreidda vindorku og sólarorku.  Tækniþróun veldur lækkandi vinnslukostnaði þeirra þessarar endurnýjanlegu raforku, og þess vegna er óráðlegt fyrir Íslendinga, sem mundu búa við miklu hærri flutningskostnað en Norðmenn, að gera út á þann markað. 

Á milli toppálagstímabila, þegar orkuverð er í lágmarki, t.d. á nóttunni, flytja þeir orku til Noregs til að spara vatn í miðlunarlónum, enda eru engin framkvæmdaleyfi fyrir hendi þar fyrir nýjum miðlunarlónum eða stækkun eldri lóna. 

Á Íslandi er hins vegar enn fyrir hendi sá möguleiki að auka miðlunargetu lónanna, og það er reyndar brýnt, ef orkuskerðingar eiga ekki verða daglegt brauð hér yfir vetrartímann.  Allur flutningur á raforku til Íslands hlyti að hækka raforkuverðið innanlands umtalsvert, því að flutningskostnaðurinn einn og sér nemur margföldu jaðarkostnaðarverði frá nýjum virkjunum á Íslandi.   

Landsvirkjun taldi svo mikilvægt að svara gagnrýni dr Baldurs á sæstrengshugmyndir þar á bæ, að daginn eftir, 25. júní 2014, tjáði forstjóri hennar, Hörður Arnarson, sig í hefðbundnum véfréttastíl sínum um sæstrenginn, en síðan veitist hann að dr Baldri með því að segja "ummæli fyrrverandi starfsmanns ABB koma á óvart í ljósi þess, að fyrirtækið hafi unnið að skýrslu um sæstrenginn.  Í henni kemur fram, að verkefnið er tæknilega framkvæmanlegt.  Ósamræmi sé á milli þess, sem Baldur segi og þess, sem er í skýrslunni."

Með þessum orðum gerir Hörður því skóna, að dr Baldur sé úti á þekju.  Höfundur þessa pistils er þveröfugrar skoðunar um téð misræmi.  Dr Baldur leggur faglegt mat á málið og kemst að þeirri niðurstöðu, að verkefnið "aflsæstrengur á milli Íslands og Skotlands sé glapræði", en fyrirtæki, sem að samningu téðrar fýsileikaskýrslu komu, hafa hagsmuni af að halda "vitleysunni" áfram, því að hún gefur vel í aðra hönd úr vösum eigenda Landsvirkjunar.  Slík tilhneiging til ráðgjafar er vel þekkt, og þess vegna verður kaupandi tæknilegrar ráðgjafar jafnan að hafa yfir að ráða verkfræðilegri þekkingu, getu og vilja, til að stjórna vinnu af þessu tagi með gagnrýnu hugarfari, en ekki að taka við hvaða "bolaskít" sem er af auðmýkt. 

Að verkefnið sé orðið tæknilega framkvæmanlegt eru út af fyrir sig tíðindi, en þau hafa ekki mikla merkingu ein og sér.  Með verður að fylgja kostnaðaráætlun fjárfestingar og rekstrar ásamt áreiðanleikamati búnaðar í rekstri, t.d. á formi meðaltíma á milli bilana eða árlegs tiltækileika búnaðar fyrir rekstur, og er þá bæði átt við viðhalds- og bilunartíma.  Höfundur þessa pistils vill bera brigður á, að frumhönnun þessa verkefnis sé tilbúin til framhalds, sem nokkurt ábyrgt fyrirtæki mundi telja hæft til markaðssetningar.  Véfréttastíll í framsetningu efnis, sem fáir kunna skil á, getur hæglega leitt til rangtúlkunar og misskilnings.   

Eftirfarandi er síðan haft orðrétt eftir Herði í tilvitnuðu viðtali:

"Mikil þróun hefur verið í sæstrengjum undanfarin ár.  Bæði hafa verið lagðir sæstrengir, sem fara á tvöfalt það dýpi, sem við færum mögulega á, ef til þess kæmi.  Eins er búið að leggja strengi á landi, sem fara tvöfalda þá vegalengd."

Hér eru tvær fullyrðingar á ferð, sem geta hugsanlega verið réttar, en eiga nánast örugglega ekki við sambærilegan sæstreng og þann, sem hugmyndin er að leggja á milli Íslands og Skotlands.  Fyrri fullyrðingin felur í sér, að, sæstrengur hafi verið lagður á um 2,0 km dýpi.  Hvar var það, hvenær, og hvers konar strengur átti þar í hlut ?  Hvers vegna útskýrir forstjórinn téð stórtíðindi ekki nánar ?  Leynist fiskur undir steini ?

Seinni fullyrðingin krefst líka nánari útskýringa, því að hún gæti verið verulega villandi.  Var þetta e.t.v. riðstraumsstrengur á landi með mörgum útjöfnunarstöðvum á leiðinni ?  Ef þetta var jafnstraumsstrengur, um 2000 km langur, væri fróðlegt að fá upp gefnar kennistærðir hans, s.s. rekstrarspennu, málafl, leiðaraþversnið og töp við málafl og venjulega rekstrarspennu.  Það er óþolandi, að forstjóri Landsvirkjunar slái um sig með stórtíðindum án þess að gera nánari grein fyrir tilurð og tilvist þeirra. 

Enn heggur Hörður í sama knérunn og véfengir orð dr Baldurs:

"Raforkuverð í Bretlandi er mjög hátt.  Þeir semja nú um raforkuverð frá nýju kjarnorkuveri fyrir yfir 150 USD/MWh." 

Herði má benda á, að þetta raforkuverð dugar varla fyrir flutningskostnaði raforku um téðan sæstreng frá Íslandi til Skotlands.  M.v. kostnað fjárfestingar í sæstreng og endabúnaði hans, USD 4,0 milljarða, verður flutningskostnaður 140 USD/MWh, en dr Baldur Elíasson telur hins vegar kostnaðinn munu verða a.m.k. tvöfalt hærri, svo að samningur til 25 ára um 150 USD/MWh mundi leiða til stórtaps á strengnum, og orkuvinnslufyrirtæki á Íslandi fengi ekkert fyrir sinn snúð.  Orð dr Baldurs standa, því að téð verð fyrir orku er ekki markaðsverð á Bretlandi, heldur verð til kjarnorkuvers, þar sem reitt er fram fé úr ríkiskassanum brezka og bætt ofan á markaðasverð orkunnar, sem er undir 100 USD/MWh, til að hvetja til vinnslu raforku án myndunar gróðurhúsalofttegunda. 

Í BNA er raforkuverðið undir helmingi af ofangreindu verði eftir tilkomu jarðgass, sem unnið er með nýrri tækni, sundrunaraðferðinni (e. "fracking").  Það er ábyrgðarleysi af forstjóra Landsvirkjunar að reka sæstrengsverkefnið áfram á grundvelli stórfelldra og langvinnra niðurgreiðslna úr brezka ríkissjóðinum, og ótrúlegt, að sú skuli vera staðan hjá íslenzku ríkisfyrirtæki árið 2014.  Iðnaðar-og viðskiptaráðherra hefur gert sitt til að draga úr tjóninu af ranghugmyndum og barnaskap stjórnenda Landsvirkjunar, en stjórn fyrirtækis og eigandinn verða að bæta um betur.  

Er nema von, að dr Baldur Elíasson lýsi opinberlega þessum sæstrengshugmyndum sem "glapræði" ?

Er ekki tímabært að hætta að villa mönnum sýn um þróun íslenzka raforkukerfisins og hætta að eyða tíma og fjármunum í viðskiptahugmynd, sem aldrei getur orðið barn í brók ?