Afl- eða orkuskortur ?

Undarleg var fréttin á forsíðu Morgunblaðsins þann 12. janúar 2015 undir fyrirsögninni, "Raforkan er að verða uppseld". 

Þessi fullyrðing kom eins og skrattinn úr sauðarleggnum, af því að í fyrra var að fullu tekin í gagnið nýjasta virkjun Landsvirkjunar, Búðarhálsvirkjun með uppsett afl 95 MW og forgangsorkuvinnslugetu 585 GWh/a.  Virkjunin var reist í tengslum við nýjan langtíma orkusölusamning við álverið í Straumsvík um endurskoðaða fjárhagslega og tæknilega skilmála, sem m.a. fólu í sér viðbótar afl 75 MW.  Töku 20 MW var frestað um nokkur ár af tæknilegum og fjárhagslegum ástæðum, svo að 40 MW ættu að standa nú ónotuð af virkjuninni.  Hvernig í ósköpunum væri nú staðan í orkumálum landsins, ef álverið hefði nýtt sér rétt sinn um a.m.k. 75 MW ?  Eðlilegast er, að umframaflið og -orkan gangi til aukningar á almennri raforkunotkun í landinu, og mundi duga í nokkur ár.  Því virðist ekki vera að heilsa.

Það eru fleiri gáttaðir en höfundur þessa pistils.  Daginn eftir, 13. janúar 2015, birtist stutt og laggóð forystugrein í Morgunblaðinu, sem hét: "Orkan uppseld".

Eftir að hafa vitnað í fréttina með orðalaginu:"Nú styttist í, að raforkan í landinu verði uppseld", af því að "Hæg, en stöðug aukning hefur verið á orkunotkun í landinu, og hafa orkukaupendur fengið að finna fyrir minnkandi samkeppni af hendi seljenda."

Hér leikur sumt á tveimur tungum, en annað er grafalvarlegt fyrir heilbrigði raforkumarkaðarins, og verður hvort tveggja gert að umfjöllunarefni síðar í þessum pistli, en leiðarahöfundurinn heldur hins vegar áfram með hárrétta ábendingu í garð ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar og iðnaðarráðuneytisins:

"Landsvirkjun hefur beitt sér mjög fyrir því, að unnið verði að undirbúningi að lagningu rafstrengs til Bretlands, og ýmsir aðrir hafa sýnt því nokkurn áhuga.  Í því efni hefur áherzla verið lögð á, að næg umframorka sé í landinu og að ekki þurfi að fara út í stórfelldar virkjanir til að standa undir sæstrengnum."

 

Þetta er nákvæmlega sami skilningur og höfundur þessa pistils hefur lagt í málflutning Landsvirkjunar undanfarin misseri og véfengt með vísun í framleiðslugetu orkukerfisins og álagsins, sem er jafnara á Íslandi en annars staðar vegna mikillar hlutdeildar stóriðju, 77 % árið 2013, og nýting uppsetts afls er hér betri en víðast hvar. 

Landsvirkjun varpaði þá í tímaritinu Þjóðmálum fram nýrri hugmynd, sem var á þá leið að flytja brezka raforku um sæstrenginn til Íslands að næturþeli og draga á sama tíma niður í íslenzkum vatnsaflsvirkjunum að sama skapi og spara þannig vatn í miðlunarlónum á nóttunni, sem notað yrði daginn eftir til að framleiða raforku til sölu á brezkum reglunarmarkaði fyrir hátt verð að mati höfundar téðrar Þjóðmálagreinar.  

Höfundur þessa pistils hér sá hins vegar marga meinbugi á þessari hugmynd og fékk birta gagnrýni sína í hausthefti tímaritsins Þjóðmála 2014.  Núverandi málflutningur Landsvirkjunar um yfirvofandi orkuskort, þó að orðum aukinn sé, staðfestir, að fulltrúar hennar eru hættir að halda því fram, að í kerfinu leynist umframorka, sem sæstreng til útlanda þurfi til að afsetja.  Í tilefni þessa hringlanda segir í lok tilvitnaðrar forystugreinar Morgunblaðsins:

"Mikilvægt er í umræðu um mögulega raforkusölu um sæstreng, líkt og önnur mál af þeirri stærðargráðu, að forsendur séu réttar.  Nauðsynlegt er áður en lengra er haldið í þeirri umræðu og undirbúningi þess máls að gera grein fyrir því, hvað slíkur strengur myndi þýða í nýjum virkjanaframkvæmdum."

Framlag Landsvirkjunar til umræðunnar um hagkvæmni sæstrengs á milli Íslands og Skotlands hefur einkennzt af fullyrðingum um ónýtta orku í íslenzka vatnsorkukerfinu, sem ekki fá staðizt, enda hefur verið hörfað úr því vígi, og getgátum um gróða af slíkri samtengingu tveggja orkukerfa, sem eru algerlega út í hött vegna mikils flutningskostnaðar og lækkandi orkuverðs í Evrópu. 

Einkennilegur málflutningur fulltrúa ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar heldur áfram í téðri forsíðufrétt Morgunblaðsins þann 12. janúar 2015:

"Björgvin Skúli Sigurðsson, framkvæmdastjóri markaðs- og viðskiptaþróunar hjá Landsvirkjun, segir, að gagnaver og annar iðnaður um allt land hafi verið að bæta við og almenn umsvif, svo sem í ferðaþjónustu, kalli á aukna raforkunotkun."

Aukningin í fjölda ferðamanna til Íslands undanfarin 5 ár hefur e.t.v. aukið árlega raforkunotkun í landinu um 100 GWh, og gagnaverin nota e.t.v. um 50 GWh.  Aukning almennrar raforkunotkunar hefur verið hæg eða um 1,0 % á ári eða um 150 GWh alls undanfarin 5 ár. 

Landsvirkjun er með um 70 % heildarraforkuviðskipta í landinu.  Ef gert er ráð fyrir, að hún sé með 50 % viðskiptanna við almenningsveiturnar, nemur aukningin hjá henni vegna ofangreinds undanfarin 5 ár:

E=0,5x100+50+0,5x150 = 175 GWh á 5 ára skeiði. 

Á þessu tímabili hefur ein virkjun Landsvirkjunar, Búðarhálsvirkjun, tekið til starfa, og framleiðir hún 585 GWh/a. Af því tekur stóriðjan um 370 GWh/a.  Þá eru eftir "ónýttir" um 215 GWh/a. 

Þetta er mjög lítil orka eða aðeins rúmlega 1,0 % af heildarraforkuþörf landsins.  Það er þess vegna alveg ljóst, að það er algerlega ábyrgðarlaust af Landsvirkjun að selja raforku til kísilvera án þess að virkja sérstaklega.  Það gerir hún fyrir PCC við Húsavík með Þeistareykjavirkjun, en hún hefur enn ekki gert það fyrir önnur kísilver, t.d. United Silicon, í Helguvík.

Eftirfarandi í tilvitnaðri Morgunblaðsfrétt bendir til, að Landsvirkjun setji nú á Guð og gaddinn og minnki þar með framboð ótryggðrar orku í landinu með þeim afleiðingum, að hún stórhækkar í verði.  Raforkumarkaðurinn er fákeppnimarkaður, og ríkisfyrirtækinu Landsvirkjun ber skylda til að sjá til þess, að á hverjum tíma sé nægt framboð raforku, nema auðvitað í þurrkaárum, en slíku er alls ekki til að dreifa núna, því að staða miðlunarlónanna er góð: 

"Með samningum við kísilver hefur Landsvirkjun lokið við að selja þá orku, sem hún átti fyrirliggjandi.  Björgvín segir ekki hægt að fullyrða, hvenær virkjuð orka í landinu verði uppseld, en farið sé að styttast í það."

Hér er talað með loðnum hætti, sem forðast ber í opinberri umræðu.  Hvaða samningar eru þetta ?  Ekki er vitað um aðra samninga en við PCC og United Silicon.  Ef kísilfyrirtækin fjögur, sem sýnt hafa hug á fjárfestingum hérlendis, hafa hug á forgangsorkukaupum, er rétt að tala skýrt um það, að nauðsynlegt er að reisa nýjar virkjanir fyrir þessa nýju notendur, eins og verið er að gera með Þeistareykjavirkjun, ef ekki á að tefla hér á tæpasta vað með afhendingaröryggi raforkunnar, og hækka orkuverðið að þarflausu í krafti fákeppni til annarra notenda.   

Það er rétt að tala skýrum orðum um það, að nýir, meðalstórir notendur sunnan heiða, á borð við Silicor á Grundartanga, kalla á nýja virkjun.  Virkjanakostirnir þrír í Neðri-Þjórsá fengu í Rammaáætlun hæstu einkunn fyrir bæði lítil umhverfisáhrif og hagkvæmni. Umhverfisáhrif þessara kosta hafa verið metin, og verkhönnun þeirra er tilbúin.  Það vantar einvörðungu framkvæmdaleyfi sveitarfélags. 

Það er eðlilegast, að þessir verði næstu virkjanakostir Landsvirkjunar hér sunnan heiða.  Á Alþingi þekkja allmargir sinn vitjunartíma um þessar mundir, og eru þess vegna byrjaðir að vinda ofan af þeim fáheyrða gjörningi Svandísar Svavarsdóttur að færa þessar virkjanir úr nýtingarflokki á grundvelli eigin sérvizku og félaganna í VG og Saf, sem bauð henni að gera allt, sem hún gat og gat ekki, sbr Hæstaréttardóm yfir henni, til að þvælast fyrir öllum vatnsaflsvirkjunum í landinu fram í rauðan dauðann.