Raforkuverð

Blekbónda rak í rogastans, þegar hann barði augum forsíðu Morgunblaðsins þann 16. júní 2015.  Aðalfyrirsögnin þar var:

"Orkan hækkaði um 40 %", og í úrdrætti:

"Orkureikningur Ölgerðarinnar hefur hækkað mikið á árinu - Seljandi orkunnar bendir á 40 % hækkun hjá Landsvirkjun - Hækkar framleiðslukostnað á Íslandi".

Þekktar eru yfirlýsingar sumra forráðamanna Landsvirkjunar um, að raforkuverð á Íslandi ætti að hækka til jafns við hækkanir í Evrópu. Ef raforkuverð til almennings á að breytast árlega samkvæmt einhvers konar orkuverðsvísitölu í Evrópu, getur það fljótlega leitt til hærra verðs til almennings en sanngjarnt er miðað við orkuverð til stóriðju. Hlutfall orkuverðs til almennings og orkuverðs til stóriðju má ekki fara undir jaðarkostnaðarhlutfall orku í virkjun til þessara notenda, sem höfundur telur nema 47 %.  Annars er hætta á, að langtímasamningar við stóriðjufyrirtæki verði baggi á almenningi. 

Landsvirkjun verður að sýna meiri ábyrgðartilfinningu gagnvart viðskiptavinum sínum en að ógna þeim með því, að hún ætli að fylgja orkuverðsþróun í Evrópu.  Eina vísitalan, sem máli skiptir fyrir verðþróun Landsvirkjunar, en þróun meðalkostnaðar hennar, en hann var 2,90 kr/kWh árið 2014. Er þá tekið tillit til rekstrar- og viðhaldskostnaður, afskrifta og virðisrýrnunar og fjármagnsgjalda árið 2014 m.v. meðalgengi Landsvirkjunar á árinu, 131 kr/USD. Það er fróðlegt að bera meðalkostnaðinn saman við meðalverðið, sem var 4,3 kr/kWh án flutnings. Mismunurinn er 1,4 kr/kWh eða 48 %, svo að það er borð fyrir báru hjá stærsta orkufyrirtæki allra landsmanna, sem skýrir mikinn hagnað þess.

 Á þessu ári, 2015, hafa reyndar ekki orðið verðhækkanir á raforku í Evrópu, en Landsvirkjun hækkar samt suma taxta sína.  Raforkuverðið í Evrópu hefur farið lækkandi síðan árið 2013, en þessa ekki gætt í verðlagningunni hérlendis, enda þessi viðmiðun út í hött, ein og sér. T.d. á orkuverð hér á skammtímamarkaði, eðli máls samkvæmt, að ráðast aðallega af stöðu miðlunarlóna og af tiltæku afli.  

Orkuverð til stórnotenda ætti að ráðast af jaðarkostnaði raforku til þeirra, þegar samningar eru gerðir, þ.e. reiknuðum orkuvinnslukostnaði í næstu virkjun á eftir virkjun fyrir stórnotandann að viðbættum flutningskostnaði. Þegar kemur að endurskoðun samninga við iðjuverin á að nota endurskoðaðan jaðarkostnað til viðmiðunar, gjarna með lækkunar- og hækkunarstuðlum eftir viðurkenndri markaðsvísitölu afurðanna. Það er miklu flóknara mál að nota upplýsingar um orkuverð til annarra sambærilegra fyrirtækja erlendis, því að þá er jafnframt nauðsynlegt að hafa upplýsingar um kostnaðarmynztur og tekjumynztur þessara fyrirtækja og fyrirtækjanna á Íslandi, þ.e. þá þarf að meta alþjóðlega samkeppnisstöðu fyrirtækjanna á Íslandi. Ef menn gera það ekki, missir Ísland aðdráttarafl sitt sem paradís endurnýjanlegrar orku.

Meðalverð til stóriðju árið 2014 með flutningskostnaði var 25,9 USD/MWh, og má þá áætla meðalverð til stóriðju frá virkjun 24 USD/MWh.  Þá var meðalverð til almennings jafnvirði 68 USD/MWh (8,9 kr/kWh).  Hlutfall þessara verða er 0,35.  Það er allt of lágt m.v. áður nefnt hlutfall jaðarkostnaðar þessara notenda frá virkjun, 0,47.  Það má skýlaust halda því fram, að almennir viðskiptavinir Landsvirkjunar greiði nú meira en eðlilega hlutdeild sína af heildarkostnaði Landsvirkjunar. Við svo búið má ekki standa. 

Jaðarkostnaður Landsvirkjunar til stóriðju er 24,4 USD/MWh, og meðalverðið er rétt undir því, svo að það er ekki of lágt.  Það er þess vegna ljóst, að orkuverð Landsvirkjunar til almennings er of hátt.  Það má hæst vera Palm=24,4/0,47=52 USD/MWh=6,8 kr/kWh og þarf þess vegna að lækka um 2,1 kr/kWh.      

Rekstrar- og viðhaldskostnaður vatnsaflsvirkjana er að jafnaði sáralítill,  af því að virkjunareigandinn á vatnsréttindin, og er árlegur rekstarkostnaður virkjunar oft talinn nema 1 % af stofnkostnaði. Meginkostnaður Landsvirkjunar er þar af leiðandi fjármagnskostnaður.  Þegar skuldir fyrirtækisins lækka, eins og gerzt hefur nánast óslitið frá gangsetningu Kárahnjúkavirkjunar, eykst að sjálfsögðu hagnaður fyrirtækisins og þar með eigið fé þess og arðgreiðslugeta.  Hins vegar er fyrirtækið ekki hætt að fjárfesta, og hluta framlegðarinnar ber að nýta í fjárfestingar og draga þar með úr lántökum.  Tal um miklar arðgreiðslur á næstu árum er þess vegna ótímabært, nema menn sjái fram á stöðnun í nýtingu sjálfbærra orkulinda Íslendinga, eins og afturhaldsöfl berjast fyrir með kjafti og klóm, og yrði slíkt líklega einsdæmi í heiminum, enda samrýmist það engan veginn þörfinni fyrir aukna verðmætasköpun landsins í erlendum gjaldeyri.    

Uppi er í þjóðfélaginu grundvallar ágreiningur um, hvernig verja beri þessu aukna fjárhagslega svigrúmi Landsvirkjunar. Hefur komið fram hugmynd frá fjármála- og efnahagsráðherra um að stofna sveiflujöfnunarsjóð fyrir arðgreiðslur frá Landsvirkjun, og er sú hugmynd góðra gjalda verð, en sterka fjárhagsstöðu ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar má einnig nota til að styrkja samkeppnisstöðu íslenzka þjóðfélagsins út á við með raunverðlækkun á raforku til almenningsveitna og þar með til lífskjarabóta fyrir almenning.      

Verð á raforku er samsett úr nokkrum kostnaðarþáttum, sem háðir eru eðli notkunarinnar.  Það ber að gæta sanngirni í verðlagningu til ólíkra viðskiptavina, þannig að verð til þeirra endurspegli mismunandi kostnaðarmynztur við vinnslu, flutning og dreifingu fyrir þá.  Það er t.d. engin sanngirni fólgin í því að bera saman einingarverð til blekbónda og til álvers. Blekbóndi kaupir orkuna frá ON á 5,18 kr/kWh, og með flutningi og dreifingu nær verðið upp í  13,00 kr/kWh án skatta eða 99 USD/MWh. Hlutfallið á milli neðalorkuverðs Landsvirkjunar með flutningi og þessa verðs er 25,9/99=0,26. Það er ekki óeðlilegt, því að kostnaðargreining jaðarkostnaðar gefur til kynna, að þar sé hlutfallið 20 %.   

 Víkur nú sögunni að umræddri verðhækkun Landsvirkjunar með því að skoða nánar téða forsíðufrétt.

"Rafmagnsreikningur Ölgerðarinnar, eins stærsta matvörufyrirtækis landsins, hefur hækkað um 17 % á milli ára, eða tífalt meira en almennt verðlag í landinu.  Fyrirtækið kaupir raforkuna af Fallorku, og hefur Ölgerðin fengið þær upplýsingar frá seljanda, að heildsalinn, Landsvirkjun, hafi hækkað meðalverð í skammtímasamningum um 40 %.  Það hafi óveruleg áhrif, að önnur gjöld, t.d. fastagjald og magngjald OR, hafi hækkað í samræmi við verðbólgu á þriggja mánaða fresti. 

Andri Þór Guðmundsson, forstjóri Ölgerðarinnar, segir fyrirtækið kaupa mikla orku.  Það hafi búið við þessa miklu hækkun án þess að hækka vöruverð.  Óvíst sé, hversu lengi það standi undir jafnmikilli hækkun og raun ber vitni."

Hér eru mikil fyrn á ferð í ljósi þess, að Landsvirkjun hefur svigrúm núna til umtalsverðrar orkuverðslækkunar til almenningsveitna, eins og hér hefur verið sýnt fram á.  Landsvirkjun er þess vegna hér komin út á hálan ís og kyndir undir verðbólgu á tíma, þegar næg orka ætti að vera í kerfinu, og engin augljós ástæða til að hamla raforkunotkun í landinu með verðhækkunum. 

Það var enginn hörgull á miðlunargetu lónanna í vetur, og aflið frá nýjustu virkjuninni, Búðarhálsi, 95 MW, ætti alls ekki að vera upp urið enn þá, því að af tæknilegum ástæðum frestaði ISAL "töku" 25 MW af umsömdum 70 MW þaðan.  Í hvað fara þá 50 MW, sem Landsvirkjun ætti að hafa til reiðu núna frá Búðarhálsi ? Að vera með tilburði núna til að draga úr raforkunotkun landsmanna með miklum verðhækkunum á vissum töxtum skýtur algerlega skökku við fullyrðingar talsmanna hennar, nú síðast Óla Grétars Blöndal, framkvæmdastjóra Þróunarsviðs Landsvirkjunar, um að 2,0 TWh/a (=2000 GWh/a) séu til reiðu sem ónýtt orka í kerfinu fyrir sölu til Bretlands um sæstreng. Á ársgrundvelli eru þetta 228 MW. Jafnvel niðurdráttur í gufuforðabúri Hellisheiðarvirkjunar nemur aðeins afli, sem er 18 % af þessu.  Hér rekur sig hvað á annars horn. 

Landsvirkjun hlýtur að verða að draga þessar hækkanir til baka nú strax samkvæmt fyrirmælum eiganda síns, sem berst við verðbólgu á öllum vígstöðvum.  Álagið er í lágmarki að sumarlagi, svo að nægt á aflið að vera, og snjóþungt er á hálendinu, sunnanverðu, svo að ekkert orkuleysi er fyrirsjáanlegt í vatnsorkukerfinu. Landsvirkjun ætti nú að kappkosta að selja sem mest af ótryggðri orku á lágu verði og sýna innanlandsmarkaðinum umhyggju í stað þess að eyða miklu púðri í gæluverkefni, sem skortir markaðslegar forsendur. 

Lítum nú á, hvað Bryndís Skúladóttir, hjá Samtökum iðnaðarins, hefur um hækkunarmálið að segja í Morgunblaðinu 16. júní 2015:

"Þetta snýst um fyrirtæki, sem eru í framleiðslu, en eru ekki stóriðja.  Raforkukostnaður er stór hluti af rekstrarkostnaði hjá þessum fyrirtækjum, þó að hvert og eitt sé ekki endilega stór viðskiptavinur hjá orkusölum.  Mörg eru í samkeppni við innflutning.  Sem dæmi eru þetta matvælaframleiðendur, prentfyrirtæki, plastframleiðsla, málmiðnaður og framleiðsla á vörum fyrir byggingariðnað, sjávarútvegur og matvælaiðnaður.  Við sjáum ekki haldbærar skýringar á mikilli hækkun á stuttum tíma nú um stundir."

Þess var getið, að rafmagnsreikningur Ölgerðarinnar hefði hækkað um 17 % á einu ári.  Að einhverju leyti kann það að stafa af auknu álagi, þar sem framleiðslan gengur vel, en jafnljóst er, að Landsvirkjun hagar sér nú eins og "fíll í postulínsbúð", þar sem hún er í ráðandi stöðu á markaði.  Fyrirtækin, sem nota orku hennar, eiga nú mjög í vök að verjast, þar sem greiðsluþol margra þeirra er þanið til hins ýtrasta eftir kjarasamninga, sem SA hefur gert yfir höfuðið á þeim.  Þjóðhagslega er réttast núna að nota fjárhagslegt svigrúm Landsvirkjunar til að vinna gegn verðbólgu, sem er hinn versti vágestur í boði verkalýðsfélaganna, og draga í land með allar hækkanir 2015 og lækka meðalverð frá 2014 um þá tölu, sem jafnar hlut almennings miðað við langtímasamninga um raforkusölu.

Útskýringar Landsvirkjunar til blaðamanns Morgunblaðsins, Baldurs Arnarsonar, eru ekki beysnar:

"... að aðrir framleiðendur raforku hefðu dregið úr framleiðslu, m.a. vegna viðhalds á virkjunum.  Það hefði haft áhrif á skammtímamarkað, samkvæmt lögmáli framboðs og eftirspurnar."

Þessi rök halda ekki vatni, af því að næg umframorka og -afl eiga að vera í kerfinu frá nýjustu virkjuninni.  Þar að auki ber Landsvirkjun engin skylda samkvæmt raforkulögum til að halda uppi framboði á raforku, ef einhverjir aðrir framleiðendur falla úr skaptinu.  Þá verða hinir sömu að kaupa raforku á markaðinum til að vega upp það, sem fallið hefur út, eða viðskiptavinir þeirra draga úr álaginu að sama skapi, enda eru ákvæði í stóriðjusamningunum um, að 10 % samningsbundinnar orku til álveranna og allt að 50 % til Járnblendisins sé afgangsorka, sem megi skerða með ákveðnum skilyrðum. 

Orkusamningar Landsvirkjunar við álverin kveða sem sagt á um 10 % svigrúm í þessum efnum, þ.e. 10 % umsaminnar orku er afgangsorka með skerðingarheimildum. Orkuverð til álveranna er þess vegna vegið meðalverð 90 % forgangsorku og 10 % afgangsorku. 

Það er fjarstæðukennt að halda því fram, að vegna 40 MW brottfalls hjá ON hafi Landsvirkjun einhvern rétt til að hækka verð til sinna viðskiptavina um 17 %, eins og árshækkunin er til Ölgerðarinnar, og um 4 % að jafnaði 2015, eins og Landsvirkjun spáir sjálf nú. Hér er vegið í sama knérunn, og virðast fákeppni og stærðaryfirburðir á markaði ráðandi um misnotkun á aðstöðu.

Andstæðingar orkusölu til stóriðju innanlands hafa margir fallið í þá gryfju að bera saman einingarverð orku til stóriðju og almennings. Þetta eru ósambærilegar stærðir, enda getur þetta verðhlutfall farið allt niður að 20 % án þess, að óeðlilegt geti talizt.  Þetta stafar af gríðarlegum dreifingarkostnaði frá háspenntum afhendingarstað Landsnets og að inntakstöflu notandans.  Hjá blekbónda nemur dreifingarverðið 49 % af heildarverðinu 13,0 kr/kWh. Hér hafa hins vegar sambærileg verð og sambærilegur kostnaður verið tekin til athugunar, og er niðurstaðan sú, að meðalverð Landsvirkjunar til stóriðju sé eðlilegt, en meðalverð hennar til almenningsveitna sé of hátt.    

 

Jaðarkostnaðurinn var fundinn með því að reikna vinnslukostnað í nýrri 150 MW fallvatnsvirkjun, sem hefur einvörðungu almenningsveitur sem viðskiptavini, og hins vegar vinnslukostnað í sömu virkjun, sem einvörðungu framleiðir fyrir álver. 

Til nokkurra fleiri atriða þarf einnig að taka tillit, þegar bera á saman orkuverð til ólíks álags, s.s. ólíks aflstuðuls, mismunandi flutningskostnaðar á MWh og dreifingarkostnaðar, sem álfyrirtækið ber allan kostnað af innan síns athafnasvæðis, en er tæplega helmingur af orkuverðinu til almennings án skatta. 

Forsendur jaðarkostnaðarútreikninganna eru eftirtaldar:

• Reiknað er með stofnkostnaði 150 MW virkjunar MUSD 350 og árlegum rekstrarkostnaði MUSD 3  að jafnaði yfir afskriftartímann, 40 ár.  Þessar lykilstærðir fyrir vinnslukostnað raforkunnar eru óháðar eðli álagsins.
• Uppsett afl í virkjun verður að anna toppálaginu, sem hún á að þjóna.  Álag almenningsveitna er sveiflukennt og háð tíma sólarhrings, viku og árs.  Álag álvers er mjög jafnt allan sólarhringinn allt árið um kring. Þar af leiðandi næst betri nýting á uppsetta aflgetu vél- og rafbúnaðar í virkjun, þ.e. meiri orkuvinnsla næst, en kostnaðarfjárhæð virkjunarinnar er háð uppsettri aflgetu, en orkuvinnslunni aðeins að mjög litlu leyti.
• Reiknað er með nýtingartíma toppálags almenningsveitna 5000 klst/ár og álvera 8000 klst/ár.  Nýtingartími topps, MW, merkir þá tímalengd á hverju ári, sem virkjun væri í gangi á fullum afköstum til að framleiða alla orkuna, MWh, sem notandinn þarf á að halda á einu ári. Nýtingartími álvers er um 60 % lengri en almenningsveitna. Hár nýtingartími vatnsaflsvirkjunar skiptir sköpum um arðsemi hennar, því að tekjur hennar verða í réttu hlutfalli við nýtingartímann og framleidda orku.  Vatnsaflsvirkjun og álver spila af þessum orsökum mjög vel saman og betur en t.d. jarðgufuvirkjun og álver, því að rekstrarkostnaður jarðgufuvirkjunar á hverja MWh er hærri en vatnsaflsvirkjunar og fer vaxandi á endingartímanum, ef gufuforðinn gefur eftir og aflgetan minnkar, eins og reyndin er í stærstu jarðgufuvirkjun landsins, Hellisheiðarvirkjun.  
• Höfuðmáli skiptir fyrir afkomu vatnsaflsvirkjunar, að öðru jöfnu, að framleiða sem mesta raforku á afskriftatíma sínum.  Þess vegna er mikilvægt fyrir árlegan meðalvinnslukostnað hennar á afskriftatímanum, að full nýting fjárfestingarinnar geti orðið á fyrsta ári starfrækslu hennar. Þannig háttar til, ef orkunotandi virkjunarinnar er álver, en séu notendurnir almenningsveitur, mundu þær ekki fullnýta þessa 150 MW virkjun á skemmri tíma en 10 árum.
• Vegna skemmri nýtingartíma árstopps og hægt stígandi orkunotkunar almenningsveitna verður meðalorkusala frá þessari 150 MW virkjun aðeins um 660 GWh/ár til almenningsveitna á afskriftatímanum, en aftur á móti 1200 GWh/ár, ef notandinn er álver.  Hlutfallið er 55 % og er meginástæða þess, að orkuverð til almenningsveitna verður að vera umtalsvert hærra en til álvers til að tekjur virkjunarinnar verði hinar sömu og frá álverinu. 
• Að afloknum orkusölusamningi virkjunareiganda við álverseigandann getur virkjunareigandinn gengið á fund lánastofnunar og hampað samningi til u.þ.b. 25 ára, þar sem álverið er skuldbundið til að kaupa ákveðið lágmarksmagn orku á hverju ári út samningstímabilið, t.d. 85 % af samningsbundinni orku, hvort sem það hefur þörf fyrir hana eða ekki, og er hér um að ræða forgangskröfu í þrotabú, ef eigandi álversins verður gjaldþrota á samningstímabilinu.  Þetta er ígildi afkomutryggingar fyrir virkjunina lungann úr afskriftatíma hennar. Ekkert slíkt er í boði frá almenningsveitum.  Þær geta valið um orkubirgja fyrirvaralítið á samkeppnismarkaði, og orkuþörf þeirra helzt í hendur við hagvöxtinn í landinu og getur þess vegna dregizt saman frá ári til árs, eins og dæmin sanna eftir fall fjármálakerfisins haustið 2008. Þá getur orðið offramboð orku og þar af leiðandi verðlækkun á markaði dregið úr tekjum virkjunar á afskriftatímanum. Af þessum sökum fær virkjunareigandinn að öðru jöfnu betri kjör á formi lægri vaxta á sínum lántökum til virkjunarinnar, ef hann ætlar að virkja fyrir álver, og er hér reiknað með 1,0 % vaxtamun í núvirðisreikningunum, og að þessum vaxtamun meðreiknuðum verður kostnaðarhlutfallið 50 %,sjá 1. lið að neðan: 

1. Þegar ofangreint er tekið saman, fæst nauðsynlegt orkuverð til álvers við stöðvarvegg 150 MW virkjunarinnar í þessu dæmi: Pálv = 24,4 USD/MWh, og að sama skapi nauðsynlegt orkuverð til almenningsveitna: Palm = 49,1 USD/MWh.  Hlutfall þessara tveggja kostnaðarverða er 50 %.
2. Það eru hins vegar fleiri atriði ólík hjá þessum tvenns konar orkunotendum, sem hafa áhrif á samanburð vinnslukostnaðar fyrir þá, og má þar nefna aflstuðulinn, cosfí.  Virkjunin framleiðir tvenns konar orku, raunorku, MWh, og launorku, MVArh, en getur aðeins selt raunorkuna, þó að launorkan sé nauðsynleg til að flytja orkuna til notandans.  Ef aflstuðullinn er hár, 0,98, eins og hjá álverum samkvæmt nýjum samningum við Landsnet, getur virkjunin framleitt 150 MW raunafl með rafbúnaði fyrir aðeins 153 MVA sýndarafl, en sé aflstuðullinn aðeins 0,85, eins og hjá almenningsveitum, þarf sýndaraflið 176 MVA. Stærðarmunurinn er 15 %, og rafbúnaðurinn verður þá 15 % dýrari, sem þýðir u.þ.b. 5 % sparnað í virkjunarkostnað fyrir álver.  Þar með lækkar kostnaðarhlutfallið úr 50 % í 47 %.
3. Flutningskerfið frá virkjun til kaupanda heildsöluorku þarf líka að hanna miðað við hámarksálag.  Nýting flutningskerfisins og þar með fjárfestingarinnar verður sömuleiðis lakari við orkuflutning til almenningsveitu en álvers, og það þarf að flytja meira sýndarafl til almenningsveitna en álvers. Hlutfall jaðarkostnaðarverðanna er eftir sem áður 47 %. 
4. Þegar borið er saman raforkuverð til almennings og álvers, eins og því miður er oft gert með flausturslegum hætti á hundavaði, eins og um sambærilegar stærðir væri að ræða, verður að taka tillit til dreifingarkostnaðar almenningsveitu til heimilis eða fyrirtækis.  Hann getur numið 124 % af orkuverði frá virkjun, en álverið, aftur á móti, á og rekur sína eigin dreifiveitu og ber þess vegna allan kostnað sjálft af dreifingu orkunnar frá stöðvarvegg sínum.  Öll álverin á Íslandi kaupa raforkuna á hæstu rekstrarspennu Landsnets við stöðvarvegg sinnar aðveitustöðvar, þar sem þau eiga allan rafbúnað sjálf, nema sölumælana og fjarskiptibúnað fyrir fjarmælingu og fjarstýringar.  Með því að taka tillit til kostnaðar við dreifinguna, lækkar endanlegt kostnaðarhlutfall úr 47 % í 20 %.      

 

Eins og áður greinir frá, er áhugaverðast og eðlilegast, þegar bera á saman orkuverð til iðjuvera með langtímasamning og önnur orkuverð, að taka einvörðungu orkuverðshlutann frá virkjun til skoðunar. Samkvæmt Ársskýrslu Landsvirkjunar 2014 var meðalverð til stóriðju með flutningi þá 25,9 USD/MWh, og höfundur áætlar þá meðalverðið frá virkjun 24,0 USD/MWh.  Samkvæmt sama skjali var meðalverð Landsvirkjunar í heildsölu 2014 án flutningsgjalds 4,3 kr/kWh eða 32,8 USD/MWh. Út frá hlutföllunum 20 % orku Landsvirkjunar til almenningsveitna og 80 % samkvæmt langtímasamningum, er hægt að reikna meðalverð til almenningsveitna 68 USD/MWh eða 8,9 kr/kWh. Hlutfallið 24/68=0,35 er mjög lágt m.v. hlutfall jaðarkostnaðar við orkuvinnslu fyrir notendur með svipuð álagseinkenni og hér um ræðir.  Samt er meðalverð til stóriðjunnar eðlilegt m.v. líklegan vinnslukostnað til hennar í næstu virkjun. 

Allt þetta leiðir til þeirrar niðurstöðu, að orkuverð Landsvirkjunar frá virkjun til almennings, heimila og fyrirtækja, sé orðið ósanngjarnt og óeðlilega hátt í samanburði við stóriðjuna.  Svo virðist sem fyrirtækið hafi nú einsett sér að blóðmjólka almenning, þ.e. fyrirtæki án langtímasamninga og heimilin í landinu. Fyrir þessu eru engin haldbær viðskiptaleg rök.  Samkeppni á markaðinum er ekki nægilega virk, enda markaðsstaða keppinautanna ójöfn.  Því ríkari ástæða er fyrir risann á markaðinum að sýna ábyrgðartilfinningu gagnvart neytendum. 

Varðandi orkuafhendingu til álvera ber að hafa eitt í huga, sem ekki hefur verið tekið tillit til hér, en það er samningsbundin heimild Landsvirkjunar til að skerða 10 % aflsins og 5 % orkunnar á ársgrundvelli.  Þessi sveigjanleiki er skrifaður inn í samningana til að hlífa almenningi við afl- og orkuskerðingum í bilunartilvikum og í þurrkaárum.  Landsvirkjun er þess vegna aðeins skuldbundin til að afhenda álverunum 95 % umsaminnar orku sem forgangsorku á ári, en litið er á alla orku til almenningsveitna sem forgangsorku, nema samið sé um annað, t.d.  um ótryggða orka til garðyrkjubænda og til mjölverksmiðja. Fyrir vikið getur Landsvirkjun sparað sér varaafl í kerfinu, sem nemur um 150 MW, og sleppur með minni miðlunargetu en ella. Kostnaður af þurrkaárum og bilunum hefur þannig lent á iðjuverunum, sem hafa orðið að draga úr framleiðslu sinni fyrir vikið.  Þetta hefur reyndar lent í tiltölulega mestum mæli á Járnblendiverksmiðjunni á Grundartanga, enda hlutfall afgangsorku þar af heildarorkusamningi verksmiðjunnar miklu hærra en hjá álverunum, eða allt að 50 %, en álverin hafa vissulega orðið fyrir barðinu á afl- og orkuskerðingum líka.  Fróðlegt væri að fræðast um það, hvernig þeir, sem telja meðalorkuverð til iðjuveranna allt of lágt, hafa metið þetta atriði, því að slíkan sveigjanleika má hiklaust meta til sparnaðar á fjármagnskostnaði og greitt verð álveranna fyrir forgangsorku verður í raun hærra en meðalverðið, sem Landsvirkjun gefur upp, af því að kostnaður við að að framleiða afgangsorku er miklu minni en við að framleiða forgangsorku í vatnsorkukerfi. Þessi sveigjanleiki er ekki fyrir hendi alls staðar erlendis, enda veikir óáreiðanleiki orkuafhendingar samkeppnistöðu iðjuvera á markaði.   

  Ef Landsvirkjun berðist í bökkum og rekstur hennar væri í járnum, væri þessi afstaða hennar nú skiljanleg.  Svo er hins vegar alls ekki, og má augljóslega þakka það hagstæðum viðskiptum hennar við álverin og stóriðjuna almennt, því að um 80 % orkuvinnslu Landsvirkjunar er fyrir iðjuver með langtímasamninga.  Þar af leiðandi eru hækkanir hennar nú á orkuverði í heildsölu til sölufyrirtækjanna óverjanlegar, ekki sízt með stöðu hagkerfisins í huga, nema hún ætli að gera vindmyllurnar bókhaldslega hagkvæmar, en þá þarf hún 90 USD/MWh, en fær tæplega 70 USD/MWh við stöðvarvegg fyrir orku til almennings.  Það er um 2.8 sinnum hærra hærra en fyrir orku til stóriðju að meðaltali frá Landsvirkjun, sem verður að kalla okur.  

Almenningur og fyrirtækin í landinu, sem ekki eru með langtímasamning um raforkukaup, eiga þó auðvitað alls ekki að greiða hærra raforkuverð vegna vindmyllugarða, en hver á þá að bera þær óþörfu byrðar ?  Er ekki rétt að spyrja Alþingi að því áður en anað er lengra út á þá braut ? 

Síbylja um, að nauðsyn beri til mikillar hækkunar á raforkuverði til álvera stenzt ekki út frá kostnaðargreiningu raforkukerfisins, enda er oftast vitnað í raforkuverð til álvera erlendis til að rökstyðja hækkun hér.  Þessi samanburður einn og sér við útlönd er ofeinföldun á því viðfangsefni að finna sanngjarnt verð, því að samkeppnisstaða ólíkra svæða á jörðunni er mjög misjöfn.  Þetta viðfangsefni snýst um að finna raforkuverð, sem skilar Landsvirkjun hagnaði, er ekki byrði á almenningi og skilar álverunum framlegð, sem er nokkurn veginn miðgildi framlegðar álvera á stöðum, sem Ísland er aðallega að keppa við um fjárfestingar á þessu sviði. Án slíkrar greiningar ættu menn ekki að setja á langar orðræður um lágt orkuverð til álvera á Íslandi, enda er hún svo yfirborðsleg, að óboðlegt er.  

Það þarf ekki að tíunda það, að staðsetning álvera á Íslandi þýðir í mörgum tilvikum aukið óhagræði og kostnaðarauka fyrir fjárfestinn, álverseigandann, sem þá verður að fá slíkt bætt upp með einum eða öðrum hætti.  Á Íslandi fær hann tiltölulega umhverfisvæna  raforku og þarf ekki að óttast koltvíildisskatt á hana, en hún gæti þurft að vera á lægra verði, svo að Ísland verði hlutskarpara í samkeppninni um fjárfestinguna, þegar allir kostnaðarþættir hafa verið vegnir og metnir. 

Að lokum skal minnast á eitt atriði, sem frá upphafi iðnvæðingar á Íslandi  á seinni hluta 20. aldar hefur verið Akkilesarhæll landsins, en það er veikt raforkukerfi.  Hér er átt við gæði raforkunnar, þar sem bæði er tekið tillit til afhendingaröryggis, tíðninnar og spennustöðugleika.  Fyrir aldamótin 2000 voru truflanir á orkuafhendingu til fyrsta álversins, álversins í Straumsvík, mun tíðari og langdregnari en önnur álver í hinum vestræna heimi þurftu að búa við, og lá stundum við allsherjar framleiðslustöðvun.  Enn er stofnkerfið of veikt til að geta séð fyrir jafnstöðugri spennu og tíðni og álver búa yfirleitt við erlendis.  Við staka truflun, t.d. rof á stórum kerskála, leikur stofnkerfið "á reiðiskjálfi", jarðgufuvirkjanir hrökkva upp af standinum klukkustundum saman, Byggðalínan rofnar, og tíðni og spenna rjúka upp úr öllu valdi, svo að skaðað getur rafbúnað.  Hér er verk að vinna og ein röksemdin af mörgum fyrir nauðsyn rækilegrar styrkingar stofnlínukerfisins, sem nú er komin á eindaga.   

 

 

 

       

 

 

 

 

 

 

 

 

Athugasemdir

[Jónas Gunnlaugsson, 27.6.2015 kl. 23:59]

Raforkuverð

Hér er Bjarni Jónsson með umfangsmikla úttekt á orkumálunum.

Gott væri að við gætum komið skilaboðum greinana okkar í stutta umsögn,  sem, sem flestir næðu að lesa og yrði þá hluti af hugmyndaheimi landsmanna.

000

Einhvern tíman heyrði ég að stjórnarkona í Landsvirkjun sagði í sjónvarpinu, að sitt helsta hlutverk væri að auka arðsemi eigenda Landsvirkjunar.

000

Að sjálfsögðu fékk þessi stjórnarformaður,? þessi fyrirmæli frá þeim stjórnvöldum sem hana skipuðu sem stjórnarformann.

Ég er ekki með það núna hvaða ríkisstjórn skipaði stjórnarformanninn.

Það er nákvæmlega þetta sem Landsvirkjun er að gera.

000

Auka arðsemi svokallaðra eigenda, fjárfesta, með því að auka gjöld á heimili og fyrirtæki.

000

Það er óþolandi að þessir svokölluðu fjárfestar fái að ná arðinum af heimilunum og fyrirtækjunum.

000

Landsvirkjun á að vera áfram samvinnufyrirtæki fólksins, það er heimilanna og fyrirtækjanna, til að skapa heimilum og fyrirtækjum orku á sem lægstu verði.

000

Hver hefur leyft Landsvirkjun að braska með upprunakóta á orku í Evrópu, til að hækka orku á Íslandi og í Evrópu?

Evrópa þarf íslenskt orkuverð, það er lágt orkuverð, ekki okurverð frá Íslandi. *

000

Athuga.

Hér virðist sem Orkustofnun og Orkuveitan hafi verið að taka upp Evrópskar reglur.

000

Þar eru neitendur látnir borga hærra verð fyrir hreina orku,

af því að orkan er hrein.

Einnig er greitt hærra verð fyrir mengandi orku,

af því að hún skapar mengum.

000

Að sjálfsögðu borgar neytandinn allt saman,

dýrari hreina orku og dýran mengunarskattinn.

000

Þarna virðist aðalmálið vera að geta innheimt auka gjald.

Það hefði sýnst gáfulegra að virkja orku til nota, og reyna að skapa verðmæti.

000

Aðlögun að Evrópusambandinu.

Jónas Gunnlaugsson

000

*Ísland hætt­ir að vera grænt

Þor­steinn Ásgríms­son
thor­[e-mail]
http://www.mbl.is/vidskipti/frettir/2014/05/07/island_haettir_ad_vera_graent/

Egilsstaðir, 27.06.2015  Jónas Gunnlaugsson

[Jónas Gunnlaugsson, 28.6.2015 kl. 00:08]

Ég vil tækni festa.

Egilsstaðir, 27.06.2015  Jónas Gunnlaugsson

[Bjarni Jónsson, 28.6.2015 kl. 16:24]

Það kemur mörgum hérlandsmanni spánskt fyrir sjónir að sjá texta á borð við þennan á rafmagnsreikninginum sínum:

Uppruni raforku ON eftir orkugjöfum: endurnýjanleg orka 66 %, jarðefnaeldsneyti 19 %, kjarnorka 15 %.  Þarna er búið að selja ósjálfbærum orkuvinnslufyrirtækjum 34 % af upprunaábyrgðum ON um endurnýjanlega orku, og þá getur mengarinn veifað því til sinna viðskiptavina og yfirvalda.  Skrýtinn markaður. 

Boðskapur greinarinnar er ekki flókinn.  Landsvirkjun er búin að hækka orkuverð til viðskiptavina sinna langt umfram það, sem sanngjarnt getur talizt m.v. meðalverð í langtímasamningum.  Þetta meðalverð er hins vegar í góðu samræmi við jaðarkostnað við orkuvinnslu til stóriðjunnar, þ.e. kostnaður í næstu virkjun við framleiðslu fyrir stóriðju er u.þ.b. núverandi meðalverð.