Erfitt að mæta eftirspurn ?

Þrátt fyrir, að ISAL kaupi um þessar mundir um 25 MW minna af Búðarhálsvirkjun en gert var upphaflega ráð fyrir, þá er afgangsorkuskortur í landinu og forgangsorkuskortur á næsta leyti.  Á sama tíma eru litlar virkjanaframvæmdir í gangi m.v. fyrirsjáanlega orkuþörf á næstu 5 árum.  Þetta ástand og horfur gefur til kynna, að ástand orkumála landsmanna sé fjarri því að vera, eins og bezt verður á kosið (það er "suboptimal"), enda hefur umræðunni um aðalatriðin verið drepið á dreif.

Í Fréttablaðinu 3. marz 2016 var frétt af því, að illa gengi að koma raforkusamningi á koppinn á milli hreinkísilframleiðandans Silicor Materials Inc., SM, og Landsvirkjunar o.hf, og er síðast fréttist, stóð allt í stampi á milli fyrirtækjanna. Framleiðsla SM er orkukræf, því að full afköst, aðeins 19 kt/ár af kísli hæfum í sólarhlöður, krefjast 80 MW afls að jafnaði eða yfir 4,0 MW/kt, en t.d. áliðnaðurinn þarf innan við 2,0 MW/kt.  SM hefur þegar tryggt sér helminginn, 40 MW, af ON, en vantar rúmlega 20 MW til viðbótar til að hefja rekstur. 

Landsvirkjun virðist ekki vera aflögufær um þetta lítilræði eftir samningana við United Silicon í Helguvík um 35 MW og við PCC á Bakka um um 58 MW, og við hafa síðan bætzt samningar við Thorsil í Helguvík.  Vegna seinlætis og rangra áherzlna í rekstri virðist stjórn Landsvirkjunar vera að glutra niður tækifæri til að laða að Grundartanga fjárfestingu að upphæð miaISK 120 í uppsetningu á starfsemi, sem ekki þarfnast umhverfismats að dómi Umhverfisstofnunar, þar sem nýtt verður framúrstefnulegt ferli við framleiðslu á hreinkísli, sem hæfur er í sólarhlöður. Hér verður nú vitnað til upphafs téðrar fréttar:

"Gengur illa að tryggja sér raforku":

"Silicor Materials staðfestir, að viðræður við Landsvirkjun um kaup á þeim 20-25 MW, sem fyrirtækið vantar til að hefja rekstur fyrirhugaðrar sólarkísilverksmiðju á Grundartanga ganga illa og staðfestir jafnframt áhuga á verkefninu frá nágrannaþjóðum. 

Ræða Jóns Gunnarssonar, þingmanns Sjálfstæðisflokksins og formanns atvinnuveganefndar, á Alþingi á mánudag vakti athygli.  Þar gerði Jón vinnu við Rammaáætlun að umtalsefni og meinbugi, sem hann sér við hana.  En í ræðu sinni vék hann að verkefni Silicor á Grundartanga.

"Við höfum mörg rætt mjög spennandi kost í orkutengdri starfsemi, sem er verksmiðja Silicor á Grundartanga, mengunarlaus verksmiðja, sem notar um 80 MW, skapar um 450 störf, útflutningsverðmæti eru miaISK 100 á ári.""

Það er augljóst af þessari stöðu mála, að undirbúningsferli virkjana á Íslandi er allt of þunglamalegt og óþarflega langdregið.  Það er þjóðinni dýrkeypt, að fyrirhyggjuleysi og kraftleysi virkjunaraðila skuli vera svo yfirþyrmandi, að myljandi hagkvæm orkusala í bandaríkjadölum og uppsöfnuð 20 ára útflutningsverðmæti, sem nema allri núverandi landsframleiðslu Íslands, skuli vera að fara forgörðum.  Þetta er enn ein skýr vísbending um það, að stokka þarf upp og straumlínulaga skipulag raforkumála á Íslandi með endurskoðun raforkulaga, yfirtöku Orkustofnunar á hlutverki Verkefnisstjórnar um Rammaáætlun og nýrri eigendastefnu fyrir Landsvirkjun. 

Á þessu ári, 2016, munu framkvæmdir við um 100 MW og 350 GWh/ár virkjun í Þjórsá, Búrfell 2, hefjast.  Ef nauðsynlegrar framsýni hefði gætt hjá forystu Landsvirkjunar, hefðu þessar framkvæmdir hafizt þegar í kjölfar Búðarhálsvirkjunar árið 2013, og hefði þá afl frá henni verið tiltækt þegar í vetur, 2016-2017, og komast hefði mátt hjá aflskerðingum, sem eru atvinnulífinu feiknarlega dýrar og kalla í sumum tilvikum á kyndingu katla með olíu, sem er hneisa á Íslandi.  Það er óskiljanlegt, að jafnvel baunateljarar skuli ekki hafa áttað sig á, að fjárfestingar til að komast hjá afl- og orkuskorti margborga sig. 

Í hnúkana tekur, þegar forkólfar Landsvirkjunar vakna upp við vondan draum vegna kröfu um endurnýjun umhverfismats að hluta fyrir Hvammsvirkjun í Þjórsá.  Þar er endemis fyrirhyggjuleysi á ferðinni, því að forkólfarnir máttu vita, að slíks yrði krafizt.  Þegar hefjast hefði þurft handa við þessa umhverfisvænu 95 MW vatnsaflsvirkjun, lendir Landsvirkjun hins vegar í töf, svo að framkvæmdir geta í fyrsta lagi hafizt árið 2017.  Tímabilið 2017-2020 verður fyrirsjáanlega mikið fjárhagstap hérlendis vegna orkuskorts, þar eð þá munu hin nýju kísilver fara fram á viðbótar raforku vegna aukningar á framleiðslugetu.

Stutt lýsing á virkjunartilhögun Hvammsvirkjunar er gefin í frétt Morgunblaðsins, 1. marz 2016:

"Nýtt matsferli hafið fyrir Hvammsvirkjun":  

"Framkvæmdin við Hvammsvirkjun felur í sér, að reist verði stífla í farvegi Þjórsár ofan Minnanúpshólma og stíflugarðar á austurbakka árinnar.  Þannig verður um 4 km2 Hagalón myndað.  Stöðvarhús verður að mestu byggt neðanjarðar nærri norðurenda Skarðsfjalls í Landsveit, í landi Hvamms, en húsið mun standa 5 m yfir yfirborði jarðar. 

Frá inntaksmannvirkjum við Hagalón munu 2, 190 m langar, þrýstivatnspípur liggja að virkjuninni.  Frá virkjun mun vatnið fyrst renna um jarðgöng og síðan í opnum skurði niður í Þjórsá neðan við Ölmóðsey.  Landsvirkjun áformar að hefja framkvæmir árið 2017."

Þessi lýsing ber með sér, að hönnuðirnir hafa lagt sig í líma við að lágmarka umhverfisáhrif af virkjuninni og jafnframt að nýta fallhæðina sem bezt.  Önnur ástæðan, sem tilfærð var fyrir endurmatinu, var, að rannsaka þyrfti áhrif virkjunarinnar á ferðamennskuna í héraðinu, sem aukizt hefur síðasta áratuginn, eins og annars staðar í landinu. 

Það, sem m.a. hrjáir ferðamannaiðnaðinn, er hörgull á áhugaverðum, manngerðum áningarstöðum fyrir ferðamenn. Alls staðar í heiminum eru umhverfisvænar virkjanir vinsælir áningarstaðir ferðamanna.  Það er engum blöðum um það að fletta, að Hvammsvirkjun mun hafa alla burði til að laða til sín ferðamenn, og vonandi verður gert ráð fyrir myndarlegri gestamóttöku við verkhönnun virkjunarinnar, þar sem hægt verður að leiða forvitna ferðamenn í allan sannleika um allar hliðar virkjunarinnar með nútímalegum hætti, t.d. eins og gert er á Hellisheiðinni.

Hitt atriðið, sem tilfært var sem ástæða endurmats, voru áhrif virkjunarinnar á landslag, en þeim hefur verið haldið í skefjum með því að hafa virkjunina að miklu leyti neðanjarðar, fella hana að öðru leyti vel að landslaginu og með því að halda stærð inntakslónsins í lágmarki m.v. hið mikla flæði í Þjórsá. Vatnsmiðlanir ofar í ánni gera þetta kleift.

Það er ekki aðeins iðnaðurinn, sem kallar á aukið rafmagn.  Þar eiga um 2 milljónir erlendra ferðamanna á ári einnig hlut að máli og fyrirsjáanleg orkubylting, sem gæti valdið því, að árið 2030 yrðu í landinu um 70 þúsund rafmagnsbílar, sem þyrftu a.m.k. 300 GWh/ár af raforku og 100 MW afl. Viðbótar aflþörf má reyndar helminga, ef stofnað verður til hagkvæms næturtaxta fyrir almenning. Þetta er aðeins rúmlega 20 % þess fartækjafjölda, sem reikna má með, að þurfi rafhleðslu við í lok orkubyltingarskeiðsins, um 2045.  Það má ætla, að þörf fyrir nýjar virkjanir vegna minni brennslu jarðefnaeldsneytis, mannfjöldaaukningar og aukinnar iðnaðarframleiðslu nemi a.m.k. 600 MW á tímabilinu 2015-2030 og a.m.k. 1500 MW á á tímabilinu 2015-2045. 

Núverandi uppsett afl virkjana á Íslandi er um 2500 MW, svo að þessi mikla aukning mun augljóslega útheimta miklar skuldsettar fjárfestingar og þar af leiðandi minni arðgreiðslur virkjanafyrirtækja til eigenda sinna á næstunni en rætt hefur verið fjálglega um undanfarið.  Arðgreiðslur geta ekki hafizt af alvöru fyrr en hægir á uppbyggingunni. Hins vegar á skuldsetningin alls ekki að vera með ríkisábyrgð, heldur á forsendum frjálsrar samkeppni. 

Það er rentusækni í orkugeiranum, þar sem færri fá úthlutað virkjanaleyfum en vilja, fákeppni ríkir á raforkumarkaðinum og einokun á hitaveitumarkaði hvers svæðis.  Þar sem hvorki ríkir frjáls samkeppni á ílags- eða frálagsenda starfsemi orkufyrirtækjanna, er eðlilegt að hið opinbera innheimti af þeim auðlindarentu með einum eða öðrum hætti.  Hæstiréttur hefur nú þegar fellt þann úrskurð, að sveitarfélögum sé heimilt að leggja fasteignagjald á vatnsréttindi.  Landsvirkjun móast við að samþykkja gjaldflokkinn, sem sveitarfélag, sem hagsmuni á vegna Fljótsdalsvirkjunar, hefur ákveðið.  Fasteignagjald af vatnsréttindum er vissulega ígildi auðlindargjalds og að sama skapi ætti ríkissjóður að innheimta gjald af jarðgufuöflun í þjóðlendum. 

Hér að ofan er ekki um meira virkjað viðbótar afl að ræða en hugmyndir Englendinga snerust um, að hægt yrði að ráðstafa inn á sæstreng til Bretlands.  Sú viðskiptahugmynd er fallin í vota gröf, enda á Ísland engar orkulindir afgangs, sem keppt munu geta við t.d. þóríum-kjarnorkuver á Englandi eða yfirleitt keppt á frjálsum raforkumarkaði á Englandi án niðurgreiðslna úr brezka ríkissjóðinum vegna gríðarlegs kostnaðar við flutning raforku um sæstreng á milli Íslands og Bretlands.