Magnað góðæri undir borgaralegri stjórn

Ísland sker sig úr í hópi Vesturlanda fyrir góðæri, sem hér ríkir.  Þessi misserin er hér 4 % - 5 % hagvöxtur.  Aðeins Svíþjóð og Bretland komast í hálfkvisti við þennan góða efnahagsárangur á meðal Evrópuríkja, en í evrulandi ríkir víðast efnahagsleg stöðnun þrátt fyrir tilraunir evrubankans með seðlaprentun upp á um miaEUR 80 á mánuði. "Fastgengi" hentar fáum. Að láta gengi gjaldmiðils í einu landi ráðast af því, hvernig hagkerfi og peningamálastjórnun ganga í öðru landi, er slæm hugmynd.

Fjármálamarkaðir heimsins hafa verið dapurlegir 2015-2016.  Efnahagsástandið í olíuframleiðslulöndunum er talin vera meginástæðan, en t.d. Persaflóaríkin hafa selt gríðarlegt magn verðbréfa til að fjármagna mjög illa rekna ríkissjóði sína.  Þetta olli hruni á hlutabréfamarkaði í fyrra.  Hinn ríkisrekni norski olíusjóður varð við þetta fyrir miklu tapi.  Þar við bætist, að til að halda norska ríkissjóðinum á floti er nú farið að veita þangað fé úr téðum sjóði.  Þrátt fyrir þennan öfluga olíusjóð Norðmanna, sem átti að verða þeirra lífeyrissjóður og er að tiltölu álíka stór og íslenzka lífeyrissjóðakerfið, en Norðmenn eiga ekkert slíkt kerfi, þá hefur norska hagkerfið glatað trausti markaðarins, sem hefur leitt til 30 % falls NOK.  Norski olíuiðnaðurinn, sem að meirihluta er ríkisrekinn, hefur sagt upp tugum þúsunda starfsmanna síðan árið 2014, og sér ekki fyrir endann á aukningu atvinnuleysis í Noregi. Íslendingar starfandi í Noregi hafa margir hverjir orðið fyrir barðinu á minnkandi umsvifum í Noregi.  Þeir geta nú flestir fundið sér starf við hæfi á Íslandi. 

Ríkisdrifin einhæfni atvinnuvega er einhver versta moðsuða í atvinnulegu tilliti, sem jafnaðarmönnum hefur til hugar komið, en þeir höfðu undirtökin í norskum stjórnmálum, þegar olíuvinnslustefna Norðmanna var mótuð.  Þeir flugu hátt, og fall þeirra er að sama skapi mikið.

Nú verður vitnað í grein eftir Chris Giles í Financial times, sem birtist í Morgunblaðinu 10. marz 2016 undir fyrirsögninni:

"Hagfræðingar gera lítið úr hættu á heimskreppu".:

"Fjárfestar og fjármálamarkaðir hafa verið of fljótir á sér að trúa því versta um ástand alþjóðahagkerfisins. Það hefur aukið líkurnar á sjálfskapaðri og óþarfri niðursveiflu, að því er haft  var eftir leiðandi hagfræðingum í vikunni. 

Olivier Blanchard, fyrrverandi yfirhagfræðingur hjá Alþjóða gjaldeyrissjóðinum, kallar eftir, að fólk skoði "staðreyndirnar".  Blanchard og kollegar hans hjá Peterson Institute of International Economics, PIIE, segja, að svartsýni um þróun efnahagsmála á heimsvísu á árinu 2016 gangi í berhögg við grundvallar staðreyndir í efnahagslífinu.

Þeir benda á, að fjármálamarkaðir veiti tæplega gott spágildi um væntanlega niðursveiflu og að réttara sé að líta á lækkandi verðlag á mörkuðum sem stöðugleikaafl frekar en undanfara mikils hruns.  Blanchard og samstarfsmenn hans vilja meina, að slík lækkun verðlags sé til marks um, að markaðurinn sé að stefna aftur í eðlilegt horf, því að verðlag á mörkuðum var þegar orðið upp blásið vegna tilrauna seðlabanka til að örva efnahagslífið."

Fjármálamarkaðurinn á Íslandi hefur frá árslokum 2015 dregið dám af hinum erlenda og stóð nánast í stað á fyrsta ársfjórðungi 2016.  Hið sama verður ekki sagt um raunhagkerfið og viðskiptajöfnuð við útlönd. Nú eru reyndar teikn á lofti um, að verðbréfamarkaðurinn sé að taka við sér víða erlendis og að hann muni jafnframt rétta úr kútnum hérlendis.

Á Íslandi jókst landsframleiðsla á mann um 4,5 % á ári tímabilið 2003-2007.  Síðan féll hún um 3,0 % á ári til 2010, og síðan þá hefur hún vaxið um 1,8 % á ári að jafnaði og frá stjórnarskiptunum 2013 um 4,0 % á ári. Mest munar um auknar fjárfestingar á öllum sviðum þjóðlífsins, aukna einkaneyzlu, aukin útflutningsverðmæti bolfisks og ferðaþjónustu. Það er mun bjartara yfir íslenzka hagkerfinu en annars staðar um þessar mundir, og það ætti að endurspeglast á innlenda fjármálamarkaðinum, er frá líður.  Það er verið að skjóta traustari stoðum undir gjaldeyrisöflunina með fjárfestingum í a.m.k. þremur virkjunum, Þeistareykjum, Búrfelli 2 og Hellisheiðarvirkjun, og þremur iðjuverum, sem framleiða eiga kísil til útflutnings, PCC á Bakka og United Silicon og Thorsil í Helguvík.  Það er líka verið að fjárfesta fyrir tugi milljarða kr í gistirými um allt land.  Til að anna spurn eftir vinnuafli þarf að flytja það frá útlöndum, og það virkar dempandi á verðbólguna.

"Þó svo að fást þurfi við ýmis vandamál víða um heim, ekki sízt vegna lítillar framleiðniaukningar, "þá eru flest hagkerfi, og þá ekki sízt Kína og Bandaríkin, að vaxa með sjálfbærari hætti í dag en þau gerðu fyrir áratugi, þótt þau vaxi hægar", segir hann (Blanchard).  "Fyrir vikið er enn brýnna, að við leyfum okkur ekki að láta truflast af því, þegar skott fjármálamarkaðarins dillar á kjölturakka efnahagslífsins"." 

Þarna er minnzt á litla framleiðniaukningu, sem sé eitt af vandamálum vestrænna hagkerfa um þessar mundir.  Það á líka við um Ísland.  Undantekning er þó sjávarútvegurinn, þar sem launakerfi sjómanna er afar afkastahvetjandi, og í landvinnslunni (sem og á sjónum) hefur tæknivæðingin verið hraðfara á undanförnum árum með sjálfvirknivæðingu, og leitt til framleiðniaukningar þar.  Aukin fiskigengd stuðlar að enn meiri framleiðni á sjó, og þar er fiskveiðistjórnunarkerfið að skila árangri, enda er nú verið að skila útgerðarmönnum aflaskerðingum, sem þeir tóku á sig í fiskverndarskyni.

Landbúnaðurinn hefur einnig aukið framleiðni sína mikið með fækkun bænda, meiri framleiðslu og mikilli vélvæðingu.  Senn mun fjöldi erlendra ferðamanna á Íslandi jafngilda 44´000 manns á landinu að jafnaði, sem er 13 % aukning, sem gæti þýtt allt að 20 % neyzluaukningu, þar sem hér er að langmestu leyti um fullvaxið fólk að ræða.  Markaður landbúnaðarins fer stækkandi bæði innanlands og utan, svo að hagur framleiðenda og úrvinnsluaðila ætti að fara batnandi. Hlutfall matarkostnaðar af heildarútgjöldum heimila fer síminnkandi. 

Íslenzkur landbúnaður stendur veikt að vígi í verðsamkeppni við matvæli framleidd á suðlægari breiddargráðum, sem þar að auki er víða fjárhagslega styrktur, t.d. í Evrópusambandinu. Hins vegar stendur hann sterkt að vígi í samkeppni um gæði matvælanna.  Hann keppir í þeim efnum í raun við lífrænt ræktað grænmeti og kjöt af lífrænt öldum dýrum. Ef blekbóndi hefur val á milli íslenzkrar landbúnaðarvöru og lífrænnar vöru erlendis frá, þá velur hann þá fyrr nefndu á grundvelli gæðanna. 

Í íslenzkri stóriðju hefur með tæknivæðingu og dugnaði starfsmanna náðst fram hagræðing, sem hefur skilað sér í aukinni framleiðni.  Miðað við stærð er framleiðni veranna góð, en t.d. álverið í Straumsvík er svo lítið, að það nær ekki hagkvæmni stærðarinnar hjá samkeppnisverunum erlendis.  Það á einnig erfitt uppdráttar vegna hás raforkuverðs, sem er í bandaríkjadölum og fylgir vísitölu neyzluverðs í BNA.  

Ferðaþjónustan veitir flestum starfsmönnum atvinnu af "útflutningsgreinunum", líklega upp undir 20 þúsund manns á háannatíma.  Ferðaþjónustan er mannaflsfrek, og þar er lítil framleiðni.  Þessa framleiðni, þ.e. afrakstur af hverjum ferðamanni per starfsmann, er hægt að auka með því að selja aðgang að ferðamannastöðum.  Það er líka æskilegt til að dreifa álagi og þar með að forða tjóni á viðkvæmri náttúru. Ferðamenn eru vanir slíku, og ef verðinu er stillt í hóf m.v. þá þjónustu, sem í boði er, þá þykir slík gjaldtaka ekki tiltökumál.  Hún mundi standa undir aðstöðusköpun, umhverfisvernd og öryggiseftirliti á staðnum. 

  

Athugasemdir

[Erla Magna Alexandersdóttir, 30.5.2016 kl. 19:52]

ERU ÞÁ BARA  EÐA ÞE SUMIR EN EKKI ALLIR TALDIR MEÐ ??? T.D FANGAR Á ÞYRLUM  -- HVAÐ UM FÁTÆKA ???

[Ásthildur Cesil Þórðardóttir, 30.5.2016 kl. 22:53]

Ég finn ekki fyrir þessu góðæri og ég sé allskonar teikn frá öllum geirum samfélagsins að "góðærið virðist vera bara fyrir suma og ekki aðra.  Tölur á blaði eru ekki góðæri.  Aldrei lengri biðlistar í heilbrigðiskerfinu, aldrei fleiri sem ekki hafa efni á læknisaðstoð og eldri borgarar sem ekki ná endum saman.  Ég spyr þig þess vegna Bjarni minn HVAR ER ÞETTA GÓÐRÆÐI.  Er það bara í einhverjum hagtölum. ?

[Bjarni Jónsson, 31.5.2016 kl. 10:49]

Sælar, Erla Magna og Ásthildur Cesil;

Þið látið ykkur annt um skiptingu velsældarinnar, og ég geri alls ekki lítið úr mikilvægi hennar.  Það eru ýmsir tölulegir mælikvarðar til að leggja mat á hana.  Einn er Gini stuðullinn.  Ef hann er 1,0, þá hafa allir úr hinu sama að moða, en sé hann 100,0, þá fær einn allt og hinir ekkert.  Þessi stuðull er lægri núna á Íslandi en á síðasta kjörtímabili, og ég gæti trúað, síðan land byggðist.  Þar með má draga þá ályktun, að aldrei hafi verið meiri jöfnuður á Íslandi en NÚNA.  Það þýðir ekki, að allir hafi það "skidefint".  Ég skil t.d. ekki, hvers vegna fjasað er um að hækka þak foreldraorlofsins á meðan einstæðar mæður, sem ekki hafa verið eða aðeins verið stopult á vinnumarkaðinum, fá ekkert fæðingarorlof.  Ég skil, að það vantar vinnuveitanda í þessu tilviki, en hvers vegna er ekki lagt út öryggisnet ?

[Ásthildur Cesil Þórðardóttir, 31.5.2016 kl. 12:23]

Bjarni það sem ég var að segja var að það er til fátækt á Íslandi svo mikið að hún hefur ekki verið slík síðan almúgin var þræll í sveitum og sveitaómagar. Yfir 6 þúsun börn eru undir fátæktarmörkum.  Eldri borgarar fara ekki til læknis eða taka lyfin sín vegna þess að þau eiga ekki fyrir slíku.  Meðan svo er er um tómt mál að tala að hér ríki góðæri.  Hagvöxtur er bara tölur á blaði og einhverskonar viðmið sem segja í raun og veru ekkert um hvernig hinn almenni maður hefur það í dag.  Það er einfaldlega rangt að hér ríki mesti jöfnuður síðan land byggðist.  Tölulegir mælikvarðar er eitthvað viðmið sem er í raun og veru ekki mælanlegt. 

[Már Elíson, 31.5.2016 kl. 17:19]

Þetta góðæri má meðal annars sjá í 120 milljón króna þrengingu Grensásvegar...Snillingar í fjármálum.

[Bjarni Jónsson, 31.5.2016 kl. 18:54]

Ásthildur Cesil: Nú skalt þú hafa á höfðinu.  Þú gerir lítið úr talnaefni, sem þó óneitanlega er gagnlegt til að átta sig á heildarþróuninni, en notar svo sjálf hugtakið fátæktarmörk, sem er tölfræðileg breyta, sem skilgreind er sem 60 % af miðgildi tekna.  Viðmiðið hefur þannig hækkað um rúmlega 10 % að raungildi á undanförnum 12 mánuðum.  Að halda því fram, að þeir, sem lenda undir þessum fátæktarmörkum á Íslandi 2016 búi við sambærileg kjör og hjá almúga í vistarböndum til sveita og sveitarómögum í gamla daga er forkastanleg vitleysa og gagnast ekki þeim, sem eiga undir högg að sækja á okkar dögum.  Efnahagslegur hreyfanleiki er meiri á Íslandi en annars staðar, sem þýðir, að fólk undir téðum fátæktarmörkum hérlendis er líklegra en erlendis til að vinna sig í auknar álnir og komast upp fyrir fátæktarmörkin innan 5 ára.  Það eru engar fréttir, að nokkrir eldri borgarar fari ekki alltaf til læknis, þegar þeir ættu að gera það, af því að þeir telji sig ekki hafa ráð á því.  Slíkt þekkist alls staðar og í meiri mæli víðast hvar en hérlendis.  Að ætla að lýsa aðstöðu eldri borgara almennt á Íslandi með þessari lýsingu, vitnar ekki um sannleiksást, heldur þvert á móti. 

[Bjarni Jónsson, 31.5.2016 kl. 20:47]

Sæll, Már;

Ákvörðun meirihluta borgarstjórnar um að þrengja Grensásveg fyrir bílaumferð vitnar ekki um góðæri, heldur bruðl með almannafé.  Þetta er skuldsett framkvæmd, sem aldrei hefði hvarflað að borgaralegum meirihluta að setja fé í.  Framkvæmdin er dæmigert gæluverkefni vinstri sinnaðs meirihluta í sveitarstjórn.  Heimskuleg forgangsröðun að mínu mati.

[Elle_, 31.5.2016 kl. 20:48]

 Já forkastanleg vitleysa, Bjarni, og alveg merkilegt hvað fólk getur logið út í loftið.  Og sakað svo annað fólk um það.  Virði fólk sem getur staðið í lappirnar, en ekki með þvælu um hvað allt sé á hvolfi og allir nema nokkrir útvaldir hafi það skítt.

[Bjarni Jónsson, 31.5.2016 kl. 22:19]

Þakka þér fyrir innlitið, Elle. 

Að reyna að koma að blekkingum á borð við 6000 börn á hungurmörkum á Íslandi 2016, eins og gerð er tilraun til hér að ofan, með samanburði á fátæktarmörkum 2016 og segjum 1716, er anzi langt seilzt í ósvífninni.