Á tá og fingri

Mönnum verður tíðrætt um "auðlindarentu" og er þá oftast "lítt af setningi slegið".  Öfgafyllsta og glórulausasta umfjöllun um meinta auðlindarentu í íslenzka sjávarútveginum í seinni tíð gat að líta í Fréttatímanum 13. maí 2016, en þessum snepli er um þessar mundir dreift í hvert hús í hverfi blekbónda og sennilega um allt Höfuðborgarsvæðið, og þótt víðar væri leitað. Er þar vægast sagt mikill og óþarfur pappírsaustur á ferðum.

Dæmi um vitleysuna í Fréttatímanum er eftirfarandi stutta tilvitnun í Ingimar Karl Helgason.  Sú ríður þó ekki við einteyming í blaðinu, því að þar ríður röftum hinn alræmdi Gunnar Smári Egilsson, en lítt tjáir að elta ólar við þann endemis bullustamp.

"Ætla má, að auðlindarenta í sjávarútvegi leggi sig á 46 milljarða króna árlega, miðað við árin 2008-2014."

Þetta er fáránlegur tilbúningur hjá Ingimari Karli, sem hann slengir fram algerlega án röksemdafærslu að hætti harðsvíraðra áróðursmanna án sómakenndar. Má segja, að áróðursmenn á vinstri vængnum hafi nú rækilega tileinkað sér kenningu dr Josefs Göbbels, áróðursmálaráðherra Þriðja ríkisins, um, að væri lygin bara endurtekin nógu oft, þá færi lýðurinn að líta á hana sem viðtekin sannindi.

Téður Ingimar ber að vísu fyrir sig góðkunningja úr skattheimtuumræðunni, Indriða H. Þorláksson, hagfræðing og fyrrverandi skattstjóra, sem hlaut menntun sína á sínum yngri árum á lendum "Deutsche Demokratische Republik", DDR, á valdatíma Walters Ulbrichts og Erichs Honeckers, aðalritara SED. 

Sá einfeldningslegi áróður um auðlindarentu í sjávarútvegi er væntanlega kokkaður upp á kaffihúsum í gerviveröld sameignarsinna, sem vilja bylta núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi, þjóðnýta sjávarútveginn og taka upp eina ríkisútgerð.  Því verður þó vart trúað, að talan 46 miakr/ár í auðlindarentu sé úr vizkubrunni Indriða H. komin, því að honum hlýtur að hafa verið innrætt meiri virðing fyrir tölum og nákvæmni í DDR en þessi málflutningur gefur til kynna. 

Meira er slíkur málflutningur í anda marxískra "fræða" um, að tilgangurinn helgi meðalið eða "Der Erfolg berechtigt den Mittel". Hvað sem um Indriða má segja, þá er hann ekki ómerkingur, en þá einkunn má gefa téðum Ingimari Karli Helgasyni, eins og téður Fréttatími ber vitni um.

Það er einfalt að reiða fram talnaleg rök fyrir því, að ofangreind "ætluð auðlindarenta" er fáránleg, en hitt er ekki síður mikilvægt að gera sér grein fyrir forsendum hugtaksins auðlindarenta, því að það er engin glóra í því, hvernig einbeittir áróðursmenn og nytsamir sakleysingjar misnota þetta hugtak.  Hvort tveggja verður nú gert:

Árið 2013, sem var tiltölulega gott ár í íslenzkum sjávarútvegi, nam samanlagður hagnaður útgerðar, frá smábátum til stærstu fjölveiðiskipa, 28 milljörðum króna.  Auðlindarentan er jafnan talin myndast við fiskveiðarnar sjálfar, og "ætluð auðlindarenta" Ingimars er 64 % hærri en allur hagnaður af veiðunum þetta ár.

Þessi hagnaður útgerðarinnar myndaðist við sölu til landvinnslu, til fiskmarkaða og með því að sigla utan með aflann beint.  Mest fer þó til landvinnslunnar, og samanlagt keypti íslenzk landvinnsla afla fyrir um 130 milljarða kr árið 2013, og lét þá nærri, að hagnaður hennar næmi 30 milljörðum kr.  Sé hagnaður veiða og vinnslu lagður saman, fást 58 mia kr.  "Ætluð auðlindarenta" téðs Ingimars er tæplega 80 % af samanlögðum hagnaði veiða og vinnslu. Þarf að hafa fleiri orð um, að "ætluð auðlindarenta" hans er hagfræðilega séð tóm vitleysa.    

Í höndum vinstri manna mundi ríkisvaldið hugsanlega gera tilraun til að haldleggja þetta hlutfall, 80 %, af samanlögðum hagnaði veiða og vinnslu, og væri þá tvímælalaust um kommúnistíska skattlagningu að ræða í anda Hugo Chavez, jafngildi þjóðnýtingar á veiðum og vinnslu. 

"Sósíalismi 21. aldarinnar", sem Chavez nefndi stefnu sína, hefur gjörsamlega lagt efnahag Venezúela í rúst, þó að landið sé ríkt af náttúrulegum auðlindum, þ.m.t. olíu og vatnsorku. Chavez þjóðnýtti atvinnuvegina og sýndi algert fyrirhyggjuleysi í fjármálum hins opinbera, svo að í Venezúela voru engir varasjóðir myndaðir til mögru áranna.  Norðmenn sýndu þá fyrirhyggjusemi og farsælu efnahagsstjórnun að mynda norska olíusjóðinn, sem ekki starfar heima fyrir, því að ella hefði án efa orðið ofþensla og ofris í hagkerfi þeirra.

Í Venezúela geisar nú verðbólga upp á mörg hundruð prósent, og arftaki Hugos Chavez hótar að reka þjóðþingið heim.  "Sósíalismi 21. aldarinnar" beið skipbrot við fyrstu ágjöf. 

  Téður Ingimar berst fyrir "sósíalisma 21. aldarinnar" á Íslandi, sem er m.a. fólginn í þjóðnýtingu sjávarútvegsins með kaffihúsasnakksaðferðinni "uppboð veiðiheimilda".

  Vinstri menn á Íslandi  þora þó ekki að taka heljarstökk í anda Maos, sem lamaði Kína með "Stóra stökkinu" og olli þar hungursneyð með altækri þjóðnýtingu á sinni tíð, heldur vilja þeir taka einn af ávinningum fiskveiðistjórnunarkerfisins, aukningu veiðiheimilda, og bjóða hana upp.  Útgerðarmenn eru sem sagt nógu góðir til að taka á sig skerðingu aflaheimilda, en þeir eiga ekki að fá að njóta þeirrar sanngirni að fá skerðingarnar til baka nú, þegar ný aflaregla með skertum veiðiheimildum veldur því, að veiðistofnarnir rétta úr kútnum.  Vont er sósíalistanna ranglæti, en verra er þeirra réttlæti.

Hér hefur verið sýnt fram á glóruleysi talnameðhöndlunar sameignarsinna í tengslum við "ætlaða auðlindarentu" í íslenzkum sjávarútvegi.  Nú skal snúa sér að spurningunni um það, hvort auðlindarenta finnist þar, en hennar hefur ákaft verið leitað.  Til að "renta" finnist í einni atvinnugrein, verður "rentusækni" að vera þar fyrir hendi.  

Hagfræðingar segja, að "rentusækni" sé fyrir hendi, þegar eigendur ílags [e. input] framleiðslu - s.s. land, vinnuframlag, vélbúnaður, fjármagn, t.d. skipakostur-aflahlutdeildir - uppskera meiri hagnað en þeir gætu annars á frjálsum samkeppnismarkaði. 

Samkvæmt þessari skilgreiningu er "rentusækni" fyrir hendi, ef ekki ríkir frjáls samkeppni við ílagsenda og/eða frálagsenda [e. output side] framleiðslunnar.  Þá er spurningin, hvernig þessu er háttað hjá íslenzka sjávarútveginum: 

Útgerðir hérlendis hafa að mestu leyti (yfir 90 % aflahlutdeilda) keypt sína aflahlutdeild í aflamarksstofnum á frjálsum markaði og hafa þurft að binda stórfé í þessum aflahlutdeildum, enda eru þær veðhæfar.  Rentusækni er alls ekki fyrir hendi á þessari hlið, því að hinum aflahlutdeildunum (innan við 10 %), var upphaflega úthlutað á grundvelli aflareynslu síðast liðin 3 ár fyrir úthlutun.  Hún var þess vegna fullkomlega málefnaleg, og það er ekki til neitt sanngjarnara kerfi en úthlutun á grundvelli aflareynslu, þegar yfirvöld á annað borð neyðast til að taka fram fyrir hendur útgerðarmanna og takmarka veiðarnar í fiskverndarskyni eða til að hámarka afrakstur veiðanna á vísindalegum grundvelli, eins og raunin var á Íslandi 1983-1991.  Það er fullkomlega hlutlæg og lögleg stjórnvaldsaðgerð.

Megnið af afurðunum (frálaginu, e. output) fer á erlenda markaði eftir mismikla meðhöndlun, annaðhvort um borð eða í vinnslustöð í landi.  Annað fer hugsanlega óunnið á fiskmarkað innanlands og er selt til innlendrar neyzlu eða úrvinnslu.  Á frálagshlið ríkir frjáls samkeppni, hvort sem er innanlands eða utan.  Samkeppnin er jafnvel talsvert hörð, t.d. við Norðmenn og Kanadamenn, á erlendum mörkuðum. 

Það er þess vegna engin "rentusækni" í íslenzkum sjávarútvegi á frálagshlið.

Samkvæmt þessu er hvorki "rentusækni" í íslenzkum sjávarútvegi á ílagshlið né frálagshlið. Niðurstaðan er þannig, að engin renta samkvæmt skilgreiningu er í íslenzkum sjávarútvegi.  Hún væri þá réttnefnd "auðlindarenta", af því að hún kæmi frá nytjum á náttúruauðlind, en hún er sem sagt ekki fyrir hendi í í íslenzkum sjávarútvegi, enda hefur enginn fræðimaður getað sýnt fram á tilvist hennar þar með bókhaldslegum aðferðum.  Að gera ráð fyrir "hárri" rentu og leggja á útgerðirnar viðbótar skatt samkvæmt því hefur leitt til þess, að útgerðum hefur fækkað enn hraðar en áður, af því að litlar útgerðir hafa lagt upp laupana af fjárhagsástæðum.   

Það er hins vegar bullandi auðlindarenta í norskum sjávarútvegi, af því að þar fá útgerðir úthlutaðan kvóta frá yfirvöldum eftir ýmsum reglum, þ.á.m. byggðatengdum, og þar ríkir ekki frjáls markaður með "kvótann", eins og á Íslandi.  Þar fá útflutningsfyrirtækin ennfremur umtalsverðan fjárhagslegan stuðning frá yfirvöldunum, sem þá er í raun niðurgreiðsla á norskum sjávarafurðum inn á markaðina, þar sem m.a. Íslendingar keppa við þá með sínar afurðir. Þetta skekkir samkeppnisstöðuna, og þess vegna er bullandi auðlindarentu að finna í norskum sjávarútvegi, og hana er líklega einnig að finna í kanadískum sjávarútvegi og í öllum evrópskum sjávarútvegi, nema hinum íslenzka.

Hið blóðuga óréttlæti er, að hérlendis hafa menn flutt erlenda auðlindarentuumræðu yfir á grein, þar sem hún á ekki heima, og hafa á grundvelli misskilnings og almennrar skattagleði yfirvalda íþyngt útgerðinni verulega með s.k. veiðigjaldi, þannig að hún þarf með þá byrði á bakinu að keppa á mörkuðum við niðurgreiddar vörur frá öðrum sjávarútvegslöndum. 

Í grein í

"The Economist" 7. maí 2016, "The party winds down" eru birt tvö gröf um auðsöfnun auðkýfinga í greinum, þar sem rentusækni gætir.  Auðurinn er árið 2016 talinn nema um 3,6 % af VLF í þróunarlöndum og 1,5 % af VLF í þróuðum ríkjum, sem þá samsvarar um miakr 35 á Íslandi, sem á þá að vera uppsöfnuð renta.  Þetta er augljóslega lægri upphæð en sameignarsinnar ásamt nytsömum sakleysingjum á Íslandi dylgja um, að sé fyrir hendi í sjávarútveginum einum saman. Í téðri grein segir, eftir að skilgreiningin á rentusækni hér að ofan hefur verið gefin:

"Verðsamráð [e. cartels], einokun og að koma ár sinni fyrir borð hjá löggjafar- og/eða framkvæmdavaldinu, eru algengar leiðir til að afla rentu.  Atvinnugreinar, sem eru veikar fyrir rentusækni, hafa oft mikið samneyti við ríkisstofnanir eða fá starfsleyfi frá þeim. Sem dæmi má nefna fjarskipti, nýtingu náttúruauðlinda, fasteignaviðskipti, byggingageirann og herinn.  Rentusækni getur falið í sér spillingu, en mjög oft er hún lögleg.". 

Úthlutun fjarskiptarása (burðartíðna) til fjarskiptafyrirtækja er dæmi af þessu tagi, ef sum fyrirtæki á markaðinum fá úthlutað rásum, en ekki önnur. 

Úthlutun virkjunarleyfa er annað dæmi.  Nýlega dæmdi Hæstiréttur í deilumáli sveitarfélags á Austurlandi og Landsvirkjunar.  Hæstiréttur úrskurðaði, að meta bæri vatnsréttindi sem stofn til álagningar fasteignagjalda, og þar með er komið fordæmi fyrir önnur sveitarfélög að heimta auðlindargjald af eigendum vatnsvirkjana, nema þar sem vatnið er í einkaeign.  Oft gildir um jarðgufuvirkjanir, að borholurnar eru á landi í eigu virkjunarfyrirtækisins, en þar sem borhola er staðsett í þjóðlendu, hlýtur ríkissjóður að geta innheimt auðlindarrentu, og svo mætti áfram telja. 

Sjókvíaeldi er síðasta dæmið, sem hér verður nefnt um rentusækna starfsemi, og hefur það verið rakið í grein hér á vefsetrinu, að brýnt er að taka úthlutun starfs- og rekstrarleyfa hér við land í þessari starfsgrein til gagngerrar endurskoðunar, enda eru íslenzk yfirvöld að hlunnfara opinbera sjóði um háar fjárhæðir árlega vegna rentusækni í þessari grein.  Þetta ástand hefur leitt til mjög mikils misræmis á kostnaði við að afla þessara leyfa á Íslandi og í Noregi. Það er ekki slæmt að fá norskt fjármagn og norska þekkingu í þessa grein, en Norðmenn og aðrir verða að keppa í frjálsri samkeppni um þessi takmörkuðu leyfi, og þar með hverfur rentusæknin í þessari grein.

Auðlindarentuumræðan á Íslandi er einstæð, enda reist á eitraðri blöndu fávísi, öfundar og ofstækisfullrar óskhyggju um hagkerfi, sem aldrei getur orðið að varanlegum veruleika.  Vítin eru til þess að varast þau.