Vindmyllur, hagnaður og sparnaður

Furðu hefur vakið áhugi Landsvirkjunar á að setja upp s.k. vindmyllulundi á Íslandi.  Hafa menn ekki vitað, hvaðan á þá hefur staðið veðrið, af því  að raforkan frá vindmyllum er 2-3 sinnum dýrari í vinnslu en raforka frá hefðbundnum íslenzkum orkuverum, sem nýta fallorku vatns og jarðgufuþrýsting, og á þá eftir að bæta við kostnaði við að tengja e.t.v. 50 vindmyllur í hverjum lundi við stofnkerfið, en það er tiltölulega miklu dýrara að tengja 70x3 MW en 1x200 MW virkjun við stofnkerfið.

Menn láta stundum, eins og umhverfisáhrif vindmyllanna séu hverfandi.  Á íslenzkan mælikvarða er það þó alls ekki svo, því að þær setja mikinn svip á umhverfið og eru plássfrekar, eins og sést af því, að 200 MW vindmyllulundur spannar svæði á stærð við Hálslón, sem miðlar vatni til 690 MW fallvatnsvirkjunar. 

Hugmyndir Landsvirkjunar hafa lent í andbyr Verkefnisstjórnar Rammaáætlunar, sem setti Búrfellslund í bið, og Skipulagsstofnun ríkisins ályktar, að Landsvirkjun skuli endurskoða áform um að reisa 200 MW vindorkulund á Hafinu norðan Búrfells:

"Niðurstöður um mikil umhverfisáhrif gefa, að mati stofnunarinnar, tilefni til að skoða, hvort önnur landsvæði henti betur fyrir uppbyggingu af þessu tagi og umfangi.  [Hér á Skipulagsstofnun væntanlega við að þyrma óbyggðunum við þessum skrímslum, en staðsetja þær fremur í byggð.  Sveitarstjórnir eru sumar þó ekki ginnkeyptar fyrir því. - innsk. BJo]  Þá kann að vera tilefni til að skoða, hvort umfangsminni uppbygging á betur við á þessu svæði, bæði hvað varðar hæð og fjölda vindmylla".

Skipulagsstofnun fellst að svo stöddu ekki á það að leggja allt að 40 km2 undir tæplega 70 vindmyllur með mestu hæð frá jörðu 150 m.  Skipulagsstofnun telur þessi áform falla illa að "Landsskipulagsstefnu 2015-2026 um vernd víðerna og landslagsheilda".

Ágreiningur er uppi á milli sveitarstjórna og Landsvirkjunar um fasteignagjald af vindmyllum, og minnir það á dómsmál Landsvirkjunar gegn sveitarfélagi á Austurlandi um gjaldflokk vatnsréttinda.  Ljóst er, að leigugjald af landinu (þjóðlendu ?)undir 200 MW vindmyllulund getur orðið umtalsvert, og í raun er verið að haldleggja rými á Hafinu, sem nemur 6,0 km3, og landið verður allt sundurgrafið fyrir háspennustrengi frá hverri vindmyllu að aðveitustöð. Þetta hlýtur að koma til skoðunar við mat á fasteignagjaldi með svipuðum hætti og vatnsréttindi eru andlag fasteignagjalds.

 Hérlendis mundi vindmyllulundur af þessu tagi, sem að uppsettu afli er um 200 MW og getur framleitt um 700 GWh/ár, nýtast orkukerfinu bezt til að spara miðlunarvatn í Þórisvatni.  Þessi orka er tæplega 5 % af núverandi hámarks vinnslugetu Þjórsár/Tungnaár svæðisins, þ.e.a.s. 70 vindmyllur á Hafinu mundu hafa lítil áhrif á orkuvinnslugetu raforkukerfisins.  Þær munu framleiða svipaða orku á ári og 90 MW Þeistareykjavirkjun, sem nú er verið að byggja, en kostnaður við vindmylluorkuna verður a.m.k. tvöfaldur orkukostnaður Þeistareykjavirkjunar, og umhverfiskostnaður sýnilega verulegur m.v. það, sem Íslendingar eiga að venjast frá virkjunum.  

Þegar þess er gætt, að afrennsli vatnasviðs Þórisvatns fer vaxandi vegna hlýnunar og aukinnar úrkomu,  umfram þau 5 %, sem hér um ræðir, verður ljóst, að þessi vindmyllulundur er mjög óskynsamleg ráðstöfun m.t.t. fjárnýtingar og landnýtingar, nánast eins og út úr kú. 

Hvernig skyldi þessu nú víkja við með aflið ?  Í stuttu máli er eins vitlaust og hugsazt getur að reisa vindmyllur til að geta brugðizt við afltoppum í kerfinu.  Það eru tvær ástæður fyrir því: 

Sú fyrri er, að þegar þörf kann að vera á aflinu, þá er undir hælinn lagt, hvort það er tiltækt frá vindmyllulundi, þ.e. hvort byrlega blæs til raforkuvinnslu þar þá stundina.

Sú seinni er, að s.k. ársmegawatt (árskostnaður per MW) er langdýrast frá vindorkuverum af öllum tegundum sjálfbærra virkjana hérlendis.  Ef ársmegawattið kostar 100 kUSD/MW frá Búrfelli 2, sem nú er verið að byggja, þá kostar það 180 kUSD/MW frá Þeistareykjavirkjun og 235 kUSD/MW frá vindmyllulundi. 

Það er enginn fjárhagslegur hvati finnanlegur fyrir vindmyllulund til að framleiða raforku inn á íslenzka stofnkerfið. Annað mál er, að einkaaðilar reisi vindmyllur til að spara sér raforkukaup af þessu sama neti, þar sem flutningskostnaður og dreifikostnaður myndar lungann af kaupverði orku.

Það er hvorki skynsamlegt að reisa vindmyllulund á Íslandi til að afla orku né afls fyrir stofnkerfið. Allt öðru máli gegnir erlendis, þar sem hagkvæmari kostir til að framleiða raforku úr endurnýjanlegum orkulindum eru ekki fyrir hendi, nema þá sólarhlöður, og gagnsemi þeirra er víða stopul.  Núverandi kostnaður raforku frá vindrafstöðvum á landi á Englandi er t.d. 115 USD/MWh, sem passar vel við 90 USD/MWh á Íslandi, þar sem nýtingartími uppsetts afls er um þriðjungi lengri vegna vindasamara veðurfars á Íslandi.  

Þann 15. desember 2015 kynnti Viðskiptablaðið sveigjanlegri aflsamning Landsvirkjunar við sölufyrirtækin, sem virðist snúast um, að þau þurfi ekki að kaupa ársafltopp  (MW) allt árið, heldur geti sniðið aflkaup við breytilega þörf eftir árstíma.  Með þessu segist Hörður Arnarson geta sparað allt að 138 MW aflþörf. Viðskiptablaðið hefur eftir honum:

"Hann segir, að frekar sé verið að afstýra því að fara út í kostnaðarsamar fjárfestingar, sem síðan myndu fara út í verðlagið.  Ef ekkert hefði verið að gert, hefði fyrirtækið líklega þurft að leggja í svipaðar framkvæmdir og nú séu í gangi í Búrfelli. "Til að mæta þörf fyrir 150 MW af afli hefði þurft að fara í u.þ.b. miaISK 15 framkvæmdar."

Þetta er ófélegur boðskapur.  Því er hótað, að þegar að því kemur, að Landsvirkjun þarf að virkja til að mæta aflaukningu almenningsveitna, þá muni hún hækka orkuverðið.  Skýringin á því gæti verið hækkandi jaðarkostnaður, þ.e. næsta virkjun verður dýrari en síðasta virkjun. 

Þetta er hins vegar ósanngjörn verðlagningarstefna gagnvart almenningi, sem svo vill reyndar til, að á alla Landsvirkjun um þessar mundir.  Sanngjarnt er bæði fyrir fyrirtækið og eiganda þess, að almenningur borgi samkvæmt meðalkostnaði við að framleiða raforku fyrir hann í kerfi Landsvirkjunar.  Virkjanirnar mala gull eftir að skuldir þeirra vegna hafa verið greiddar alveg niður, og þar í hópi er allt eldra en Fljótsdalsvirkjun, svo að ekki þyrfti að ganga á eigið fé fyrirtækisins, þó að verð Landsvirkjunar til almenningsveitna héldist óbreytt. Til að greiða eigandanum háan arð er engin þörf á að ganga í skrokk á almenningi. 

Það er víðar pottur brotinn hjá orkufyrirtækjunum um sanngirni gagnvart neytendum (og eigendum) en hjá Landsvirkjun.  Hér skal tiltaka dæmi af OR-samstæðunni og Landsneti, sem er enn í eigu orkufyrirtækja, með vísun til umfjöllunar Viðskiptablaðsins á Fullveldisdaginn 2016.

Bágri fjárhagsstöðu OR-samstæðunnar í kjölfar Hrunsins hefur verið snúið við, aðallega með ofurálögum á viðskiptavini fyrirtækja samstæðunnar á formi gjaldskrárhækkana.  Nú er lag að vinda að nokkru ofan af þeim hækkunum, en stjórn fyrirtækisins virðist ekki vera á þeim buxunum.  Hagnaður OR-samstæðunnar þrefaldaðist 2016 m.v. árið áður, ef marka má stöðuna í upphafi 4. ársfjórðungs, og hefur að líkindum orðið miaISK 12,5, sem er um 10 % af eigin fé.  Þetta sýnir góða afkomu í ljósi þess, að skuldir samstæðunnar hafa verið lækkaðar um meira en miaISK 20 á árinu 2016, ef skuldalækkun fyrstu 9 mánaðanna hefur haldið áfram í svipuðum takti til áramóta.  Athugum nú, hvernig góður afkomubati þessarar samstæðu, sem aðallega er í eigu Reykjavíkurborgar, horfir við neytendum:

Vatnsveita:

Veitur mismuna íbúum á veitusvæði sínu með misjöfnum verðbreytingum á köldu vatni 2017.  Þetta er algerlega ógegnsæ verðlagsstefna fyrir einokunarstarfsemi.  Í nafni jafnræðis og sanngirni ætti einn taxti að ríkja á öllu veitusvæðinu fyrir þessa einokunarstarfsemi, en aftur á móti ætti hver áskrifandi að vatni að borga aðeins fyrir eigin notkun samkvæmt mæli.  Það er víða bruðlað með kalt vatn á heimskulegan hátt, sem óréttlátt er, að aðrir blæði fyrir.  Mælakaup og uppsetning kosta fé, en það fé mun fljótt sparast í minni fjárfestingarþörf til afkastaaukningar vatnsveitna OR.

Hitaveita:

Annað óréttlæti Veitna tengt neyzlumælingu hjá viðskiptavinum er, að aðeins rúmtak notaðs heits vatns er mælt, en það, sem viðskiptavininn skiptir máli, er hins vegar orkan, sem hann fær út úr því heita vatni, sem streymir í gegnum kerfið hans.  Inntakshitastig hitaveitu hjá sumum er t.d. oftast lægra en 65°C, en víða er það hærra en 70°C.  Sumir þurfa þá að öllu öðru jöfnu 10 %-15 % meira vatn vegna þessa mismunar á inntakshitastigi en aðrir.  Þess vegna er réttlætismál, að Veitur bæti mælingu á inntakshitastigi við reikningsaðferð sína á hitaveitukostnaði neytenda.  Það mundi kosta lítilræði, ef hitastigsálestri yrði bætt við magnálesturinn. Hitt er dýrari kostur að setja upp orkumæla í stað flæðismæla.

Í téðri úttekt Viðskiptablaðsins, "Hagnaður eykst um 203 %", er greint frá því, að gjaldskrá Veitna fyrir heitt vatn fylgi fylgi vísitölu neyzluverðs.  Í ljósi gríðarlegra gjaldskrárhækkana fyrir heitt vatn á fyrstu árunum eftir Hrun, langt umfram vísitölu neyzluverðs, er sú málsmeðferð, að einokunarþjónusta, sem er hér afhending á hitaveituvatni, skuli nú fylgja vísitölu neyzluverðs, algerlega óásættanleg.  Rétt bær yfirvöld, hvort sem um er að ræða Orkustofnun, Samkeppnisstofnun eða Neytendastofu, verða að gera hagræðingarkröfu á einokunarstarfsemi af þessu tagi, og OR ætti alls ekki að fá að hækka þessa gjaldskrá aðhaldslaust. 

Rafveita:

Í tilvitnaðri grein Viðskiptablaðsins stendur eftirfarandi í lokin:

"Hækki gjaldskrá ON um áramótin, er alveg ljóst, að nettóáhrifin verða þau, að rafmagnsreikningar borgarbúa hækka hækka enn á milli ára.  Fyrir rúmum mánuði greindi Viðskiptablaðið frá því, að frá árinu 2010 til 2016 hefði verð á raforku og dreifingu hækkað um 55 % á meðan vísitala neyzluverðs hefði hækkað um 23 %."

Þetta reyndist réttur spádómur Viðskiptablaðsins.  Raforkuverðið hækkaði um áramótin síðustu. Viðskiptavinir ON tóku möglunarlaust á sig miklar útgjaldabyrðar fyrir orkunotkun sína til að bjarga OR-samstæðunni frá gjaldþroti eftir Hrun.  Nú er hún komin fyrir vind og vel það, svo að hún greiddi líklega yfir miaISK 4 í tekjuskatt í fyrra.  Við þessar aðstæður er mjög ósanngjörn framkoma við viðskiptavinina að hækka gjaldskrá raforku, þegar eðlilegast hefði verið að halda raforkuverði frá virkjunum óbreyttu.  Blekbóndi er einn af viðskiptavinum ON, og hjá honum hækkaði verð á kWh án fastagjalds úr 14,0 kr/kWh í 14,8 kr/kWh eða um 5,7 %.  Þarna eru flutningur og dreifing innifalin ásamt virðisaukaskatti. 

Flutningsgjald:

Gjaldskrá Landsnets fyrir almenningsveitur hækkaði 1. desember 2016 um 13 %.  Þessi gríðarlega hækkun er fáheyrð, enda á hún drjúgan þátt í heildarhækkun rafmagns um áramótin.  Þessi hækkun er óskiljanleg í ljósi þess, að Landsnet stendur í sáralitlum framkvæmdum fyrir almenningsveitur, og hún má ekki velta kostnaði á milli óskyldra aðila.  Þess vegna eru 2 gjaldskrár, ein fyrir stóriðju og önnur fyrir almenningsveitur. 

Orkustofnun er stjórnvaldið, sem á að veita einokunarfyrirtækinu Landsneti aðhald og halda því við árlega hagræðingarkröfu.  Að Orkustofnun hleypi hækkun í gegn, sem er tíföld verðbólga ársins 2016, veldur vonbrigðum og jaðrar við hneyksli.  Þessi frammistaða Landsnets sýnir enn og aftur, að eignarhald fyrirtækisins er ótækt, því að stjórn fyrirtækisins veitir stjórnendum þess ófullnægjandi aðhald fyrir hönd almannahagsmuna. 

Ný ríkisstjórn ætti að móta sér stefnu um, að ríkissjóður nýti arðgreiðslur orkufyrirtækja sinna til að kaupa sig inn í Landsnet með það stefnumið að auka eigið fé hennar og að verða meirihlutaaðili í þessu einokunarfyrirtæki í þeirri von, að verðlagning þjónustu fyrirtækisins verði ekki algerlega út úr kú.  Fyrirtækisins bíða gríðarleg og bráðnauðsynleg verkefni, sem liggja í dróma, og heilir landshlutar og þar með hagsmunir alls landsins líða fyrir það.

 

 

 

 

 

Athugasemdir

[Ómar Ragnarsson, 25.1.2017 kl. 21:02]

Orka Hellisheiðarvirkjunar hefur þegar dregist saman um nokkur prósent vegna þess að orkunýtingin er "ágeng", það er, rányrkja að því er fram kom fyrir nokkrum misserum.

Ein forsenda virkjunarinnar, sem raunar er algerlega óviðunandi og langt frá sjálfbærri þróun, er að orkan endist í 50 ár. En dvínandi orka svona skömmu eftir gangsetningu gefur ekki tilefni til bjartsýni, og ef þessi orkuminnkun hefur stöðvast, væri búið að slá því upp í fréttum. 

Þögnin, sem ríkt hefur síðan um síminnkandi afl virkjunarinnar, er sérkennileg. 

Með áframhaldandi orkuminnkun mun fjárhagsstaða OR því hugsanlega versna og hugsanlegt að það sé þess vegna, sem verið að reyna að krækja í peninga meðan allir sofa yfir ástandinu, sem þarna ríkir. 

[Bjarni Jónsson, 25.1.2017 kl. 21:42]

Sæll, Ómar;

Það var hætt við aðra virkjun nokkru ofar á fjallinu (Hverahlíð) og gufan, sem nota átti þar, leidd til nýtingar í Hellisheiðarvirkjun, þar sem dregið hafði niður í henni um 10 %, svo að orkukaup af Landsvirkjun voru komin að þeim mörkum, sem hún réði við.  Viðhaldskostnaður 303 MW Hellisheiðarvirkjunar verður mun meiri en reiknað var með vegna of lítillar gufumyndunar m.v. uppsett afl.  Það var tekin áhætta með því að semja við Norðurál til langs tíma og renna á sama tíma blint í sjóinn með orkuvinnslugetu svæðisins.  Ég tel bruðl að nýta jarðgufu til rafmagnsvinnslu einvörðungu, því að nýtnin er aðeins um 12 %.  Raforkuvinnsla á einvörðungu að vera fylgifiskur varmaöflunar fyrir hitaveitu.  Þá 5-faldast  nýtnin.  Þessa stöðu mála kalla Norðmenn "að sitja með skeggið í póstkassanum". 

[Geir Ágústsson, 26.1.2017 kl. 13:33]

Takk fyrir áhugaverðan pistil. Það yrði nú eitthvað sagt ef Bónus og Krónan leyfðu sér svona rekstraraðferðir - byggja skrauthallir og hóta verðlagshækkunum þegar bæta á við lagerhúsnæðið.