Stjórnarskráin og yfirvofandi hætta

Stjórnarskrá Íslands heimilar ekki valdframsal ríkisins til yfirþjóðlegra stofnana.  Er þetta einhver þvergirðingsháttur Stjórnarskrárgjafans gagnvart þátttöku landsins í alþjóðlegri samvinnu ?  Nei, svo sannarlega ekki.  Þetta er þannig vegna þeirrar sannfæringar, að hætta á óstjórn og á að hagsmunir landsmanna verði fyrir borð bornir, þar sem ólíkir hagsmunir rekast á, eins og t.d. í landhelgisdeilunum, aukist til mikilla muna með fjarlægð valdsins frá íbúum landsins. Óþarft er að minna á söguna í þessu sambandi.   

Þetta endurspeglast í umræðunni um innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálksins í EES-samninginn, því að hún felur óumdeilanlega í sér framsal valds til yfirþjóðlegrar stofnunar, sem hvergi er heimilað í Stjórnarskrá Íslands.  Þetta er meira að segja bannað í Stjórnarskrá Noregs, eins og fram kemur í viðhengi með þessum pistli, og er þó sú rýmri en sú íslenzka að þessu leyti, af því að hún heimilar tiltekið framsal, ef aukinn meirihluti Stórþingsins samþykkir.

Í grein Elíasar B. Elíassonar, sérfræðings í orkumálum, í Morgunblaðinu 25.09.2018, undir fyrirsögninni:

"Auðlindastýring vatnsorku",

er sýnidæmi um þjóðhagslegt tjón, sem hlýzt af því fyrir okkur hér á eyju norður í Atlantshafi að fela Evrópusambandinu, ESB, þ.e. orkustofnun þess, ACER í Ljubljana í Slóveníu, og framkvæmdastjórn ESB í Brüssel, yfirstjórn mikilvægra þátta raforkumálanna á Íslandi, sem hlutgerist með handlangaranum, Landsreglaranum, sem verður reglusetningararmur ESB/ACER á Íslandi.  Embættið verður þar af leiðandi einstakt á Íslandi, líkist mest Trójuhesti ESB á Íslandi, og getur ekki samræmzt Stjórnarskránni, af því að það verður utan seilingar íslenzkra stjórnvalda.

Til þess að lágmarka hættuna á raforkuskorti við núverandi aðstæður á Íslandi af völdum vatnsskorts inn í vatnsaflsvirkjanirnar er nauðsynlegt að beita auðlindastýringu.  Henni beitir Landsvirkjun fyrir sitt leyti, og með 80 % markaðshlutdeild hennar dregur hún langt, en betra væri, að allar virkjanir landsins, sem tengdar eru stofnkerfinu, væru undir einni orkulindastjórn.  Réttlæting þess er hinn gríðarlegi samfélagslegi kostnaður, sem af raforkuskorti hlýzt, og sá kostnaður mun enn vaxa með orkuskiptunum. Samræmd orkulindastjórn dregur stórlega úr hættu á vatnsleysi í miðlunarlónum og þar með rándýrum raforkuskorti.  

Vegna þess að yfirvofandi er hér innleiðing á Þriðja orkumarkaðslagabálki ESB er nauðsynlegt að spyrja, hvort Evrópusambandið og orkustofnun þess bjóði fram lausn á þessu viðfangsefni auðlindastjórnunar. Svarið er, að ekkert í téðum lagabálki ESB né fyrirkomulag raforkumarkaða ESB í raun bendir til, að hugmyndafræðingar ESB hafi ýjað einni hugsun að því viðfangsefni, sem öllu máli skiptir að leysa sómasamlega á Íslandi, enda eru allt aðrar aðstæður uppi á meginlandinu og á Bretlandi en hérlendis.  

Þvert á móti magnar viðtekið markaðskerfi ESB hættuna á því, að hér verði alvarlegur orkuskortur vegna þess, að samkeppnisreglur ESB og bann þess við ríkisafskiptum af markaði kemur í veg fyrir mótvægisaðgerðir í tæka tíð.  Þetta rekur Elías B. Elíasson, verkfræðingur, skilmerkilega í ofangreindu prýðilegu grein, sem hér verður vitnað til, lesendum til glöggvunar á efninu:

"Á frjálsum markaði í einangruðu orkukerfi, eins og því íslenzka, fer vatnsorkufyrirtæki, þegar taka þarf vatn úr miðlunarlóni í upphafi vetrar, að fylgjast með áhættu sinni og meta hættu á því, að lónið tæmist áður en vorflóð koma.  

Sé búizt við hækkandi markaðsverði orku að áliðnum vetri, og slík hætta er mikil, þá geta þau hætt afhendingu orku til þeirra fyrirtækja, þar sem samningar leyfa slíkt, en þau geta líka hækkað orkuverð sitt í von um, að eftirspurn minnki.  

Eins og ástand mála er hér nú með Landsvirkjun sem ráðandi á orkumarkaði, hafa önnur fyrirtæki ekki svigrúm í sínum virkjunum til að yfirtaka hluta af markaði hennar, og orkuverð bara hækkar, svo að þeir notendur, sem eru veikastir efnahagslega, reyna að spara orku.  

Með lágu innrennsli í lón fram undir vetrarlok heldur þetta áfram allan veturinn, og orkuverðið hækkar sífellt sem og væntingar um hærra verð, þegar mest hætta er á orkuskorti.  Önnur fyrirtæki nýta sér auðvitað ástandið og hækka verðið líka.  

Þetta getur skapað miklar verðsveiflur á markaði og stundum meiri en þjóðfélagið þolir með góðu móti, og nokkur dæmi eru um slíkt víðs vegar um heiminn.  Virkni markaðslögmálanna er miskunnarlaus." 

Þetta er raunsæ lýsing á því, hvernig ástandið verður á íslenzkum raforkumarkaði, þegar t.d. miðlunarlónin fyllast ekki að hausti og stofnað hefur verið til  frjáls samkeppnismarkaðar með raforku að hætti ESB undir eftirliti Landsreglara, en það þarf enginn að fara í grafgötur með það, að stuttur tími mun líða frá innleiðingu Þriðja orkumarkaðslagabálks ESB í EES-samninginn og í lög á Íslandi, þar til hér mun orkukauphöll hefja starfrækslu. 

Þar munu þá væntanlega fljótlega tíðkast afleiðuviðskipti með raforku, eins og í Noregi, þar sem veðjað verður á ákveðna raforkuverðþróun í framtíðinni. Við þessar aðstæður verður um ónauðsynlegar raforkuverðhækkanir að ræða til heimilanna og til atvinnulífsins fyrir utan fyrirtæki, sem hafa gert langtíma raforkusamninga. Slíkar hækkanir má lágmarka með auðlindastýringu, en hún er óleyfilegt inngrip í hinn frjálsa markað ESB. 

Orkuverðssveiflur og hækkun meðalverðs hefur neikvæð áhrif á lífskjör og atvinnuöryggi almennings, vegna þess að samkeppnishæfni fyrirtækjanna rýrnar, sem mun ríða þeim sumum á slig.  Allar millifærslur eða ríkisstuðningur eru bannaðar í þessu umhverfi að Evrópurétti, enda er hugmyndafræði ESB sú að aðskilja sauðina frá höfrunum að þessu leyti.  Þarna krystallast munurinn á þeim viðhorfum að líta annars vegar á rafmagnið sem náttúruafurð, sem nýta beri til atvinnusköpunar um allt land við sem lægstu verði, og hins vegar sem vöru, sem markaðslögmálin skuli beina til þeirra, sem hæsta verðið geta og vilja borga.  

Í góðum vatnsárum, þegar miðlunarlónin fyllast á sumrin, munu eigendur vatnsorkuvera nýta sér yfirburðastöðu sína gagnvart eigendum jarðgufuvera og auka markaðshlutdeild sína eftir fremsta megni með því að undirbjóða jarðgufuverin. Slík undirboð heita frjáls samkeppni, nema sýna megi fram á markaðsmisnotkun, og gagnast vel við réttar aðstæður, en geta haft hrikalegar afleiðingar (orkuskort) í för með sér í raforkukerfi, eins og okkar.

Þetta gengur að vísu, þangað til lækkar svo í miðlunarlónum, að eigendur vatnsorkuvera gefa eftir markaðshlutdeild, og fljótlega í kjölfarið er hætt við raforkuverðhækkunum á markaði. Ef vorflóðum seinkar, getur hæglega dunið yfir orkuskortur við þessar aðstæður.

Miklar verðsveiflur á raforkumarkaði koma mörgum notendum illa, og sumir þurfa þá að spara við sig orku. Þetta getur dregið úr atvinnu, hagvexti og lífsgæðum fólks.  Líklega verður ársmeðalverðið hærra við þessar aðstæður en yrði við góða auðlindastjórnun, og þetta óhagræði og kostnaðarauki fyrir notendur er, eins og í fyrra tilvikinu, algerlega þarflaust.  Mikill er ábyrgðarhluti þeirra stjórnmálamanna, sem leiða þessa óáran yfir þjóðina, líka algerlega að nauðsynjalausu.

Opinber afskipti af þessum markaði verða óleyfileg, og þar munu allar reglur Innri markaðar EES verða í gildi, þ.e. allt getur gengið kaupum og sölum, líka eignarréttur orkulindanna, eins og norski lagaprófessorinn Peter Örebech hefur sýnt fram á.  Yfirvöld landsins hvorki mega né geta gefið eftirlitsaðilanum, Landsreglaranum, tilmæli eða fyrirmæli, og nauðsynleg auðlindastjórnun á formi vinnslustýringar í virkjunum verður bönnuð.  Þegar íslenzkar aðstæður krefjast heildar auðlindastýringar, þá notar ESB/ACER/ESA/Landsreglari lögmál vörumarkaðar.  Gallinn er sá, að það leiðir til öngþveitis og ófara að skilgreina rafmagn sem vöru á Íslandi.  Þess vegna er stórhættulegt að innleiða Þriðja orkupakkann við íslenzkar aðstæður. 

Eftir að hafa bent á, að uppskipting Landsvirkjunar leiðir aðeins til fákeppni og splundrunar þeirrar auðlindastýringar, sem Landsvirkjun viðhefur nú í krafti stærðar sinnar, skrifar Elías:

"Í raun er ekki nóg, að auðlindastýring nái aðeins yfir orkukerfi Landsvirkjunar, orkukerfi alls landsins þarf að vera undir.  Sjái menn fyrir, að Landsvirkjun verði skipt upp, eins og flestallir markaðsfræðingar, sem tjá sig um málið, leggja til, þá verður að fela sérstökum aðila, auðlindastjóra, það verkefni, en engin ákvæði eru í þriðja orkupakka ESB um auðlindir eða auðlindastjórn, þannig að þetta fellur utan við starfssvið landsreglarans."

Stjórnun ESB/ACER/ESA/Landsreglara á raforkumarkaðinum hérlendis mun leiða til afar kostnaðarsamrar óreiðu á sviði, sem myndar eina af undirstöðum þjóðarbúskaparins, þ.e. í orkubúskapnum. Það, sem hentar vel á eldsneytismarkaði, veldur hins vegar vandræðum í kerfi, þar sem samhæfa þarf dyntótt náttúröfl, ef vel á að fara (tryggja afhendingaröryggi raforku með lágmarks tilkostnaði).

Kostnaðaraukinn við beitingu óviðeigandi aðferðarfræði mun leiða til minni hagvaxtar og minni atvinnusköpunar á Íslandi en ella.  Elías B. Elíasson áætlar, að tjón notenda vegna fyrirsjáanlegs raforkuskorts verði rúmlega ferfalt meðalorkuverð við stöðvarvegg.  Ef t.d. verður 10 % orkuskortur á einu ári af völdum vatnsþurrðar í miðlunarlónum, mun það leiða til kostnaðar, sem nemur um 50 mrðISK/ár.  Íslendingar hafa hreinlega ekki efni á tilraunastarfsemi af þessu tagi við stjórn orkumálanna.

Í lok greinar sinnar skrifar Elías:

"Lausn þessara mála þarf að tryggja orkuöryggi þjóðarinnar, hvort sem hún verður áfram einangruð frá öðrum orkukerfum eða tengd með sæstreng. Hér þarf töluverða þverfaglega vinnu áður en hægt verður að finna viðunandi lausn og ekki ólíklegt, að sú lausn, sem bezt tryggir þjóðarhag, muni rekast á ákvæði þriðja orkupakkans og önnur lög ESB.  

Til að tryggja orkuöryggi almennings þarf að framkvæma þessa vinnu og setja viðeigandi lög áður en þriðji orkupakkinn er afgreiddur.  Finnist ekki leið fram hjá ákvæðum orkupakkans eða öðrum lögum ESB til að tryggja framgang auðlindalaga, verður að fella orkupakkann og koma Íslandi út úr innri raforkumarkaði ESB."

Hér varar kunnáttumaður um raforkumarkaði við grafalvarlegum afleiðingum þess á afhendingaröryggi raforku í einangruðu vatnsorkukerfi, eins og hinu íslenzka, að innfæra hér stjórnkerfi á raforkumarkaði, sem alls ekki er sniðið við okkar aðstæður, heldur við gjörólíkt raforkukerfi, sem einkennist af samtengdu kerfi kjarnorkuvera, kolaorkuvera, gasorkuvera, vindorkuvera og sólarorkuvera.

Það væri blindingsháttur og algert ábyrgðarleysi að hundsa varnaðarorð, sem reist eru á beztu þekkingu um orkumarkaði.  Ef þetta örverpi ESB, sem Þriðji orkupakkinn vissulega er fyrir okkur, verður samt innleiddur hérlendis, og þegar íþyngjandi afleiðingar hans fara að sliga hér samkeppnishæfni landsins, þá verða þeir, sem ábyrgðina bera, að gera hreint fyrir sínum dyrum, og það getur reynzt þrautin þyngri.  

 

 

 

 

 

 

 

 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• peter_rebech_lovavdelingens_uttalelse_fin_ny2_7756.docx

Athugasemdir

[Jón Þórhallsson, 2.10.2018 kl. 11:30]

Það hlýtur að koma að því að einhver þurfi að HÖGGVA Á HNÚTINN þessu tengdu.

Ég myndi t.d. vilja að forseti íslands axlaði raunverulega ábyrgð á sinni þjóð og stæði eða félli með sinni ákvörðun þessu tengdu.

[Bjarni Jónsson, 2.10.2018 kl. 14:36]

Sæll, Jón Þórhallsson;

Alþingi verður sjálft að höggva á þann hnút, sem það áður batt.  Það fjallaði um þetta mál 2015 eða þar um bil.  Þá hreyfði enginn mótmælum við því, nema Frosti Sigurjónsson, fyrrverandi þingmaður Framsóknarflokksins, en enginn "hlustaði" á hann, og málið komst ekki í hámæli.  Íslendingar gerðu þess vegna aðeins veigalitla fyrirvara við það í Sameiginlegu EES-nefndinni.  Fyrir ári birtist grein í Morgunblaðinu eftir Norðmann nokkurn, Morten Harper, þar sem hann vakti athygli á göllum þess fyrir Norðmenn og Íslendinga að innleiða hjá sér Þriðja orkumarkaðslagabálkinn.  Þá geisuðu hörð átök í Noregi um málið og áttu eftir að harðna.  Ég tók að fylgjast með þessu og kynna mér málið og blöskraði þögnin, sem um það ríkti hér.  Hún var merki um lýðræðislegan doða, sem er varasamur.  

Er saga forseta lýðveldisins með þeim hætti, að þess megi vænta, að hann setji sig upp á móti því, að íslenzk orka fari á Innri markað EES, jafnvel þótt margir efist um, að aðferðin samræmist Stjórnarskrá lýðveldisins ?

[Jón Þórhallsson, 2.10.2018 kl. 15:32]

Er ekki allt sem að mælir með því að ÍSLENSKA RÍKIÐ

haldi allri sinni orku innanlands en flytji hana ekki úr landi? 

[Jón Þórhallsson, 2.10.2018 kl. 16:41]

Eru allir flokkarnir á alþingi með skýra framtíðarstefnu í þessum málum?

[Bjarni Jónsson, 2.10.2018 kl. 18:38]

Vegna atvinnu- og verðmætasköpunar með raforkunni hér innanlands verður aldrei hagstætt að virkja hér til að flytja rafmagn út.  Norðmenn virkja ekki fyrir útflutning, heldur flytja út afl- og orku, sem þeir eiga ónotað í sínum virkjunum, sumpart vegna lokunar verksmiðja og sumpart vegna minna upphitunarálags húsnæðis vegna hækkandi hitastigs.  

Það er nú held ég meinið, að mér vitanlega hefur enginn stjórnmálaflokkanna skýra framtíðarsýn í þessum efnum.  Orkustefna ríkisins ku vera í mótun.

[Halldór Egill Guðnason, 3.10.2018 kl. 02:12]

 Það er sorglegt að sjá hve illa hérlendir stjórnmálamenn virðast skilja hjá hverjum þeir vinna. Ég og þú erum atvinnurekendur þeirra, en þeir hafa með einhverjum óskiljanlegum hætti náð að troða hinu gagnstæða inn í huga allt of margra. Ef þeir ekki standa sig í hagsmunagæslu fyrir okkur, verða þeir einfaldlega reknir. Rennir í grun að uppsagnarbréfið vofi yfir mörgum, fari þriðji pakkinn svo mikið sem hálfa leið, hvað þá alla.

 Þakka góðan pistil, að vanda.

 Góðar stundir, með kveðju að sunnan.

[Bjarni Jónsson, 3.10.2018 kl. 10:56]

Þetta er rétta viðhorfið, Halldór Egill.  Í lýðræðisríki eiga þingmenn að vera þjónar fólksins.  Ef gjá myndast á milli þings og þjóðar, á forseti lýðveldisins að framkalla þjóðaratkvæðagreiðslu með synjun lagastaðfestingar.  Verði afstaða meirihluta þingsins undir í þeirri atkvæðagreiðslu, á að boða til þingkosninga, en ekki að sitja sem fastast, eins og ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur lét sig hafa og gaf þar með þjóðinni langt nef.  Annaðhvort höfum við virkt lýðræði eða afskræmingu lýðræðis.  

[Helga Kristjánsdóttir, 3.10.2018 kl. 22:53]

 Andstæðingar hennar sættu sig illa við langt nef Jóhönnu,en hefðu getað mótmælt miklu oftar því hún var að gugna 2010 eða 11. þá voru allt að 10 þúsund prúðir mómælendur mættir á Austurvöll,leikandi tónlist úr gluggum nærliggjandi húsa. Engin hróp og öskur,ef íslendingar treysta sér ekki lengur að mótmæla afskræmingu lýðræðis þjónanna á Alþingi er þeim boðið skjól í hundakofum Evrópusambandsins   

[Helga Kristjánsdóttir, 3.10.2018 kl. 22:56]

Þessi stærð framkallaðist vegna rangra fingrasetninga,bið forláts.