Svarti-Pétur

"Hún (reiðin) afmyndar alla mannsins limi og liði, hún kveikir bál í augunum, hún hleypir blóði í nasirnar, bólgu í kinnarnar, æði og stjórnleysi í tunguna, deyfðu fyrir eyrun, hún lætur manninn gnísta með tönnunum, fljúga með höndunum, æða með fótunum; hún skekur og hristir allan líkamann og aflagar, svo sem þegar hafið er uppblásið af stórviðri. Og í einu orði: hún gerir manninn að ófreskju, að holdgetnum djöfli í augum þeirra, sem heilvita eru.  Og ef hún afskræmir ásýnd mannsins fyrir öðrum mönnum, hvernig mun hún þá ekki afmynda sálina í guðs augliti ?  Segið mér: hvílíkur djöfull mun þar inni búa, þar álit mannsins verður hið ytra svo afskræmt ?  Sá, sem drekkur óforvarandi nokkuð banvænt, hann má sjá til, hvernig hann fái því ælt upp aftur, það fyrsta hann verður þess var; annars er dauðinn vís.  Svo er í þessu.  Hendi nokkurn þá ávirðing að reiðast bróður sínum, þá sjái hann til, að hann fái heiftina á brott rekið það fyrsta, hann verður heilvita aftur og kemur til sjálfs sín, annars myrðir hann sálu sína; hann myrðir einn mann í hjarta sínu, svo oft sem hann minnist með heiftrækni á það, sem við hann var ofgert, svo oft sem hann æskir hefndar yfir óvini sínum, svo oft sem hann fagnar yfir þeirri hefnd, er hann allareiðu hefur fengið yfir sínum náunga."

Þetta var reiðilestur séra Jóns Þorkelssonar Vídalín, Skálholtsbiskups, snemma á 18. öld.  Væri mörgum karlinum og konunni hollt að lesa þessa predikun meistara Jóns af athygli og innlifun áður en hann eða hún halda í gandreið um vefinn eða annað á rytjulegum ritfáki reiðinnar.  Slíkar útreiðar, reiði bólgnar, bæta sjaldnast nokkru vitrænu við efnið, eru hvorki augnayndi né eyrnakonfekt og gera lítið annað en að skemmta skrattanum með tilurð sinni.  

Á eftir vefgrein minni á undan þessari, Afhjúpunin, birti ég tengil að ræðu formanns bankastjórnar Seðlabanka Íslands frá 18.11.2008, sem var fróðleg, hnyttin og í góðum stíl, enda afbragðs rithöfundur þar á ferð.  Á meðal þess, sem hann sagði, var, að bankastjórn seðlabankans óskaði eftir rannsókn erlendra aðila á starfsemi Seðlabanka Íslands með sérstakri hliðsjón af bankahruninu.  Ef þar kæmi fram, að seðlabankinn hefði hlaupið á sig eða látið eitthvað ógert, sem kallast gæti gáleysi, mundi hann, er þar stæði í pontu umsvifalaust fara frá borði án eftirmála.  Svona eiga sýslumenn að vera. 

Framferði aðalleikara í þjóðarsviðinu núna hefur ekki að ósekju verið líkt við hegðun spilamanna í hinu gamalkunna spili, sem kennt er við Svarta-Pétur.  Það reyna allir að jafna til að losna við "hann".  Sem spilamenn hér má tíunda Alþingi, ráðherra, Fjármálaeftirlitið (FME), Seðlabanka Íslands (SBÍ) og síðast en ekki sízt bankana sjálfa.  Hvað sem öðru líður verður nú að ætla, að Svarti-Pétur hafni hjá bönkunum í fyrsta umgangi.  Í téðri ræðu bankastjóra SBÍ kom fram, að enn er ekki farið að rannsaka þar nokkurn skapaðan hlut.  Aðalmarkmið slíkra rannsókna hlýtur að vera að læra af mistökunum, og einnig að draga þá fyrir dóm, sem brotlegir hafa gerzt við lögin, en hreinsa hina af sök, sem breytt hafa heiðarlega í hvívetna. 

Það er þess vegna ekki hægt að byggja neitt upp að nýju fyrr en rannsóknum á aðdraganda hrunsins, hruninu sjálfu og eftirleikjum þess, er lokið.  Formaður bankastjórnar SBÍ hefur lagt spilin á borðið og jafnað.  Enn liggur FME að mestu óbætt hjá garði.

Eftir hrun fjármálakerfis landsins og með efnahagskerfi, sem riðar til falls, er fullkomlega eðlilegt, að fram komi almenn krafa um endurnýjun umboðs Alþingismanna.  Alþingi samþykkti árið 1994 EES-samninginn, sem var uppspretta auðs, en haldinn alvarlegum annmörkum.  Sá böggull fylgir þó skammrifi alþingiskosninga nú, að ríkisstjórnin er þingbundin og vinna hennar mun fara fyrir lítið, ef þingmenn fara í kosningaham.  Þjóðarskútan hallast nú ískyggilega, og ríkisstjórnin á beina aðild að því að koma henni á réttan kjöl.  Enginn kemur í hennar stað, þegar ráðherrar fara í kosningaham.  Tjón landsins mundi stóraukast, ef landið yrði stjórnlítið í þokkabót. 

Að auki er hætt við stjórnarkreppu í kjölfar snemmbúinna kosninga.  Alþingi og ríkisstjórn undir forystu hins harðduglega og farsæla forsætisráðherra eiga þess vegna að halda áfram sínu geysierfiða starfi, því að kosningar  á næsta ári verða allt of dýru verði keyptar.  Sigurvegarar kosninganna mundu uppskera Phyrrosar sigur, svo að þekkt líking sé tekin frá púnversku stríðunum.

Það má gera því skóna, að í kjölfar snemmbúinna kosninga fylgi stjórnarkreppa.  Núverandi stjórnarandstaða er ólíkleg til að ná völdum.  Aðildarumsókn að ESB mun væntanlega yfirskyggja önnur stefnumið Samfylkingar.  Þetta mun að líkindum eitra stjórnarmyndunarviðræður hennar við alla aðra stjórnmálaflokka.  Jón Baldvin Hannibalsson, sem er enn aðalhugmyndafræðingur jafnaðarmanna á Íslandi, ritar athygliverða grein í Morgunblaðið þriðjudaginn 25. nóvember 2008 undir fyrirsögninni "Afhjúpunin".  Það er hægt að taka undir margt í þessari grein JBH, en þegar kemur að ESB, er hann of fús til fullveldisfórna, og sjávarútvegsstefna hans tekur ekki mið af því, að núverandi kvótaeigendur hafa flestir keypt sinn kvóta og eignarréttur þeirra er stjórnarskrárvarinn.  Þarna kann víglínan að verða dregin í næstu kosningum. 

Pétur Blöndal, blaðamaður, ritar afar fróðlega samantekt um sögu gjaldmiðils okkar í Morgunblaðið sunnudaginn 23. nóvember 2008 undir fyrirsögninni "Ferðalag krónunnar".  Þar segir: "Frá því krónan varð sjálfstæð árið 1922 og þanagað til á sjötta áratugnum, og jafnvel fram undir viðreisnartímann, lentu Íslendingar hvað eftir annað í að vera með of hátt gengi-og haldið var nokkuð fast í að halda því stöðugu."  Það hefur reynzt íslenzka hagkerfinu hamlandi að festa gengið og á samdráttarskeiðum hefur slíkt ráðslag framkallað stórfellt atvinnuleysi.  Sagan er víti til varnaðar, eins og eftirfarandi tilvitnun í framangreinda grein ber vitni um.: "Íslendingar voru með fast gengi frá 1925-1939, sem tengt var pundinu, og það gekk sæmilega framan af, en í kreppunni miklu leiddi það til þess að raungengi á Íslandi varð of hátt.  Og flestir eru sammála um, að heppilegra hefði verið ef Íslendingar hefðu, eins og Norðurlöndin gerðu, lækkað gengið til þess að halda uppi atvinnu og meiri hagvexti." Síðan er rakið, hvernig fastgengistilburðir töfðu afnám haftastefnunnar og urðu til þess, að Íslendingar drógust aftur úr öðrum þjóðum í lífskjörum.  Það var fyrst með Viðreisnarstjórninni 1959-1971, að horfið var frá fastgengisstefnu og innflutningshöft voru afnumin. 

Með þessu fráhvarfi fastgengisstefnu hófst framfarasókn Íslendinga, sem lauk með Hruninu mikla í október 2008.  Nú er sagan að endurtaka sig með upptöku gjaldeyrishafta, sem flestir töldu úrelt þing, sem búið væri að kasta fyrir róða.  Spurt er, hvað olli þessum ósköpum.  EES er svarið.  Evrópska efnahagssvæðið opnaði útrásarvíkingum greiða leið að þenslumöguleikum, sem ekki eru fyrir hendi á örmarkaði Íslendinga.  Bankarnir nýttu sér þetta og uxu Seðlabanka Íslands og íslenzka ríkinu langt yfir höfuð.  Meingallaðar reglur ESB um skuldbindingar heimaríkis banka á innistæðum erlendis, og vöntun á gagnkvæmum skuldbindingum innan EES um lánalínur, þegar lausafjárskortur herjar á fjármálastofnanir, ásamt grimmdarlegri og níðingslegri framkomu ríkisstjórnar jafnaðarmanna í Lundúnum, felldu íslenzku bankana á svipstundu. 

"Þegar á reyndi, neituðu seðlabankar á EES svæðinu að hlaupa undir bagga.  Bankarnir voru of stórir fyrir Ísland, þótt þeir væru það ekki fyrir EES svæðið."  Þetta reit Hannes Hólmsteinn Gissurarson í stuttri og hnitmiðaðri grein í Fréttablaðinu 28. nóvember 2008.  Það er hægt að velta endalaust vöngum yfir því, hvort þetta hrun hefði orðið, ef Ísland hefði verið í ESB og mynt landsins heitið evra.  Regluverkið, sem fól í sér téða veikleika, hefði verið hið sama, og Seðlabanki Íslands tæpast með meiri viðbúnað en raun var á.  Innan ESB var ekki mótuð nein sameiginleg björgunarstefna.  Evrópubankann (ECB) í Frankfurt hefði lítið munað um að létta íslenzku bönkunum róðurinn, en í Berlín var það talið hættulegt fordæmi.  Það kemur sem sagt í ljós, að þegar að sverfur, er hver sjálfum sér næstur. 

Áðallexían af Hruninu er sú, að Guð hjálpar þeim, sem hjálpar sér sjálfur.  Hjálpræðið kemur ekki frá Brussel.  Þar á hver nóg með sig.  Efnahagskerfi evru landanna hrapa nú ofan í djúpa lægð, eins og gengi evrunnar ber vott um.  Fjármál ESB eru í uppnámi, enda ársreikningar ESB ekki verið samþykktir um árabil.  Af heildarfjárveitingum ESB fara 53 milljarðar evra eða 40 % í landbúnaðarstyrki.  Af þessum 53 milljörðum hirðir Frakkland 10 milljarða evra eða tæpan fimmtung.  Sýnir þetta spillinguna á þeim bæ í hnotskurn.  Þeir, sem gera því skóna hérlendis, að evran geti verið handan við hornið sem ríkisgjaldmiðill Íslands, ef landið aðeins fer á hraðferð inn í ESB, fara með fleipur eitt.  Evrulöndin hafa áréttað, að undanþágur frá Maastricht skilyrðunum komi ekki til greina.  Ástæðan er enn og aftur ótti við fordæmi.  Skuldir íslenzka ríkisins stefna nú í að nema um 100 % af VLF.  Eitt af Maastricht skilyrðunum er, að þetta hlutfall sé undir 60 %.  Það getur tekið Íslendinga einn áratug að ná þessu marki.  Allar gælur við evruupptöku á næstunni eru þess vegna eins og hvert annað óráðshjal. 

Rétt er að taka undir með Hannesi Hólmsteini í téðri grein, að nauðhyggja er slæmt veganesti við leit að lausnum á efnahagsvanda Íslendinga.  Hann bendir á 4 kosti í myntmálum aðra en fljótandi krónu og evru, og eru a.m.k. tveir þeirra, myntslátturáð og valfrelsi um gjaldmiðla, áhugaverðir kostir.