Magnað góðæri undir borgaralegri stjórn

Ísland sker sig úr í hópi Vesturlanda fyrir góðæri, sem hér ríkir.  Þessi misserin er hér 4 % - 5 % hagvöxtur.  Aðeins Svíþjóð og Bretland komast í hálfkvisti við þennan góða efnahagsárangur á meðal Evrópuríkja, en í evrulandi ríkir víðast efnahagsleg stöðnun þrátt fyrir tilraunir evrubankans með seðlaprentun upp á um miaEUR 80 á mánuði. "Fastgengi" hentar fáum. Að láta gengi gjaldmiðils í einu landi ráðast af því, hvernig hagkerfi og peningamálastjórnun ganga í öðru landi, er slæm hugmynd.

Fjármálamarkaðir heimsins hafa verið dapurlegir 2015-2016.  Efnahagsástandið í olíuframleiðslulöndunum er talin vera meginástæðan, en t.d. Persaflóaríkin hafa selt gríðarlegt magn verðbréfa til að fjármagna mjög illa rekna ríkissjóði sína.  Þetta olli hruni á hlutabréfamarkaði í fyrra.  Hinn ríkisrekni norski olíusjóður varð við þetta fyrir miklu tapi.  Þar við bætist, að til að halda norska ríkissjóðinum á floti er nú farið að veita þangað fé úr téðum sjóði.  Þrátt fyrir þennan öfluga olíusjóð Norðmanna, sem átti að verða þeirra lífeyrissjóður og er að tiltölu álíka stór og íslenzka lífeyrissjóðakerfið, en Norðmenn eiga ekkert slíkt kerfi, þá hefur norska hagkerfið glatað trausti markaðarins, sem hefur leitt til 30 % falls NOK.  Norski olíuiðnaðurinn, sem að meirihluta er ríkisrekinn, hefur sagt upp tugum þúsunda starfsmanna síðan árið 2014, og sér ekki fyrir endann á aukningu atvinnuleysis í Noregi. Íslendingar starfandi í Noregi hafa margir hverjir orðið fyrir barðinu á minnkandi umsvifum í Noregi.  Þeir geta nú flestir fundið sér starf við hæfi á Íslandi. 

Ríkisdrifin einhæfni atvinnuvega er einhver versta moðsuða í atvinnulegu tilliti, sem jafnaðarmönnum hefur til hugar komið, en þeir höfðu undirtökin í norskum stjórnmálum, þegar olíuvinnslustefna Norðmanna var mótuð.  Þeir flugu hátt, og fall þeirra er að sama skapi mikið.

Nú verður vitnað í grein eftir Chris Giles í Financial times, sem birtist í Morgunblaðinu 10. marz 2016 undir fyrirsögninni:

"Hagfræðingar gera lítið úr hættu á heimskreppu".:

"Fjárfestar og fjármálamarkaðir hafa verið of fljótir á sér að trúa því versta um ástand alþjóðahagkerfisins. Það hefur aukið líkurnar á sjálfskapaðri og óþarfri niðursveiflu, að því er haft  var eftir leiðandi hagfræðingum í vikunni. 

Olivier Blanchard, fyrrverandi yfirhagfræðingur hjá Alþjóða gjaldeyrissjóðinum, kallar eftir, að fólk skoði "staðreyndirnar".  Blanchard og kollegar hans hjá Peterson Institute of International Economics, PIIE, segja, að svartsýni um þróun efnahagsmála á heimsvísu á árinu 2016 gangi í berhögg við grundvallar staðreyndir í efnahagslífinu.

Þeir benda á, að fjármálamarkaðir veiti tæplega gott spágildi um væntanlega niðursveiflu og að réttara sé að líta á lækkandi verðlag á mörkuðum sem stöðugleikaafl frekar en undanfara mikils hruns.  Blanchard og samstarfsmenn hans vilja meina, að slík lækkun verðlags sé til marks um, að markaðurinn sé að stefna aftur í eðlilegt horf, því að verðlag á mörkuðum var þegar orðið upp blásið vegna tilrauna seðlabanka til að örva efnahagslífið."

Fjármálamarkaðurinn á Íslandi hefur frá árslokum 2015 dregið dám af hinum erlenda og stóð nánast í stað á fyrsta ársfjórðungi 2016.  Hið sama verður ekki sagt um raunhagkerfið og viðskiptajöfnuð við útlönd. Nú eru reyndar teikn á lofti um, að verðbréfamarkaðurinn sé að taka við sér víða erlendis og að hann muni jafnframt rétta úr kútnum hérlendis.

Á Íslandi jókst landsframleiðsla á mann um 4,5 % á ári tímabilið 2003-2007.  Síðan féll hún um 3,0 % á ári til 2010, og síðan þá hefur hún vaxið um 1,8 % á ári að jafnaði og frá stjórnarskiptunum 2013 um 4,0 % á ári. Mest munar um auknar fjárfestingar á öllum sviðum þjóðlífsins, aukna einkaneyzlu, aukin útflutningsverðmæti bolfisks og ferðaþjónustu. Það er mun bjartara yfir íslenzka hagkerfinu en annars staðar um þessar mundir, og það ætti að endurspeglast á innlenda fjármálamarkaðinum, er frá líður.  Það er verið að skjóta traustari stoðum undir gjaldeyrisöflunina með fjárfestingum í a.m.k. þremur virkjunum, Þeistareykjum, Búrfelli 2 og Hellisheiðarvirkjun, og þremur iðjuverum, sem framleiða eiga kísil til útflutnings, PCC á Bakka og United Silicon og Thorsil í Helguvík.  Það er líka verið að fjárfesta fyrir tugi milljarða kr í gistirými um allt land.  Til að anna spurn eftir vinnuafli þarf að flytja það frá útlöndum, og það virkar dempandi á verðbólguna.

"Þó svo að fást þurfi við ýmis vandamál víða um heim, ekki sízt vegna lítillar framleiðniaukningar, "þá eru flest hagkerfi, og þá ekki sízt Kína og Bandaríkin, að vaxa með sjálfbærari hætti í dag en þau gerðu fyrir áratugi, þótt þau vaxi hægar", segir hann (Blanchard).  "Fyrir vikið er enn brýnna, að við leyfum okkur ekki að láta truflast af því, þegar skott fjármálamarkaðarins dillar á kjölturakka efnahagslífsins"." 

Þarna er minnzt á litla framleiðniaukningu, sem sé eitt af vandamálum vestrænna hagkerfa um þessar mundir.  Það á líka við um Ísland.  Undantekning er þó sjávarútvegurinn, þar sem launakerfi sjómanna er afar afkastahvetjandi, og í landvinnslunni (sem og á sjónum) hefur tæknivæðingin verið hraðfara á undanförnum árum með sjálfvirknivæðingu, og leitt til framleiðniaukningar þar.  Aukin fiskigengd stuðlar að enn meiri framleiðni á sjó, og þar er fiskveiðistjórnunarkerfið að skila árangri, enda er nú verið að skila útgerðarmönnum aflaskerðingum, sem þeir tóku á sig í fiskverndarskyni.

Landbúnaðurinn hefur einnig aukið framleiðni sína mikið með fækkun bænda, meiri framleiðslu og mikilli vélvæðingu.  Senn mun fjöldi erlendra ferðamanna á Íslandi jafngilda 44´000 manns á landinu að jafnaði, sem er 13 % aukning, sem gæti þýtt allt að 20 % neyzluaukningu, þar sem hér er að langmestu leyti um fullvaxið fólk að ræða.  Markaður landbúnaðarins fer stækkandi bæði innanlands og utan, svo að hagur framleiðenda og úrvinnsluaðila ætti að fara batnandi. Hlutfall matarkostnaðar af heildarútgjöldum heimila fer síminnkandi. 

Íslenzkur landbúnaður stendur veikt að vígi í verðsamkeppni við matvæli framleidd á suðlægari breiddargráðum, sem þar að auki er víða fjárhagslega styrktur, t.d. í Evrópusambandinu. Hins vegar stendur hann sterkt að vígi í samkeppni um gæði matvælanna.  Hann keppir í þeim efnum í raun við lífrænt ræktað grænmeti og kjöt af lífrænt öldum dýrum. Ef blekbóndi hefur val á milli íslenzkrar landbúnaðarvöru og lífrænnar vöru erlendis frá, þá velur hann þá fyrr nefndu á grundvelli gæðanna. 

Í íslenzkri stóriðju hefur með tæknivæðingu og dugnaði starfsmanna náðst fram hagræðing, sem hefur skilað sér í aukinni framleiðni.  Miðað við stærð er framleiðni veranna góð, en t.d. álverið í Straumsvík er svo lítið, að það nær ekki hagkvæmni stærðarinnar hjá samkeppnisverunum erlendis.  Það á einnig erfitt uppdráttar vegna hás raforkuverðs, sem er í bandaríkjadölum og fylgir vísitölu neyzluverðs í BNA.  

Ferðaþjónustan veitir flestum starfsmönnum atvinnu af "útflutningsgreinunum", líklega upp undir 20 þúsund manns á háannatíma.  Ferðaþjónustan er mannaflsfrek, og þar er lítil framleiðni.  Þessa framleiðni, þ.e. afrakstur af hverjum ferðamanni per starfsmann, er hægt að auka með því að selja aðgang að ferðamannastöðum.  Það er líka æskilegt til að dreifa álagi og þar með að forða tjóni á viðkvæmri náttúru. Ferðamenn eru vanir slíku, og ef verðinu er stillt í hóf m.v. þá þjónustu, sem í boði er, þá þykir slík gjaldtaka ekki tiltökumál.  Hún mundi standa undir aðstöðusköpun, umhverfisvernd og öryggiseftirliti á staðnum. 

  

Heilbrigðismál í sviðsljósi

Lífslíkur við fæðingu landsins barna hafa batnað stöðugt á 20. og 21. öldinni og eru nú með þeim albeztu í heimi hér, vel yfir 80 ár. Mannkynið telur drjúga 7 milljarða, og meðallífslíkur þeirra, sem á annað borð komast á legg, munu nú vera tæplega 70 ár.

Langlífi Íslendinga má þakka tiltölulega hreinni náttúru, jörð, vatni og andrúmslofti, tiltölulega heilnæmum matvælum vegna náttúrunnar, strjálbýlis og lítillar notkunar eiturefna og sýklalyfja í landbúnaði, góðum efnahag og góðu heilbrigðiskerfi. 

Hryggjarstykkið í heilbrigðiskerfinu á Íslandi er Landsspítalinn.  Alþingismenn umgengust hann af ónógri varúð, jafnvel af léttúð, á síðasta kjörtímabili, svo að hann drabbaðist niður á flestum sviðum.

Við stjórnarskiptin vorið 2013 varð vendipunktur á öllum sviðum þjóðlífsins, og hefur Landsspítalinn notið góðs af því, og mun gera á næstu árum, þó að fjárveitingar til heilbrigðismála verði ekki tengdar við landsframleiðslu, sem er fráleit hugmynd, því að heilsufar þjóðar og landsframleiðsla eiga fátt sameiginlegt.  Landsframleiðsla á mann er þó yfirleitt til marks um efnahag einstaklinga og getu samfélagsins til innviðauppbyggingar.

Hafnar eru stórfelldar nýbyggingar á Landsspítalalóðinni við Hringbraut, og er það ánægjuefni, enda brýnt.  Deilt var um heppilegustu staðsetningu nýs Landsspítala; niðurstaðan var að velja lóðina við gamla spítalann, og hefur hönnunin, t.o.m. flókin verkhönnun nokkurra áfanga, verið miðuð við Hringbrautarlóðina.  Forysta Landsspítalans og yfirvöld heilbrigðismála mega heita einhuga um þessa niðurstöðu, þó að sitt sýnist hverjum í heilbrigðisgeiranum, og leikmenn verða að treysta á dómgreind manna í þessum efnum, sem daglega "eru með lífið í lúkunum" og hafa sýnt frábæran árangur við lækningar við aðstæður, sem nú standa til bóta. Allt orkar tvímælis, þá gert er. Ekki má draga það lengur að reisa nýjan spítala með vangaveltum um aðrar staðsetningar.

Hvað gerðist skömmu eftir, að heilbrigðisráðherra, Kristján Þór Júlíusson, tók fyrstu skóflustunguna að sjúkrahótelinu ?  Óð þá ekki þáverandi forsætisráðherra landsins fram á víðan völl og tók til við að sá fræjum efasemda um staðsetninguna ?  Þessi gjörningur var til óþurftar málstað ríkisspítalans og gerir ráðherra málaflokksins og forystu spítalans sízt auðveldara fyrir, og var þó ekki á flækjustig viðfangsefna þessara manna og kvenna bætandi.   

Svona gera menn ekki, þó að þeir hafi mikinn áhuga á skipulagsmálum.  Núverandi forsætisráðherra, dýralæknirinn, hefur ekki höggvið í sama knérunn, og honum hættir sennilega síður til en hinum  að hlaupa út um víðan völl, þegar það á ekki við.

Heilbrigðiskerfinu íslenzka hefur verið hallmælt ótæpilega, og hafa svigurmæli í garð kerfisins og stjórnenda þess fallið.  Alræmdar eru lýsingar Kára Stefánssonar, læknis, á ástandinu og krafa hans um að hella a.m.k. miakr 50 á ári í reksturinn til að ná 11 % af VLF.  Um téðan Kára má segja hið sama og sagt var um Kára Sölmundarson í Njálu, að engum manni er Kári líkur, og skal ósagt látið, hvort um fræknleik eða frekju ræðir í tilviki Stefánssonar.

Til að fá nasaþef af hlutlægu mati á íslenzka heilbrigðiskerfinu í stað sleggjudóma og órökstuddra fullyrðinga æsingaseggja verður hér vitnað til greinar Steins Jónssonar, læknis, í Morgunblaðinu, 12. marz 2016:

"Frá árinu 2005 hefur evrópskt fyrirtæki að nafni "Health Consumer Powerhouse" (HCP) birt árlegan samanburð á heilbrigðiskerfum Evrópulanda, sem byggist á 48 gæðaþáttum.  Þessir mælikvarðar snúa ekki aðeins að hagfræðilega þættinum í rekstri heilbrigðiskerfanna, heldur ekki síður að því, hvernig þau þjóna neytendum eða sjúklingum.  Það vill stundum gleymast, að heilbrigðiskerfin eru fyrir þegnana.  Á þessum fjölþætta skala hefur íslenzka heilbrigðiskerfið yfirleitt verið mjög ofarlega meðal Evrópulanda.  Árið 2012 var Ísland í 3. sæti á eftir Danmörku og Hollandi.  Árið 2014 var Ísland í 7. sæti, rétt fyrir ofan Svíþjóð, Þýzkaland, Bretland og Frakkland.  Þessi staða Íslands má heita nokkuð góð, þegar litið er til þess, að á árunum 2009-2013 átti sér stað mikill niðurskurður á framlögum hins opinbera til heilbrigðismála.  Margvíslegur vandi steðjar nú að íslenzka heilbrigðiskerfinu, og eru hlutastörf lækna á LSH langt frá því að vera með þeim alvarlegri."

Að skera niður fjárveitingar til Landsspítalans án nokkurrar uppstokkunar eða kerfisbreytinga var náttúrulega eins og að míga í skóinn sinn, gjörsamlega vonlaus aðferðarfræði til að draga úr kostnaði til lengdar. Vinstri menn eru eins og námahestar með augnblöðkur.  Þeir mega ekki heyra minnzt á einkarekstur í heilbrigðisgeiranum, þó að reynslan hérlendis og erlendis, t.d. í Svíþjóð, bendi til aukinna afkasta (framleiðni) og gæða þjónustunnar með innleiðingu samkeppni af þessu tagi.  Samkeppni  um sjúklinga er notendum þjónustunnar og skattborgurunum til hagsbóta, enda er þetta eitt af úrræðum núverandi heilbrigðisráðherra, Kristjáns Þórs Júlíussonar, til að fá meira fyrir peningana og að stytta biðlistana.  Hann er jafnframt að setja auknar fjárveitingar til höfuðs biðlistum, og á langtímafjárfestingaáætlun ríkisstjórnarinnar er um miakr 60 fjárveiting til nýs Landsspítala við Hringbraut, sem er þegar komin á framkvæmdastig, sem að mestu á að taka enda árið 2022. 

Allt eru þetta ólíkt skynsamlegri ráðstafanir en allsendis ótímabært heljarstökk í fjárveitingum til rekstrar heilbrigðiskerfisins, sem taki mið af 11 % af hratt vaxandi landsframleiðslu. Mikil útgjöld geta aldrei orðið markmið í neins konar rekstri, heldur skilvirkni og gæði.  Stefnan ætti að vera á eitt af þremur efstu sætunum hjá HCP á hverju ári, og markmiðið á að vera skilvirkari Landsspítali frá ári til árs, svo að skilvirkni spítalans árið 2025 mælt í rekstrarkostnaði á íbúa landsins á föstu verðlagi verði a.m.k. 20 % betri en árið 2015. Þetta er verðugt og raunhæft markmið vegna hinna miklu fjárfestinga, sem á næstu árum verða í Landsspítalanum.  

Margvíslegir lífsstílssjúkdómar herja á landsmenn, sem rekja má til óhollra lifnaðarhátta, slæms mataræðis og lítillar útiveru, hreyfingar og áreynslu.  Lyfjanotkun er óhófleg og meiri hér en annars staðar þekkist.  Mörg lyf hafa slæm áhrif á líkamsstarfsemina og þar með á heilsuna. 

Maðurinn var ekki skapaður í Paradís fyrir 6000 árum eða svo til að lifa á landbúnaði, akuryrkju og dýrahaldi, heldur hafa forfeður "homo sapiens" verið á fótum í um 3 milljónir ára, og líkamsstarfsemi hans hefur lítið breytzt á þessu tímabili, þó að lifnaðarhættir hans hafi mikið breytzt frá jurtatínslu og veiðimennsku í upphafi, til akuryrkju og dýrahalds fyrir um 15000 árum, og til iðnvæðingar, þéttbýlisbúsetu og hóglífis nútímans.  Lífstílssjúkdómar, þ.m.t. ofát, ofdrykkja og reykingar, valda bróðurpartinum af kostnaði ríkisins vegna sjúklinga.  Kostnaðarvitund og kostnaðarhlutdeild sjúklinga getur hjálpað þeim við að sjá að sér og bæta lífernið. 

Ruslfæði, skolpdrykkja, sætindi og kyrrsetur brennimerkja nútímamanninn, svo að hann afmyndast og verður heilsuveill.  Allt er það vegna þess, að hann gætir ekki að uppruna sínum.  Um þetta ritaði Pálmi Stefánsson, efnaverkfræðingur, athyglisverða grein í Morgunblaðið 21. marz 2016, "Baráttan við ofsúrnun líkamans":

"Gefum okkur, að jarðvist manna sé orðin 100 þúsund kynslóðir, þá eru ekki nema 500 kynslóðir (0,05 % - innsk. BJo) síðan mjólkur- og kornvörur urðu hluti af mataræðinu sums staðar á hnettinum.  Þótt steinaldarmennirnir hafi neytt fisks og kjöts, þá var fæði þeirra talið mun basískara vegna viðbótar matar úr jurtaríkinu en fæði okkar í dag í iðnaðarlöndunum og víðar. 

Nútímafæði er súrmyndandi og veldur súrnun líkamsvessanna og versnandi heilsu vegna ofáts prótínríks og steinefnasnauðs matar. Sést þetta bezt á því, að líkaminn hefur ekki getað aðlagað sig að gjörbreyttu mataræði (sýrustig) síðustu aldirnar (innan við 10 kynslóðir) án aukaverkana."

Þetta er lærdómsrík lesning, af því að bent er á þá augljósu staðreynd, sem flestir hunza þó, að maðurinn er ekki ruslkvörn, sem hægt er að henda hverju sem er í án þess, að það hafi neinar neikvæðar afleiðingar fyrir líðan og heilsufar.  Þvert á móti er maðurinn að stofni til eins og steinaldarmaðurinn, sem var alls ekki gerður til að vinna úr sætindum, verksmiðjuunnum mat, kornmeti og mjólk (nema ungabörn úr mjólk mæðra sinna), heldur var hann gerður fyrir hrámeti, aðallega úr jurtaríkinu, eins og tanngarður hans ber merki um.

Um þetta skrifar Pálmi:

"Ofát prótínríks matar eins og kjöts, fisks, eggja og mjólkurvara ásamt korni og brauðmeti veldur þessari miklu sýrumyndun eða ofsúrnun líkamans á okkar tímum."

Það er óeðlilegt matarræði, sem er meginbölvaldurinn og veldur offitu, vanlíðan, lélegu ónæmiskerfi og bágu heilsufari nútíma mannsins, sem hefur lítið sem ekkert þróazt líkamlega síðan á steinöld, eins og Pálmi bendir á.  Akuryrkja og landbúnaður voru bjarnargreiði við heilsufar mannsins, og kannski voru stærstu mistökin að stökkva niður úr trjánum, en það er reyndar talið, að forfaðir mannsins hafi neyðzt til þess vegna loftslagsbreytinga. Aðlögunarhæfni mannsins að breyttum aðstæðum er við brugðið, en þróun efnastarfsemi líkamans er afar hæggeng, eins og dæmin sanna.  

Nútíma læknisfræði býr yfir mörgum öflugum úrræðum til að fást við sjúkdóma, og þannig er hægt að bæta árum við lífið lengi, þó að ekki sé unnt að bæta lífi við árin, því að ekki er ráð, nema í tíma sé tekið.  Af þessum ástæðum sitja vestræn þjóðfélög nú uppi með heilbrigðiskerfi, hvers kostnaður er að vaxa þegnunum yfir höfuð og mun, þegar borgarar 67 ára og eldri, verða orðinn yfir þriðjungur íbúanna, reyna mjög á opinbera sjóði.  Til að kerfið hrynji ekki verður strax að verða almenn hugarfarsbreyting varðandi lífernið.  Hugarfarsbreyting á sér þegar stað, en nær enn til of fárra.  "Á skal að ósi stemma."

 

 

Fjárfestingar í ferðageira og orkumannvirkjum

Þrír háskólakennarar hafa misstigið sig illilega með því að rita grein í Morgunblaðið þann 15. marz 2016, sem vart samræmist fræðimannsheiðri slíkra. Þeir gera lítið úr hagkvæmni raforkuvirkjana landsmanna, en þeim mun meira úr fjárfestingum fyrir ferðamannaiðnaðinn án þess að færa sannfærandi rök fyrir sínu máli. Er hulin ráðgáta, hvernig Landsvirkjun, stærsta raforkufyrirtækið og langstærsti söluaðili orku til stóriðju á Íslandi, getur verið með eiginfjárhlutfall 40 %, framlegð MUSD 332 upp í nettóskuldir MUSD 2190 (6,6 ár að greiða upp eftirstöðvar skulda) og hagnað 2014 upp á MUSD 78,4 eða miaISK 10,2, ef fjárfestingar fyrirtækisins hafa ekki verið arðsamar. Í grein háskólakennaranna vantar öll rök gegn því, að orkuiðnaður og ferðaþjónusta geti lifað hlið við hlið í landinu í sátt og samlyndi, en fordómarnir fá aftur á móti að leika lausum hala. 

Nú verður gripið niður í villugjörnum texta háskólakennaranna Arnar D. Jónssonar, Edwards H. Huijbens og Bjarna Frímanns Karlssonar, í grein þeirra:

"Rangar áherzlur í opinberri fjárfestingu".

"Helztu röksemdir síðustu ár fyrir því, að opinberir aðilar fari í stórtækar fjárfestingar í raforkuframleiðslu, hafa verið, að draga þurfi úr slaka og koma hjólum atvinnulífsins aftur í gang."

Þetta er rangt.  Helztu rökin fyrir virkjunum, línulögnum og stórsölu raforku til iðnaðar, hafa alla tíð verið að afla gjaldeyristekna fyrir þjóðarbúið á sjálfbæran, afturvirkan og arðsaman hátt, og þannig að bæta kjör landsmanna. Þetta gerist með sköpun traustra og varanlegra starfa af fjölþættu tagi allt árið um kring.  Í heild verða líklega til 3 störf fyrir hvert 1 starf hjá þessum iðnfyrirtækum, svo að atvinnuleysið hefur jafnan minnkað á framkvæmdatímanum, og þegar þessi fyrirtæki hefja störf.  Eftirminnilegast er þetta á árabilinu 1967-1972, þegar virkjað var við Búrfell og ISAL-verksmiðjan var reist í Straumsvík í kjölfar efnahagsáfalls þjóðarinnar með hvarfi síldarinnar, sem þá hafði verið mesta tekjulind landsins. 

Þessi saga endurtók sig, þegar kerskáli 3 var reistur í Straumsvík 1996-1998 með stækkun rafveitu og steypuskála, og 2010-2013 með breytingum á ISAL-verksmiðjunni til að gera kleift að auka framleiðsluna enn í kerskálunum þremur með gömlu kerunum að breyttu breytanda og að auka verðmæti hennar í steypuskála með því að framleiða sívalninga fyrir þrýstimótun í stað völsunarbarra.

"Rúmum þriðjungi allra fjárfestinga hins opinbera árið 2016 á að verja í innviði fyrir frekari stóriðju, sæstreng eða önnur raforkustórvirki, sem alls er óljóst um, hvort af verði, og arðsemi í bezta falli umdeild.  Þessar fjárfestingar munu binda hendur okkar strax, en tekjurnar, algjörlega óvissar, skila sér á löngum tíma, sem mælist í áratugum."

Hér er ritað af þröngsýni um efnivið, sem háskólakennararnir þrír hafa ekki á valdi sínu. Það er út í hött að telja upp sæstreng til Bretlands í sömu andrá og virkjanir og línulagnir, "raforkustórvirki", fyrir innlenda stóriðju.  Hvað hafa þessir háskólakennarar í höndunum, sem styður það, að nýgerðir raforkusamningar við tvö kísilver séu e.t.v. óarðsamir ?  Það lætur nærri, að vinnslukostnaður raforku í Þeistareykjavirkjun m.v. uppsett afl 90 MW, nýtingartíma uppsetts afls 8000 klst/ár og ávöxtunarkröfu fjármagns 8,0 %, sé 36 USD/MWh.  Hafa háskólakennararnir þrír áreiðanlegar heimildir fyrir því, að umsamið raforkuverð sé lægra ?  Það er óboðlegt, hvort sem háskólakennarar eða aðrir eiga í hlut, að dylgja með þessum hætti á opinberum vettvangi í því skyni að kasta ryki í augun á almenningi.

Landsvirkjun hefur þegar gert raforkusamning við PCC á Bakka, United Silicon í Helguvík og Thorsil í Helguvík, og samningar standa yfir við hreinkísilframleiðandann á Grundartanga.  Langtímasamningar við iðnfyrirtæki hafa hingað til verið gerðir með kauptryggingarákvæði um 85 % af orkunni.  Það væri stílbrot af Landsvirkjun að brjóta þá hefð, og það er engin ástæða til að ætla samningamönnum hennar það að óreyndu að semja um lakari afhendingarskilmála en áður.  Hvers vegna þá að skrifa Morgunblaðsgrein, þar sem látið er að því liggja, að Landsvirkjun muni skaðast vegna þess, að orkukaupandinn hætti við, eða hvað í ósköpunum er átt við með því, að tekjurnar séu óvissar og skili sér á löngum tíma ? 

Líklega hafa háskólakennararnir gefið sér einhverja dómadags vitleysu um orkusöluna.  Ef umsamið orkuverð er hærra en 36 USD/MWh, sem er ekki ólíklegt, þar sem viðmiðunarverð Landsvirkjunar er 43 USD/MWh, þá fær hún hærri ávöxtun af fjárfestingu sinni, eftir að orkusalan hefst, en 8,0 % á ári.  Þetta er dágóð ávöxtun m.v. öruggar tekjur af fjárfestingu, og Landsvirkjun fær lán á mun hagstæðari kjörum en þetta til Þeistareykjavirkjunar.  Þess vegna er vægast sagt undarlegt að taka svo til orða, að fjárfestingin skili sér seint og illa.  Hins vegar mun virkjunin mala eiganda sínum gull, þegar lánin vegna hennar hafa verið upp greidd. Þremenningarnir fiska í gruggugu vatni, en það er augljóslega ekki mark á þeim takandi, enda engar röksemdir reiddar fram, sem vatni halda. Eiga þeir eitthvert dulið erindi við lesendur ?  Eru þeir á svo lágu plani, að þeir í sameiningu telji sig þurfa að rakka niður eina atvinnugrein landsmanna til að upphefja aðra ?

Þá skrifa þremenningarnir:

"Frá hruni hefur ferðaþjónusta Íslendinga innanlands sem utan borið uppi gjaldeyrisöflun landsmanna"

Hér er nú farið dálítið frjálslega með, því að það er aðeins frá árinu 2014, sem brúttó gjaldeyrisöflun ferðaþjónustu hefur siglt fram úr brúttó gjaldeyrisöflun sjávarútvegs og iðnaðar, hvors um sig, og töluverðan gjaldeyri þarf að nota í þessa öflun, t.d. að kaupa þotur og kaupa á þær eldsneyti, kaupa bílaleigubíla og eldsneyti á þá, og flytja inn heilmikinn viðurgjörning, sem ferðamenn síðan kaupa hér. Það, sem skiptir máli, er virðisaukinn, sem hver atvinnugrein skapar, og þar hallar á ferðaþjónustuna, þó að veltan sé mikil. 

Fróðlegt er að virða fyrir sér, hvernig heildarvelta af rekstri gististaða og veitingasölu og þjónustu samkvæmt virðisaukaskattsskýrslum hefur þróazt á árunum 2008-2015 í milljörðum króna m.v. verðlagsvísitölu í árslok 2015. Prósentutölur eru aukning veltu frá fyrra ári:

• 2008 miakr  75
• 2009 miakr  75    0 %
• 2010 miakr  77    3 %
• 2011 miakr  84    8 %
• 2012 miakr  91    8 %
• 2013 miakr 102   13 %
• 2014 miakr 119   16 %
• 2015 miakr 137   15 % 

Ef ofangreindar tölur Baldurs Arnarsonar í Morgunblaðinu 12. marz 2016 eru reiknaðar út frá nettóvirðisaukaskattgreiðslum fyrirtækjanna, er þó hættulegt að draga of miklar ályktanir af þeim vegna mikilla fjárfestinga undanfarið í þessum greinum og þar með hás innskatts, 24 %, á meðan útskattur er aðeins 11 %. Allt ber þó að sama brunni.  Virðisaukaskattgreiðslur ferðaþjónustu eru óeðlilega lágar m.v. sömu veltu í öðrum greinum, og þær vaxa ekki í sama takti og fjölgun ferðamanna nemur. Ekki er lengur markaðsleg þörf fyrir yfirvöld á að sérmeðhöndla þessa starfsgrein skattalega, heldur rétt að flytja hana í heilu lagi í almenna VSK-þrepið, sem nú er 24,0 %.

Áfram vaða þremenningarnir elginn:

"Ljósleiðaravæðing landsins, sem metin er á um 6 milljarða, myndi skipta sköpum fyrir forsendur ferðaþjónustu.  Fjárfesting í samþættingu samgönguinnviða mundi einnig breyta miklu fyrir greinina.  Auk þessa verður þó að koma til hugarfarsbreyting í atvinnumálum landsmanna, þar sem búið er í haginn fyrir sjálfbær, framlegðardrifin einkafyrirtæki, en þar er ferðaþjónustan einmitt ásamt t.d. skapandi greinum og hugbúnaðargerð."

Í þessa upptalningu þríeykisins vantar hinar 2 meginútflutningsgreinarnar, þ.e. sjávarútveg og iðnað, því að þar eru auðvitað sérlega "framlegðardrifin einkafyrirtæki." Hins vegar að taka með "skapandi greinar" í þessu sambandi orkar tvímælis, því að slík starfsemi er í mörgum tilvikum niðurgreidd eða öðru vísi studd fjárhagslega af hinu opinbera, og stendur varla á eigin fótum. Með því að hætta að halda skattalegum hlífiskildi yfir ferðaþjónustu, skapast fjárhagsgrundvöllur hjá hinu opinbera til þeirrar innviðauppbyggingar, sem ferðaþjónustan kallar á og þremenningarnir nefna hér að ofan.

Undir lokin fatast þremenningunum enn flugið og kóróna þá upphafningu ferðaþjónustunnar á kostnað stóriðju.  Þetta er óttalega leiðigjörn og barnaleg árátta sumra umhverfispostula, en skilar auðvitað engu, enda gerð af vanefnum, eins og þessi rýni hefur leitt í ljós.  Klykkt er út með eftirfarandi metingsútgáfu þremenninganna:

"Grundvallarmunurinn á ferðaþjónustu og stóriðju er sá, að ferðaþjónustan byggist ekki á því að stórauka vöruútflutning með ríkistryggðum, erlendum lánum upp á hundruð milljarða á örfáum árum, sem mögulega verða ekki endurgreidd án aðkomu hins opinbera."

Landsvirkjun hefur keypt ríkisábyrgð á sín lán hingað til, og hefur þess vegna fengið hagstæðari lánskjör en ella væru í boði á fjármálamarkaðinum.  Þetta hefur aukið samkeppnishæfni Landsvirkjunar, því að vinnslukostnaður hennar í USD/MWh lækkar umtalsvert við hvert eins prósents lækkun á vöxtum lána, sem hún tekur.  Þetta leiðir til lægra raforkuverðs í landinu og/eða aukins hagnaðar Landsvirkjunar.  Að gera því skóna, að áhætta í rekstri ríkissjóðs aukist teljandi við þetta er fráleitur málflutningur og órökstuddar dylgjur, sem sæma ekki háskólakennurum.  Ástæðan er sú, að í stóriðjusamningum Landsvirkjunar eru kauptryggingarákvæði, sem skuldbinda orkukaupandann til að kaupa að lágmarki 85 % umsaminnar orku á hverju ári, og er krafa þessi forgangskrafa í þrotabú orkukaupandans.  

Af samkeppnisástæðum hefur verið rætt um að fella þessa ríkisábyrgð á nýjum lánum niður, og er líklegt, að svo verði gert innan tíðar, ef það er ekki um garð gengið nú þegar, svo að þessar fáránlegu áhyggjur þremenninganna ættu senn að verða úr sögunni. 

"Ferðaþjónustan skapar þjónustutekjur, sem nota má strax til að ráðast í vegagerð, ljósleiðaravæða landið og auka öryggi og efla upplifun með smíði og hönnun metnaðarfullra mannvirkja á helztu áfangastöðum."

Með þessum texta er enn fiskað í gruggugu vatni með þokukenndum dylgjum um það, að orkusala til stóriðju skili ekki tekjum strax til samfélagsins.  Auðvitað gerir hún það, og ekki er skattspor fyrir hverja fjárfesta krónu í virkjunum minna en af hverri krónu í fjárfestingum ferðaiðnaðarins, þegar að er gáð.  Skattskil af ferðaþjónustu til uppbyggingar á m.a. þeim innviðum, sem téðir höfundar telja upp hér að ofan, hafa einmitt verið til sérstakrar skoðunar Ríkisskattstjóra undanfarið, svo að það er óskiljanlegt, að þessir seinheppnu og mistæku metingshöfundar fyrir hönd ferðageirans skuli hafa fundið þörf hjá sér til að kasta steinum úr glerhúsi með þessum hætti og verða sér um leið til minnkunar. 

Það lýsir vanþroska og nauðhyggju að efna til rígs á milli atvinnugreina.  Í tilvitnaðri grein er reynt að upphefja ferðaþjónustuna á kostnað orkuiðnaðar, en það misheppnast algerlega vegna blöndu vanþekkingar og fordóma. Þar sem hagsmunir náttúruverndar, ferðaþjónustu og orkunýtingar, skarast á ákveðnu svæði, er lausnin sú að gera kostnaðar- og ábatagreiningu fyrir viðkomandi svæði með mismunandi sviðsmyndum.  Það er tilgáta höfundar þessa pistils, að í flestum tilvikum muni blanda af þessum þremur þáttum skila þjóðinni hámarks ábata, og eitt útilokar ekki annað, ef rétt er á haldið.

  

    

 

Ferðaþjónusta á krossgötum

Öryggismál ferðamanna á Íslandi eru í skötulíki, og þar eru útlendingar auðvitað berskjaldaðri en innfæddir, þar sem aðstæður á Íslandi eru flestum ferðamönnunum framandi. Í fréttum hefur verið greint frá atburðum, þar sem legið hefur við stórslysi, og þá má nærri geta, að heildarfjöldi slíkra hér um bil slysa skiptir hundruðum á árinu 2016.  Þetta er þriðja heims ástand, og má furðu gegna, að ekki skuli hafa verið gerð gangskör að róttækum úrbótum á helztu ferðamannastöðunum enn þá, því að frá árinu 2013 hefur verið ljóst, að róttækra aðgerða er þörf. Ekki vantar nú silkihúfurnar, sem um þessi mál eiga að véla. 

Í Fréttablaðinu, föstudaginn 11. marz 2016, var t.d. frétt um algert aðbúnaðar- og eftirlitsleysi á einum aðalferðamannastað landsins, við Gullfoss.  Þetta er gjörsamlega fyrir neðan allar skriður, og engu er líkara en beðið sé eftir næsta stórslysi áður en þessum vinsæla ferðamannastað verður hreinlega lokað af öryggisástæðum, a.m.k. að vetrarlagi.  Lausnin blasir þó við. 

Gera þarf eiganda/umráðaaðila viðkomandi staðar ábyrgan fyrir öryggi gesta og umgengni þeirra við staðinn, um leið og honum er veitt heimild til að innheimta komugjald af hverjum ferðamanni, enda hafi hann eftirlitsmenn og leiðbeinendur á staðnum og veiti a.m.k. fyrstu hjálpar aðstoð og hreinlætisþjónustu auk þess að koma upp og viðhalda göngustígum og útsýnispöllum, þannig að engum stafi bein hætta af heimsókninni og allir geti notið heimsóknarinnar, kvíðalausir. 

Af þessu komugjaldi þarf síðan að innheimta fullan virðisaukaskatt, og er þar með komið auðlindagjald í ríkissjóð, og sveitarfélagið fær fasteignagjöld af aðstöðusköpun og jafnvel útsvar af starfsmönnum. 

Nú verður vitnað til fréttarinnar um hið hættulega ástand við Gullfoss, sem virðist vera í boði ríkisstofnunar, eins og fram kemur í fréttinni:

"Flughálir svellbunkar liggja bókstaflega yfir öllu við Gullfoss þessa dagana.  Ferðamenn flykkjast að í þúsundatali á hverjum degi, en ekkert er gert til að draga úr hálkunni á leið þeirra að útsýnisstaðnum.  Lögregluborða hefur þó verið komið fyrir til að hindra aðgang að stígnum, sem liggur lokaspottann að fossinum."

"Þessa stund, sem stoppað var við Gullfoss, virtust margir gestir þar komnir vel af léttasta skeiði.  Var með ólíkindum, að þeir skyldu allir hafa staðið í fæturna alla leið að handriðunum, sem hægt var að styðja sig við á meðan fossinn var skoðaður úr fjarska."

"Um árabil hefur verið rætt um, að úrbætur þurfi við Gullfoss.  Ásborg Arnþórsdóttir, ferðamálafulltrúi uppsveita Árnessýslu, segir fossinn í umsjón Umhverfisstofnunar, sem annist þar hálkuvarnir, söltun og söndun.  Ekki var sandkorn að sjá á svæðinu, þegar Fréttablaðið var þar á ferð.  Ekki náðist í fulltrúa Umhverfisstofnunar í gær."

Andvaraleysi og ábyrgðarleysi umsjónaraðila og ábyrgðaraðila staðarins er algert.  Það er vítavert og sætir sennilega refsingu að lögum, ef einhver kærir, svo að ekki sé nú talað um, ef slys verður, er leiðir til tímabundinnar eða varanlegrar örorku, t.d. beinbrots.  Langlundargeð hagsmunaaðila í ferðaþjónustunni sætir tíðindum, því að í raun væri réttast, að sýslumaður mundi loka ferðamannastöðum, þar sem lífi og limum gesta er augljós hætta búin, eins og við Gullfoss við vissar aðstæður.

Ferðamálafulltrúi sýslunnar á svæðinu er greinilega gjörsamlega ráðþrota, en einhver myndi kalla slíkan málflutning holtaþokuvæl í þessari stöðu:

""Þetta er mjög erfið staða að eiga við í alla staði.  Það virðist einhvern veginn ekki vera hægt að landa þessu almennilega", segir Ásborg. "Við í ferðaþjónustunni erum núna í svo nýjum aðstæðum.  Það var ekki svona ofboðslegur fjöldi hér áður fyrr á þessum tíma.""

Þetta er óboðlegur málflutningur, og ef hann er talinn vera gjaldgengur, þá mun þetta ástand vara þar til staðnum verður hreinlega lokað.

Björn Brynjúlfur Björnsson, hagfræðingur hjá Viðskiptaráði, velkist ekki í vafa um, hvað er til ráða, og gefur yfirvöldum ráðleggingar í "Kynningarblaði um fjárfestingu í ferðaþjónustu", dagsettu 27. febrúar 2016:

"Framleiðni er lægri í ferðaþjónustu en hjá atvinnulífinu í heild.  Ef greinin heldur áfram að vaxa án þess að það breytist, munum við ekki njóta ávinningsins í formi bættra lífskjara.  Lykilverkefni stjórnvalda er því að styðja við framleiðnivöxt í greininni.  Það verður gert með því að horfa í meiri mæli á verðmæti hvers ferðamanns heldur en fjölda þeirra.  Þar skiptir máli að stýra ferðamannastrauminum og að auka tekjur af hverjum ferðamanni með fjárfestingu í tekjuskapandi verkefnum. 

Viðskiptaráð hefur talað fyrir því, að tekin verði upp aðgangsgjöld á vinsælustu áfangastöðunum.  Það dregur úr átroðningi, dreifir álagi á fleiri ferðamannastaði, eykur tekjur á hvern ferðamann og skapar hvata til að fjárfesta og byggja upp."

Yfirvöld hafa brugðizt í því að skapa nauðsynlega lagaumgjörð til æskilegrar framleiðniaukningar í ferðamannageiranum. Samt eru ágæt fordæmi, og nefnir Björn Brynjúlfur Bláa lónið til sögunnar um vel heppnaða náttúrunýtingu með aðgöngugjaldi fyrir gesti.  Bláa lónið er sem kunnugt er affallsvatn frá jarðgufuvirkjun í Svartsengi og er hluti af auðlindagörðum Hitaveitu Suðurnesja.  Bláa lónið er lýsandi dæmi um það, hversu afskaplega vel orkunýting og ferðaþjónusta geta haldizt í hendur, og þetta fordæmi má vera til eftirbreytni um allt land, þó að mörgum innfæddum blöskri nú aðgangseyririnn. 

Alls staðar, þar sem virkjanir á Íslandi eru opnar ferðamönnum til sýnis og fróðleiks, eru þær vinsælir viðkomustaðir.  Sömu sögu er að segja úr öðrum löndum, t.d. Bandaríkjunum, þar sem stórar vatnsaflsvirkjanir eru á meðal vinsælustu ferðamannastaða, og virkjaðir fossar, t.d. Niagara, hafa engan veginn misst aðdráttarafl sitt, því að um aðalferðamannatímann er um 30 % upprunalegs meðalrennslis hleypt á fossana, og verður upplifunin þá mjög nálægt því, sem væri við upprunalegt meðalrennsli. 

Það væri mikill bjarnargreiði við viðleitnina til aukinnar framleiðni í ferðamannaiðnaðinum, svo að ekki sé nú minnzt á tekjustreymið af auðlindanýtingu landsins almennt, að breyta öllu miðhálendi landsins, 40 % af heildarflatamáli þess, í einn þjóðgarð, ef með þjóðgarði er átt við að útiloka landgræðslu, almennilega vegagerð, virkjanir og loftlínu- og jarðstrengjalagnir, á svæðinu.  Slík tillaga mundi jafngilda því að varpa stríðshanzka að fjölmörgum aðilum, t.d. aðliggjandi sveitarfélögum, sem hafa fjölbreytilegri hugmyndir um sjálfbæra og þjóðhagslega hagkvæma nýtingu hálendisins en hrossatront og skakstur á niðurgröfnu þvottabretti í rykmekki.  Sum þeirra segja farir sínar ekki í sléttar í viðskiptunum við núverandi þjóðgarða.

Það er mun vænlegri leið til sátta að láta markaðinn úrskurða um það, innan marka lögformlegs umhverfismats, í stað einstrengingslegrar forsjárhyggju misviturrar miðstjórnar, hvernig hagnýtingu náttúrunnar verður háttað.  Þegar meiri reynsla kemst á stjórnsýslu og opinberan kostnað af Vatnajökulsþjóðgarði, stærsta þjóðgarði Evrópu, og meiri upplýsingar verða tiltækar um kosti og galla slíkra risaþjóðgarða, mætti hugsa sér þjóðaratkvæðagreiðslu um þetta stórmál.

Hvað sagði hinn mæti hagfræðingur, Björn Brynjúlfur, um Bláa lónið ?:

""Þar er rukkaður aðgangseyrir, sem skilar sér í hvata til uppbyggingar.  Núna er þar í gangi uppbyggingarverkefni fyrir um miakr 6,0.  Til samanburðar nam fjárfesting ríkissjóðs í ferðaþjónustu í heild sinni Mkr 25 árið 2014 samkvæmt Hagstofunni (sem er 0,4 % af téðri fjárfestingu Bláa lónsins - innskot BJo).  Þetta er stærsta ástæða þess, að fjárfesting í greininni er lág.  Á meðan við rukkum ekki ferðamenn fyrir aðgang að vinsælustu ferðamannastöðunum, fáum við ekki tekjur, sem nýtast til að byggja þá upp.  Við njótum því ekki ávinnings af náttúruauðlindum okkar", útskýrir Björn Brynjúlfur."

Hér er komið að kjarna málsins.  Framleiðnin í ferðamannaiðnaðinum er lág, af því að ferðamaðurinn er ekki rukkaður fyrir aðgang að náttúruperlum, og þar af leiðandi er aðstaðan til móttöku þeirra fyrir neðan allar hellur víðast hvar, jafnvel stórhættuleg, heilsuspillandi og gróðureyðandi.  Það er flotið sofandi að feigðarósi varðandi umhverfisspjöll af völdum of mikils ágangs ferðamanna og fjölda þeirra í viðkvæmum náttúruperlum.  Þegar um slíka "ofnýtingu" náttúruauðlindar er að ræða, er lausnin sú alls staðar að hefta aðgengið og taka skattgjald af þeim, sem inn á svæðið er hleypt, sbr fiskveiðiauðlindina. 

Þegar um er að ræða ágreining um nýtingu á náttúrunni, er hægt að láta markaðinn höggva á hnútinn með því að láta hagsmunaaðilana bjóða í nýtingarréttinn til ákveðins tíma, t.d. 40 ára.  Þannig gætu ferðaþjónustufyrirtæki og virkjunarfyrirtæki t.d. boðið í einhvern virkjunarstað á miðhálendinu, svo að dæmi sé tekið. 

Þjóðhagslega hagkvæmast er þó, að mati blekbónda, að virkja, ef a.m.k. 10 %/ár raunávöxtun er tryggð af fjárfestingunni með orkusölu, og selja ferðamönnum síðan aðgang að virkjuninni og veita þeim þar góðan viðurgjörning.  Dæmin sýna, að slíkur "auðlindagarður" hámarkar afrakstur auðlindarinnar og sjálfbær virkjun og ferðamennska fara ágætlega saman. Að stilla virkjunarfyrirtækjum og ferðaþjónustufyrirtækjum upp sem andstæðingum er bábilja, sprottin út úr hugskoti einsýnna ofstækismanna. 

Það er jafnvel hægt að fara svipaða tilboðsleið með loftlínuleiðir, þar sem landnýtingin er umdeild, t.d. yfir Sprengisand.  Þar gæti Landsnet, ef það hreppir tímabundinn nýtingarrétt á loftlínu- og jarðstrengjaleið, verið með myndarlega sýningu á nýstárlegu mannvirki, spanspóluvirki, sem nauðsynlegt er að setja upp með um 25 km millibili til að unnt sé að reka 220 kV jarðstreng án þess að setja raforkukerfi landsins á hliðina vegna spennusveiflna. Slík mannvirki munu aðeins spanna örlítinn hluta hálendisins og megnið af því verða áfram "ósnortin víðerni". 

Köttur að Bessastöðum ?

Margir virðast vera ginnkeyptir fyrir því að kaupa köttinn í sekknum, þegar kemur að því að velja lýðveldinu nýjan forseta.  Þeir hinir sömu kunna að telja forsetaembættið vera léttvægt, svo að þangað þurfi ekki að velja þungavigtarmann. Meirihluti þjóðarinnar reyndist samt nýlega telja embættið nauðsynlegt eða mikilvægt. 

Helgi Hrafn, þingmaður pírata, virðist vera þeirrar skoðunar, að hlutverk forseta lýðveldisins sé léttvægt, og sé það aðallega fólgið í veizlustjórnun.  Þetta er af og frá og sýnir bjagaða sýn þessa skrýtna þingmanns á þjóðfélagið.  Til sannindamerkis um þá storma, sem leikið geta um bóndann á Bessastöðum, þegar miklir atburðir verða, og þeir verða óhjákvæmilega, er áhrifamikil lýsing fráfarandi forseta á átökunum um Icesave-ólögin, sem hann viðhafði í viðtali við Ólöfu Skaftadóttur og Viktoríu Hermannsdóttur í Fréttablaðinu 13. maí 2016:

"Þegar reynt var að brjóta okkur á bak aftur.  Íslenzka markið stóð opið, og hver sem er gat sparkað boltanum í það, og enginn var til varnar.  Þá taldi ég nauðsynlegt að stíga það skref, sem er mjög óvenjulegt, og sumir hefðu getað sagt með nokkrum rökum óeðlilegt fyrir forseta.  Það var bara enginn annar.  Að fara í alla helztu fjölmiðla heimsins og verja Ísland, og færa fram okkar rök og málstað."

Þessi framganga forsetans á sinni tíð var einstæð og var eingöngu á færi hins æfða skylmingamanns.  Forsetinn brá hér skildi yfir umkomulausa og varnarlitla þjóð í losti og með handónýta ríkisstjórn til slíkra og annarra góðra verka. 

Ríkisstjórn Jóhönnu spilaði reyndar á eigið mark með undirlægjuhætti sínum við erlenda kröfuhafa; forsetinn hirti knöttinn áður en hann lenti í íslenzka markinu og spilaði einn með hann upp allan völlinn og skaut óverjandi skoti á mark andstæðinganna.  Fyrir þetta voru margir landsmenn tilbúnir til að styðja hann til embættis í enn eitt kjörtímabil 2016, ef hann gæfi kost á því, en af því varð ekki.  Hann hefur þegar tryggt sér virðulegan sess á spjöldum sögunnar.

"Erfiðast á ferlinum segir hann ákvarðanirnar um Icesave. 

Varstu beittur þrýstingi ? 

"Það er vægt til orða tekið." 

Var þér hótað ?

"Það fer eftir því, hvað þið kallið hótanir, en förum aftur í tímann. Það var umsátur um Ísland, öll Norðurlönd, allar ríkisstjórnir í ESB voru á móti okkar málstað.  Vildu knýja okkur til að semja við Breta og Hollendinga.  Í stjórn AGS var því valdi Evrópuþjóðanna beitt, að við fengum ekki fyrirgreiðslu, sem við áttum rétt á, nema við beygðum okkur undir nauðasamninga við þessar þjóðir.  Jafnframt voru margir fremstu sérfræðingar og álitsgjafar þessa lands, sem sögðu, að ef ég leyfði þjóðinni að kjósa um þetta mál, væri ég að dæma Ísland til eilífrar útskúfunar úr fjármálakerfi heimsins.  Merkimiðinn Kúba norðursins varð þekkt í þeirri umræðu.  Ríkisstjórnin og þingmeirihlutinn voru ekki bara á móti mér - heldur harkalega á móti mér. 

Í þessari stöðu var erfitt að taka þá ákvörðun að færa þetta vald til fólksins.  Þessi kraftur erlendra ríkja og innlendra afla var slíkur, að ég held ég geti fullyrt, að það hafi ekki nokkur maður í sögu Íslands verið beittur öðrum eins þrýstingi í nokkru máli, eins og í Icesave-málinu."

Hann segir þessa daga í lok árs 2009 og ársbyrjun 2010 erfiðustu stundir, sem hann hafi þurft að fara í gegnum. 

"Ég vona, að enginn forseti og þjóðin eigi nokkurn tímann eftir að standa frammi fyrir því; ég veit manna bezt, hvað var í húfi og hvað þetta var erfitt."

Hvernig var þessum þrýstingi beitt ? 

"Ef þið viljið dæmi, þá settust Uffe Ellemann-Jensen, fyrrverandi forsætisráðherra Danmerkur, og Mogens Lykketoft, fyrrverandi forseti danska þingsins og ráðherra til margra ára, í vikulegan umræðuþátt sinn í danska sjónvarpinu, sem allur gekk út á, hvers konar fífl þessi forseti á Íslandi væri.  Rökkuðu mig niður fyrir framan danska þjóð, því að ég vildi ekki klappa upp þennan samning. 

Ég gæti talið upp fjölmörg önnur dæmi, auk þess, eins og ég hef sagt áður, að kjarninn í þeirri stuðningsmannasveit, sem bar uppi sigur minn 1996, var æf út af þessari ákvörðun.  Það hefur kostað mig það, að ýmsir af gömlum vinum mínum og stuðningsmönnum til margra ára hafa ekki talað við mig síðan.  Þannig að fórnarkostnaður forseta Íslands í ákvörðunum af þessu tagi getur líka verið persónulegur.""

Þetta er hrollvekjandi lýsing á því, sem forseta lýðveldisins getur beðið, ef hann fer gegn miklum hagsmunum innanlands eða utan og fylgir einarður sannfæringu sinni um, hvað ber að gera til að verja sem bezt hagsmuni almennings á Íslandi. 

Það er alveg áreiðanlegt, að ekki hefðu allir sýnt jafnmikið þrek á örlagastundu og Ólafur Ragnar Grímsson.  Jafnvíst er, að ekki munu allir geta fetað í fótspor hans, ef/þegar svipuð aðstaða kemur upp, en það má telja meiri líkur en minni á, að svo verði einhvern tímann aftur á fyrri hluta þessarar aldar.  Til að kanna, hvort þjóðin gæti verið að kaupa köttinn í sekknum með því að velja Guðna Th. Jóhannesson í forsetaembættið, er rétt að grípa niður í Reykjavíkurbréf Morgunblaðsins 6. maí 2016:

"En þetta smámál (sagnfræði frá lýðveldisárunum - innsk. BJo) skiptir að sjálfsögðu engu um það, hvort Guðni sé upplagður sem forseti Íslands eða ekki.  En það er jafnsérkennilegt, að þetta smáræði í "settinu" sé talið réttlæta framboð til forseta (þ.e. sagnfræðiþekkingin - innsk. BJo).

Annað segir meiri sögu og kannski hana alla.  Stærstu atvik í sögu forsetaembættisins snúa að Icesave-samningunum.  Hræðsluáróður stjórnar Jóhönnu og Steingríms við atkvæðagreiðslu þjóðarinnar var magnaður.  Margir kiknuðu.  Einn af þeim var sérfræðingur "RÚV" um forsetaembættið. 

Tímaritið Grapevine segir:

"I am glad, that I am not in the Icelandic government.  I would not know, what to do, I would not know, if I should accept this agreement or not.  Guðni Thorlacius Johannesson.".

Og um fyrsta Icesave-samninginn, sem almennt er viðurkennt, að hafi verið sá vitlausasti þeirra allra, segir hann:

"We might not like the Icesave deal, but the alternative is much worse, and maybe this is the best, we or anyone else could get. Take it or leave it; that is the message we got.  I think anyone criticizing the negotiations team for being weak, is ignoring, wilfully or not, the incredibly difficult position the Icelandic authorities find themselves in."

Þarna talar maður, sem hafði kokgleypt áróðurinn og skalf af hræðslu.  Dettur nokkrum manni, sem þetta les, í hug, að Guðni hefði sem forseti staðið með þjóðinni, þegar mest lá við ?  Nei.  Er eitthvað, sem bendir til þess, að hann hafi breytzt ?

Guðni segist þakklátur fyrir að vera ekki í ríkisstjórn, sem þarf að fást við þetta stórmál.  Mega ekki Íslendingar vera mun þakklátari fyrir það, að hann var ekki á Bessastöðum þá ?

Og í marz 2010 skrifar Guðni og nú í Fréttablaðið: "Niðurstaðan er þessi: Ætli menn að halda því fram, að Íslendingar séu að reyna að sýna umheiminum fram á óréttlætið í því, að ríkisvaldið þurfi að ábyrgjast innistæður í einkareknum bönkum, verða þeir að bæta við orðum, sem gætu hljómað eitthvað á þessa leið:"það er að segja í útlöndum, en á Íslandi hljóta aðrar reglur að gilda".

Hæstiréttur hafnaði sjónarmiðum af þessu tagi sem fráleitum með dómi sínum um Neyðarlögin."

Tilvitnuð orð Guðna Th. eru til vitnis um dómgreindarleysi hans. Blekbóndi var á þessum tíma eindregið þeirrar skoðunar, og um það vitna skrif hans, sem og ýmsir löglærðir menn, sem m.a rituðu lærðar og læsilegar greinar í Morgunblaðið á þessum tíma, að það væri enginn lagagrundvöllur fyrir því, að því væri allt í einu lýst yfir fyrir hönd íslenzkra skattborgara eftir bankagjaldþrot, að þeir skyldu taka að sér að vera greiðandi krafna í þrotabúin til þrautavara, þegar innistæður í tryggingasjóðinum hrykkju ekki lengur til. 

Þar að auki væri þetta siðferðislega kolrangt.  Meirihluti þjóðarinnar reyndist vera á sömu skoðun, en téður Guðni Thorlacius var greinilega öndverðrar skoðunar.  Hann barðist þá gegn hagsmunum íslenzku þjóðarinnar og fyrir hagsmunum erlendra kröfuhafa.  Hvaða siðferðislega rétt hefur maður af þessu tagi nú, 6 árum síðar, til að biðja þá sömu þjóð, sem hann vildi reyra í skuldafjötra, um að kjósa sig í æðsta embætti þjóðarinnar ?

Nú hefur þessi sami maður, Guðni Th. Jóhannesson, bitið höfuðið af skömminni með því að halda því fram, að í þorskastríðunum hafi engar hetjudáðir unnar verið - þorskastríðin hafi verið gerð að goðsögnum. 

Þetta er svívirðilegt og móðgun við minningu þeirra fjölmörgu, sjómanna og manna í landi, sem lögðu allt í sölurnar til að Ísland fengi full yfirráð, fullveldisrétt, til að stjórna fiskveiðum í áföngum innan 3 sjómílna frá strönd, 4 sjómílna frá annesjum, 12 sjómílna, 50 sjómílna og 200 sjómílna.  Sigur í þessari baráttu er hyrningarsteinn sjálfstæðs Íslands, hvorki meira né minna.  Maður, sem gerir sig sekan um annan eins málflutning og þann, að gera lítið úr þessari langvinnu baráttu þjóðarinnar og að lokum sigri, er ekki hæfur til að gegna starfi sögukennara í grunnskóla, hvað þá til að gegna embætti forseta Íslands.

Hvers konar manngerð er það, sem tekur afstöðu gegn hagsmunum íslenzku þjóðarinnar í deilu við útlendinga um miklar fjárskuldbindingar, og gerir sér svo far um að gera lítið úr mesta afreki þjóðarinnar á síðustu öld, þar sem grunnurinn var lagður að efnalegri velferð hennar til frambúðar og að einum merkasta alþjóðasamningi seinni tíma, Hafréttarsáttmála Sameinuðu þjóðanna ?

  

 

Viðsnúningur forseta

Forseti lýðveldisins sá sér leik á borði eftir umrótið í stjórnmálum hérlendis í byrjun apríl 2016 og sneri við ákvörðun sinni um að bjóða sig ekki aftur fram til forsetaembættisins, sem hann þó hafði tilkynnt þjóðinni um í nýársávarpinu 1. janúar 2016. Sinnaskiptin voru tilkynnt á blaðamannafundi að Bessastöðum mánudaginn 18. apríl 2016. Enn tók Ólafur Ragnar sinnaskiptum daginn eftir, að Davíð Oddsson tilkynnti um framboð sitt sunnudaginn 8. maí 2016. Ekki er ólíklegt, að umræðan um Panamaskjölin og konu hans hafi haft einhver áhrif á ákvörðun forsetans, enda var lágkúrulegt, hvernig fréttamenn þýfguðu Ólaf Ragnar um fjármál Moussaieff-fjölskyldunnar. 

Þessar vendingar gjörbreyta baráttunni fyrir forsetakosningarnar.  Um frambjóðendur í forsetakjörinu mátti segja, að þar voru margir kallaðir, en fáir eru útvaldir þar á meðal, þ.e. með nauðsynlega hæfileika og leiðtogahæfni, og verður reyndar ekki með góðu móti séð, hvaða erindi sumir þeirra töldu sig eiga til Bessastaða, enda hafa nú margir fallið úr skaptinu.  Á Bessastöðum hefur aldrei ríkt nein meðalmennska, hvað þá eitthvað lakara, og svo verður vonandi áfram. 

Ljóst er, að hjónin á Bessastöðum þrifust þar vel, og forsetinn kaus helzt að halda áfram í starfi, hvað sem stjórnmálastöðunni í landinu líður, þar til umræðan um eignir Moussaieff-fjölskyldunnar á aflandseyjum hófst og skattskil af þeim.  Þetta var ómakleg aðför að dr Ólafi og konu hans. Sumir blaðamenn hafa enga sómatilfinningu. 

Ritstjóri Morgunblaðsins taldi framboðsmál forsetans 20. apríl 2016 vera leiðigjarnt leikrit, og að aðeins væri hægt að horfa oft á tvö leikrit, Kardimommubæinn og Dýrin í Hálsaskógi, en nú væri þriðja leikritinu þvingað upp á landsmenn, því að valið væri ekkert.  Nú var landsmönnum sem sagt til viðbótar við hin tvö leikritin boðið upp á "Bessastaðabóndann bljúga með öryggið á oddinum", en sýningum þess leikrits var sem sagt aflýst af óviðráðanlegum ástæðum.

Ritstjórinn vitnaði í orð eins aðdáenda forsetans, nafna hans Harðarsonar, stjórnmálafræðiprófessors, sem hefur tekið mikið upp í sig undanfarið og fræðimannsheiðurinn farið fyrir lítið, um, hversu vel dr Ólafur Ragnar þrífst í embætti:

"Þessir atburðir, og sérstaklega það, hvernig hann ekki bara gerði Sigmund Davíð Gunnlaugsson að forsætisráðherra, heldur slátraði honum líka, það eru atburðir, sem honum líka ekki illa."

Hér vísar stjórnmálafræðiprófessorinn líklega til blaðamannafundarins, sem forsetinn hélt á forsetaskrifstofunni á Bessastöðum síðdegis sama dag og hann synjaði forsætisráðherra um þingrofsheimild.  Þar komst Ríkisráðstaskan í fyrsta sinn í sviðsljósið, enda má telja líklegt, að á þessari stundu hafi dr Ólafur þegar verið kominn í kosningaham.  Er sá gamli ekki árennilegur, ef honum mislíkar verulega, en fyrrverandi forsætisráðherra hafði engan veginn kunnað sig þá um morguninn og lagt hausinn í gapastokkinn.

Líklegt er, að dr Ólafur hafi metið það svo 2012 og 2016, að starfsaldur hans í embætti yrði sér helzt að fótakefli, ef og þegar hann mundi leita endurkjörs.  Í apríl 2016 sá hann sér leik á borði að slá þann leiða, sem margir væru e.t.v. búnir að fá á þeim hjónum, og gætu þar af leiðandi ekki hugsað sér hann sem Bessastaðabónda í aldarfjórðung. 

Forseti lýðveldisins gerði sér lítið fyrir þann 5. apríl 2016 og sýndi og sannaði, að hann er enn í fullu fjöri og sterkur á svellinu, þegar á reynir.  Hann tók hárrétta ákvörðun, er hann synjaði samþykkis á þingrofsheimild til handa fyrrverandi forsætisráðherra landsins, því að hótun um þingrof eða þingrofið sjálft hefði verið óþingræðislegur gjörningur, þar sem hreinn og klár þingmeirihluti var fyrir hendi, eins og stjórnarandstaðan leiddi strax í ljós með vantrauststillögu, 38:25. Jákvæð viðbrögð núverandi forsætisráðherra við framboði dr Ólafs sýna, að fyrrverandi forsætisráðherra lék óafsakanlegan einleik gegn þingræðinu, er hann hélt í hina örlagaríku Bessastaðaför að morgni 5. apríl 2016. Ríkisráðstaskan verður aldrei aftur höfð með í för upp á von og óvon. 

Forseti lýðveldisins, 72 ára, stóð þarna sem klettur í hafinu til varnar þingræðinu, og þingræðið þarf á öllum tiltækum bakhjörlum að halda til að halda velli.  Sitjandi forseti hefur það umfram alla frambjóðendurna, nema einn, að hann hefur sannað fyrir alþjóð, að hann getur staðið í ístaðinu, þegar á þarf að halda, og það gæti vissulega þurft á því að halda aftur á þessu kosningaári, svo að ekki sé minnzt á næsta kjörtímabil forsetans. Davíð Oddsson hefur einnig sýnt og sannað á sínum starfsferli, að hann stendur í ístaðinu, þegar á reynir, og lætur engan kúga sig, en vafi leikur á því með hina frambjóðendurna, og alveg sérstaklega er ástæða til að efast um það, þegar Guðni Th. Jóhannesson á í hlut.  Það sýna uppgjafar ummæli, er hann viðhafði, þegar hart var deilt um þjóðhættulega Icesave-samningana. Þau má túlka sem stuðning hans við þáverandi ríkisstjórn og þá stefnu hennar að samþykkja Icesave-samningana.

Það er rétt hjá forsetanum, að veður eru nú válynd í stjórnmálunum.  Það er vegna þess, að nú standa líkur til, að sá mikli árangur, sem náðst hefur við að færa Ísland aftur í hóp landa með frjálst hagkerfi verði í uppnámi eftir næstu Alþingiskosningar, af því að borgaraleg öfl nái ekki nægum þingstyrk til að mynda meirihlutastjórn, heldur muni stjórnleysingjar rotta sig saman með vinstri flokkunum til að grípa ríkisvaldið hreðjatökum og fara með það af algeru ábyrgðarleysi, hæfileikaleysi, stefnuleysi og hatri á borgaralegum, frjálslyndum öflum í landinu.  Það má búast við skrípaleik getulítilla Alþingismanna eftir kosningar og sundurlyndri hrakfallastjórn, sem sameinast um það eitt, að halda borgaralegum öflum frá völdum.  Þá má miðstétt landsins fara að biðja fyrir sér, því að afleiðing óstjórnar er fljót að koma fram í veskjum hennar sem auknar álögur og óðaverðbólga, eins og dæmin sanna.

Við þessar aðstæður er ómetanlegt fyrir þjóðina að hafa traustan bakhjarl á Bessastöðum, mann, sem oftar en einu sinni og oftar en tvisvar hefur reynzt glöggskyggnari og kjarkaðri öðrum mönnum, þegar fokið hefur í flest skjól.  Davíð Oddsson lætur engan vaða yfir sig á skítugum skónum.   

 

 

 

Í tilefni forsetakosninga 2016

Ótrúlegur fjöldi fólks lýsti opinberlega yfir áhuga sínum á að taka við embætti af dr Ólafi Ragnari Grímssyni þann 1. ágúst 2016, en nokkrir hafa heltst úr lestinni áður en kom að skiladegi meðmælendalista.  Vekur áhugi svo margra grunsemdir um, að einhvers misskilnings gæti um eðli þessa embættis, því að embættinu eiga, eðli þess samkvæmt, ekki að gegna neinir "meðaljónar", heldur afburðamenn, sem landsmenn geta litið til með trausti og stolti.

Við lestur Stjórnarskrárinnar kemur í ljós, að ákvæðin um forsetaembættið bera með sér, að grunnur hennar er frá þeim tíma, er Danakóngur var að missa völd sín í hendur þingsins.  Þar eru leifar af orðalagi um, að forsetinn (kóngurinn) skuli hafa hitt og þetta með höndum, sem kóngurinn hafði áður, en annars staðar er klykkt út með, að ráðherrarnir hafi í raun og veru fengið þessi völd í hendur. Þessum ruglingi er brýnt að eyða.  Stjórnarskráin á að merkja, það sem þar stendur skrifað, hvorki meira né minna. Hún á að vera auðlesið og auðskilið plagg "hverjum" unglingi um fermingaraldur.

Blekbónda er í minni, að í gagnfræðadeild Laugarnesskóla voru nemendur upp úr 1960 látnir lesa bók, sem hét "Félagsfræði", og þar var m.a. öll Stjórnarskráin, sem hinn frábæri kennari, Pálmi Pétursson, útlistaði á sinn skýra og skemmtilega hátt fyrir nemendunum, 13-14 ára.   

Á Íslandi er þingbundin ríkisstjórn.  Stjórnmálaleg völd eru hjá Alþingi, og hlutverk forsetans er að staðfesta lög frá Alþingi eða að synja þeim staðfestingar, og falli þingmeirihluti í Alþingiskosningum, þá felur hann eftir atvikum nýjum manni umboð til stjórnarmyndunar; forseti velur þar með næsta forsætisráðherra. 

Eins og fram kom 5. apríl 2016, er þingrofsvaldið hjá forseta lýðveldisins og forsætisráðherra í sameiningu, þ.e. báðir þurfa að samþykkja þingrof, og þingrof á ekki að samþykkja, ef á þingi ríkir starfhæfur meirihluti að baki ríkisstjórnar. Þannig er meginreglan, að sama ríkisstjórn skuli sitja út kjörtímabil, nema hún missi starfhæfan meirihluta á þingi. 

Á hvort tveggja hefur reynt hjá dr Ólafi. Er þess skemmst að minnast, að eftir kosningarnar vorið 2013 valdi hann að fela Sigmundi Davíð Gunnlaugssyni, formanni Framsóknarflokksins, umboð til stjórnarmyndunar, en sniðgekk formann stærsta flokksins, Bjarna Benediktsson, formann Sjálfstæðisflokksins, þó að hann hefði bæði unnið persónulegan sigur og flokkur hans bætt við sig fylgi og væri stærsti stjórnmálaflokkur landsins. 

Þessi ráðstöfun orkaði þess vegna tvímælis, en hefur væntanlega ráðizt af viðhorfum forsetans sjálfs. Það er þó erfitt að rígnegla reglu um þetta val í Stjórnarskrá, því að forseti ber ábyrgð á sínum gjörðum og verður líka að standa þjóðinni reikningsskap á 4 ára fresti og verður þá að axla lýðræðislega ábyrgð.

Þá eru alþekktar 3 synjanir forsetans á lögum frá Alþingi, sem dr Ólafur reið á vaðið með.  Sú fyrsta (fjölmiðlalög) var geðþóttaákvörðun hans og orkaði tvímælis, þar sem lögin áttu ekki að öðlast gildi fyrr en á næsta kjörtímabili.

Hinar tvær voru fyllilega réttmætar (Icesave) á þeim grundvelli, að þar var Alþingi að skuldbinda ríkissjóð til greiðslu á skuldum einkaaðila, sem enginn vissi þá, hversu háar yrðu, er upp yrði staðið. Það má þannig segja, að þessi alræmdi gjörningur vinstri stjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur hafi brotið í bága við 21. grein Stjórnarskrárinnar, og þetta voru auðvitað algerlega fráleit lög.  Nú vitum við, að þessi skuld hefði numið um miaISK 210, sem fallið hefðu í gjalddaga í júní árið 2016.

Í viðtali Ólafar Skaftadóttur og Viktoríu Hermannsdóttur við forseta lýðveldisins, sem birtist í Fréttablaðinu föstudaginn 13. maí 2016, greinir hann frá þeirri ósvífni og gríðarlega þrýstingi, sem hann varð fyrir í lok árs 2009 og í byrjun árs 2010, í því skyni að sannfæra hann um nauðsyn þess að samþykkja ólögin um Icesave. Í fyrstu útgáfuna voru reyndar sett ströng skilyrði stjórnarandstöðunnar, sem forsetinn samþykkti, en viðsemjendurnir, Bretar og Hollendingar, höfnuðu.  Seinni tveimur útgáfunum synjaði forsetinn samþykkis, og fóru lögin þá í þjóðaratkvæði, þar sem þjóðin tók undir orð Davíðs Oddssonar, sem hann hafði viðhaft í sjónvarpsviðtali á RÚV haustið 2008, bresti blekbónda ekki tímaskynið, að við greiðum ekki skuldir óreiðumanna.

Nú hafa verið rifjuð upp orð forsetaframbjóðandans Guðna Th. Jóhannessonar, sagnfræðings, sem hann viðhafði um þetta leyti. Þau sýna, svo að ekki verður um villzt, að hefði hann verið í sporum Ólafs Ragnars, hefði hann samþykkt Svavarssamninginn án skilyrða.  Tilfærð orð Guðna, sagnfræðings, og núverandi forsetaframbjóðanda, hjá Tý í Viðskiptablaðinu 12. maí 2016, eru þessi:

"Það getur verið, að okkur líki Icesave-samningurinn illa, en hinn kosturinn er miklu verri, og kannski er þetta það bezta, sem við, eða einhver annar, gæti fengið.  Haldið eða sleppið, það eru skilaboðin, sem við fengum. 

Ég held, að hver sá, sem gagnrýnir samninganefndina fyrir linkind, sé að horfa, viljandi eða óviljandi, framhjá því, hversu ótrúlega erfið staða íslenzkra stjórnvalda er."

Þessi afstaða fræðimannsins er í samræmi við afstöðu ýmissa annarra fræðimanna, t.d. við Háskóla Íslands, á þessum tíma, þó að nú vilji allir Lilju kveðið hafa.  Þeir guggnuðu gagnvart hótunum í garð Íslendinga erlendis frá.  Gunguháttur af þessu tagi er þjóðhættulegur og á alls ekki heima á Bessastöðum á Álftanesi. Téður Guðni hefur nú í kosningabaráttunni verið spurður um afstöðu sína til inngöngu Íslands í Evrópusambandið, ESB.  Er skemmst frá því að segja, að hann virðist fylgja línu Nestors íslenzkra jafnaðarmanna, Jóns Baldvins Hannibalssonar, um, að við "göngum ekki inn í brennandi hús".  Forsetaframbjóðandinn hefur hins vegar ekki þá grundvallarafstöðu, að innganga þjóni ekki hagsmunum Íslands, heldur tekur hann aðspurður sér fyrir hendur að tíunda kosti og galla inngöngu.  Vingulsháttur af þessu tagi er ótraustvekjandi og sæmir illa leiðtogaefni. 

 

Það er þó alveg út í hött, að forsetaframbjóðendur séu að tjá sig að fyrra bragði, eins og frambjóðendur til Alþingis, um, að þeir muni beita sér fyrir eða stuðla að framgangi alls konar mála, sem stjórnmálalegur ágreiningur er um í landinu, eins og t.d. auknum tekjujöfnuði.  Að forsetaframbjóðandi ætli, nái hann embætti, að reyna að breyta tekjuskiptingu, sem þegar er orðin á markaði, er algerlega óviðeigandi málflutningur og sýnir, að slíkir framjóðendur eiga ekkert erindi sem húsbændur á Bessastöðum, því að þeir gera sér ekki grein fyrir eðli embættisins. 

Forsetaembættið er þó ekki stjórnskipulega óþarft, en það þarf að auka vægi þess og skilgreina betur hlutverk þess.  Landið á samt áfram að vera þingræðisland.

Í 2. gr. Stsk. stendur:

"Alþingi og forseti Íslands fara með löggjafarvaldið." 

Einhlítara og eðlilegra væri:

"Alþingi fer með löggjafarvaldið. Forseti lýðveldisins staðfestir gildistöku laga með undirskrift sinni, þegar hann hefur gengið úr skugga um, að þau brjóta ekki í bága við Stjórnarskrá. Ef hann telur vafa leika á um lögmæti nýrra laga, sendir hann þau til Hæstaréttar til úrskurðar um álitaefni.  Ef Hæstiréttur telur lögin í lagi, staðfestir forseti þau; annars endursendir hann þinginu þau með rökstuddri höfnun.

Ráðherra má með tilstyrk forseta lýðveldisins setja neyðarlög, en þau falla þá úr gildi 35 dögum frá staðfestingu forseta, nema Alþingi hafi í millitíðinni samþykkt þau með meirihluta greiddra atkvæða." 

3. gr. Stsk.: "Forseti og önnur stjórnvöld .... fara með framkvæmdavaldið." 

Að blanda forseta inn í framkvæmdavaldið gengur ekki, þar sem skal ríkja þingbundin ríkisstjórn.  Alþingi skal samþykkja ráðherraskipanina, og ráðherrar skulu lúta eftirliti Alþingis. Forseti velur í raun aðeins forsætisráðherra og skiptir sér síðan ekki af framkvæmdavaldinu. 

11. gr. Stsk.: "Forseti lýðveldisins er ábyrgðarlaus af stjórnarathöfnum." 

Bezt væri, að stjórnlagafræðingar fengju það hlutverk að gera endurskoðaða Stjórnarskrá svo skýra úr garði, að þessi texti verði óþarfur. 

13. gr. Stsk.: "Forseti lætur ráðherra framkvæma vald sitt." 

Forseti á að vera sjálfstæður í stjórnarathöfnum á þeim sviðum, sem honum eru falin til ábyrgðar.  Þessi texti ætti að falla út.

15. gr. Stsk.: "Forseti skipar ráðherra og veitir þeim lausn.  Hann ákveður tölu þeirra og skiptir störfum með þeim." 

Í raun er þetta alls ekki svo.  Hér ætti að standa forsætisráðherra í stað forseta. 

20. gr. Stsk.: "Forseti getur vikið þeim frá embætti, er hann hefur veitt það." 

Ekki verður séð, að þetta ákvæði sé nauðsynlegt í Stjórnarskrá, þar sem þingbundin ríkisstjórn ríkir.  Fremur ætti að standa, að Alþingi geti vikið ráðherra eða heilli ríkisstjórn frá með samþykki vantrauststillögu.  Hjá forseta lýðveldisins einum ætti hins vegar þingrofsvaldið að vera. Það getur annars orðið að bitbeini í pólitískum hráskinnaleik, sællar minningar frá 5. apríl 2016.

21. gr. St.sk.: "Forseti lýðveldisins gerir samninga við önnur ríki.  Þó getur hann enga slíka samninga gert, ef þeir hafa í sér fólgið afsal eða kvaðir á landi eða landhelgi eða ef þeir horfa til breytinga á stjórnarhögum ríkisins, nema samþykki Alþingis komi til."  

Það mundi skapa rugling og togstreitu í stjórnkerfinu, ef forseti stæði í samningum við önnur ríki.  Hér ætti að standa utanríkisráðherra í stað forseta, og hnykkja ætti á afsalsvarnaglanum þannig, að afsal eigna eða ríkisábyrgð á skuldsetningu annarra, kvaðir eða breytingar á stjórnarhögum, þarfnist, eftir samþykki Alþingis, staðfestingar í þjóðaratkvæðagreiðslu.

26. gr. St.sk. kveður á um staðfestingu og synjun forseta á lögum frá Alþingi.  Hér er forseta veitt geðþóttavald til að synja lögum staðfestingar og ætti að afnema það, enda geti 15 % kosningabærra manna beint tilmælum til forseta lýðveldisins um þjóðaratkvæðagreiðslu um nýsett lög.  20 % kosningabærra manna geti einnig beint til forseta áskorun um framlagningu lagafrumvarps á Alþingi, og í því eina tilviki geti hann upp á eigin spýtur synjað lögum staðfestingar og endursent þinginu.  Þetta geti hann þó einnig gert með tilstyrk Hæstaréttar, sem hafi dæmt, að lög frá Alþingi brjóti í bága við Stjórnarskrá. 

Forsetaframbjóðendur 2016 virðast ekki allir gera sér grein fyrir, hvað það þýðir, að á Íslandi ríkir þingbundin ríkisstjórn, og samkvæmt núverandi Stjórnarskrá hefur forsetinn enga aðkomu að stefnumörkun ríkisstjórna né málsmeðferð á Alþingi.  Þegar frambjóðendur til forsetaembættisins viðra áhuga sinn á framgangi hinna ýmsu þjóðfélagsmála í því skyni að afla framboði sínu fylgis, er það alveg út í hött með hliðsjón af valdmörkum og hlutverki íslenzka forsetaembættisins. 

Forseti lýðveldisins þarf helzt að hafa sannað framúrskarandi hæfileika sína á einhverju sviði, en það er ekki nóg að hafa rétt dratthalazt í vinnuna kl. 0900 og dundað þar við misjafnan orðstír.

Forseti þarf að vera vel að sér um sögu lands og þjóðar og þekkja til helztu afreka landsmanna á vísindasviðum, atvinnusviðum og listasviðum. 

Forseti þarf að vera vel ritfær og talfær á móðurmálinu, á öðru Norðurlandamáli og ensku að lágmarki.  

Ætli ekki mundi fækka verulega í hópi frambjóðenda, sem þó hefur tekizt að afla tilskilinna meðmælenda, ef þessi einfalda kröfulýsing yrði lögð til grundvallar framboðum ? 

Hvað sem því líður, hljóta kjósendur að reyna að gera sér sem bezta grein fyrir þessum og öðrum hæfileikum frambjóðenda til forseta, sem þeim þykja máli skipta við valið.  Þá þýðir lítið fyrir frambjóðendur að drekkja umræðunni með málum, sem engu máli skipta fyrir embættisfærslu og framgöngu forseta innanlands eða utan.  Landsmenn þurfa að geta litið til forsetans með stolti sem æðsta fulltrúa íslenzka lýðveldisins.

Nú er kominn fram á sviðið í baráttunni um forsetaembættið 2016 nýr frambjóðandi, sem uppfyllir kröfulýsinguna að ofan til forseta.  Hann hefur sýnt, svo að ekki verður um villzt, að hann hefur þrek til að standa gegn hagsmunaöflum erlendis og innanlands, sem vilja fórna hagsmunum almennings á Íslandi á altari sérhagsmuna. Hér er t.d. átt við Icesave-baráttuna.

Hann hefur jafnframt sýnt svart á hvítu, að hann velkist ekki í vafa um, hvort þjónar hagsmunum þjóðarinnar betur að halda óskoruðu fullveldi landsins eða að deila því með tæplega 30 öðrum þjóðum í ríkjasambandi.

Þar að auki hefur þessi maður manna beztu þekkinguna á því, hvernig stjórnskipun landsins virkar í raun, og er slíkt mikill styrkur fyrir forseta.  Þennan mann, Davíð Oddsson, þarf ekki að kynna frekar til sögunnar.    

 

 

 

 

Mývatn

Nýjasta birtingarmynd ofálags á íslenzka náttúru af völdum ferðaþjónustunnar er "eyðilegging" Mývatns.  Botni vatnsins er lýst sem eyðimörk, þar sem ljós nær ekki niður af völdum bláþörunga og gerla. Ofálag ferðamannafjöldans á innviði samfélagsins kemur fram á fleiri sviðum, t.d. í heilbrigðisgeiranum, og verður hreinlega að taka upp beina gjaldtöku af erlendum ferðamönnum fyrir heilbrigðisþjónustu á Íslandi, svo að 2,0 milljónir slíkir kollsigli ekki læknisþjónustu 334 þúsund manna þjóðar.  Verður þá vonandi hægt að fjölga starfsfólki og mæta vaxandi eftirspurn án íþyngjandi útláta fyrir ríkissjóð Íslands. Slíka gjaldtöku af ferðamönnum er bráðnauðsynlegt að taka upp á fjölförnum stöðum, þar sem náttúran á undir högg að sækja, til að fjármagna mótvægisaðgerðir.  Við Mývatn, þar sem neyðarástand ríkir, kemur til greina að leggja sérstakt aðstöðugjald á fyrirtækin til að fjármagna mótvægisaðgerðir til bjargar náttúruverðmætum. 

Blágerlar dafna vel, þar sem ofgnótt er af köfnunarefni og fosfór.  Köfnunarefni í umframmagni gæti borizt eftir skurðum af túnum bænda og fosfórinn frá byggðinni og í sérstökum mæli frá hótelum og veitingastarfsemi. Afrennsli skurðanna í Mývatn hlýtur að hafa verið efnagreint m.v. allar rannsóknirnar, sem sagðar eru hafa farið fram við Mývatn, svo að það er þá vitað, hvort veita þarf skurðvatninu um hreinsistöð. 

Það lýsir ótrúlegu sleifarlagi, að hótel- og veitingarekstur skuli heimilaður í hjarta einnar viðkvæmustu náttúruperlu Íslands án þess að krefjast skilyrðislausrar beitingar beztu fáanlegu hreinsitækni á skolp frá þessari starfsemi og í ljósi aðstæðna tafarlausra aðgerða að viðlagðri sviptingu rekstrarleyfis.  Fram hefur komið, að nýjasta hótelið muni vera útbúið slíkri hreinsitækni, og mismunun eftir aldri starfseminnar er auðvitað ótæk í þessu sveitarfélagi sem öðrum. Þessi stjórnsýsla þeirra, sem véla með umhverfisvernd á staðnum og á vegum ríkisins er til háborinnar skammar.

Kostnaðaráætlun verkfræðistofu um nægjanlegar úrbætur í skolpmálum á vegum sveitarfélagsins mun hljóða upp á Mkr 300, sem í samhengi við heildarfjárfestingarþörf á ferðamannastöðum er lítil upphæð.  Framkvæmdasjóður ferðamannastaða ætti að koma að fjármögnun með sveitarfélaginu strax, og það er komið meira en nóg af því, að viðkomandi ábyrgðaraðilar lóni og góni út í loftið á meðan óafturkræft umhverfisslys á sér stað við Mývatn.

Um mengunarvarnir sitja atvinnuvegirnir ekki við sama borð.  Iðnaðinum er gert að setja upp beztu fáanlegu hreinsivirki á skaðlegar gastegundir og loftborið ryk ásamt beztu skolphreinsun og standa undir kostnaðinum sjálfur. 

Útgerðirnar búa við strangar mengunarvarnarkröfur um alla losun frá skipum. 

Virkjanafyrirtæki, sem eiga og reka jarðgufuorkuver hafa barizt við að þróa aðferðir til að draga úr losun brennisteinsvetnis út í andrúmsloftið að kröfu yfirvalda, og þau hafa einnig þróað aðferðir til að vinna CO2, gróðurhúsalofttegundina koltvíildi, úr afgasinu.

Hvernig stendur á því, að ferðaþjónustan kemst upp með stórfellda mengun og landeyðingu, sem líkja má við "hernað gegn landinu" á nútímavísu ?  Ferðaþjónustunni líðst að fara sínu fram, eins og starfsemin sé enn í reifum og fjöldi erlendra ferðamanna enn 0,2 milljónir á ári, en ekki 2,0.  Frumkvæðisleysi er stórkostlegur ljóður á ráði hennar sjálfrar, og sofandaháttur einkennir hegðun allra viðkomandi yfirvalda á þessu sviði. 

Náttúruverndarsamtök eru sem stungin líkþorni, þegar ferðaþjónustan er annars vegar, enda hafa þau í fávísi sinni löngum bent á ferðaþjónustu sem mun heppilegri atvinnugrein í umhverfislegu tilliti en t.d. iðnað.  

"O, sancta simplicitas", varð Rómverjum stundum að orði um "heilaga einfeldni". Það er kominn tími til að taka þessa atvinnugrein úr bómull og meðhöndla hana sem stórkostlega umhverfisvá og ógn við innviði landsins án alvarlegra mótvægisaðgerða. Engisprettufaraldur gæti einhverjum dottið í hug um ferðamannastrauminn. 

Enginn veit með vissu, hvort breytingarnar á Mývatni eru afturkræfar, og líklega eru þær það ekki að öllu leyti, t.d. brotthvarf kúluskítsins, sem var stóráfall að missa í alþjóðlegu samhengi.  Iðnaðarandstæðingar fjandsköpuðust lengi vel út í Kísiliðjuna við Mývatn og gerðu hana að blóraböggli breytinga í Mývatni til hins verra. Þeir höfðu sitt fram í nafni umhverfisverndar, og verksmiðjan var rifin, sem jafngilti einhæfara atvinnulífi og tekjumissi fyrir íbúana í grennd við vatnið og tekjumissi fyrir sveitarfélagið. 

Vöxtur ferðaþjónustunnar kann að einhverju leyti að hafa bætt þetta upp.  Að fjarlægja verksmiðjuna reyndist engu breyta um óheillaþróun Mývatns, enda einkenndist málflutningur iðnaðarandstæðinga af móðursýkislegum upphrópunum um, að náttúran yrði að njóta vafans.  Sams konar upphrópanir um ofnýtingu ferðaþjónustu á viðkvæmustu náttúruperlu Íslands hafa ekki farið hátt. 

Það er dæmigert, að þeir, sem að þessu sinni skáru upp herör um mótvægisaðgerðir, voru veiðiréttareigendur og veiðiréttarhafar í Mývatni og Laxá.  Sannast hér enn, að hinir raunhæfustu umhverfisverndarsinnar eru jafnan handhafar afnotaréttarins, en ekki "atvinnumótmælendur og aðgerðasinnar" með dulið erindi.  Náttúruverndarsamtök virðast ekki hafa haft sig mikið í frammi til verndunar Mývatni, síðan verksmiðjan var fjarlægð, enda málflutningur þeirra orðinn meira en lítið vandræðalegur, þar sem þeir urðu berir að því enn einu sinni að mála skrattann á vegginn.  Náttúruverndaráhugi sumra virðist bundinn við tilburði til að koma höggi á iðnaðinn, virkjanafyrirtækin, orkuflutningsfyrirtækið og Vegagerðina, og þvælast fyrir öllu, er til framfara horfir, undir yfirvarpi umhverfisverndar. Menn eigi fremur að gera "eitthvað annað", og nú er vitað, að eitthvað annað er að stússa við ferðamenn, sem löngu er vitað, að er sóðalegast allra starfa fyrir náttúruna.  

Allir helztu atvinnuvegir landsmanna utan ferðaþjónustu virðast hafa staðið sig með stakri prýði í umhverismálum síðan um 1990, og verður nú stiklað á stóru í þeim efnum. 

Þann 6. maí 2016 birtist frétt frá Umhverfisstofnun í Morgunblaðinu undir fyrirsögninni:

"Minnkandi losun frá stóriðjunni":

"Árið 2014 var losunin (landsins alls - innsk. BJo) 4597 kílótonn (4597 kt = 4,6 Mt - innsk. BJo) af CO2 ígildum, sem er 26,5 % aukning frá árinu 1990, en losunin hefur þó dregizt saman um 10,7 % frá árinu 2008.  Þennan samdrátt í losun má einkum rekja til minni losunar frá stóriðju, þar sem myndun PFC (aðallega CF4 og C2F6, sem eru sterkar gróðurhúsalofttegundir og myndast t.d. við spennuris í rafgreiningarkerum álvera - innsk. BJo) í álverum hefur minnkað vegna betri framleiðslustýringar, en einnig vegna minni losunar frá fiskisipum."

Með hugbúnaðarþróun fyrir kertölvur álveranna og iðntölvum aðveitustöðva álveranna fyrir straumstýringar kerskálanna ásamt markvissri þjálfun rafgreinanna við að vinna bug á spennurisum, sem þó enn myndast, hafa íslenzku álverin náð stórkostlegum árangri í baráttunni við myndun gróðurhúsalofttegunda og t.d. ISAL sum árin verið bezt í heimi á þessu sviði.  Þess vegna hefur verið hægt að auka framleiðsluna og samt að draga úr myndun koltvíildisjafngilda áliðnaðarins.

 

Ísland er með einna mestu losun koltvíildis á mann í heiminum, og nam hún 13,97 t/íb árið 2014 og hafði þá dregið úr henni frá viðmiðunarárinu 1990, þegar hún nam 14,20 t/íb, eða um 1,6 %.  Þetta er jákvætt, en lítið, og sýnir, hversu mikilvægt er að taka losunarmál Íslands á gróðurhúsalofttegundum föstum tökum.  Ef Íslendingum tekst, með því að notfæra sér tækniþróunina á hagfelldan hátt, að ná markmiði sínu um 40 % minnkun losunar árið 2030 m.v. 1990, og ef landsmönnum fjölgar að jafnaði um 1,5 %/ár, þá verður losun á hvern íbúa komin niður í 5,4 t/íb og verður þá aðeins 38 % af gildinu 1990.  Þetta yrði vel viðunandi áfangi, en endanlegt markmið hlýtur að vera 0 nettó losun 2050.

Hér að neðan er tafla, sem sýnir helztu losunaraðilana og hlutdeild þeirra árin 2014 og 2013:

 

Losunargeiri            2014     2013

• Iðnaður              45 %     47 %
• Samgöngur            17 %     18 %
• Landbúnaður          16 %     15 %
• Sjávarútvegur        10 %     11 %
• Úrgangur, hiti/rafm. 12 %      9 %

Hlutdeild samgangna minnkar þrátt fyrir fjölgun farartækja og aukna notkun.  Þetta stafar af sífellt sparneytnari sprengihreyflum og vaxandi hlutdeild umhverfisvænna ökutækja.  Þessi þróun þarf  þó að verða hraðari 2016 - 2030 og hlutdeild umhverfisvænna bifreiða að vaxa úr 1,4 % nú í um 30 % 2030 og 100 % 2050. 

Landbúnaður er með hátt hlutfall vegna metanmyndunar frá dýrunum, sem fer fjölgandi vegna aukinnar kjötneyzlu í landinu, sem erlendir ferðamenn standa að mestu undir.  E.t.v. verður í einhverjum mæli unnt að fanga þetta metan, sem er 22 sinnum öflugri gróðurhúsalofttegund en CO2, en hagkvæmast er samt fyrir landbúnaðinn að fara út í stórfelldar mótvægisaðgerðir, t.d. með skógrækt og endurheimtur votlendis.

Sjávarútvegur hefur tekið forystu á Íslandi í að minnka losun gróðurhúsalofttegunda út í andrúmsloftið.  Sú forysta er svo ótvíræð, að atvinnugreinin þarf ekki að fara í neitt sérstakt átak til að standa við markmiðið um 40 % minnkun losunar árið 2030 m.v. árið 1990.  Greininni dugir einfaldlega að halda þeim takti, sem hún hefur haft að þessu leyti á árabilinu 1990-2014.  Þannig hefur losun fiskiskipa dregizt saman á þessu tímabili um 34 % vegna fækkunar togara, sparneytnari véla og bætts veiðibúnaðar.  Meiri fiskigengd á Íslandsmiðum að undanförnu hefur verið meðvirkandi í, að á tímabilinu 1990-2013 minnkaði olíunotkun fiskiskipa um 68´000 t eða 29 %.  Afköst hvers togar hafa á sama tímabili 4,5 faldast í tonnum talið á fiskveiðiárinu.  Þarna leggjast á eitt fjárhagslegur hvati og fjárhagsleg geta til framleiðniaukandi fjárfestinga. 

Fiskimjölsverksmiðjurnar eru í bókhaldi um gróðurhúsalofttegundir taldar með iðnaðinum.  Fjárfestingar í rafvæðingu fiskimjölsverksmiðja á Íslandi nema undanfarinn áratug um miakr 60.  Það er bæði synd og skömm að því, að ekki skuli unnt að nýta þessar fjárfestingar að fullu vegna takmarkana á aflflutningi til verksmiðjanna.  Það verður að ryðja sérlunduðum sérhagsmunum úr vegi til að ráða bót á þessu á þessum áratugi, ef landsmenn eiga að eygja möguleika á að standa við skuldbindingar sínar árið 2030 frá París í desember 2015.

Nýfallinn dómur Hæstaréttar um heimildarveitingu iðnaðar- og viðskiptaráðherra til eignarnáms á landi undir Suðvesturlínu sýnir, að Landsnet verður að rannsaka af alvöru tæknilegar, fjárhagslegar og umhverfislegar afleiðingar beggja valkostanna, loftlínu og jarðstrengja, við verkefnisundirbúning, fyrir samningaumleitanir við landeigendur og, ef allt um þrýtur, heimildarumsókn um eignarnám á landi.  Þar dugir ekkert hálfkák lengur.

 

 

Um hagkvæmni tengiltvinnbíla

Þar sem raforkuvinnslan fer alfarið fram á sjálfbæran hátt í endurkræfum, innlendum virkjunum, eins og á sér stað á Íslandi og að mestu leyti í Noregi einnig og í nokkrum öðrum ríkjum, t.d. í Suður-Ameríku, þar er mestur þjóðhagslegur og mengunarlegur ávinningur af því að leysa jarðefnaeldsneyti af hólmi í samgöngutækjunum.  Olíulandið Noregur hefur tekið frumkvæði við rafvæðingu bílaflotans, enda eldsneytisverð óvíða hærra en þar. Rafmagnsverðið sveiflast þar eftir framboði og eftirspurn, og þess vegna er þar hagstætt að endurhlaða rafgeymana að næturþeli. Hérlendis nam fjöldi alraf- eða tengilrafbíla aðeins 1,4 % af heildarbílafjöldanum (án vinnuvéla) í árslok 2015, og þetta hlutfall þarf að nema a.m.k. fjórðungi 2030, ef takast á að ná markmiðum Íslands um að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda um 40 %.   

Þar sem raforkuverðið er tiltölulega lágt, eins og enn er á Íslandi, þó að sigið hafi á ógæfuhliðina undanfarin 2 ár í þeim efnum, og samkeppnisforskot Íslands hafi rýrnað við mikla orkuverðlækkun erlendis og raforkuverðhækkun hérlendis til almennings og nýrrar og gamallar stóriðju, er enn hægt að sýna fram á fjárhagslega hagkvæmni þess fyrir þá, sem eru að hugleiða kaup á nýjum bíl, að festa næst kaup á tengiltvinnbíl, nema þeir sætti sig við þá drægni hreinna rafmagnsbíla á einni hleðslu, sem nú eru á boðstólum.  Um drægnina verða menn þó að hafa í huga, að hún er m.a. háð aksturslagi og útihitastigi. 

Grundvöllur þessarar hagkvæmni er, að ríkið hefur fellt niður vörugjald og virðisaukaskatt af bifreiðum, þar sem innflytjandi getur sýnt fram á nettó losun koltvíildis undir ákveðnum mörkum í venjulegum akstri.  Ekki er gert upp á milli raftvinnbíla,  tengiltvinnbíla, metan, metanólbíla og hreinna rafbíla, enda sé gasið eða metanólið unnið úr sorpi eða m.a. úr koltvíildi andrúmslofts.  Algengt upp gefið losunarbil tengiltvinnbíla er 30-40 g/km af CO2 í blönduðum akstri, þar sem benzínnotkun er upp gefin 1,6 l/100 km.  Þessi uppgefna eldsneytisnotkunartala framleiðenda er tilbúningur, enda ræðst eldsneytisnotkun t.d. tengiltvinnbíla alfarið af því, hversu hlutfallslega mikið er alfarið ekið á rafgeymum, hversu mikið alfarið á eldsneyti, og hversu mikið er ekið í tvinnhami, þegar bæði rafhreyfill og bensínvél knýja bifreiðina áfram. 

Í bílaframleiðslulandinu Þýzkalandi hefur ríkisstjórnin sett fram markmið um, að árið 2030 verði 5 milljón rafbílar í landinu.  Á íslenzkan mælikvarða er þetta ekki háreist markmið, eins og sést á því, að með sama hlutfalli við núverandi höfðatölu Þýzkalands og Íslands samsvarar þetta markmið aðeins tæplega 21 þúsund bílum á Íslandi.  Til samanburðar má geta þess, að íslenzka ríkisstjórnin hefur kynnt mjög háleitt áfangamarkmið um bílaflota landsmanna, þ.e. að árið 2020 verði umhverfisvænir bílar orðnir 10 þúsund talsins. Hér er átt við metangasbíla, metanólbíla, hvers konar tvinnbíla og rafmagnsbíla. 

Búast má við, að á árinu 2016 fjölgi þessum bifreiðum um 700 (4 % af nýskráðum fólksbílum og jeppum) og verði þá við árslok um 4000 talsins (ef þeir voru 1,4 % af flotanum í árslok 2015). Á árabilinu 2017-2020 þurfa landsmenn þá að eignast að jafnaði um 1500 slíka bíla á ári, sem er um 9 % af heildarfjölda nýrra bíla árið 2015.  Þetta þýðir, að árlega þarf á næstu árum að bætast við bílaflotann tvöfaldur sá fjöldi umhverfisvænna bíla, sem væntanlegur er til landsins 2016.  Á áratugnum 2021-2030 þarf aukningin að verða enn hraðari, til að mögulegt verði að ná Parísarmarkmiðinu um minnkun losunar gróðurhúsalofttegunda, eða a.m.k. 6000 nýir umhverfisvænir bílar á ári, sem jafngildir, að meira en 1/3 nýrra bíla verði umhverisvænn.

Allt veltur á því, hvað kaupendur nýrra bíla telja bezt þjóna sínum hagsmunum. Þar kemur fjölþætt mat til skjalanna.  Drægni rafmagnsbíla á hverri fullri hleðslu rafgeyma er enn Akkileshæll rafbílanna, því að hún er enn innan við helmingur af drægni hefðbundinna eldsneytisbíla á einum tanki og "hraðfylling" tekur meira en tífalt lengri tíma.  Ágæt lausn hefur komið fram á þessum tímabundnu vandkvæðum, þar sem eru tengiltvinnbílar, en þeir komast margir hverjir yfir 900 km á rafmagni og eldsneyti.  Þeir eru mjög sparir á eldsneytið, ef þeim er ekið í tvinnhami rafhreyfils og sprengihreyfils, því að þá er hemlunar-og jafnvel varmaorku frá sprengihreyflinum breytt í raforku, sem hlaðið er inn á rafgeymana.  Einn framleiðandi meðalstórs tengiltvinnbíls að eiginþyngd um 1615 kg gefur upp meðalbenzínnotkun 1,5-1,7 l/100 km, en það er væntanlega við kjöraðstæður og nauðsynlegt að mæla við dæmigerða notkun og íslenzkar aðstæður, svo að væntanlegir kaupendur geti reitt sig á slíkar upplýsingar, þegar þeir taka ákvörðun. 

Rafmagnsnotkunin er yfirleitt vanmetin í upplýsingum framleiðenda.  Einn framleiðandinn gefur t.d. upp raforkunotkun 114-124 Wh/km, en mælingar, þegar nánast einvörðungu er ekið á rafmagnshami við útihitastig 5°C+/- 5°C sýna raunnotkun með töpum við endurhleðslu 260 Wh/km, sem er meira en tvöfalt uppgefið gildi, þó að lestun hafi verið langt undir leyfilegum mörkum. Samt sem áður er kostnaður þessarar orkunotkunar aðeins um 3,6 kr/kWh hérlendis á heimilistaxta, en mun lækka verulega, ef næturtaxti verður innleiddur, en slíkt yrði allra hagur. 

Eitt af því, sem fælt hefur væntanlega kaupendur nýrra bíla frá rafmagnsbílum, er kostnaðarmunurinn, sem á þeim er og sambærilegum bílum með eldsneytisvél.  Í Þýzkalandi, framleiðslulandi þess tengiltvinnbíls, sem hér er til skoðunar, er verðmunurinn verulegur tengiltvinnbílnum í óhag eða 62 %.  Minni rekstrarkostnaður, aðallega viðhalds- og orkukostnaður, verður að vega þennan mun upp, ef kaup á tengiltvinnbílnum eiga að borga sig.  Í Þýzkalandi er raforkuverð meira en tvöfalt raforkuverðið til almennings á Íslandi, en benzínverðið er þar reyndar hærra líka m.v. núverandi gengisskráningu. Það er mjög lítill peningalegur hvati í Þýzkalandi til kaupa á tengiltvinnbíl, en á Íslandi er hann verulegur og mun væntanlega vaxa. 

Á Íslandi hafa stjórnvöld komið tímabundið mjög til móts við bílakaupendur, sem velja vilja umhverfisvænan bíl, metan-, metanól-, rafmagns- eða tengiltvinnbíl, með því að fella niður vörugjald og virðisaukaskatt af slíkum bílum.  Afleiðingin er sú fyrir viðmiðunarbílana í þessu dæmi, að tengiltvinnbíllinn er aðeins 6,4 % dýrari en sams konar bíll með benzínvél einvörðungu. 

M.v. forsendur, sem hér hafa komið fram og 200 kr/l eldsneytis, má reikna út, að kaup á tengiltvinnbíl í stað sams konar eldsneytisbíls borgi sig á innan við 4 árum.   

Frá sjónarmiði heildarinnar snýst málið ekki síður um aukin loftgæði í þéttbýli og minni losun gróðurhúsalofttegunda.  Það er til marks um, hversu nauðsynlegt er að gefa hraustlega í í þessum efnum, þó að árið 2020 yrðu 10´000 umhverfisvænir bílar í landinu, þá mundi losun gróðurhúsalofttegunda frá umferð á landi aðeins verða um 1,6 % minni en árið 2013.

Til þess að hraða orkuumbreytingunni er tímabært að setja í byggingarreglugerð, að hleðsluaðstaða skuli vera við hvert íbúðarhús, jafnmargir tenglar og nemur fjölda íbúða.  Þá er mikilvægt að setja upp hleðsluaðstöðu við gististaði og á fjölförnum ferðamannastöðum.     

Stjórnsýslubotnlangi

Blekbóndi þessa vefseturs telur miklum vafa undirorpið,  að flokkun og röðun nýtingarkosta íslenzkrar náttúru sé bezt háttað með núverandi fyrirkomulagi Verkefnisstjórnar um Rammaáætlun, VuR.  Hefur blekbóndi gengið svo langt að halda því fram á þessu vefsetri og í grein í tímaritinu Þjóðmálum, að vegna óheppilegrar skörunar fræða- og athafnasviða Orkustofnunar, OS, og VuR, mundi það verða fallið til að straumlínulaga stjórnsýsluna á sviði frumrannsókna á náttúrunni og mats á þeim rannsóknum m.t.t. orkunýtingar eða friðunar, sem undanfarið hefur verið seinvirk, að fela OS núverandi hlutverk VuR og leggja VuR niður sem slíka.  VuR hefur með starfsemi sinni gengisfellt sjálfa sig sem farveg sáttar á milli ólíkra sjónarmiða um sjálfbæra og afturkræfa nýtingu náttúruauðlinda. Þar með er hún komin á leiðarenda. Aldrei verður á allt kosið, og allar niðurstöður munu vekja úlfúð um skeið.  Þess vegna er nauðsynlegt, að skýr málefnaleg rök, reist á haldgóðri þekkingu á öllum hliðum málsins, liggi til grundvallar flokkun á nýtingarkostum náttúrunnar. 

Nú gerðist það 27. febrúar 2016, að í Fréttablaðinu birtist hógvær og vönduð grein eftir Orkumálastjóra, Guðna A. Jóhannesson, um málefni VuR og OS:

"Allir sáttir - en um hvað ?"

Að mati blekbónda er svo komið eftir upplýsingar Orkumálastjóra, m.a. í þessari grein, að þing og ríkisstjórn eru nauðbeygð til að grípa til þeirra ráðstafana, sem duga til að setja "Rammaáætlun" í ásættanlegt stjórnsýslulegt ferli, en af grein Orkumálastjóra er ljóst, að VuR er haldin óviðunandi meinlokum og óhlutlægni, jafnvel slagsíðu:

"Stjórnsýsla, sem bregst við erfiðum málum með því að kippa þeim út úr hinu eðlilega stjórnsýslulega ferli og stinga þeim niður í skúffu, er ekki vanda sínum vaxin.  Hlutverk verkefnisstjórnar rammaáætlunar er að stjórna ferli, þar sem allir virkjanakostir eru greindir af faghópum og flokkaðir í tillögu, sem síðan er kynnt í umsagnarferli, þar sem allir hafa aðkomu.  Ráðherra leggur síðan þingsályktunartillögu fyrir alþingi til umfjöllunar og ákvörðunar. 

Með því að hafna því að taka virkjanakost til meðferðar er verkefnisstjórnin að koma í veg fyrir faglega umfjöllun faghópa, aðkomu fólks og fyrirtækja að umsagnarferlinu og síðast en ekki sízt alþingis Íslendinga. Slíkt valdarán fámennrar klíku þekkist sem betur fer ekki í okkar heimshluta og engar líkur á, að löggjafinn hafi haft slíkt í huga, þegar lög um rammaáætlun voru sett."

Langt er síðan önnur eins ádrepa hátt setts embættismanns um jafnalvarlegar brotalamir í stjórnsýslu landsins hefur sézt opinberlega á prenti.  Orkumálastjóri hefur lög að mæla, þegar hann nefnir Verkefnisstjórn um Rammaáætlun fámenna klíku, sem framið hafi valdarán með því að stinga undir stól ósk Orkustofnunar um endurskoðun á flokkun/röðun á grundvelli tillögu að breyttri virkjunartilhögun.  Þetta brot í starfi er næg ástæða, og alls engin tylliástæða, til að lýsa vantrausti á Verkefnisstjórnina og leysa hana frá störfum.  Í kjölfarið ætti að færa hlutverk hennar undir Orkustofnun.  Það er æskilegt að afmarka nánar störf faghópanna, svo að þeir risti ekki jafndjúpt og hingað til, því að rannsóknir á nýtingarkostum eru síðari tíma mál umhverfismats, forhönnunar og verkhönnunar.  Með því að raða verkþáttum í rétta röð má draga úr tvíverknaði og spara tíma og nýta viðeigandi innviði, sem þegar eru fyrir hendi í Orkustofnun. Niðurstaða á hæpnum forsendum áður en forhönnun fer fram, er svo mikilli óvissu undirorpin, að hún getur hæglega leitt til rangrar ákvörðunar um niðurröðun. 

Orkumálastjóri heldur áfram:

"Það var frá upphafi veikleiki í starfi verkefnisstjórnarinnar, að staða hennar og ábyrgð innan stjórnsýslunnar var ekki vel skilgreind.  Orkustofnun hefur frá upphafi gert athugasemdir við vinnulag verkefnisstjórnar.

Fyrstu tillögur að starfsreglum verkefnisstjórnarinnar voru mjög í rétta átt, en voru ekki nægilega skýrar til þess að taka af öll tvímæli í þeim atriðum, sem ágreiningur var um.  Þær bárust ekki Orkustofnun til umsagnar, og því hafði stofnunin ekki möguleika á að koma með sínar athugasemdir áður en þær voru gefnar út."

Orkumálastjóri bendir hér á meingallaða stjórnsýslu, þar sem Orkustofnun var sniðgengin.  Þeir, sem stóðu að því, hafa verið meðvitaðir um skörunina á verkefnasviðum OS og Verkefnisstjórnarinnar, VuR, og hvílíkt örverpi sú síðar nefnda er í stjórnsýslunni.  Þegar þannig háttar til, veltur vönduð stjórnsýsla á persónunum, sem í hlut eiga, og meirihlutinn í núverandi Verkefnisstjórn, sem mun vera frá fyrri hluta árs 2013, veldur engan veginn hlutverki sínu.  Til að rökstyðja það nægir að vísa í tilvitnaða grein Orkumálastjóra hér að ofan. 

Á meðal áforma núverandi ríkisstjórnar við myndun hennar var að straumlínulaga stjórnsýslu ríkisins.  Téð Verkefnisstjórn, VuR, er utan við meginfarveg stjórnsýslunnar og er eins og sepi utan á Orkustofnun án þess að OS geti hlutazt til um starfsemi hennar, sumpart eins og botnlangi á meltingarveginum.  Sem kunnugt er hleypur oft bólga í botnlanga meltingarvegarins, og líkaminn verður í raun betur settur án botnlangans en með hann innanborðs.  Botnlangabólga getur leitt til dauða líkamans, og með núverandi Verkefnisstjórn er svo mikil slagsíða á málsmeðferð, að raunhæfir orkurannsóknarkostir verða færri en efni standa til.  Slíkt leiðir til glataðra tækifæra til atvinnusköpunar og verðmætasköpunar. Mál er, að linni.