Nauðsyn skynsamlegs fiskveiðistjórnunarkerfis

Fiskveiðar í heiminum eru víðast hvar stundaðar með taprekstri og, það sem ekki er skárra, þær eru víða stundaðar sem rányrkja, þ.e. ofveiði gengur á stofnana, sem leiðir til minnkandi fiskgengdar á miðin og minni veiði, jafnvel þótt bátum/fiskiskipum fjölgi.  Þetta gerist alls staðar, þar sem gott fiskveiðistjórnunarkerfi með veiðitakmörkunum og jákvæðum hvötum til hagræðingar er ekki fyrir hendi.

Þetta gerðist líka á miðunum við Ísland, fiskgengd dvínaði og síldin hvarf.  Í kjölfar biturrar reynslu af þessu og svartra skýrslna Hafrannsóknarstofnunar um vöxt og viðgang botnlægra fisktegunda, var hafizt handa við að smíða haldbært fiskveiðistjórnunarkerfi.  Fyrirmyndir voru fáar eða engar, en auðlindahagfræðingar höfðu smíðað líkön, þannig að "akademían" gat veitt stjórnmálamönnum vitræna leiðsögn í þessum efnum, og það er mörgum enn í fersku minni, að þar veitti sjávarútvegsráðherra Framsóknarflokksins, Halldór Ásgrímsson, málum forystu innan og utan þings, sem dugði, til að ná leiðarenda í umdeildu máli. 

Vitað var, að fækka varð fiskiskipum og þar með útgerðarmönnum og sjómönnum, en spurningin var, hvernig ?  Það var tekin sú giftudrjúga ákvörðun að eftirláta það útgerðarmönnunum sjálfum.  Þeim skipum, sem haldið hafði verið til veiða árin 3 áður en aflamarkskerfið var sett á, var síðan úthlutuð aflahlutdeild á fyrsta ári aflamarkskerfisins, sem var sama hlutfall af aflamarki og verið hafði af heildarafla áranna 3 á undan. 

Ekki er hægt að finna að þessari aðferðarfræði, en það vantaði enn að finna farveg til að auðvelda útgerðarmönnum að minnka eða auka umsvif sín.  Enn var markaðsleiðin valin og mönnum heimilað að stunda viðskipti með óveiddan afla um leið og aflahlutdeildirnar voru gerðar að varanlegri eign eigenda skipanna, sem þær voru skráðar á.  Þetta er mörgum þyrnir í augum, þar sem verið er að stunda viðskipti með óveiddan fisk úr fiskistofnum, sem eru sameign þjóðarinnar.  Þetta er þó rökrétt afleiðing af því, að búið er að forðast bölvun sameignar með óheft aðgengi með því að skipta afnotaréttinum á milli einstaklinga og félaga (lögaðila) eftir þeim reglum, sem lýst var að ofan.  Menn geta gert einkaeignarleg viðskipti með aflahlutdeildir sínar, selt þær nýjum eða gömlum útgerðarmönnum, eða leigt þær. 

 

Þetta markaðsfyrirkomulag hefur hefur verið öflugur farvegur til hagræðingar í útgerð, því að fyrirkomulagið hefur leitt til mikillar fækkunar útgerðarmanna og fiskiskipa (togarafjöldinn er nú u.þ.b. helmingur þess, sem áður var. 

Þótt þetta sé gegnsætt og einfalt markaðskerfi, sem sannað hefur ágæti sitt á um 40 árum, gætir enn óánægju með það og gagnrýni.  Oftast er viðkvæðið í öfundartóni, þar sem fárast er yfir velgengni sumra og tárast yfir hinum, horfið hafa af vettvangi útgerðanna.  Þessa nöldurs mun alltaf gæta, þar sem hafa þarf stjórn á nýtingu takmarkaðra gæða.  Skörin hefur þó færzt upp í bekkinn, þegar núverandi ráðherra matvæla hefur fiskað í gruggugu vatni og alið á tortryggni í garð greinarinnar í aumkvunarverðri tilraun til að auka ríkisafskipti af þessari sjálfbæru og vel reknu atvinnugrein. Það er engin raunveruleg ástæða til þess, og stærðarhömlurnar eru þjakandi fyrir íslenzku fyrirtækin í samkeppni við miklu stærri fyrirtæki á erlendum fiskimörkuðum. 

Frumhlaup matvælaráðherra að beita Samkeppnisstofnun fyrir sinn pólitíska vagn er lögbrot og brot á góðum stjórnarháttum. Svandís Svavarsdóttir hefur stundað moldvörpustarfsemi gagnvart íslenzkum sjávarútvegi og réttlætir pólitísk frumhlaup sín gagnvart atvinnugreininni með því, að starfsemin njóti ekki trausts á meðal þjóðarinnar.  Hvers vegna ætti atvinnugrein, sem spjarað hefur sig svo vel, síðan hún slapp úr öndunarvél stjórnmálamanna með þeirri fiskveiðistjórnunarlöggjöf, sem rakin er hér að ofan, að njóta minna trausts hjá almenningi en aðrar atvinnugreinar ?  Eina skýringin er undirróður vinstri sinnaðra stjórnmálamanna og annarra hælbíta greinarinnar, sem neita að viðurkenna góðan rekstrarárangur útgerðarmanna, sem leikið hafa þó alfarið eftir leikreglum laganna.  Stjórnmálamenn eiga að snúa sér að öðru en að berjast fyrir breytingum á kerfi, sem gengur vel, sérstaklega þar sem það er viðurkennt á meðal fræðimanna, sem gerst mega til þekkja, að ekkert annað kerfi er réttlátara og meira hvetjandi til umbótafjárfestinga og gæðastjórnunar en það fiskveiðistjórnunarkerfi, sem nú er við lýði í landinu.   

Hannes Hólmsteinn Gissurarson, prófessor emeritus, reit fróðlega grein um efnið í Morgunblaðið 19. október 2023 undir yfirskriftinni:

"Afareglan um aflahlutdeild".

Þar stóð m.a.:

"Fiskihagræðin varð til, þegar kanadíski hagfræðingurinn H. Scott Gordon birti tímamótaritgerð árið 1954, þar sem hann reyndi að skýra, hvers vegna fiskveiðar væru ekki arðbærar, þótt fiskimið væru víða gjöful.  Skýringin var í fæstum orðum, að aðangur væri ótakmarkaður að fiskimiðum, þótt fiskistofnar væru takmarkaðir."

Þannig var þetta á Íslandsmiðum frá landnámi og þar til landhelgislínur voru dregnar umhverfis landið til að bægja erlendum veiðiskipum frá.  Erlendir togarar voru mjög aðgangsharðir og hafa vafalaust skaðað fiskimiðin, en vandamálið jókst með tækniþróuninni og mikilli afkastagetu veiðiskipanna. Takmörkun aðgangs að miðunum varð óumflýjanleg, þótt enn séu uppi efasemdir um nauðsyn svo lágs aflamarks sem sérfræðingar rannsóknarstofnunar ríkisins á þessu sviði ráðleggja, en þær ráðleggingar eru rýndar og samþykktar á alþjóðavettvangi áður en þær eru gefnar út.   

 Þá vaknar spurningin, hvort eignarhald aflahlutdeilda eigi að vera varanlegt.  Það hefur verið sýnt fram á, að umgengni við auðlindir er bezt, þar sem eignarhald er varanlegt. Þetta er flestum skiljanlegt.  Fé, sem varið er til fjárfestinga í aflahlutdeildum, verður ekki nýtt í aðrar fjárfestingar, sem nauðsynlegar eru til að auka framleiðni og gæði í greininni.  Þess konar byrðar á hana virka þess vegna eins og aukin skattheimta á hana, sem getur leitt til fjármagnsflótta úr greininni.  Hún verður að njóta jafnstöðu á við aðrar atvinnugreinar í landinu, svo að ekki sé nú minnzt á erlenda samkeppnisaðila. 

"Gordon notaði greiningu sína til að skýra, hvers vegna fiskiskipaflotinn yxi alls staðar langt umfram það, sem hagkvæmast væri.  Ótakmarkaður aðgangur að takmarkaðri auðlind ylli jafnan ofnýtingu hennar.  (Þetta hefur bandaríski vistfræðingurinn Garret Hardin kallað samnýtingarbölið, the tragedy of the commons.)"

Þeir eru til, þótt þeim fari fækkandi, sem telja fiskveiðistjórnunarkerfið íslenzka uppfinningu andskotans í þeim skilningi, að það hafi verið alger óþarfi á sínum tíma, en kerfið er bein afleiðing af samnýtingarbölinu, sem dæmi finnast um um allan heim. 

"Samnýtingarbölið í fiskveiðum var hliðstætt samnýtingarbölinu í íslenzkum afréttum að fornu:

Hver útgerðarmaður freistaðist til að bæta nýju fiskiskipi við, unz [heildar]kostnaður var orðinn jafnmikill og [heildar]tekjurnar, rekstur á núlli.  Það voru of mörg skip að eltast við fiskana í sjónum, af því að aðgangur að takmarkaðri auðlind var ótakmarkaður. 

Íslendingar römbuðu síðan á ráð við þessu svipað og við ofbeitinni forðum.  Síldin hvarf á 7. áratug, eflaust vegna ofveiði.  Þá voru síldveiðar bannaðar í nokkur ár, en síðan ákveðinn hámarksafli árið 1975.  Fékk hvert skip að veiða tiltekið hlutfall hámarksaflans á vertíðinni. Þetta var í raun fyrsti kvótinn.  Hann varð síðan framseljanlegur, svo að eigendur síldarbátanna gætu hagrætt hjá sér.  Svipað gerðist í loðnuveiðum nokkrum árum síðar. 

 Þorskur og annar botnfiskur voru erfiðari viðfangs, vegna þess að fiskiskipin, sem sóttu í þá, voru af misjafnri stærð og gerð og mislangt var frá miðum.  Þó var ljóst, að takmarka varð aðgang þar, eftir að "svartar skýrslur" fiskifræðinga um ofveiði litu dagsins ljós eftir miðjan 8. áratug [20. aldar].  Íslendingar öðluðust þá líka yfirráð yfir Íslandsmiðum eftir nokkur þorskastríð við Breta. 

Smám saman varð til kvóti í botnfiski svipaður þeim, sem þegar hafði verið settur á í uppsjávarfiski (síld og loðnu). Hann var fólginn í því, að ákveðinn var hámarksafli á hverri veríð í hverjum fiskistofni, en síðan var einstökum útgerðarfyrirtækjum úthlutað aflahlutdeild í þessum hámarksafla eftir aflareynslu áranna á undan. Ef fyrirtæki hafði t.d. landað 5 % af heildaraflanum í þorski árin á undan, þá fékk það 5 % hlutdeild í leyfilegum hámarksafla í þorski. 

Aflaheimildirnar í öllum fiskistofnum urðu varanlegar og seljanlegar með heildarlögum árið 1990, fyrir 33 árum.  Hafa þær síðan gengið kaupum og sölum, og er nú svo komið, að þorri aflaheimilda einstakra útgerðarfyrirtækja er aðkeyptur, yfir 90 %. 

Íslendingar höfðu fundið ráð við samnýtingarbölinu.  Þeir höfðu takmarkað aðgang að takmarkaðri auðlind.  Og þeir höfðu fundið eðlilegustu úthlutunarregluna; að takmarka aðganginn við þá, sem höfðu stundað veiðar, enda var mest í húfi fyrir þá." 

Segja má, að kvótakerfið í sjávarútvegi hafi sprottið fram af nauðsyn, þeirri illu nauðsyn, að draga varð úr veiðunum til að bjarga fiskistofnunum.  Augljóst var, að til að sjávarútvegur gæti orðið lífvænleg atvinnugrein á Íslandi við þessar aðstæður, varð að fækka skipum og þar með útgerðarmönnum.  Nýir aðilar komust aðeins inn í greinina með því að kaupa kvóta (aflahlutdeild) af þeim, sem fyrir voru, og aðrir, sem fyrir voru, bættu við sig kvóta með kaupum af hinum. Þessi skipti á mannskap við útgerð hafa gengið ótrúlega hratt, og eru meginástæðan fyrir góðum rekstrarárangri sjávarútvegsins í heildina núna, þrátt fyrir að aflamarkið hafi gengið upp og niður. 

Í þessum miklu viðskiptum hefur ekki farið hjá því, að sumar byggðir hafa orðið fórnarlömb markaðarins.  Eitt stingur þó í augun í því sambandi og virðist ekki rökrétt, en það er sala aflaheimilda frá Vestfjörðum.  Þaðan er styttra á miðin en frá ýmsum öðrum útgerðarstöðum, og úti fyrir Vestfjörðum eru ein beztu þorskmið landsins.  Frá Vestfjörðum ætti þess vegna að vera hagkvæmara að gera út en víða annars staðar. Engum vafa er undirorpið, að vanbúnir innviðir, erfiðar samgöngur, hafa átt þátt í þessu, en það stendur nú til bóta, enda hafa fiskeldi og ferðamennska eflzt á Vestfjörðum undanfarinn áratug, og byggðir eru þess vegna að jafna sig eftir blóðtöku.     

 

  

 

 

Nauðsyn atvinnuvegaþekkingar á þingi

Svandís Svavarsdóttir er gott dæmi um þingmann, sem traðkar endalaust í salatinu, einkum klóri hann sig upp í ráðherrastól, þótt hann hafi hvorki þekkingu á né reynslu af grunnatvinnuvegum þjóðarinnar. Stjórnsýsla Svandísar hefur reyndar tekið svo út yfir allan þjófabálk, að hún hefur verið kærð til Umboðsmanns Alþingis, sem hlýtur að fella yfir henni skýlausan áfellisúrskurð, svo skýr sem sök hennar er.  Hún heimtar endalaust gegnsæi af öðrum, en verk hennar sjálfrar eru myrkraverk, sem þola ekki dagsljósið, eins og þegar hún samdi um verktöku af ríkisstofnun með ríkar rannsóknar- og sektarheimildir um að snuðra í því, sem henni kemur ekki við um innri mál sjávarútvegsfyrirtækjanna, og lét svo forstjóra þessarar ríkisstofnunar gera aumkvunarverða tilraun til að hylja slóðina til ráðuneytisins. Nú er spurningin, hvort Katrín láti vinkonu sína skipta um starf, þegar úrskurður kemur um alvarleg brot í starfi. Það er löngu þekkt, að siðferðisvitund vinstri fólks er brengluð af pólitísku rugli.   

Dæmi um þingmann annarrar gerðar, sem tjáir sig um grunnatvinnuvegina af víðsýni og þekkingu, svo að til fyrirmyndar má telja, er Teitur Björn Einarsson.  Hann hefur tjáð sig öfgalaust og af heilbrigðri skynsemi t.d. um sjávarútvegsmál og laxeldi.  Málflutningur hans glóir sem gull af eiri í samanburði við lýðskrum og dellu um þessar atvinnugreinar frá sumum þingmönnum stjórnarandstöðunnar.  Þeir eru svo fjarstæðukenndir, að engu er líkara en þeir séu nýdotttnir ofan úr tunglinu og skilji alls ekki, til hvers atvinnugreinar eiga að vera.  

Þann 7. október 2023 birtist ljómandi góð grein í Morgunblaðinu eftir Teit Björn undir fyrirsögninni:

"Verndun villtra laxa og sjókvíaeldis".

Hún hófst þannig:

"Sjókvíaeldi á Vestfjörðum og Austfjörðum annars vegar og laxveiði hins vegar eru ekki slíkar andstæður, að eitt útiloki annað.  Villta laxastofninum stafar einfaldlega ekki sú hætta af sjókvíaeldi, eins og fullyrt er nú í opinberri umræðu. 

Slysaslepping í Patreksfirði í ágúst [2023] er engu að síður alvarlegt mál í ljósi þeirrar umgjörðar, sem stjórnvöld hafa skapað atvinnugreininni.  Veigamiklir þættir í starfsemi fyrirtækisins, sem um ræðir, fóru augljóslega úrskeiðis.  Krafan um raunhæfar úrbætur, þar sem þeim verður við komið á regluverki, eftirliti og verkferlum fiskeldisfyrirtækja, á því rétt á sér.  Mikilvægt er að draga lærdóm af tilviki sem þessu og bæta úr með réttum hætti."

Það fæli í sér skammarlega uppgjöf gagnvart mikilvægu verkefni að slá því föstu, öfugt við allar aðrar þjóðir við norðanvert Atlantshaf, að laxeldi í sjókvíum á afmörkuðum svæðum við Ísland sé ósamrýmanlegt vexti og viðgangi villtra íslenzkra laxastofna.  Lausnin er sú að beita vísindalegri þekkingu við báðar greinarnar.  Það er gert nú í laxeldinu, og koma þarf böndum á laxveiðina í hverri á, þannig að laxastofnarnir verði nýttir með sjálfbærum hætti, og kjánalegum leik með líf og velferð laxanna, sem kallast að veiða og sleppa, verði hætt, á meðan stofnarnir hjarna við, en þeir eru núna í lægð, og kann veiðiálaginu að vera um að kenna, a.m.k. að nokkru leyti.

"En ef horfa á fyrst og fremst til verndunar villtra laxastofna, þá kemur líka margt annað til skoðunar en sjókvíaeldi. Fjölmargir þættir hafa áhrif á afkomu villtra laxa. Aðstæður í hafinu eru taldar ráða einna mestu um endurkomu laxa í ár, en á móti hefur sá þáttur ekki verið mikið rannsakaður.  Veiði hefur líka áhrif á afkomu villtra stofna.  Veiðiálag í laxveiðiám hefur samt ekki verið ofarlega á baugi áhyggjufullra stangveiðimanna eða áhrif þess að þreyta lax, háfa og meðhöndla fyrir myndatöku og sleppa svo aftur.  Þá er heldur ekki mikið vitað um um áhrif og árangur af fiskrækt í mörgum laxveiðiám með árlegum seiðasleppingum."  

Þarna er tekið á veiðiréttarhöfum og stangveiðimönnum með silkihönzkum, sem er ekki í samræmi við óvægna gagnrýni þeirra á laxeldi í nokkrum fjörðum landsins, þar sem frekjan hefur m.a. gengið svo langt, að krefjast banns á sjókvíaeldi við landið.  Virðist sú krafa vera reist á kolrangri áhættugreiningu fyrir erfðablöndun eldislax og villtra laxastofna.  Líkur á sleppingu kunna að hafa verið vanmetnar hingað til, en þess ber að gæta, að atvinnugreinin í núverandi mynd á Íslandi er ung og í lærdómsfasa.  Landssamband veiðifélaga hefur hins vegar stórlega ýkt afleiðingar sleppinga.  Þó að einhver erfðablöndun verði, verður hún skammæ, því að blendingar verða verr af guði gerðir en villtu fiskarnir og detta langflestir út úr lífskeðjunni á fyrsta ári. 

Veiðiréttarhafar hafa engan siðferðilegan rétt á að stunda erfðabreytingar á fiskistofnum, sem fyrir eru í ám þeirra, a.m.k. ekki án samráðs við sérfræðinga Haf- og vatnarannsókna. 

Þá er komið að veiðiálaginu.  Það þarf ekki að leita langt yfir skammt til að átta sig á því, að hlutfallslegt veiðiálag er margfalt meira en íslenzkir fiskifræðingar ráðleggja úr nytjastofnum á íslenzkum fiskimiðum.  Gilda allt aðrar viðmiðunarreglur um íslenzka laxastofna eða stunda veiðiréttarhafar og veiðifélög helbera rányrkju á laxastofnunum ?  Það er ekki einkamál þeirra, sem fara með nytjaréttinn, ekki frekar í ám og vötnum en í hafinu.  Þess vegna er rétt að setja fiskveiðistjórnarlöggjöf um nytjar á vistkerfum áa og vatna á Íslandi. 

"En talsmenn þrýstihópa á vegum stangveiðifélaga og náttúruverndarsamtaka eru komnir langt út í skurð á opinberum vettvangi með því að krefjast þess, að fiskeldi á Vestfjörðum og Austfjörðum verði bannað.  Við slíkan málflutning verður ekki unað, og er áróður þessara hópa í engu samræmi við þann vísindalega grundvöll, sem fiskeldi byggir á og það regluverk, sem sett hefur verið.  Virðist meira vera barizt gegn sjókvíaeldi og lífsviðurværi fjölda fólks en fyrir verndun villtra laxa."  

Hvernig samræmist það stjórnarskrárákvæði um atvinnufrelsi í landinu að krefjast þess á opinberum vettvangi, að heil atvinnugrein verði lögð niður í landinu ?  Er ekki réttmætt, að hagsmunaaðilar, sem þannig er sótt að, sæki viðkomandi, sem þessar hæpnu kröfur viðhafa, til saka fyrir dómstólum og heimfæri kæru með vísun til stjórnarskrárvarinna réttinda. Líklega gætu lögfræðingar líka heimfært slíka kæru til Evrópulöggjafarinnar (EES-samningsins). 

 

Til hvers að mála skrattann á vegginn ?

Formaður Landssambands veiðifélaga, Jón Helgi Björnsson, ritaði grein í Morgunblaðið 7. október 2023 til að níða skóinn ofan af laxeldi í sjókvíum í fjörðum fyrir vestan og austan.  Málflutningur hans um hættuna, sem villta laxinum stafar af erfðablöndun við úrkynjaðan eldislaxinn, stangast á við málflutning fræðimanna á þessu sviði, t.d. Ólafs Sigurgeirssonar, lektors í fiskeldi við Háskólann á Hólum, sem vitnað hefur verið til á þessu vefsetri. 

Fullyrðingaflaumur frá þessu Landssambandi er aðallega reistur á ímyndunum, og málflutninginn verður að flokka sem hræðsluáróður, en hvað rekur þetta landssamband áfram ? Er tilgangurinn að búa til blóraböggul vegna dvínandi gengis íslenzkra laxastofna ?  Þarf einhver að verða hissa á þeirri þróun, þegar þess er gætt, að veiðin er ekki undir eftirliti Fiskistofu og veiðiálagið er alls ekki samkvæmt vísindalegum ráðleggingum um laxveiðar, enda hafa þær ekki litið dagsins ljós ?

  Í ljósi þess, að veiðiálagið er langt umfram ráðleggingar fiskifræðinga í landhelginni, er ekki unnt annað en að álykta, að árleg veiði upp á 65 % af stofnstærð í ánum sé rányrkja.  Ef Landssamband veiðifélaga styður við núverandi nýtingarhlutfall laxveiðistofna landsins, sem virðist vera reist á einskærri græðgi, hefur það ekki úr háum söðli að detta, enda er málflutningur þess í garð laxeldis í sjó svo ofstækisfullur, að með endemum er.

Meðal þess, sem Jón Helgi Björnsson fékk birt í Morgunblaðinu í téðri grein, var þetta:

"Landssamband veiðifélaga hefur árum saman varað við og barizt gegn uppbyggingu á eldi á frjóum norskum eldislaxi í opnum sjókvíum.  Reynslan af fyrri eldisbylgjum kenndi okkur, að alltaf sleppur fiskur úr kvíum.  Nágrannar okkar í Noregi og Skotlandi hafa einnig varað okkur við, að þrátt fyrir góð áform um að halda eldisdýrunum í kvíum, sleppur alltaf verulegt magn."

Þetta er nú fremur loðinn texti, sem auk þess er teygjanlegur í allar áttir. Það er t.d. alls ekki svo, að gat komi á allar kvíar á rekstrartíma þeirra, en óhöpp verða.  Það er þó misjafnt, hversu mikið sleppur, og yfirleitt eru fiskarnir ókynþroska, þegar þeir sleppa, einfaldlega af því að þeim er yfirleitt slátrað áður. Undantekning var slysasleppingin í Patreksfirði haustið 2023.  Það er með öllu ranghermi, að verulegt magn sleppi, þegar tekið er hlutfall fiskafjöldans, sem sleppur á hverju ári og meðaltal heildarfiskafjöldans í sjókvíum við landið eða innan við 160 ppm ("parts per million").  Þetta hlutfall mun fara lækkandi með bættum búnaði og sjálfvirku eftirliti, sem gefur strax aðvörun, ef skemmd myndast á kví.  Aðeins brot af strokulöxum nær nokkurn tímann að taka þátt í hrygningu og afkvæmin verða svo illa fyrir barðinu á náttúruvalinu, að þau hverfa nánast alveg á fyrsta árinu.   

"Nýlega kom út skýrsla Hafrannsóknarstofnunar vegna erfðasýna, sem tekin voru af villtum laxi á árunum 2014-2019, en þau sýna verulega erfðamengun í ám nærri eldissvæðunum, en einnig í ám, sem liggja fjarri, eins og Laxá í Aðaldal og Víðidalsá.  

Vert er að hafa í huga, að á þessum árum var umfang eldisins tæplega 1/10 þess, sem leyft er í dag.  Það kemur auðvitað ekki á óvart, en í Noregi er þriðjungur laxastofna með alvarlega erfðamengun og annar þriðjungur með verulega erfðamengun eftir áratuga eldi þar."

Það fer mikið á milli mála í þeirri dökku mynd, sem Jón Helgi Björnsson dregur upp hér af afleiðingum laxeldis á villta laxastofna á Íslandi og í Noregi.  Færi betur á því, að fomaður Landssambands veiðifélaga væri nákvæmari í frásögn sinni (hvað er verulegt í tölum ?) og vísaði í heimildir sínar. 

Í nýjustu skýrslu Haf- og vatnarannsókna um þessi efni - HV 2023-31 - frá september 2023, er í engu vikið að því, að einhver íslenzkur laxastofn hafi beðið erfðafræðilegan hnekki, enda er fjöldi eldislaxa eða blendinga þeirra sem hlutall af villtum löxum alls staðar undir viðmiðunarmörkum Haf- og vatnarannsókna, sem í varúðarskyni er sett langt undir raunverulegum hættumörkum.  Sofnunin miðar við 4,0%. 

Málflutningur Jóns Helga Björnssonar stríðir gegn heilbrigðri skynsemi, því að væri eitthvað til í honum, hefði náttúrulögmál verið brotið, með því að úrkynjuð tegund legði undir sig búsvæði tegundar, sem aðlagazt hefur heimasvæði sínu í þúsundir ára.  Það væri þá einsdæmi á jörðunni. 

Það, sem Jón Helgi Björnsson tilfærir um Noreg, nær engri átt, enda getur það ekki verið sannleikanum samkvæmt, ef Ólafur Sigurgeirsson, lektor í fiskeldi, fer með rétt mál í viðtali á bls. 6 í Morgunblaðinu 9. október 2023, og það hefur höfundur þessa pistils enga ástæðu til að draga í efa.  Hann segir í téðu viðtali, að "í yfir 80 % norskra laxveiðiáa sé erfðablöndun undir 4 %", sem er viðmið Haf- og vatnarannsókna um, að hætta steðji að villtum laxastofnum á Íslandi.  Reist á þessu má fullyrða, að skrif formanns Landssambands veiðifélaga um, að 2/3 norskra laxastofna sé "með verulega erfðamengun" eða þaðan af verra er fleipur eitt. 

Spyrja má, hvað komið hafi fyrir allt að 20 % norskra veiðiáa.  Þar gæti átt hlut að máli, að villtir laxastofnar hurfu í nokkrum ám um 1970, ekki af völdum eldislaxins, heldur af völdum súrs regns.  Eftir kölkun þessara áa tóku aðrir stofnar sér bólfestu þar, þ.á.m. strokulax, sem hafði ekki mikla samkeppni frá villtum löxum fyrst í stað.  

"Erfðamengun, þegar hún nær ákveðnu umfangi, eyðir stofnunum.  Þannig getur stofn, sem lifað hefur í 10.000 ár horfið á örfáum árum.  Verði slíkt tjón, þá eru það náttúruverðmæti, sem koma ekki aftur og gæti tekið 10.000 ár að þróa á ný, ef stofninn á annað borð kemur til baka."

Þetta er dæmigert fyrir ósvífinn fullyrðingaflaum Landssambands veiðifélaga, og þarna setur formaður þess sig í stellingar fiskifræðings með erfðafræðilega sérþekkingu, án þess að hann eigi minnstu innistæðu fyrir slíku.  Hann nefnir ekkert dæmi málflutningi sínum til stuðnings, heldur veður bara á súðum.  Svo vill til, að 2 dögum eftir birtingu þessarar Landssambandsspeki birtist viðtal í Morgunblaðinu við lektor í fiskeldi við Hólaháskólann, sem áður hefur verið vitnað til hér.  Hann segir þar sögu frá hinu mikla laxeldislandi Noregi, þaðan sem Landssambandið hefur lapið upp miklar ýkjusögur af slæmum afleiðingum laxeldis á norska náttúru og fjölbreytni lagarlífsins:

"Það eru engin dæmi um, að erfðablöndun hafi útrýmt laxastofnum í Noregi."

Úr því að engin dæmi finnast frá mesta laxeldislandi Evrópu fullyrðingu formanns Landssambands veiðifélaga til stuðnings, væri fróðlegt að vita, hvaða gögn hann hefur í handraðanum, sem hann reisir fullyrðingu sína á, eða lifir maðurinn í sýndarveruleika og skáldar upp atburði ?

Formaðurinn hnykkir á bábilju sinni um, að laxeldi í sjókvíum við Ísland, sem mun líklega aldrei nema meira en örfáum hundraðshlutum af sams konar laxeldi við Noreg, muni ganga af villtum íslenzkum laxastofnum dauðum:

"Auðvitað átta sig allir á því, að eldi á 65 milljónum frjórra laxa í opnum sjókvíum mun ganga af villtum laxastofnum dauðum.  Fyrst í nágrenni eldisins og síðan í ám, sem liggja fjær.  Þess vegna mótmælum við í dag á Austurvelli.  Í Laxárdeilunni 1970 var mótmælt til að bjarga einni á.  Allar ár, þar sem villtur íslenzkur lax hefur átt óðul sín í þúsundir ára, eru í hættu.  Við ætlum að bjarga ánum.  Villti laxinn skal varinn."

Þarna er formaðurinn búinn að sefja sig upp í dauðans vitleysu og reynir að bregða hetjuljóma yfir sig og Landssmband sitt með samanburði við sprengingu á stíflu í Laxá í Aðaldal.  Ljóst er, að hetjunni í þessu ævintýri má helzt líkja við vindmylluriddarann don Kíkóta, hins spænskættaða hugarfósturs Cervantes. 

 

 

 

Mátt náttúruvalsins má ekki vanmeta

Landssamband veiðifélaga og náttúruverndarsamtök hafa lengi þann steininn klappað, að íslenzkum laxastofnum stafi bráð hætta af kynblöndun við norskættaðan eldislax.  Þessi fullyrðing er ímyndun ein og alls ekki reist á neinni erfðafræðiþekkingu eða reynslu af sambærilegum aðstæðum erlendis, eins og glögglega kom fram í frétt Morgunblaðsins 09.10.2023, þar sem viðtal var tekið við Ólaf Sigurgeirsson, lektor í fiskeldi við Háskólann á Hólum í Hjaltadal.

Það geta verið margvíslegar ástæður fyrir því uppnámi, sem verður í hvert skipti, sem fréttist af, að lax hafi sloppið úr eldiskvíum á Vestfjörðum eða Austfjörðum.  Ef það er umhyggja fyrir náttúrunni, er sú umhyggja reist á misskilningi, því að engin önnur próteinframleiðsla á Íslandi, og þótt víðar væri leitað, kemst í samjöfnuð við laxeldið, hvað lítil umhverfisáhrif varðar, nýtni á hráefni og kolefnisspor.  Svo kallaðir umhverfisvinir skjóta sig í fótinn með því að beina spjótum að sjókvíaeldi og vinna gegn eigin stefnu.  Þannig fer fyrir ofstækisfólki, sem skeytir engu um vanþekkingu sína á málefnum, sem höfða til tilfinninga þess. 

 Svo er það Landssamband veiðifélaga.  Um það má hafa þau orð, að hæst bylur í tómri tunnu. Á meðan jafngegndarlausar veiðar eru stundaðar úr íslenzku laxastofnunum (allt að 2/3 drepnir árlega) og seiðasleppingar úr öðrum ám stundaðar, hafa þessi samtök ekki úr háum söðli að detta, en reyna að nýta sér allar neikvæðar fréttir af laxeldinu til að búa til blóraböggul úr þeirri starfsemi, sem gæti nýtzt þeim til að klína sök á minnkandi laxastofnum á aðra en þessa ábyrgðarmenn ánna.  Þola einhverjir fiskistofnar hærra en 2/3 veiðihlutfall til lengdar ? Þetta lið hefur gasprað um, að eldislax útrými villtum laxastofnum, en sá málflutningur er reistur á fávísi og misskilningi, eins og gerð er grein fyrir í þessum pistli.

Téð frétt bar fyrirsögnina:

"Villtir laxar sterkari en eldislax".

""Við þurfum að framleiða meiri mat, og það hefur umhverfisáhrif.  T.d. með því að framleiða lax með fiskeldi í sjókvíum.  Í okkar tilviki erum við að reyna að ala verðmæta tegund, eins og lax, en það hefur gengið upp og niður í [tímans rás].  Það var ekki fyrr en fyrir rúmum áratug, að hjólin fóru að snúast.  Fiskeldi hefur umverfisáhrif, en flestir reyna að draga úr þeim", segir Ólafur Sigurgeirsson, lektor í fiskeldi við Háskólann á Hólum." 

 

Fiskveiðar í höfunum fara minnkandi, aðallega sökum ofveiði, og umhverfisspor kjötframleiðslu er hátt.  Mannkyni fer fjölgandi og af öllum þssum orsökum er mikil spurn eftir umhverfisvænu próteini.  Fiskeldið í heiminum reynir að mæta vaxandi eftirspurn, og verðið á eldislaxi hefur haldizt hátt eða um 1 kISK/kg.  Íslendingum gekk illa að fóta sig í greininni, en Norðmönnum tókst það fyrir rúmlega 40 árum og hafa fært út kvíarnar til Íslands með miklum fjárfestingum og þekkingaryfirfærslu.  Eru Vestfirðingar og Austfirðingar yfirleitt ánægðir með þetta samstarf, enda hefur það aukið fjölbreytni atvinnulífs á þessum svæðum, svo að um munar.   

"Náttúruverndarsinnar hafa varað við erfðablöndun íslenzkra og norskra laxa, einkum eftir slysasleppingu úr kví í Patreksfirði.  

"Það gerist af einhverjum klaufaskap eða handvömm.  Þar var mjög hátt hlutfall af löxum þar kynþroska.  Það á að vera hægt að koma í veg fyrir það með ljósastýringu.  Þetta er tjón hjá fyrirtækinu, því að kynþroska lax er annars flokks eða ónýt vara.  Það er eðli kynþroska laxa að ganga upp í ár, sem hann hefur verið að gera. Það má búast við, að hluti þessara fiska taki þátt í hrygningu með villtum löxum, sérstaklega hrygnurnar. Rannsóknir sýna, að hængarnir eru óvirkir eða lélegir þátttakendur í hrygningunni og verða undir í samkeppninni við náttúrulega laxastofna.""

 Einkenni "náttúruverndarsinna" er hræðsluáróðurinn, sem oftast er algerlega fótalaus og reistur á ímyndun einni saman.  Virðist þetta fólk ekki greina muninn á eigin tilbúna hugarheimi og raunheimi.  Þau vaða áfram og geipa í fjölmiðlum, eins og þau hafi höndlað stóra sannleika, en þegar betur er að gáð, er ekki flugufótur fyrir gasprinu.  Þetta eru falsfréttadreifarar, sem ekki dettur í hug að leiðrétta kúrsinn, t.d. í þessu tilviki með því að leita til Hólaskóla.  

""Ég trúi, að náttúruvalið muni henda þeim út.  Það er órökrétt, að dýr með skerta hæfni taki yfir vistkerfi hjá sömu tegund, sem hefur aðlagazt aðstæðum í þúsund ár eða lengur."

Hvernig stendur á því, að s.k. "náttúruverndarsinnar" reyna án nokkurs fræðilegs bakgrunns að kokka upp hverja vitleysuna á fætur annarri í algerri mótsögn við raunverulega reynslu og vísindalegar athuganir.  Það má vafalaust leita skýringa í sálarlífi þeirra, en oftar en ekki hræra einhverjir hagsmunaaðilar í viðkvæmu geðslagi og fávizku.  Veiðiréttarhafar kæra sig ekki um að verða settir undir vísindalegt veiðistjórnunarkerfi yfirvalda.  Skammsýnin er ríkjandi, en með gegndarlausri ofveiði verður hrun stofna villtra laxa í íslenzkum ám óhjákvæmilegt. 

"Dæmi um þetta séu t.d. frá Kanada.  "Þar var stór slepping á kynþroska laxi við Nýfundnaland í september 2023.  Hún var jafnstór og villti stofninn var metinn og talið, að um 50 % af klakfiski hafi gengið upp í árnar á svæðinu [um helmingur af fjölda villtra laxa í viðkomandi ám - innsk. BJo]. 

Það [urðu] til blendingar og bæði blendingsseiði og hrein eldisseiði, en þau hurfu nánast mjög hratt á fyrsta ári út úr vatnakerfinu.  Það tekur seiði nokkur ár að komast í sjógöngubúning, 3-5 ár á Íslandi, þannig að náttúruúrvalið lemur á þeim, og hinir hæfustu lifa af."" 

 Af þessari frásögn lektorsins sést, að lætin í atvinnumótmælendum, "náttúruvinum" og veiðiréttarhöfum út af 3500 eldislöxum utan kvía hérlendis á þvælingi aðallega austur með norðurströndinni eru gjörsamlega tilhæfulaus stormur í vatnsglasi.  Um þessi læti mætti segja: "maður, líttu þér nær".  Náttúran á Nýfundnalandi hristi af sér úrkynjaða eldislaxana og afkvæmi þeirra á mjög skömmum tíma.  Það er engin ástæða til að halda, að í íslenzkum ám ríki meiri jafnaðarstefna en í Kanada.  Hver er að hræra í einfeldningunum ?

"Fram hefur komið, að í 75 % laxveiðiáa í Noregi hafi fundizt merki um erfðablöndun villi- og eldislaxa.  Ólafur segir, að í yfir 80 % norskra laxveiðiáa sé erfðablöndun undir 4 %.  "Það eru engin dæmi um, að erfðablöndun hafi útrýmt laxastofnum í Noregi."

Hann nefnir nýja skýrslu NINA, norsku náttúrufræðistofnunarinnar, um laxveiðiá í Harðangri á mjög miklu eldissvæði, sem var orðin laxlaus í kringum 1970.  Ástæðan var súrt regn, sem eyddi meira en 25 laxastofnum í Suður- og Suð-Vestur Noregi.  

"Síðan gerðist það, að áin var kölkuð til að rétta af sýrustigið, og þá fóru að birtast þar laxar aftur úr nálægum ám og víðar að, en hlutdeild eldislaxins hefur farið minnkandi ár frá ári.  Fullyrðingin um, að eldislax útrými villtum laxi stenzt ekki.""

Fávísir og illviljaðir landar vorir úr hópi þeirra, sem ranglega kalla sig náttúruverndarsinna, hafa frétt það á skotspónum, að villtir laxastofnar væru útdauðir í nokkrum ám í Noregi, en þar væru aftur á móti eldislaxar.  Úr þessu verður svo tröllasagan um það, að úrkynjaður eldislax hafi rutt laxastofni nokkurra áa úr vegi.  Þetta er einhver heimskulegasti samsetningur, sem um getur.  Í raun var það brennisteinssýra, sem drap villtu laxana, þar sem mikill brennisteinn steig til himins frá orkuverum, iðjuverum og umferð á landi og hafi, sem svo skilaði sér niður sem súrt regn.  Nokkrir fréttamenn virðast hafa keypt þennan skáldskap ásamt hræðsluáróðrinum um, að íslenzku laxastofnunum stafi hætta af úrkynjuðum eldislöxum.  

Þegar "the usual suspects" hefja upp sinn mótmælasöng, er rétt að hafa varann á sér gagnvart "falsfréttum".

 

 

Móðursýkisleg læti - ofveiði í ánum

Stangveiðimenn, veiðiréttarhafar og "the usual suspects", náttúruverndarsamtök, hafa farið offari gegn sjókvíaeldi lax á Vestfjörðum og Austfjörðum, eftir að gat fannst á einni sjókví á Vestfjörðum sunnanverðum.  Geipa mótmælendur um stórvá, sem að íslenzkum, villtum laxastofnum steðji, eins og þeir um 3500 laxar, sem munu hafa sloppið gegnum eitt gat í þetta skiptið, muni allir valda óafturkræfum erfðabreytingum á íslenzkum villtum stofnum.

Þetta er helber hræðsluáróður, sem getur stafað af vanþekkingu, andúð á erlendum fjárfestingum í landinu, eða þetta er tilraun til að afvegaleiða almenningsálitið í landinu frá slæmu tíðindunum af íslenzku löxunum, sem er hnignun stofnanna án nokkurra erfðabreytinga. 

Meint vanþekking er erfðafræðilegs eðlis.  Eldislaxinn er svo úrkynjaður, að aðeins lítill hluti sloppinna hænga og hrygna nær að eðla sig með villta laxinum.  Seyði blendinganna eiga mjög erfitt uppdráttar, svo að þau drepast flest, og nær ekkert sleppur lifandi til hafs og til baka aftur.  Í þeim ám, þar sem fjöldi eldislaxa á hrygningarstöðvum er undir 10 % af fjölda villtra laxa, er engin hætta talin á varanlegri erfðablöndun, en í varúðarskyni miðar Hafrannsóknarstofnun við að hámarki 4,0 % í sínu áhættumati til ákvörðunar hámarksfjölda eldislaxa í firði eða fjarðarhluta. Af erfðafræðilegum orsökum þyrfti fjöldi eldislaxa í á að vera meira en 10 % árlega í um 15 ár, til að hætta verði á varanlegri erfðablöndun.  Einstaka slepping, eins og þarna ræðir um á Vestfjörðum, hefur mjög litla þýðingu, og hún gefur ekkert tilefni til að rjúka upp til handa og fóta, eins og gerðist við Alþingishúsið og víðar helgina 7.-8. október 2023. Þeir, sem hrópa úlfur, úlfur, hvað eftir annað í geðshræringu, en án tilefnis, eru ómerkingar.      

Andúð á erlendum fjárfestingum hefur lengi orðið forsjárhyggjufólki tilefni til æsinga.  Jafnstaða fjárfesta innan EES er þó einn hyrningarsteina EES-samstarfsina, og þess vegna eru niðurrifsupphrópanir afturhaldssinna nú í garð norskra frænda okkar ósæmilegar og alger tímaskekkja.  Erlendar fjárfestingar í landinu eru hlutfallslega minni en víðast hvar annars staðar innan EES og eru almennt allt of litlar til að ná að styrkja hér hagvöxt og tækniþekkingu ásamt markaðsaðgengi til framtíðar. Þess vegna eru norsku fjárfestingarnar í laxeldinu kærkomnar.  

Þá er komið að ástæðu smjörklípunnar miklu, en hún er ofveiði á löxum í íslenzkum ám, sem er líkleg skýring á hnignun stofnanna, en veiðiréttarhafar og stangveiðimenn mega ekki heyra minnzt á. Til að beina athygli almennings frá því, sem við leikmanni blasir sem hrottaleg ofveiði í íslenzkum ám, er gripið til "vúdú" um, að fáein þúsund úrkynjaðra eldislaxa geti þrengt sér inn í genamengi íslenzku laxastofnanna og breytt þannig eðliseiginleikum þeirra til hins verra.  Þessi "vúdú-fræði" hundsa algerlega almenna vitneskju um úrval náttúrunnar og vitneskju frá öðrum löndum um, að eldislaxar í ám og blendingar þeirra verða undir í lífsbaráttunni og hverfa fljótlega. 

Á árunum 2012-2022 (10 ár) má ætla út frá gögnum Hafrannsóknarstofnunar, að að jafnaði hafi verið drepnir 32.303 laxar/ár, ef 15 % af veiddum og slepptum löxum hefur verslazt upp og drepizt.  Stofnarnir eru taldir telja um 50.000 fiska, svo að veiðiálag á stofnana nemur um 65 %.  Þetta er meira en þrefalt viðmiðunarhlutfallið, sem fiskifræðingar ráðleggja fyrir nytjastofna í sjó.

Hér er græðgin að ganga mjög nærri laxastofnunum.  Ef Svandís Svavarsdóttir, matvælaráðherra, fréttir af þessu, mun hún umsvifalaust skipa um vandamálið 20 manna launaða nefnd af ráðuneytinu, hundsa algerlega niðurstöðu hópsins, ef einhver verður, og semja frumvarp til laga um að þjóðnýta veiðiréttinn í ánum.  Hún getur í því efni vísað til fordæma frá öðrum vestrænum löndum. 

Gamanlaust er hins vegar full þörf á að koma böndum á þessa rányrkju með tilstilli veiðiráðgjafar frá Hafró og eftirliti Fiskistofu. Þá hafa veiðiréttarhafar verið að kukla við seiðasleppingar í ár.  Fyrir fúsk af þessu tagi ætti að taka, nema að ráðgjöf og undir eftirliti Hafrannsóknarstofnunar.  Þeir, sem breytt hafa genamengi fiska mest í íslenzkum ám, eru veiðiréttarhafar sjálfir.  Þeir hafa ríka ástæðu til að beita smjörklípuaðferðinni til að beina athygli frá köldum staðreyndum um vafasama fiskveiðistjórnun sína. 

Jens Garðar Helgason, aðstoðarforstjóri Fiskeldis Austfjarða hf, ritaði tímabæra grein í Morgunblaðið um þessi mál 5. október 2023:   

"Milljón veiddir laxar":

"Hins vegar má segja, að umræðan hafi farið úr böndunum umliðna daga og ýmsar fullyrðingar, upphrópanir og gífuryrði verið látin falla, sem eiga sér engan stað í raunveruleikanum.  

Fulltrúar veiðimanna og veiðifélaga tala um útrýmingu hins villta íslenzka laxastofns [þeir eru reyndar margir - innsk. BJo]. Sum hafa gerzt svo ósmekkleg að líkja þessu við Chernobyl-slysið í Úkraínu". 

Yfirlýsingagleði illa gefinna leiðir þá oft í gönur, en það er varla hægt að hugsa sér heimskulegri samanburð en þennan.  Skyldleikinn er enginn við kjarnorkuslysið.  Ímyndunarveikin stjórnar talfærunum og/eða skriffærunum.  Vitsmunirnir eru ónógir til að leita sér þekkingar á viðfangsefninu, heldur er vaðið áfram í villu og svíma og haft sem hæst og reynt að sviðsetja dramatík með því að raða eldislöxum úr ám upp við inngang Alþingishússins. Það er andrúmsloft af þessu tagi, sem ofstækisstjórnmálamenn nýta sér, og Svandís Svavarsdóttir er þar engin undantekning. 

"Förum í tölulegar staðreyndir.  Samkvæmt tölum frá Hafrannsóknastofnun (skýrsla nr HV 2023-22) veiddu íslenzkir og erlendir stangveiðimenn á tímabilinu 2012-2022 yfir hálfa milljón laxa eða nákvæmlega 507.397 stk.  Af þeim var 216.578 löxum sleept og 290.819 laxar voru drepnir.  Tæplega 300.000 laxar voru drepnir af stofni, sem talsmennirnir segja, að telji aðeins 50.000 fiska !  Tölurnar eru því miður enn skuggalegri, ef horft er á tímabilið 2002-2022.  Á því tímabili voru veiddir rúmlega milljón laxar, og þar af voru 728.778 drepnir við árbakkann.

Rannsóknir benda til þess, að 5-30 % af öllum laxi, sem er sleppt, drepist [og hvers konar dýravelferð er það að sleppa særðum fiski í gini eða annars staðar ? - innsk. BJo]. Ef við förum milliveginn til að gæta allrar sanngirni, þá hafa á síðast liðnum 10 árum um 35.000 laxar verið drepnir af göfugum stangveiðimönnum í nafni "veiða og sleppa" [á hverju ári - innsk. BJo].  Spurningin, sem vaknar, er einföld: er þessi veiði til hagsbóta fyrir deyjandi stofn ?  Ég hygg, að flestir, sem hallast að Chernobyl-kenningunni segi, að þetta sé til bóta fyrir laxinn; hinir ættu að hugsa sig vel um áður en þeir svara."   Hafrannsóknarstofnun verður að taka á þessu máli og veita veiðiréttarhöfum ráðgjöf, því að þeir virðast ekki kunna fótum sínum forráð. Frá leikmannssjónarmiði virðist það ekki geta verið sjálfbær auðlindarnýting, þar sem um 2/3 hlutar heildarstofns eru drepnir á hverju ári. Hverju sætir þá þessi skefjalausa veiðiásókn.  Er íslenzkum laxastofnum fórnað á altari Mammons ?  

   

Borgarlínan er gróft yfirskot stjórnmálamanna

Það hefur lengið ljóst verið, að forræðishyggju stjórnmálamenn hefa tekið kolrangan pól í hæðina, þegar þeir mótuðu borgarlínuverkefnið.  Samfylkingin leiddi þá vegferð alla af ótrúlegri kreddufestu og án nokkurs tillits til faglegrar verkefnisstjórnunar, sem vanalega hefst með kerfisbundinni þarfagreiningu. Lélegir stjórnendur í hópi stjórnmálamanna þekkja ekki sín takmörk og eru nógu dómgreindarlitlir til að þiggja léleg ráð, sem ekki henta umbjóðendum þeirra, borgurunum. Ráðslag Samfylkingarinnar í höfuðborginni ætti að verða öllum landsmönnum víti til varnaðar. 

Ekki vantar, að stjórnmálamennirnir, sem í hlut eiga, hafi leitað á vit erlendra borga um fyrirmyndir, en vitið er nú ekki meira en það, að þeir kunna ekki að leita sér fyrirmynda af hóflegri stærð.  Það er þyngra en tárum taki að búa við svona skyni skroppna leiðtoga.  Þórarinn Hjaltason, samgönguverkfræðingur, velkist ekki í vafa um, hvert ber að leita um fyrirmyndir fyrir hraðvagnakerfi höfuðborgarsvæðis Íslands og hvert ekki.  Fyrir þessu gerði hann skilmerkilega grein í Morgunblaðsgrein, 3. október 2023.  Ef ráðamenn mundu leita ráðgjafar Þórarins, mundu þeir ekki fara í geitarhús að leita ullar.  Hann veit nákvæmlega, hvað hann er að tjá sig um, alveg öfugt við gasprara borgarlínunnar. 

Þórarinn kom að kjarna málsins með fyrirsögn greinarinnar:

"Reykjavík er ekki milljónaborg".

"Nýlega fóru borgarfulltrúar í kynnisferð til Seattle og Portland, sem báðar eru milljónaborgir á vesturströnd BNA.  Íbúafjöldi á Seattle-svæðinu er rúmlega 4 M og Portland-svæðisins um 2,5 M.  M.v. aðstæður tel ég, að samgönguáætlanir borganna séu ágætar út af fyrir sig.  Hins vegar geta þær engan veginn verið fyrirmynd fyrir Reykjavík eða höfuðborgarsvæðið." 

Að borgarfulltrúar illa stæðrar Reykjavíkur séu að láta borgarbúa kosta undir sig ferðir, sem eru dæmdar til að verða erindisleysa, því að téðir áfangastaðir eru allt of fjölmennir til að geta veitt borgarfulltrúunum raunhæfa fyrirmynd fyrir höfuðborgarsvæðið á Íslandi, er forkastanlegt. Sú staðareynd, að þessir 2 staðir skyldu verða fyrir valinu hjá ferðaglöðum borgarfulltrúum sýnir, að þeir eru algerlega utan gátta um þarfir Reykjavíkur og kærulausir um meðferð fjár borgarbúa. Að láta viðvaninga af þessu tagi móta stefnuna í umferðarmálum, er vonlaus aðferðarfræði, sem býður hættunni heim.  Hjá Vegagerðinni er mikil þekking fyrir hendi, og hún er með tengingar þangað, sem ekki er farið í geitarhús að leita ullar, eins og í tilviki stjórnmálamannanna. 

"Í Seattle, vinaborg Reykjavíkur, búa tæplega 800 k manns, og er hún fremur þéttbyggð af bandarískri borg að vera eða um 2,5 k íb/km2.  Byggðin er langþéttust í miðborginni, og í gegnum hana liggur Interstate 5 hraðbrautin (I-5).  Um hana aka allt að 270 k bílar á sólarhring.  Umferðarástandið er mun erfiðara en á höfuðborgarsvæðinu.  Vegna þrengsla er ekki raunhæft að breikka hraðbrautina og ekkert rými fyrir nýja hraðbraut til að auka afköst.  Samgönguyfirvöld á Seattle-svæðinu sáu sér þann kost vænstan að leggja til, að hafið yrði átak í uppbyggingu almenningssamgangna. Árið 2016 var því samþykkt að stækka léttlestakerfi Seattle upp í tæplega 200 km.  Kostnaðaráætlun hljóðar upp á um mrdISK 9400 á verðlagi 2023.  Til að ráða við þennan mikla kostnað þurfti að hækka bifreiðagjöld, fasteignaskatta og söluskatt á svæðinu.  Vandamál vinaborganna virðast ólík."

Viðangsefni Seattle og aðstæður eru svo gjörólík viðfangsefnum og aðstæðum Reykjavíkur í samgöngumálum, að engum heilvita Reykvíkingi ætti að detta í hug að fara þangað til að læra af þeim að leysa umferðarhnúta. Stærðarmunurinn er allt of mikill til þess, og þar hamlar plássleysi lausnum, sem gætu aukið afkastagetu gatnakerfisins. Á höfuðborgarsvæðinu er hins vegar mikið svigrúm fyrir hendi til að fjölga akreinum og til að reisa mislæg gatnamót.  Meirihluti borgarstjórnar Reykjavíkur er algerlega úti að aka og er engan veginn í stakk búinn til að leysa eitt eða neitt. 

"Borgin Eugene í Oregon er líkari Reykjavík að stærð, og hefðu borgarfulltrúar e.t.v. átt að leggja lykkju á leið sína þangað.  Í Eugene búa um 175 k manns og um 270 k á borgarsvæðinu öllu, sem er svipað og á höfuðborgarsvæðinu." 

Þarna orðar Þórarinn þá nöpru staðreynd kurteislega, að borgarfulltrúar hefðu varið tíma sínum betur, ef þeir hefðu heimsótt borg af sambærilegri stærð og Reykjavík sem áfangastað, en hins vegar er nauðsynlegt að horfast í augu við það, að fólk, sem ekki getur einu sinni valið sér gagnlegan stað til að kynna sér, er alveg vonlaust, að geti gagnast umbjóðendum sínum, kjósendunum, með nokkrum vitrænum hætti.   Kynnisferðir þessa fólks eru hrein sóun á fé Reykvíkinga.

"Á tímabilinu 2007-2017 voru teknar í notkun 3 hraðvagnaleiðir [á Eugen svæðinu], samtals rúmlega 30 km.  Þrátt fyrir það fækkaði farþegum með almenningssamgöngum á tímabilinu 2009-2018 um u.þ.b. 10 %, þótt íbúum hefði fjölgað um 6 %.  Reyndar fjölgaði farþegum á hraðvagnaleiðunum vegna aukinnar ferðatíðni, en fækkaði þeim mun meira á hefðbundnum strætóleiðum. 

Nú eru samgönguyfirvöld á Eugene-svæðinu komin með báða fætur niður á jörðina.  Í nýrri samgönguáætlun fyrir svæðið, sem nær til ársins 2045, er ekki gert ráð fyrir fjölgun hraðvagnaleiða í hæsta gæðaflokki.  Í áætluninni er einungis gert ráð fyrir fjárveitingu upp á um mrdISK 20 í uppbyggingu innviða fyrir almenningssamgöngur.  Það er um 1/30 á hvern íbúa m.v. Seattlsvæðið."

Þarna varpar Þórarinn Hjaltason ljósi á einn helzta áhættuþátt borgarlínuverkefnisins, sem er tekjuhlið borgarlínu, þ.e. hversu mikil aðsókn veður að henni.  Íslendingar eru ekki strætóþjóð.  Það er ekki endilega genalægt, heldur stafar af rysjóttu tíðarfari hérlendis og miklum önnum á heimilunum, þannig að fólkið er tímabundið.  Þess vegna er líklegt, að sömu tilhneigingar muni gæta á höfuðborgarsvæðinu hér og í Eugene, eftir að hraðvagnakerfið hér verður tekið í notkun, að heildarfækkun eigi sér stað á meðal viðskiptavina strætó.  Þar með renna allar vonir borgarfulltrúa meirihlutans um fjölgun viðskiptavina út í sandinn, og fjármunum hefur verið kastað á glæ við uppbyggingu borgarlínunnar, og hún verður óbærilegur baggi á rekstri borgarsjóðs og hinna  sveitarsjóðanna á höfuðborgarsvæðinu, sem þátt taka í þessu ljóta ævintýri. 

Enn er hægt að snúa af þessari fjárhagslegu hættubraut og velja í staðinn mun ódýrari umbót á almenningssamgöngunum með viðbótar akrein hægra megin og hraðvagnakerfi þar.  Fyrir viðskiptavini Strætó er þessi kostur sambærilegur að gæðum, og aðgangseyririnn getur orðið lægri en í ofurstrætóinn, og fyrir skattborgarana og fjárhag allra opinberra sjóða, sem við sögu koma, er hér um yfirburðakost að ræða.  

 

 

 

 

Borgarlínan setur umferðina á höfuðborgarsvæðinu í uppnám

Öllum, sem lesa málefnalegar og fróðlegar greinar Þórarins Hjaltasonar, samgönguverkfræðings, ætti undireins að verða ljóst, að borgarlína núverandi borgarstjórnarmeirihluta er algerlega óþarft yfirskot í verkefnavali og gersamlega misheppnuð leið til að leysa úr umferðarvandanum, þ.e. hættulegum gatnamótum og miklum töfum á annatímum.  Ofurstrætó, miðjusettur í núverandi gatnakerfi, er allt of dýr aðferð til að fækka bílum í umferðinni, og Þórarinn Hjaltason hefur sýnt fram á, að fækkunin verður svo lítil, að ekkert munar um hana, þegar kemur að umferðartöfum.  Auk fyrirsjáanlegs botnlauss taprekstrar á þessari útgáfu borgarlínu, mun hún tefja bílaumferðina alveg frá framkvæmdatíma og allan sinn rekstrartíma.  Þegar af þeirri ástæðu er hún engin lausn.  

Þórarinn Hjaltason ritaði grein í Morgunblaðið 15. september 2023 undir fyrirsögninni:

"Forsendur samgöngusáttmálans eru brostnar".

Hann lýsir þarna skoðun, sem vörzlumaður ríkissjóðs, fjármála- og efnahagsráðherrann, hefur tjáð vera sína í ræðu og riti.  Síðan hafa ýmsir bæjarstjórar á höfuðborgarsvæðinu tekið í sama streng, svo að binda má vonir við, að ofan á verði tillaga samgönguverkfræðingsins Þórarins Hjaltasonar um vitræna framtíðarmiðaða lausn á vanda, sem segja má, að endurspeglist í allt of mörgum "þungum" ljósastýrðum gatnamótum.  Þórarinn er gjörkunnugur umferðarlausnum erlendis og nefndi Stavanger, olíumiðstöð á SV-strönd Noregs:

""Borgarlínan" í Stavanger, "Bussveien", hefur verið ein helzta fyrirmyndin.  "Bussveien" verður 50 km og umfangsmesta hraðvagnakerfi í Evrópu. Framkvæmdum við hluta af kerfinu er lokið, og fyrir 5 árum var áætlað, að kerfið myndi kosta um mrdISK 200, eða 4 mrdISK/km, sem var hátt í þreföldun á upphaflegri áætlun.  Hver km hér verður e.t.v. eitthvað ódýrari.  Hins vegar er reiknað með, að borgarlínan verði 60 km, þannig að búast má við, að heildarkostnaður verði af svipaðri stærðargráðu."

Þórarinn útskýrir ekki, hvers vegna hann telur, að einingarkostnaður hérlendis verði lægri en í Noregi.  Er það venjan, að samgönguverkefni hérlend útheimti minni fjárfestingar en í Noregi.  Það er hærra kostnaðarstig á Íslandi en í Noregi og má nefna vextina.  Þessi bloggari mundi telja óráðlegt að reikna með lægra einingarverði hér en í Noregi, og þá stöndum við frammi fyrir mrdISK 240 fjárfestingarfé í borgarlínu og umferðartaföfum og hættuástandi í umferðinni, sem verða verri en fyrir borgarlínuframkvæmdirnar.  Féð, sem fer í fjárfestingu borgarlínu, er þannig kastað út um gluggann, og fjárfestingin er þannig fullkomið glapræði í boði Samfylkingar, sem berst fyrir framgangi vitlausra hugmynda stjórnmálamanna af fullkominni þvermóðsku. 

Fróðlegt væri, að Þórarinn Hjaltason, samgönguverkfræðingur, mundi afla sér upplýsinga um og birta, hvernig áætlanir hafa staðizt um aðsókn að "Bussveien", svo og rekstraráætlanir.  Hversu mikill er hallareksturinn af "Bussveien", og hver greiðir hann ?  Hversu marga íbúa spannar "upptökusvæði" "Bussveien", og bera síðan þann fjölda saman við "upptökusvæði" borgarlínu, gjarna einnig íbúafjölda "upptökusvæðis" á km2. 

Það er ágætt að hafa í huga, þegar bolmagn Stafangurs og Reykjavíkur til dýrra og óarðbærra verkefna er borið saman, að Stafangur er olíuhöfuðborg Noregs og auðugur eftir því, en fjárhagur Reykjavíkur er í molum eftir áratug kratískrar óráðsíu og gæludýradekurs. 

"Borgarlínan mun auka á umferðartafir, þar sem akreinum fyrir almenna umferð verður fækkað til þess að skapa sérrými fyrir hana, sérstaklega á umferðargötum, eins og Suðurlandsbraut og Laugavegi.  Við þetta bætist, að flækjustig borgarlínuframkvæmda er slíkt, að seinka verður ýmsum brýnum vegabótum, t.d. mislægum gatnamótum á Reykjanesbraut við Bústaðaveg.

Borgaryfirvöld hafa dregið lappirnar í mörg ár, af því að meirihluti borgarstjórnar er á móti mislægum gatnamótum.  Nú er komið á daginn, að jafnvel þótt borgaryfirvöld fallist á mislæg gatnamót þarna, verða þau ekki byggð fyrr en í fyrsta lagi samhliða framkvæmdum við Sæbrautarstokk, vegna þess að sérrými borgarlínu [á] milli Vogabyggðar og Mjóddar liggur um bæði mannvirkin.  Árlegur kostnaður við umferðartafir á mótum Reykjanesbrautar og Bústaðavegar er meiri en mrdISK 1,0.  Umferðartafir á höfuðborgarsvæðinu fara vaxandi, og áætlað hefur verið, að þær kosti um 30 mrdISK/ár.  Það er því ljóst, að borgarlínan veldur því, bæði beint og óbeint, að árlegur kostnaður við umferðartafir verður nokkrum mrdISK meiri en ella [vegna borgarlínu]. 

 Þetta er fullkomin falleinkunn fyrir ráðsmennsku Samfylkingarinnar í meirihluta borgarstjórnar undanfarinn áratug. Þar á bæ hefur verið ákveðið að setja á oddinn samgönguverkefni (borgarlínu), sem er þjóðhagslega óarðbært, og það er eina verkefnið á höfuðborgarsvæðinu, sem er þjóðhagslega óarðbært.  Rekstrarkostnaður ofurstrætó og hefðbundins strætós verður líklega alls um 50 mrdISK/ár, og þessum útgjöldum hafa sveitarfélögin þar einfaldlega ekki efni á, allra sízt Reykjavík, sem rekin er á rándýrum lánum, enda vantreysta lánadrottnar greiðslugetu borgarinnar.  Þess vegna betlar borgarstjóri í ríkissjóði um að taka verulegan þátt í rekstrarkostnaði, en það er alls ekki hlutverk ríkissjóðs að borga fyrir gjörsamlega misheppnað gæluverkefni Samfylkingar, sem örfáir vilja nota, enda úrelt frá fyrsta degi.

"Samtökin "Samgöngur fyrir alla" (SFA) hafa lagt fram tillögu um svokallaða "létta borgarlínu", sem er miklu einfaldari, ódýrari og hagkvæmari.  Nýjar forgangsakreinar verða byggðar, eins og hingað til hefur verið gert, þ.e. hægra megin vegar.  Það er bæði miklu ódýrara í framkvæmd en miðjusett sérrými og truflar umferð minna á framkvæmdatíma, sjá nánar vefsíðu SFA, www.samgongurfyriralla.com. 

Auk þess munu aðreinar og fráreinar nýtast á við  forgangsakreinar, og þeim má sleppa, þar sem umferð er það greið, að vagninn tefst ekki.  Lýsandi dæmi um slíka lausn er eystri akbraut Hafnarfjarðarvegar [á] milli Arnarnesvegar og Digranesvegar.  Á morgnana ekur Leið 1 niður rampinn frá Arnarnesvegi.  Í stað þess að aka inn á aðalakreinar Hafnarfjarðarvegar ekur strætó inn á forgangsakrein, þangað til hann blandast umferð, sem ekur frá Hafnarfjarðarvegi að Digranesvegi.  Leið 1 kemst þannig auðveldlega fram hjá löngum biðröðum á Hafnarfjarðarvegi. 

Síðast en ekki sízt má nýta flestar af núverandi forgangsakreinum, sem eru á borgarlínuleiðum.  Akreinar léttu borgarlínunnar yrðu því bæði ódýrari á lengdareiningu og styttri en dýru borgarlínunnar." 

  Þegar Þórarinn, samgönguverkfræðingur, tjáir sig um borgarlínutengd verkefni, er auðvelt að skynja, að viðvaningar og/eða fúskarar við hönnun umferðarmannvirkja móta stefnuna hjá Reykjavíkurborg og Betri samgöngum.  Borgaryfirvöld hafa að illa athuguðu máli hoppað á útfærslu, sem er tröllvaxin m.v. íslenzkar þarfir og aðstæður.  Hún verður því óhjákvæmilega myllusteinn um háls íbúa höfuðborgarsvæðisins.  Ríkisvaldið, sem borgin ætlast til að borgi brúsann, verður að stöðva þessa vitleysu þegar í stað, en þar þvælist innviðaráðherra fyrir, því að flokksmaður hans fékk borgarstjórastólinn fyrir stuðning við endaleysuna.  Það er vissulega spilling á háu stigi, þar sem Samfylking og Framsókn eru á bólakafi hrossakaupanna.  

  

 

Nær er að aðlagast hitastigshækkun

Óumdeilt er, að hitastig gufuhvolfsins hækkar, en þó er deilt um, hversu mikið og af hvaða völdum. Hitastigsmælingar gervihnatta frá um 1980 til þessa dags sýna mun minni hitastigshækkun að meðaltali í andrúmsloftinu en Loftslagsnefnd SÞ, IPCC, heldur fram, og fyrri hitastigshækkanir, sem eru meiri en núverandi, hafa örugglega ekki orðið af völdum hækkandi styrks koltvíildis í andrúmsloftinu.  Það sýna rannsóknir á borkjörnum. Mælingar háðar skekkjuvöldum við yfirborð jarðar og skrýtin áherzla á eina gróðurhúsalofttegund ásamt sleggjudómum og afar vafasömum framreikningum gera IPCC svo ótrúverðuga, að líkja má við áróðursstofnun.  

Þegar hitastig hækkar á jörðunni, eykst uppgufun, og raki er öflugri gróðurhúsalofttegund en CO2, svo að áhrifin magnast.  Núna ganga yfir jörðina áhrif El Nino-sjávarstraumsins í Kyrrahafi, sem veldur öfgum í veðurfari víða á jörðunni og hækkun lofthitans.  Núverandi El Nino er sterkur, svo að árin 2023-2024 gætu slegið hitastigsmet.

Fé, sem varið er til að draga úr losun CO2 með lélegum tæknilausnum, eins og vindknúnum rafölum, er illa varið.  Þótt öll CO2 losun manna yrði stöðvuð núna fyrir töfra, héldi hitastigið samt áfram að hækka næstu áratugina vegna aukinnar vatnsgufu í andrúmsloftinu.  Fénu yrði mun betur varið til að aðlaga þjóðirnar að hitastigshækkun með tæknilegum ráðstöfunum og varnarmannvirkjum. 

Þessi er t.d. boðskapur Björns Lomborg, forseta Copenhagen Consensus, sem er afar gagnrýninn á ráðleggingar IPCC og loftslagskirkjunnar (margra fjölmiðla, stjórnmálamanna, embættismanna og stofnana).  Efir Björn birtast iðulega athyglisverðar greinar í Morgunblaðinu, og ein þeirra kom fyrir sjónir lesenda 5. september 2023:

"Ósagða samhengið í orðræðu um hamfarahlýnun":

"Hitabylgjur verða greinilega verri vegna hlýnunar jarðar.  En ofmettuð fjölmiðlaumfjöllun um háan hita á sumrin segir ekki söguna í heildarsamhengi.  Dauðsföll af völdum hitastigs eru yfirgnæfandi vegna kulda.  Nýleg rannsókn Lancet dregur fram í niðurstöðum sínum, að 4,5 M/ár dauðsfalla tengist kulda, sem er nífaldur fjöldi dauðsfalla vegna hita á heimsvísu.  Rannsóknin leiðir einnig í ljós, að hitastig, sem hefur hækkað um 0,5°C á fyrstu tveimur áratugum þessarar aldar, hefur valdið því, að 116 k fleiri létust árlega vegna hita en fyrir þetta tímabil [hlýnunar um 0,5°C - innsk.BJo].  En hlýrra loftslag veldur því líka, að 283 k færri látast vegna kulda á ári hverju.  Að segja einungis frá því fyrrnefnda gerir okkur illa upplýst." 

Samkvæmt þessu er kuldi á jörðunni miklu erfiðari viðfangs fyrir mannkynið en hiti.  Hækkað hitastig andrúmslofts er að mörgu leyti hagfelld þróun, en felur líka í sér ógnir.  Í stað þess að verja miklum fjármunum til óskilvirkra ráðstafana til að draga úr losun CO2, er miklu nær að hefja markvissar aðgerðir til undirbúnings þess að verjast neikvæðum afleiðingum hitastigshækkunar, t.d. flóðvarna vegna hækkandi sjávarstöðu.  

"Jafnvel þótt öll metnaðarfullu loforð heimsins um kolefnissamdrátt yrðu sett í framkvæmd fyrir tilstilli einhverra töfra, myndu þessar aðgerðir einungis hægja á hlýnun í framtíðinni.  Sterkari hitabylgjur mundu samt drepa fleiri, bara aðeins færri en án þeirra [aðgerðanna]. Skynsamlegri viðbrögð mundu aðallega snúast um seiglu og viðnámsþrótt, sem kallar á meiri loftkælingu og kaldari borgir með lausnum tengdum gróðri og vatni [öndvert við þéttingu byggðar - innsk. BJo].  Eftir skynsamlegar úrbætur, sem voru innleiddar í Frakklandi eftir hitabylgjurnar árið 2008 og innifólu m.a. skyldu til loftkælingar á hjúkrunarheimilum, fækkaði dauðsföllum af völdum hita niður í 1/10 af því, sem var fyrir breytingarnar þrátt fyrir hækkandi hitastig."

 Það er óhjákvæmilegt að hefja þessar aðlögunarframkvæmdir strax.  Á Íslandi munu þær ekki þurfa að snúast um að verjast hita, heldur sjávarflóðum og skriðuföllum af völdum stórrigninga, eins og dæmin sanna. Það er ekkert vit í, að yfirvöld setji landsmönnum svo háleit losunarmarkmið, að tæknistigið og innviðauppbygging geri ókleift að ná þeim.  Afleiðingin af slíkri vitleysu er skerðing samkeppnishæfni fyrirtækjanna, sem dregur úr getu þeirra til raunlaunahækkana og arðgjafar. Fyrirtækin þurfa þá að greiða stórfé fyrir losunarheimildir koltvíildis, og þessu fé yrði bezt varið í mótvægisaðgerðir gegn afleiðingum af óhjákvæmilegri hlýnun. 

Hlýnunin verður að hafa sinn gang, enda gerir hún ekki annað en að tefja fyrir innreið óhjákvæmilegs kuldaskeiðs og ísaldar, sem sagan sýnir, að er hið ríkjandi ástand á jörðunni.  Í hræðsluáróðri IPCC og Landverndar er aldrei minnzt á þessar jarðsögulegu staðreyndir, en öllu púðrinu eytt á gastegundina CO2, sem er varasöm ofeinföldun á loftslagsfræðunum. 

"Samhliða metum í hitastigi bárust skelfilegar myndir af skógareldum á forsíðum í sumar.  Auðveldlega væri hægt að fá það á tilfinninguna, að öll plánetan stæði í björtu báli.  Raunveruleikinn er samt sá, að frá því, að gervihnettir NASA byrjuðu að skrá elda nákvæmlega á öllu yfirborði jarðarinnar fyrir 2 áratugum, hefur orðið umtalsverð fækkun skógarelda.  Í upphafi 20. aldar brunnu 3 % af flatarmáli heimsins á hverju ári.  Á síðasta ári [2022] brunnu 2,2 % af flatarmáli heims, sem er nýtt lágmark.  Samt yrði vandkvæðum háð að finna fréttir af því nokkurs staðar."

Það væri óskandi, að fleiri fjölmiðlar en nú settu atburði í samhengi, eins og Björn gerir hér, í stað þess að mála ástandið svo dökkum litum, að almenningur dragi þá ályktun, að allt sé að fara fjandans til.  Það er ómetanlegt, að Björn Lomborg skuli óhræddur birta niðurstöður sínar, sem eru í andstöðu við hræðsluáróðurinn, sem rekinn er ýmist í einfeldni eða af annarlegum ástæðum, oft til að afla opinberra styrkja í einhver háfleyg verkefni. Það hlýtur óneitanlega að koma mörgum í opna skjöldu, að skógareldar fari nú minnkandi í km2 talið.

  Fréttastofur hafa tilhneigingu til að matreiða atburði í æsifregnastíl og að kynda undir þá tilfinningu, að allt stefni nú á versta veg, t.d. vegna mikillar koltvíildislosunar. Það er alls ekki svo. Hlýnun jarðar hefur bæði kosti og galla. 

"Flóð eru á sama hátt reglulega rakin til hlýnunar jarðar.  Nýjasta skýrsla Loftslagsnefndar Sameinuðu þjóðanna [SÞ] hefur hins vegar "lítið traust til almennra yfirlýsinga um, að rekja megi breytingar á flóðum til loftslagsbreytinga af manna völdum".  Sérfræðingarnir leggja áherzlu á, að hvorki ár- né strandflóð séu nú tölfræðilega greinanleg frá bakgrunnshávaða náttúrulegs loftslagsbreytileika.  Reyndar kemst nefnd Sameinuðu þjóðanna að því, að slík flóð verði ekki tölfræðilega greinanleg í lok aldarinnar [21.], jafnvel þótt gengið væri út frá svörtustu framtíðarsýn."

Það var og.  Fyrirbrigðið El Nino og La Nina hafa verið við lýði í þúsundir ára og alltaf bætt í öfgar veðurfarsins.  Þess vegna greinir tölfræðin enga breytingu núna á flóðamynztrinu. Allt annað mál er mannlegur harmleikur í Norður-Afríku, þegar manngerð og viðhaldslítil stífla brestur og tekur af heilan bæ vegna þess, að yfirvöld flutu sofandi að feigðarósi, þar sem vitað var um bresti í stíflunni og veðurfræðingar höfðu varað við steypiregni.  Þar sem rotið miðaldastjórnarfar ríkir, er allt unnið fyrir gýg.  

"Þótt hamfarahlýnunarboðskapurinn nái nýjum hæðum skelfingar og yfirlýsingar aðalritara SÞ um, að "heimurinn sjóði", séu komnar á svið fáránleikans, þá er raunveruleikinn ekki alveg svo skáldlegur. 

Hlýnun jarðar mun valda kostnaði, sem jafngildir einni eða tveimur efnahagskreppum, það sem eftir lifir af þessari öld.  Það er það, sem gerir hana að raunverulegu vandamáli, en ekki að að því heimsendastórslysi, sem réttlætir kostnaðarsömustu mótvægisaðgerðirnar, sem hægt er að finna." 

Um aðalritara SÞ gildir, að öfgamálflutningur hans er marklaus, því að hann hefur hrópað svo oft úlfur, úlfur, þótt enginn komi úlfurinn.  Að tala um, að heimurinn brenni núna er rangt, því að brunar af völdum hita og þurrka eru minni núna en áður og samtala dauðsfalla í heiminum af völdum hita og kulda fer lækkandi.  Auðvitað eru staðbundin vandamál af völdum öfgakennds veðurfars, en þær öfgar eru eldri en frá þeim tíma, er verulegrar aukningar á styrk CO2 í andrúmslofti tók að gæta.  

Efnahagssamdráttur og minni hagvöxtur í einni efnahagskreppu er óljós stærð, hvað þá í tveimur, en það má gizka á, að þetta nemi um 20 % af VLF.  Á Íslandi er þetta e.t.v. lægra, nema hér verði kólnun af völdum kaldari sjávar vegna jökulbráðnunar, en annars staðar getur kostnaður hlýnunar orðið meira en 20 % VLF.  Heimurinn virðist hafa valið orkuskipti sem aðalleið til að draga úr losun koltvíildis, en orkuskipti eru víðast hvar torsótt, því að heppilega tækni vantar þar til að framleiða rafmagn án tilstyrks kolefniseldsneytis. 

Svo er þó ekki á Íslandi, þótt úrtöluraddir haldi því fram.  Vilji er allt sem þarf.  Hins vegar vantar heppilega tækni í orkuskipti stórra farartækja og stórra véla.  Á Íslandi eru orkuskipti, þar sem tæknin er fyrir hendi, þjóðhagslega hagstæð, því að betri nýtni fæst með raforku á rafgeymum en úr jarðefnaeldsneyti til að knýja fjölskyldubílinn, og gjaldeyrir vegna eldsneytiskaupa sparast. Orkuskiptin á Íslandi munu bæta hag almennings.