Stærðarhlutföll og annar samanburður

Lærimeistari vor í eðlisfræði í MR, Örn Helgason, eðlisfræðingur og prófessor emeritus úr HÍ, ritar fróðlega grein í Fréttablaðið, 21. nóvember 2013, undir fyrirsögninni, "Forseti Íslands og sæstrengur til Bretlands".  Einhverjum orðhengilsmanni kynni að verða á að spyrja, hvað sé eiginlega sameiginlegt með þessu tvennu.  Svarið gæti verið, að báðir séu langir og liggi djúpt. 

Prófessor emeritus, Örn, gagnrýnir með réttu eftirfarandi orð forseta lýðveldisins á orkuráðstefnu Brezk-íslenzka viðskiptaráðsins og Bloomberg fréttaveitunnar í Lundúnum í viku 46/2013:

"... að Evrópubúar verði á næstu árum að gera upp við sig, hvernig þeir ætli að nýta sér þá miklu hreinu orku, sem finnist á norðurslóðum.  Rafstrengur frá Íslandi til Bretlands sé mjög áhugaverður fjárfestingarkostur, og hann segist verða var við mikinn áhuga fjárfesta."

Ekki er ætlunin með þessum pistli að gagnrýna Bessastaðabóndann fyrir þennan boðskap.  Hann hefur leyfi til að slá um sig á erlendri grundu, og gerir í sjálfu sér ekkert gagn þar, nema hann veki athygli á Íslandi.  Í þessu sambandi má halda því fram, að betra sé að veifa röngu tré en öngu. 

Þegar forsetinn nefnir "hina miklu hreinu orku, sem finnist á norðurslóðum", getur hann í sjálfu sér átt við vindorku, sjávarfallaorku, vatnsorku og jarðvarma á og við Grænland og Ísland, en hér skal halda sig við heimahagana og bezt þekktu aðferðirnar til stórtækrar vinnslu raforku, þ.e. jarðgufu og vatnsföll á Íslandi.

Á árinu 2013 mun raforkuvinnsla á Íslandi nema um 18 TWh (terawattstundum).  Á næstu 17 árum, til ársins 2030, verður tæknilega hægt að virkja 17 TWh/a í viðbót af fallorku vatns og varmaorku jarðgufu með sjálfbærum og afturkræfum hætti.  Framleiðslukostnaður þessarar orku miðaður við 7 % ávöxtun á ári er líklega á bilinu 25-45 USmill/kWh, þ.e. samkeppnihæfur vinnslukostnaður m.v. núverandi markað, hvað sem síðar kann að verða.  Raforkuvinnslugeta landsins mun þá nema 35 TWh/a, en tækniþróunin getur reyndar hækkað þessa tölu án aukins umhverfisrasks.  

Téður prófessor emeritus tilfærir í grein sinni, að núverandi raforkunotkun á Stóra-Bretlandi nemi nú um stundir 360 TWh/a eða ríflega tífaldri þekktri hagkvæmri vinnslugetu Íslands.  Um 80 % af þessu rafmagni er unnið úr jarðefnaeldsneyti.  Bretar hafa með öðrum orðum hug á að leysa um 290 TWh/a af hólmi með "endurnýjanlegri" orku.  Þetta er áttföld öll vinnslugeta Íslands.  Þó að Íslendingum byðist að markaðssetja alla sína raforku um sæstrengi til Bretlands, mundu þeir aðeins geta annað 12 % af orkunni, sem Bretar hafa hugsanlega áhuga á.  Þetta eru nú öll ósköpin, sem gumað er af.

Hætt er við, að "hin mikla hreina orka á norðurslóðum", sem fáanleg sé frá Íslandi, hljómi ekki eins og fáein prósent af þörfinni í eyrum Breta.  Á umgetinni ráðstefnu vísaði forsetinn til vitneskju  "um marga fjárfesta, sem hefðu áhuga á að fjárfesta í sæstreng til langframa".  Sízt af öllu skal hér rengja forseta lýðveldisins um þessa vitneskju, en það er alveg öruggt, að þeir verða ekki margir eftir að hafa kynnt sér kostnaðarverð raforkunnar frá Íslandi við sæstrengsenda á Skotlandi, en hann er 170 USmill/kWh m.v. núverandi tækni- og kostnaðarstig mannvirkja, sem til þarf, og á þá eftir að leggja ofan á kostnaðarverðið flutningskostnað á Bretlandi og álagningu eigenda mannvirkjanna fyrir hagnaði af ævintýrinu, svo að 200 USmill/kWh er nálægt heildsöluverði þessarar orku frá Íslandi á Bretlandi.  Það liggur í augum uppi, að mun hagkvæmara er að framleiða ál á Íslandi og fá þannig jafngildisverð fyrir raforkuna 65 USmill/kWh og flytja hana sem ál með skipum til Stóra-Bretlands. 

Hver vill gera samning um kaupskyldu á megninu af flutningsgetu strengsins í 30 ár með svipuðum hætti og eigendur áveranna á Íslandi hafa gert ? Við núverandi aðstæður á orkumarkaði væri gaman að sjá framan í þann fjárfesti.  Ef hann er til, þá verður hann áreiðanlega ekki langlífur á markaði.  Viðskiptahugmyndin um sæstreng frá Íslandi til Bretlands er afleit, enda reist á skýjaborgum um miklu lægri flutningskostnað (jafnvel 40 USmill/kWh hefur sézt slegið fram, auðvitað alveg út í loftið) en nokkur efni standa til, að verði nokkurn tíma raunhæft, og reist á fífldjörfum vonum um stórfelldar niðurgreiðslur úr vösum evrópskra skattborgara á orku frá Íslandi, sem glapræði væri að nota sem grundvöll mikillar fjárfestingar.  Hvers konar ævintýramennska er þetta eiginlega með eigur annarra ?  Þarna leiðir blindur blindan, eins og oft áður, eða leiðir blindur kannski geggjaðan í þetta skiptið ?

Einkennilegur samanburður við "eitthvað annað" hefur skotið upp kollinum í þessari sæstrengsumræðu, sem Landsvirkjun hefur haldið lífinu í alltof lengi.  Þetta má t.d. sjá hjá mannvitsbrekkunum, sem ganga undir því fornfræga nafni Óðinn og skrifa hagspekilega pistla í Viðskiptablaðið.  Óðinn ber brigður á raforkusölusamninga Landsvirkjunar til þessa og fóðrar afstöðu sína gegn langtímasamningum um heildsölu á raforku til iðnaðar með því, að e.t.v. hefði Landsvirkjun getað gert sér hagstæðari samning en raun bar vitni um.  Því til skýringar varpar hagspekingurinn Óðinn fram eftirfarandi dæmisögu:

"Jón sér um að ávaxta fé fyrir Gunnu.  Honum stendur til boða að kaupa tvö mismunandi skuldabréf á þúsund krónur hvort.  Bæði bréfin eru til 30 ára og greiða vexti árlega.  Annað er á markaði og ber 7 % vexti.  Hitt skuldabréfið, sem er jafnáhættusamt og fyrra bréfið, ber hins vegar einungis 3,5 % vexti.  Jón kaupir síðara bréfið."

Þessi dæmisaga er alls ekki gild röksemdafærsla fyrir slæmum samningum Landsvirkjunar fyrir hönd eigenda sinna af þeirri einföldu ástæðu, að það var ekkert annað sambærilegt skuldabréf í boði, hvorki með 7 % ávöxtun né nokkra þá ávöxtun, sem gæfi Gunnu álíka sjóðflæði og eignamyndun og Jón náði fyrir hennar hönd í þessu tilviki.  Ef svo hefði verið, hefðu það verið afglöp eða eitthvað þaðan af verra að hálfu Landsvirkjunar að semja við Alusuisse á sinni tíð, við Elkem, við Alcoa og nýlega við Rio Tinto Alcan, nokkuð sem ekki hefur verið sýnt fram á með rökum, aðeins getgátum og óskhyggju um eitthvað annað, sem alltaf lætur samt standa á sér. 

Þessi málflutningur Óðins og skoðanabræðra og -systra hans er þess vegna argvítug gagnrýni á samningamenn Landsvirkjunar frá upphafi til þessa dags.  Hér gengur enn aftur innistæðulaus málflutningur um "eitthvað annað", sem hefur aldrei raungerzt í raunverulegum samningum, en núverandi stjórn Landsvirkjunar þykist þó hafa í handraðanum hér innanlands auk andvana fæddra viðskiptahugmynda um sölu inn á sæstreng, sem menn ættu að leggja á hilluna og snúa sér þess í stað að verðmætasköpun með framleiðslu á útflutningsvörum hér innanlands.  

Óðinn tekur eftirfarandi upp úr nýlegri skýrslu ráðgjafarfyrirtækisins McKinsey, "Charting a growth path for Iceland":

"Þar kemur fram, að þrátt fyrir að framleiðni vinnuafls í orkuiðnaði sé góð, er framleiðni fjármagns mun minni en í Noregi, og ef það er ekki nógu slæmt, þá er framleiðni fjármagns í orkuvinnslu sú lægsta meðal atvinnugreina í íslenzku atvinnulífi.  Framleiðni fjármagns í næstverstu atvinnugreininni, landbúnaði, er tvöfalt hærri og framleiðni í sjávarútvegi er nærri nífalt hærri, sem skýrir hvers vegna þeir, sem halda, að "auðlindarenta" falli af himnum ofan, benda alltaf á sjávarútveginn, en ekki á orkuvinnslu."

Hér veður Óðinn á súðum, og niðurstaða hans er þess vegna verri en engin.  Norðmenn hafa sáralítið virkjað undanfarið og þess vegna ekki reist nein stór iðjuver undanfarin 40 ár.  Allt púðrið hefur farið í ósjálfbæra olíu- og gasvinnslu úti fyrir ströndum Noregs.  Ljóst er þess vegna, að fjármagnskostnaður í orkukræfum iðnaði og í virkjunum er að meðaltali hærri á Íslandi en í Noregi.  Á Íslandi er enn verið að virkja, og iðnvæðingin stendur enn yfir.  Þess vegna er þar mikill fjármagnskostnaður, en framlegðin hefur hins vegar yfirleitt verið gríðarleg, en auðvitað háð verði iðnvarningsins, þó að Landsvirkjun hafi einnig stóran orkusamning óháðan álverði. 

Atvinnugreinarnar, sem Óðinn skrifar sumpart niðrandi um, hafa verið taldar komnar að endimörkum vaxtar, þó að svo sé ekki í raun.  Þess vegna var hárrétt hjá Viðreisnarstjórninni forðum að skjóta fleiri stoðum undir atvinnulífið með því að fá Alþingi til að samþykkja lagafrumvarp um stofnun Landsvirkjunar og Íslenzka Álfélagsins 1965 og 1966.  Þróun þessarar starfsemi hefur aflað þjóðarbúinu gríðarlegs gjaldeyris og eflt verkmenningu og tækniþekkingu til muna.

Því fer fjarri, að landbúnaður sé kominn að endimörkum sinnar þróunar.  Breyttar aðstæður í heiminum opna honum nýjar og hagkvæmar útflutningsleiðir, og gæti nýi viðskiptasamningurinn á milli Íslands og Kína orðið farvegur mikilla og hagkvæmra viðskipta.  Grænmetisræktarinnar bíða ónumin lönd stórframleiðslu til útflutnings, ef orkufyrirtækin hafa næga víðsýni til að bera til að bjóða aðgengilega samninga um rafmagn og heitt vatn til þessarar starfsemi.  Kornræktin er efnilegur vaxtarbroddur til manneldis, dýrafóðurs og eldsneytisframleiðslu.

Sjávarútvegurinn hefur náð aðdáunarverðum árangri við fullnýtingu hráefnisins, þar sem stefnan er á, að úrgangur verði enginn, allar tegundir verði gjörnýttar.  Breytt lífríki hafsins býður upp á nýtingu nýrra tegunda, og mikil tækniþróun er um borð í fiskiskipunum, hvort sem litið er á leitartæki, veiðarfæri eða meðferð og vinnslu aflans.  Síðast en ekki sízt er svo fiskeldið, sem enn er að slíta barnsskónum, en sé litið til þróunarinnar í Noregi á þessu sviði eru möguleikar á að tvöfalda gjaldeyristekjur sjávarútvegsins með fiskeldi.  Það munar um minna.

Þjóðartekjur á Íslandi eru of lágar og standa þróun landsins fyrir þrifum.  Nauðsynlegt er að auka útflutningstekjur um a.m.k. ISK 200 mia. að raunvirði fram til 2020 til að hér verði viðunandi lífskjör.  Engar varanlegar kjarabætur geta orðið án aukningar útflutningstekna.  Fjárfestingar eru allt of litlar til að þær auki þjóðartekjur, svo að nokkru nemi.  Við þurfum á öllum beinum fjárfestingum frá útlöndum að halda, sem tiltækar kunna að vera.  Það eru ekki margir fjárfestar, sem hafa raunverulegan áhuga á þessum litla markaði, sem hér er á sviði auðlindanýtingar eða annars.  Þess vegna er nauðsynlegt að grípa öll tækifæri, og tímabundnar tilhliðranir til að flýta fyrir eru verjanlegar, þó að markmiðið verði sams konar kjör fyrir alla fjárfesta, t.d. varðandi skattaumhverfið.  Til að þróa atvinnulífið munum við þurfa á allri auðvirkjanlegri orku landsins að halda, hvort sem er til vetnisframleiðslu, álframleiðslu, gróðurhúsa, gagnavera eða annars.  Í fjölbreytninni felst framtíðarkraftur.

Úrtöluröddum og falsspámönnum á borð við McKinsey, sem með gullglýju í augum leyfa sér að kasta fram fjarstæðum á borð við það, að "ef það tækist að tengja orkumarkað á Íslandi við Evrópu, geti arður Íslands af orkusölu orðið álíka og arður Noregs af olíuvinnslu." 

Það er ekki flugufótur fyrir þessari skilyrtu fullyrðingu.  Hún er reist á ranghugmyndum um lágan flutningskostnað rafmagns um streng og tengd mannvirki og einhverju gaspri ráðamanna í Whitehall um langvarandi gríðarlegar niðurgreiðslur úr ríkissjóði Breta fyrir "græna" orku.  Hver nemandi á fyrsta ári í viðskiptafræði getur reiknað það út, að enginn fjárfestir mun ljá máls á slíku í alvöru, því að nægt framboð er á öðrum áhættuminni og arðsamari fjárfestingarkostum.  Það er niðrandi að halda því fram um Íslendinga, að þeir geti ekki skapað meiri virðisauka úr orkunni á samkeppnihæfu verði hér innanlands en aðrir gætu úr sexfalt dýrari orku á erlendri grundu.     

   

 

 

     

 

 

 

 

 

Samantekt um sæstreng

Í boði ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar, hvers hlutverk er að virkja orkulindir þjóðarinnar og selja raforku frá virkjunum sínum inn á stofnkerfi landsins, hefur undanfarin 3 ár grasserað allmikil umræða um það, hvort fýsilegt væri út frá þjóðhagslegri hagkvæmni að virkja fyrir erlendan raforkumarkað.  Hér verður sýnt fram á, að svo er alls ekki.  

Höfundur þessa pistils hefur notað tiltækar hugmyndir manna um núverandi virkjanakostnað hérlendis og um stofnkostnað og rekstrarkostnað u.þ.b. 700 MW sæstrengs til Skotlands, tengivirki hans og línulagnir að lendingarstað, og birt útkomuna tæplega 170 USmill/kWh sem lágmarksverð til að hafa upp í kostnað við þessa fjárfestingu.  Til þess að viðunandi gróði verði af þessu áhættusama tiltæki, sem líklegt má telja, að árlega verði að jafnaði 2 mánuði úr rekstri vegna viðhalds og bilana, munu fjárfestar vart sætta sig við lægra jafnaðarverð en 200 USmill/kWh fyrir um 4000 GWh/a (gígawattstundir á ári).  Slíkt verð er alls ekki í boði yfir tímabil, sem slíkri fjárfestingu er nauðsynlegt til að skila arðsemi.

Þann 13. nóvember 2013 hélt Landsvirkjun haustfund sinn.  Þar var varpað fram sem órökstuddri fullyrðingu, að brezka ríkisstjórnin væri fús til að greiða 150 - 200 USmill/kWh fyrir raforku frá Íslandi með "grænt umhverfisvottorð" til allt að 30 ára.  Þetta 1,9-2,5 sinnum hærra verð en nú er ríkjandi heildsöluverð á brezka markaðinum, og þess vegna er þessi fullyrðing Landsvirkjunarmanna ótrúleg og ber vott um einhvers konar örvæntingu.  Þó að hún væri sönn, þá er verðið of lágt fyrir þessa fjárfestingu, og hér skal stórlega draga í efa, að brezk stjórnvöld hafi heimild til að skuldbinda ríkissjóð Krúnunnar til svo langs tíma með niðurgreiðslum.  Hér skal fullyrða, að enginn venjulegur fjárfestir vill hætta svo miklu fé og vera síðan upp á náð og miskunn embættismanna í Whitehall og þingmanna í neðri deild brezka þingsins, The Parliament, kominn um afdrif fjárfestingar sinnar.

Það er þess vegna ótrúlegur barnaskapur af stjórn Landsvirkjunar og hreint út sagt fyrir neðan allar hellur af ríkisfyrirtæki að bera röksemdir af þessu tagi á borð fyrir eigendur sína, almenning í landinu.  Þetta er með slíkum ólíkindum, að varðar fjörbaugsgarði stjórnar og annarra, sem á þessu bera ábyrgð.   

Þá segja spámenn Landsvirkjunar, að arðsemihorfurnar muni fara batnandi, því að orkuverð í Evrópu muni fara hækkandi.  Þetta er úrelt kenning, sem Landsvirkjun rígheldur í, og nægir í því sambandi að líta á orkuverðsþróunina í Norður-Ameríku, þar sem raforkuverð í heildsölu er nú komið undir 40 USmill/kWh.  Kraftarnir á bak við þessa verðlagsþróun eiga rætur að rekja til tækniþróunar í Bandaríkjunum, BNA, og Kanada.  Ný tækni við að vinna olíu og gas úr jörðu, "fracking" eða sundrun, hefur stóraukið framboð jarðefnaeldsneytis í Norður-Ameríku með þeim afleiðingum, að verðið hefur lækkað, og stutt er í, að BNA og Kanada verði útflytjendur þessara efna. 

Að sjálfsögðu hlýtur þessi sama tækni að ryðja sér til rúms í Evrópu, og þess sér nú þegar stað á Bretlandi, enda er gas mun umhverfisvænni kostur en kol í raforkuverum.  Það er þess vegna algerlega óábyrgt að reisa viðskiptaáætlanir á hækkandi orkuverði, hvort sem viðfangsefnið er sala á raforku úr landi eða olíu-og gasvinnsla á Drekasvæðinu, sem hætt er við, að geti ekki borið sig næstu öldina, þar sem ending ódýrari gasbirgða er talin munu verða ein öld hið minnsta. 

Í Morgunblaðinu 14. nóvember 2013 birtist opnuviðtal við nýjan framkvæmdastjóra markaðs- og viðskiptaþróunar Landsvirkjunar, Björgvin Skúla Sigurðsson, sem starfaði hjá Lehman Brothers fram í miðjan september 2008.  Við lestur þessa viðtals fer um mann kjánahrollur.  Hér eru sýnishorn: 

"Það er einmitt í þessu umhverfi, sem áhugi brezkra yfirvalda á lagningu sæstrengs kemur til.  Ég veit hreinlega ekki, hvort slíkur strengur verði lagður á næstu árum, en það eru hins vegar mjög góð teikn á lofti um, að það gæti verið hagkvæmt fyrir alla aðila og orðið mjög arðbært fyrir Landsvirkjun og um leið eigendur fyrirtækisins, íslenzku þjóðina.  Ég er samt sannfærður um, að það verður lagður sæstrengur til Íslands á endanum, rétt eins og hefur gerzt með símastrengi, en hvort það gerist innan 50 eða 100 ára, er svo önnur saga.  Verkefni Landsvirkjunar er að komast að því, hvort rétta tækifærið sé núna."  

Allt í þessari tilvitnun þarfnast leiðréttingar:

1. Hagsmunir brezkra yfirvalda og eigenda Landsvirkjunar fara ekki saman.  Brezk yfirvöld eru ekki til viðtals um það verð í 30 ár, sem Landsvirkjun verður að fá, ef hún á að græða meira á þessum viðskiptum en á viðskiptunum við álverin.
2. Það er arðbærara fyrir eigendur Landsvirkjunar, þ.e. þjóðhagslega arðbærara, að virkja og selja orku hér innanlands en að virkja og selja raforku um sæstreng til útlanda.  
3. Það verður aldrei arðbærara að selja raforku um sæstreng til Bretlands eða meginlands Evrópu en að selja hana hér innanlands, ef markaðslögmálin eiga að fá að ráða, en ekki einhverjir draumórar um stórfelldar niðurgreiðslur úr vasa skattgreiðenda í Evrópu um áratuga skeið.  Eftir 50-100 ár, sem Björgvin Skúli nefnir, er líklegt, að hagkvæmar nýjar og umhverfisvænar aðferðir við raforkuvinnslu hafi verið þróaðar.  Að taka til orða með þessum hætti gefur þröngsýni og litla trú á tæknigetu mannsandans til kynna.

 Talsmenn Landsvirkjunar hafa rætt um að selja um 4000 GWh/a af raforku til Bretlands um sæstreng.  Ef frá er talin eldsneytisframleiðsla hérlendis, t.d. framleiðsla á vetni með rafgreiningu, þá eru ekki aðrir nýir kaupendur hér innanlands fyrir svo mikla raforku í augsýn en álver.  Um 22 % af veltu álvera má búast við, að fari til að standa straum af raforkukostnaði og um 18 % í launakostnað eigin starfsfólks og verktaka ásamt innlendum efniskostnaði.  Alls verða þannig um 40 % af veltu álveranna eftir í landinu.  Sé þessum fjármunum, gjaldeyri, varpað yfir í orkuverð, þá fást 65 USmill/kWh sem þjóðhagslegt jafngildisverð fyrir raforku til álvera, sem er til samanburðar við raforkuverð inn á sæstreng, ef gæta á þjóðarhags.

Þegar þess er gætt, að flutningskostnaður raforku um tengivirki sæstrengs og um hann sjálfan er a.m.k. 140 USmill/kWh og orkuverðið, sem þá þarf að fást við kaupendaenda sæstrengsins er 140+65=205 USmill/kWh, gefur auga leið, að sæstrengur er algerlega ósamkeppnihæfur við álver.  Hjá Landsvirkjun fer misjöfnum sögum af því verði, sem brezk stjórnvöld hafa lýst sig fús til að tryggja, en hæst í því sambandi hefur heyrzt bilið 150-200 USmill/kWh.  Það kom fram hjá téðum Björgvini Skúla í umræddu viðtali:

"Brezk yfirvöld eru með ákveðið stuðningskerfi (e. contracts for differences), sem þeir hafa m.a. notað við byggingu á nýjasta kjarnorkuverinu.  Þar ábyrgjast þau raforkuverð, sem samsvarar 150 bandaríkjadölum á hverja megawattstund til 35 ára eftir að kjarnorkuverið hefur tekið til starfa.  Stjórnvöld þar í landi eru nú þegar með sams konar stuðningskerfi fyrir vindorkugarða, og þar fer raforkuverðið allt upp í 200 dali." 

Hér eru firn mikil á ferð og hrein spákaupmennska í "útrásarstíl".  Fulltrúi ríkisfyrirtækis boðar að gera skuli út á stórfelldar niðurgreiðslur svo kallaðrar sjálfbærrar orku á Bretlandi.  Það er alveg makalaust að fara á flot með annað eins og það, að ríkisfyrirtæki á Íslandi fari út í stórfelldar fjárfestingar í virkjunum til sölu á raforku til Bretlands í von um, að ádráttur brezkra stjórnmálamanna í örvæntingu vegna misheppnaðra áforma um að draga úr losun koltvíildis út í andrúmsloftið muni standa óhaggaður í þrjá áratugi.  Mönnum getur ekki verið sjálfrátt.

Björgvin Skúli Sigurðsson virðist vera nokkuð útfarinn öfugmælasmiður, eins og fram kemur í eftirfarandi tilvitnun í téð viðtal:

"Við munum engu að síður kappkosta að tryggja, að þessir mikilvægu viðskiptavinir hafi eftir sem áður tækifæri til að vaxa og dafna hérlendis.  Þótt lagning sæstrengs yrði að veruleika, þá myndi það jafnframt, öfugt við það, sem sumir myndu kannski halda, ekki hafa áhrif á stóriðjuna hérlendis vegna þess, að eðli þeirrar raforku, sem færi í gegnum strenginn, væri aðallega í formi betri nýtingar á stýranlegu vatnsafli Íslands.  Í raun er það þannig, að með tilkomu sæstrengs þá myndi öryggi íslenzka raforkukerfisins aukast, því að það skapast tækifæri til að flytja inn orku, ef einhver vandræði kæmu upp í kerfinu hér heima.  Rekstraröryggi álveranna yrði því betur tryggt með sæstreng en án hans."

Þessum boðskapi núverandi framkvæmdastjóra markaðs- og viðskiptaþróunarsviðs Landsvirkjunar verður bezt lýst sem naglasúpu.  Senda á utan næstum fjórðung þeirrar raforku, sem um þessar mundir er framleidd í landinu án þess, að það hafi neikvæð áhrif á verðlagningu og afhendingaröryggi til innlendra notenda.  Enginn á sem sagt að verða var við nein neikvæð áhrif slíks gjörnings !  Þetta er fjarstæðukenndur málflutningur, því að minna framboð af innlendri orku á innlendum markaði og innflutningur miklu dýrari raforku í staðinn hlýtur að hafa áhrif til hækkunar raforkuverðs á Íslandi, nákvæmlega eins og gerzt hefur í Noregi við litla hrifningu þarlandsmanna.  

Að halda því fram, að afhendingaröryggi orku um einn hund sunnan frá Skotlandi verði meira en frá samtengdu stofnkerfi Íslands, er annaðhvort furðulega bíræfinn málflutningur í þágu málstaðarins, eða Björgvin Skúli er haldinn alvarlegum ranghugmyndum um núverandi og væntanlegt afhendingaröryggi stofnkerfisins.  Það mætti t.d. setja upp þá sviðsmynd, að Björgvin Skúli væri búinn að keyra miðlunarlónin niður í lágmark í febrúar og þá bili hundurinn.  Viðgerð á þeim árstíma getur hæglega dregizt um 3 mánuði.  Hvað gera bændur þá ?  Þá yrði orðagjálfur spákaupmanna um stórgróða og aukið afhendingaröryggi létt í poka.  Þá má ætla, að þröngt yrði fyrir dyrum ýmiss kotbóndans.  

Orku- og iðnaðarráðherra var mætt á umræddan Haustfund Landsvirkjunar og átti erindi.  Þar minnti hún á upphaflegt hlutverk Landsvirkjunar, sem var að stuðla að iðnvæðingu landsins.  Núverandi stjórn Landsvirkjunar hefur breytt þessu hlutverki í "hámörkun auðlindaarðs".  Reyndin hefur hins vegar orðið lágmörkun auðlindaarðs, af því að tækifærum til orkusölu hefur verið kastað á glæ, eins og fram kom í viðtali í Morgunblaðinu fyrir nokkrum mánuðum við kísilframleiðanda, sem sagðist ætla að stofnsetja verksmiðju í BNA, af því að þar fengi hann lægra orkuverð en hjá Landsvirkjun, sem hefði boðið sér óaðgengilegt verð. 

Núna eru fjárfestingar 30 % minni á ári en í okkar samanburðarlöndum, sagði ráðherrann, og þess vegna þarf Landsvirkjun að leggjast á árarnar með stjórnvöldum.  Kvaðst ráðherrann vera að missa þolinmæðina gagnvart Landsvirkjun, og er það vel skiljanlegt.  Nefndi hún Helguvík sem dæmi, sem hefði þurft að bíða allt of lengi eftir orku, en forystumenn þar á bæ hefðu endurtekið sagt henni, að þeir væru tilbúnir með fé til að fjárfesta í Helguvík, þegar samningar um orkukaup tækjust.  Kvað hún Landsvirkjun geta komið hér til skjalanna, enda þarf vatnsorkuver að vera hryggjarstykkið í orkuöflun álvers.

Iðnaðar-og orkuráðherra furðaði sig á seinaganginum í viðræðum Landsvirkjunar við PCC-kísilfyrirtækið á Bakka og hvatti til markvissrar leitar að niðurstöðu í því samningaferli.  Sá ráðherrann sig hér knúinn til að minna enn einu sinni á upphaflegt hlutverk Landsvirkjunar, sem var og er að stuðla að iðnvæðingu landsins. 

Síðan nefndi ráðherrann í ræðu sinni, að hún mundi vilja ógilda nýsamþykkta Rammaáætlun um orkulindirnar, af því að stjórnmálamenn hefðu án tillits til þjóðarhags breytt tillögu fræðimanna um niðurröðun í nýtingu, bið og vernd.  Þannig ætti að verða úr meiru að moða fyrir virkjunarfyrirtækin á næstunni.

Það er fullreynt, að núverandi stjórn og forstjóri Landsvirkjunar reka sína eigin stefnu fyrir hönd Landsvirkjunar og hafa vikið frá upphaflegri stefnumörkun.  Nýja stefnan hefur aldrei verið lögð fyrir Alþingi og er þó í raun annars eðlis en upphaflega stefnan. 

Út í loftið virðist vera búið til einhvers konar viðmiðunarverð, 43 USmill/kWh, þó að það sé fallið til þess að hrekja á brott marga vænlega viðskiptavini nú á tímum fallandi orkuverðs, t.d. í BNA, og sé mun hærra en jaðarkostnaðarverð Landsvirkjunar.  Fyrirtækið er ríkisfyrirtæki, og samkvæmt lögum skal Alþingi koma að skipan stjórnarmanna fyrirtækisins.  Það þýðir, að löggjafinn hefur ætlazt til, að samhljómur væri á milli þingmeirihluta og meirihluta stjórnar Landsvirkjunar.

Það, sem haft er eftir orku- og iðnaðarráðherra hér að ofan, þó að það sé ekki orðrétt eftir haft, sýnir, að þennan samhljóm vantar algerlega núna.  Landsvirkjun er risi í íslenzka hagkerfinu og verður þess vegna að starfa í takti við stefnu stjórnvalda í efnahagsmálum.  Það ætlast enginn til, að hún geri óhagstæða samninga.  Þvert á móti á hún aðeins að ávaxta sitt pund með arðsamari hætti en hún gæti með bankainnlögnum eða kaupum á ríkisskuldabréfum.  Ef hún gerir samninga um trygga orkusölu til 30 ára og tekjur, sem gera kleift að greiða upp viðkomandi lán ásamt vöxtum á innan við 25 árum, þá er auglóst, að Landsvirkjun hefur gert, það sem af henni er ætlazt.

 

 

  

            

 

            

   

Sæstrengsumræða á villigötum, og þó

Aðeins brot af sæstrengsumræðunni hefur raunverulegt upplýsingagildi fyrir almenning.  Umræðan er draumórakennd og að mestu leyti flatneskjulegar og innantómar vangaveltur um einhvern gríðargróða fyrir orkufyrirtækin, sem selja mundu orku inn á slíkan streng ásamt hvatningu til stjórnvalda um að láta nú ekki deigan síga við hagkvæmniútreikningana. 

Ekkert bitastætt hefur þó enn birzt úr þeirri átt; aðeins er gefið í skyn, að vatnaskil hafi orðið í tækniþróun sæstrengja og markaðsmálum raforku á Bretlandi, en þangað er helzt ætlunin að leggja rafstrenginn.  Allur er þessi málatilbúnaður þó ákaflega þokukenndur, ekkert er fast í hendi og ekki nokkur leið að átta sig á arðseminni út frá upplýsingum Landsvirkjunar og ráðgjafa hennar.  Er það í raun ábyrgðarhluti af einu ríkisfyrirtæki að haga umræðunni með þeim hætti að skapa hástemmdar væntingar í þjóðfélaginu um rétt einn innistæðulausa gullgröftinn í þessu þjóðfélagi.  Olíu- og/eða gasvinnsla á Drekasvæði er af sama toga, en það er önnur saga.

Nú eru forseti lýðveldisins og forstjóri Landsvirkjunar nýkomnir af ráðstefnu í Lundúnum um orkumál og orkusölu frá Íslandi.  Haft er eftir þeim, að einhver kynstur séu í íslenzka orkukerfinu af afgangsorku, sem virkjuð hafi verið verið fyrir stóriðju á Íslandi til að eiga alltaf næga orku handa henni.  Þetta er tóm vitleysa og ósæmilegt af þeim félögum að halda fram jafnaugljósum ósannindum.  Hið rétta er, að raforkusamningar stóriðjunnar skiptast í forgangsorku og ótryggða orku.  Engin dægursveifla og engin árstíðasveifla er í álagi stóriðjunnar, þannig að gríðarlega góð nýtni fæst á fjárfestingar virkjanafyrirtækja, sem selja orku til stóriðju, mun betri nýtni en hjá öðrum viðskiptavinum virkjanafyrirtækjanna. 

Þannig er búið um hnútana í samningum um orku frá vatnsaflsvirkjunum, að í þurrkaárum eða langvarandi bilunartilvikum þá lækkar einfaldlega stóriðjan sitt álag allt niður að forgangsorkumörkum að beiðni orkuseljandans.  Umframafl í kerfinu verður auðvitað að vera fyrir hendi til að mæta álagstoppum og brottfalli rafala út af stofnkerfinu, en það er engin afgangsorka í kerfinu sérstaklega vegna stóriðju, og varaafl og reiðuafl er ekki meira í kerfinu en nauðsynlegt er vegna viðhalds og ófyrirséðra bilana.  Það þarf enga mannvitsbrekku til að átta sig strax á því, að algert óráð er að selja þetta viðbúnaðarafl og -orku úr landi og síðan að reiða sig á hund frá Skotlandi til að sjá fyrir reglunarafli og varaafli.  Einfaldasta áhættugreining mundi leiða í ljós, að áhættan af slíku er of mikil og tjónið vegna vöntunar svo mikið, að slík viðskipti geta ekki borgað sig.     

Eina umtalsverða umframaflið í kerfinu er á Austurlandi í Kárahnjúkavirkjun, en það er líklega vegna þess, að flutningslínur vantar frá Fljótsdal til að nýta þetta afl inn á Byggðalínu og fyrir vaxandi álag sjávarútvegsfyrirtækja á Austurlandi.  Afgangsorkan þarna er þó ekki meiri en svo, að síðastliðinn vetur fór Hálslón niður í neðstu mörk og lá við skömmtun til Fjarðaáls.  Það, sem vantar, er öflug stofnlína, 400 kV, á milli Suðurlands og Norð-Austurlands, Sprengisandslína, til að miðla afli og orku á milli landshluta.  Þar með mundi framleiðslugetan nýtast betur um leið og afhendingaröryggið ykist. Allt tal um sæstreng til útlanda til að "losna við" afgangsorku er fjarstæða og má líkja við að skjóta spörfugl með kanónu.            

Að leggja sæstreng á milli Íslands og Bretlands er mjög slæm viðskiptahugmynd, eins og iðulega hefur verið sýnt fram á á þessu vefsetri og verður nú endurtekið, enda er góð vísa aldrei of oft kveðin, eins og vísnavinir vita.  Að reka mannvirki með allt að 1000 MW flutningsgetu að og frá landinu býður upp á margvíslega tæknilega örðugleika af tagi yfirsveiflna (harmonics), spennusveiflna og tíðnisveiflna.  Hvað gerist t.d. í íslenzka raforkukerfinu, þegar þetta ferlíki rofnar skyndilega frá.  Slíkt getur haft keðjuverkandi áhrif í okkar litla raforkukerfi, sem stórtjón hlýzt af og jafnvel myrkvun stórra landsvæða m.v. reynsluna hingað til af brottfalli álags, sem ekki kemst þó í hálfkvisti við það, sem hér um ræðir.  Hvers vegna er ekki byrjað á að rannsaka tæknilega möguleika og afleiðingar verkefnisins (Technical Feasibility Study) áður en farið er að tala um peningalegu hliðina ? Reyndar er umræðan um peningalegu hliðina svo einfeldningsleg, að gjörsamlega óboðlegt er.  

Hvers vegna í ósköpunum er Landsvirkjun að bauka við þennan fjárfestingarkost ?  Það stendur þó nær Landsneti að rannsaka hann, því að samkvæmt raforkulögunum skal raforkumarkaðurinn vera fjórgreindur á Íslandi í samræmi við tilskipun þar að lútandi frá framkvæmdastjórn Evrópusambandsins, ESB, þ.e.:

1. Vinnsla raforku í hvers konar virkjunum, frjáls markaður 
2. Flutningur raforku, einokunarmarkaður Landsnets, undir eftirliti Orkustofnunar
3. Dreifing raforku, einokunarmarkaður á hverju dreifiveitusvæði
4. Sala raforku; snýr að notendum á samkeppnimarkaði, sem geta valið þann orkuseljanda, sem þeim sýnist, óháð búsetu.

Hér má reyndar bæta við 5. valkostinum, sem eru stórnotendur.  Þeir kaupa raforkuna í heildsölu samkvæmt langtímasamningi við virkjanaeiganda og flutningssamningi við Landsnet og eru bundnir kaupskyldu, en sjá sjálfir um dreifinguna, reka sína eigin rafveitu og eiga ekki viðskipti við smásöluaðilana.  

Landsnet á og rekur meiriháttar aflsæstrengi í íslenzkri lögsögu, t.d. nýja sæstrenginn til Vestmannaeyja, sem var löngu tímabær framkvæmd.  Hvers vegna skyldi eitthvað annað gilda um millilandasæstrengi ?  Það mundi augljóslega þurfa sérlagasetningu um slíkan sæstreng.  Markmið Landsvirkjunar með frumkvæði sínu, þar sem hún byrjar á vitlausum enda, eru óljós og tortryggileg, af því að enginn hefur leitazt við að sýna fram á tæknilegan grundvöll verkefnisins, hvað þá viðskiptalegan. 

Þvert á móti hefur komið fram á þessu vefsetri, að efni með einangrunarþol fyrir nægilega háa rafspennu til að halda orkutöpum innan viðunandi marka er ekki til, og nægilegt togþol er ekki fyrir hendi.  Ekki hefur verið sýnt fram á, hvernig samrekstur 1000 MW sæstrengs við stofnkerfi Íslands á að fara fram án stórfelldrar hættu á spennu- og tíðnisveiflum og jafnvel myrkvun stórs hluta Íslands.  Sýnt hefur verið fram á, að alls enginn viðskiptagrundvöllur er fyrir þessari framkvæmd og verður aldrei m.v. núverandi þróun orkuverðs í heiminum.

Stöðugt er vitnað til Noregs í sæstrengsumræðunni.  Norska raforkukerfið er um tíu sinnum stærra en íslenzka raforkukerfið, og það er tengt við sænska, finnska og rússneska kerfið um stofnlínur.  Að leggja og reka strengi á botni Norðursjávar, sem er hrægrunnur, er miklu minna mál en í Norður-Atlantshafi.  Sæstrengsverkefni Norðmanna eru þess vegna algerlega ósambærileg við sæstrengshugmyndir skýjaglópa á Íslandi.    

Nú berast óljós tíðindi af því, að forsætisráðherra Íslands, og jafnvel forseti lýðveldisins, sem er með góð sambönd á Englandi, enda doktor frá Manchester-háskóla, ef rétt er munað, hafi rætt við áhugasama Breta um fjárfestingu í slíkum sæstreng og orkukaup.  Þá er vonandi loksins kominn vitrænn flötur á þessa umræðu, ef meiningin er að stofna erlent undirbúningsfélag um sæstreng á milli Íslands og Bretlands.  Þetta er slíkt risaverkefni og svo áhættusamt, að opinberir aðilar hérlendis ættu ekki að setja eina krónu í það.  Það er góður mælikvarði á fýsileika verkefnis, hvort alvöru fjárfestar vilja hætta fé sínu í rannsóknir og undirbúning.  Höfundur þessa pistils skal éta hattinn sinn (hann á slíkt höfuðfat), ef þetta verður meira en samkvæmisleikur hvítflibba og ef áhuginn gufar ekki upp, þegar leggja þarf fram umtalsvert fé.  Það er af einhverjum ástæðum verið að hafa fólk að ginningarfífli með því að grípa úr lausu lofti hugmyndir um gullpípu til Skotlands, en sekkjarpípur Skota eru betri fjárfestingarkostur.  Ríkisfyrirtækið Landsvirkjun hefur blásið hér í glæðurnar og haldið þessari umræðu lifandi, en ætti strax að hætta þessum tilburðum, enda komin langt út fyrir sitt verksvið, kastandi fjármunum á glæ.  Slæmir ráðgjafar hafa hagsmuni af að viðhalda vitleysunni.  

Sæstrengsumræðan á Íslandi hefur verið óttalega grunnrist og alls kyns sótraftar þar verið á sjó dregnir.  Þau gleðilegu tíðindi urðu hins vegar fimmtudaginn 31. október 2013, að þá birtu tveir mætir verkfræðingar grein í Fréttablaðinu undir heitinu "Sæstrengurinn".  Látlausari gat fyrirsögn Valdimars K. Jónssonar og Skúla Jóhannssonar ekki verið, en skemmst er frá því að segja, að greinin er efnismikil, sett fram með skýrum og málefnalegum hætti, og hún varpar birtu á viðfangsefnið, enda hefur ekki staðið á minni spámönnum að bera brigður á meginályktanir í greininni, þó að það sé sízt á faglegum nótum gert. 

Höfundar sýna grafískt fram á það, sem höfundur þessa vefseturs hefur fyrir löngu kynnt til sögunnar, að leitni raforkuverðs í Evrópu er niður á við og stefnir niður að hinu auglýsta verði í langtímasamningum Landsvirkjunar, 43 USD/MWh.  Þarf þá frekari vitnana við um fjárhagslegt glapræði téðs sæstrengs ?  Þetta auglýsta verð Landsvirkjunar hefur reyndar aldrei verið rökstutt almennilega opinberlega, en það hefur þegar fælt fjárfesta frá landinu, enda er það út í hött og án skírskotunar til jaðarkostnaðarverðs virkjana Landsvirkjunar, en það er önnur saga.

Á grundvelli þeirra talnagagna, sem tilvitnaðir tvímenningar leggja fram í téðri grein, liggur beint við að reikna út kostnaðarverð raforkunnar, þegar viðskiptavinur tekur við henni á Skotlandi á heildsölukjörum.  Það hefur höfundur þessa pistils gert og fengið út kostnaðinn 167 USD/MWh.  Enginn umframarður er reiknaður inn í þennan kostnað, aðeins hóflegur fjármagnskostnaður og rekstrarkostnaður.  Verðið, sem eigendur mannvirkjanna verða að fá fyrir orkuna til að firra sig tapi, 167 USD/MWh, er algerlega ósamkeppnihæft.  Munurinn á þessu verði og markaðsverði er gríðarlegur, því að kostnaðurinn er a.m.k. tvöfaldur á við markaðsverð nú, sem þar að auki fer lækkandi vegna aukins framboðs á gasi og olíu, sem unnin eru með s.k. setlagasundrun, e. fracking, sem reyndar krefst gríðarlegs vatnsmagns.  Þessa þróun leiddu tilvitnaðir tvímenningar í ljós með tölfræðilegri greiningu sinni. 

Slíkur sæstrengur getur ekki orðið arðsamur í fyrirsjáanlegri framtíð, og hann  mundi hafa mjög slæm áhrif á íslenzkt hagkerfi, yrði hann einhvern tíma lagður, af því að hann þrengir að atvinnutækifærum og verðmætasköpun í landinu.  Alþingi mun aldrei samþykkja jafnfáránlega hugmynd og þá að flytja út störf, sem nýting orkulindanna innanlands gæti skapað.  Um slíkt getur aldrei náðst neins konar sátt.  Málið sameinar þá, sem mála skrattann á veginn við hverja nýja virkjun og línulögn og hina, sem vilja efla alls konar orkunýtingu innanlands frá álverum til gróðurhúsa.

Eftirfarandi forsendur voru notaðar við útreikningana, sem gáfu 167 USD/MWh.  Athugið, að fást verður hærra verð, ef arður á að verða af fjárfestingunum umfram bankavexti:

1. Stofnk. strengs: miaEUR 2,0=miaISK 328,2=miaUSD 2,7
2. Stofnk. tengivirkja, lína, virkjana: miaEUR2,5=miaUSD3,4
3. Rekstrarkostnaður strengs, 8 %: MUSD 216 á ári
4. Rekstrarkostnaður virkjana, lína, tengivirkja, 1 %: MUSD 34
5. Áætluð töp alls 6 % og tapstími 6000 klst/a: MUSD 11
6. Afskriftatími að meðaltali 30 ár og vextir 5 %

Það er mála sannast, að í ár hefur Landsvirkjun nokkuð dregið í land með sæstrengshugmyndir sínar, enda standa á henni öll spjót, þ.á.m. þingmanna, og afleita viðskiptahugmynd.  Valdimar K. Jónsson og Skúli Jóhannsson skrifa eftirfarandi því til sönnunar:

"Á ársfundi Landsvirkjunar, 21. mars 2013, kom forstjórinn óvænt með eftirfarandi yfirlýsingu: "Landsvirkjun mun hvorki leggja, eiga, né reka mögulegan sæstreng."."

Engu er líkara en þessi síðasta sæstrengsvegferð Landsvirkjunar sé algert gönuhlaup.  Hún er komin langt út fyrir sitt lögskipaða verksvið og ætti héðan í frá að láta markaðinum algerlega eftir að afsetja íslenzka orku á erlendri grundu.  Landsvirkjun hefur hingað til látið markaðinum eftir að þróa verksmiðjur til að nýta orkuna hér innanlands.  Hún á þess vegna strax að stöðva öll fjárútlát til sæstrengsvangaveltna, sem eru augljóslega andvana fæddar og algerlega utan hennar verksviðs.  Látum fjárfesta á þessum markaði um slíkt.  Ef þeir koma til Landsvirkjunar og bjóða henni orkusamning til 25-35 ára með 85 % kaupskyldu á einingarverði yfir 30 USD/MWh, þá er hægt að fara að ræða saman um tengiskilmála og viðskiptaskilmála.  Slíkt yrði saga til næsta bæjar.

Títtnefndir tvímenningar fjölluðu um "áhættu vegna bilana" með eftirfarandi hætti:  

"Reynslutölur um allan heim hafa leitt í ljós, að búast má við, að 1000 km kapall í Atlantshafinu milli Íslands og Bretlands muni að öllum líkindum bila einu sinni á ári.  Ef bilun kæmi upp í kaplinum úti á rúmsjó seint að hausti, gæti hugsanlega þurft að bíða vors.  Hvað þá um tekjur af strengnum ?  Til að minnka áhættu mætti verja kapalinn með ýmsum hætti, en óhætt er að fullyrða, að það yrði fokdýrt, sérstaklega ef varnirnar tækju tillit til hættu á hryðjuverkum.  Kannski þyrfti að leggja annan streng til vara ?"  

Nú vaknar spurningin: hvers konar orkusölusamninga er eiginlega verið að fjalla um að hálfu Landsvirkjunar ?  Ef ætlunin er að selja forgangsorku, þá þarf tvímælalaust varastreng.  Ef ætlunin er að selja afgangsorku, þá fæst í mesta lagi 1/3 af forgangsorkuverðinu.  Fyrir fjárfestingar af þessu tagi er full nýting megnið af árinu, a.m.k. 7000 klst/a, alger nauðsyn.  Getur vonlaust verkefni orðið vonlausara ?

Það er kominn tími til, að Alþingi, sem fulltrúi eigenda Landsvirkjunar, hlutist til um, að fyrirtækið leggi allar athuganir og þreifingar að fyrra bragði um sæstreng á hilluna, en þeim er vel komið að ræða á viðskiptalegum nótum við fjárfesta um sölu á raforku inn á slíkan sæstreng.  Eitthvað umfram kurteislegar kvöldverðarsamræður verða það áreiðanlega ekki, því að verkefnið er tæknilega ófýsilegt, enn sem komið er, og verður fjárhagslega dauðadæmt um ófyrirsjáanlega framtíð, eins og hér hefur verið sýnt fram á (q.e.d.).   

 

 

 

             

 

Hvítbók um hvítflibba í Brüssel

Það vakti athygli á dögunum, er Stefan Füle, stækkunarstjóri ESB, lagði þá lykkju á leið sína, kanski í einhvers konar stöðubaráttu, að ESB hefði aðeins verið spottakorn frá því að geta lagt tillögu að aðildarsamningi fyrir Íslendinga, þegar Laugarvatnsstjórnin gerði hlé á aðlögunarferlinu.  

Taka skal fram, að síðasta orðið er ekki valið til að kasta rýrð á það, sem ESB-trúboðið kallar samningaviðræður, heldur er viðræðuferli ESB og umsóknarlands klárlega skilgreint sem aðlögunarferli umsóknarríkis að lögum og tilskipunum ESB af framkvæmdastjórninni sjálfri. 

Hinum fyrrverandi félaga í Kommúnistaflokki Tékkóslóvakíu, Stefan Füle, félögum hans í stækkunarteyminu og e.t.v. fleirum í Framkvæmdastjórn ESB, er greinilega nokkuð í mun að fá Ísland inn undir sinn verndarvæng. 

Hvað getur hangið á spýtunni ?  Þeir vilja veikja varnir norðursins og komast sjálfir þar til áhrifa.  Þeir misstu Grænland úr klóm sér og skortir algerlega aðgang að Norður-Atlantshafi og Íshafinu, þar sem eru miklar auðlindir, og stórveldin keppast þar um yfirráð.  ESB vill mynda mótvægi við Rússland, Kanada, Bandaríkin og Kína.  Búrókratar í Berlaymont, sem móta framtíðarstefnuna og hafa framkvæmdastjórana í hendi sér, vita sem er, að falli Ísland eða Noregur, getur eftirleikurinn orðið auðveldur með hitt landið.  Norskir stjórnmálamenn og aðildarsinnar eru brenndir eftir tvær hafnanir norsku þjóðarinnar á aðild, svo að þeir þora ekki af stað aftur, nema forsendur og andrúmsloftið í Noregi breytist.  Ný ríkisstjórn Noregs, sem mynduð er af Hægri flokkinum og flokki til hægri við hann, Framfaraflokkinum, með stuðningi hinna borgaraflokkanna, eftir tap rauðliðanna, virðist litlu munu breyta um þetta. 

Íslenzkir stjórnmálamenn, sem samþykktu alræmda þingsályktun 16. júlí 2009, ættu að vera brenndir líka eftir afhroð aðildarsinna í kosningunum 28. apríl 2013, en þeir berja samt hausnum við steininn.  Þessi hegðun má heita þráhyggja.  Nú heimta þeir, að aðlögunarferlið verði hafið, þar sem frá var horfið.  Samt bendir ýmislegt til, að aðildarviðræður Össurar Skarphéðinssonar hafi hvorki verið fugl né fiskur og allt, sem máli skiptir, sé ósnert.  Össur baukaði við "selvfölgeligheder" í 4 ár, og Hvítbókin mun sýna hlálegt árangursleysi.  Samningamenn núverandi ríkisstjórnar munu auðvitað ekki komast hænufeti lengra með menn Stefans Füle, því að þeir mundu standa enn fastar á hagsmunamálum Íslands.  "Aðildarviðræður" Íslands við ESB eru "Mission Impossible", eða óframkvæmanlegar, nema Alþingi fleygi fullveldinu fyrir róða.  Þingmenn hafa svarið Stjórnarskránni eið, og þeim verður kastað út í hafsauga, sem svo mikla afslætti vilja gefa, að dugi til viðunandi aðlögunar að dómi Füles.

Ef Alþingi telur samt brýnt að leiða þetta mál til lykta, eftir útgáfu Hvítbókar um málið, þá verður fljótlega haldin þjóðaratkvæðagreiðsla um það, hvort halda skuli aðlögunarferlinu áfram með öllum þeim tilkostnaði fyrir ríkið og álagi á stjórnkerfið að ógleymdum IPA-styrkjum, sem þessu dauðadæmda ferli fylgir.  Það væri þá einfaldlega röng forgangsröðun á fjár- og tímanotkun að reyna nú, þegar enginn veit, hvert ESB stefnir, að komast þar inn.  Hvernig á ríkisstjórn, sem andvíg er inngöngu, að semja um inngöngu af einhverju viti ?  Það mundi reyna mjög á innviði ríkisstjórnarinnar algerlega að óþörfu.  Halda aðildarsinnar, að andvíg ríkisstjórn muni búa svo um hnútana í Brüssel, að þjóðin telji sér hag í að samþykkja það ?  Það vantar mikið upp á rökræna hugsun aðildarsinna, hvað þetta varðar, hvað sem öðru líður. 

Hvítbók um stöðu aðildarviðræðnanna mun verða til umræðu á næsta ári, 2014, hvernig sem allt veltur.  Þá er hætt við, að mörgum verði að orði: "fíllinn (þ.e. Össur) tók jóðsótt og fæddist lítil mús (þ.e. loknir samningskaflar)".  Hverjum þykir þó sinn fugl fagur og líklegt, að rithöfundurinn Össur mæri mjög hlut utanríkisráðherrans í bók sinni, en Össur iðulega í upphafningu um sjálfan sig í þriðju persónu, svo kindugt sem það nú er.  Kindugur kvistur, Össur. 

Þar sem mikilvægustu atriðin varðandi aðildina að ESB voru ekki komin á dagskrá undir stjórn Össurar Skarphéðinssonar, má segja, að svo nefndar aðildarviðræður hafi verið hvorki fugl né fiskur hingað til, en samt með ærnum kostnaði.  Spyrja má, hvað valdi þeirri þráhyggju allmargra, að Íslandi verði bezt borgið innan vébanda ESB ?

Ekki er það hagvöxturinn.  Nú er spáð meiri hagvexti á næstu árum á Íslandi en í ESB, og búizt er við lægri hagvexti á evru-svæðinu en utan þess innan ESB.  Það er ekki hægt að fullyrða, að evran sé þar sökudólgurinn, en þessi tíðindi eru a.m.k. ekki meðmæli með henni.  Spákaupmennska heldur nú verðgildi hennar óeðlilega háu, af því að Kínverjar og aðrir eru að losa sig við dollaraeignir og kaupa evrur.  Þetta er útflutningsgreinar margra evru-landa lifandi að drepa, og nú er jafnvel farið að hægja á hagkerfi Þýzkalands.  Andþýzkur áróður blossar upp, Þjóðverjar verja hendur sínar, og saka nú Breta, sem eiga að heita bandamenn þeirra, um svæsnar njósnir í Þýzkalandi.  Evrópa er á suðupunkti.  

Samt er svar flestra hérlandsmanna, sem inn vilja, gjaldmiðillinn.  Það er eins konar mantra, trúarstef, án djúphygli.  Þeir vilja taka upp erlenda mynt og kasta íslenzku krónunni fyrir róða.  Fyrir þessu færa þeir þau rök, að krónan ýti undir óstöðugleika hagkerfisins, dragi úr fjárfestingum hérlendis og hafi í för með sér aukinn viðskiptakostnað, þar sem hún sé ekki gjaldgeng erlendis.  Þá muni vaxtastigið lækka, sem létti undir með skuldurum og örvi athafnalífið.  Sumir innan Samtaka atvinnulífsins halda þessu fram sem og forseti Alþýðusambands Íslands.  Til að finna beztu lausnina hér þarf hins vegar að horfa vítt til veggja og skoða heildaráhrifin á hagkerfið.    

Þetta virðist vera fremur grunnrist umræða vegna þess, að hún fjallar ekkert um það, hvernig við eigum að komast héðan og þangað.  Það er mergurinn málsins og meginviðfangsefnin við stjórnun efnahagsmálanna núna.  Um það ættu allir að geta sameinazt að þróa hagkerfið þannig, að það uppfylli alla Maastricht skilmálana fyrir upptöku evru.  Það fullnægir enn engum þessara skilmála, og það mun fyrirsjáanlega taka allt að einum áratugi að fullnusta þá alla og sýna evru-bankanum í Frankfurt fram á trúverðugan styrkleika og stöðugleika hagkerfis og peningamálastjórnunar til að landið verði tekið sem fullgildur aðili að evru-samstarfinu.

Nú er seðlabankastjóri tekinn til við að gefa forskrift að kjarasamningum og hefur nefnt 2,0 % - 2.5 % hækkun, en nefndi ekki á hversu löngu tímabili, sem er þó lykilatriði.  Væri honum ekki nær að rökstyðja vaxtaákvörðun peningastefnunefndar með meira sannfærandi hætti en hann gerir.  Vaxtastig Seðlabankans á sína sök á, að hagkerfið er staðnað.  6,0 % millibankavextir ná engri átt hér, þegar vextir eru 1 - 2 % víðast annars staðar.  Það er svo mikill slaki hér í hagkerfinu, þ.e. ónýtt framleiðslugeta, að það er afar ólíklegt, að t.d. 4 % vextir mundu valda hér verðbólgu.  Væri það ekki skársta framlag peningastefnunefndar til hóflegra kjarasamninga og stöðugleika hagkerfisins og þar með í þágu verðbólgumarkmiðsins að lækka vextina um 1/3 ?  

Að lækna hagkerfið er verðugt verkefni, og einn af fyrstu áföngunum er að losna við gjaldeyrishöftin.  Það verður vart gert í bráð, nema að knýja þrotabú bankanna í gjaldþrotameðferð.  Slitastjórnirnar hafa allt of lengi setið hér að sumbli.  Uppgjöri þrotabús Lehman Brothers, sem lenti í greiðsluþroti, svo að Seðlabanki Bandaríkjanna yfirtók rekstur hans 15. september 2008, hefur fyrir löngu verið gerður upp.  Það er kapítuli í háskasögu ríkisstjórnarómyndarinnar 2009-2013 að gera kröfuhafa föllnu bankanna að aðaleigendum hinna nýju og láta nýja Landsbankann samþykkja 300 milljarða kr skuldabréf í gjaldeyri handa kröfuhöfum gamla Landsbankans.  Slitastjórnirnar hafa svo fengið að leika lausum hala, og stjórnvöld téðs tímabils þorðu ekki einu sinni að skattleggja téð þrotabú.  Ræfildómurinn reið ekki við einteyming, og þýðir lítið fyrir fyrrverandi ráðherra að skrifa sig frá því.  Sagan mun dæma þá af verkum sínum, en varla af varnarræðum þeirra sjálfra. 

Formlega má land ekki taka upp evru, nema það hafi gengið í ESB.  Þó að Ísland mundi fullnægja upptökuskilmálum evrunnar eftir um áratug, er engan veginn þar með sagt, að aðildarviðræður skili árangri, sem Íslendingar sætti sig við.  Þá eru tveir til, meti menn ávinning að lögeyrisskiptum greinilegan:

a) að semja um undanþágu á aðildarskilmálum EMU (European Monetary Union), þ.e. skilyrðið um aðild að ESB, með það að markmiði að taka hér upp EUR í stað ISK.  Einhver dæmi munu vera um þetta, þó að óvíst sé, að þau hafi fordæmisgildi.  Það væri samt óráðlegt, nema krónan hefði í minnst 3 ár fylgt evrunni vandræðalaust, og hlutfallslega svipaður jöfnuður í viðskiptum við útlönd væri á Íslandi og í Þýzkalandi, sem er mótandi til lengdar um þróun evrunnar.

b) að semja við ríkisstjórn og seðlabanka annars lands um aðild að myntsvæði þess lands.  Þetta hefur gefizt misjafnlega, t.d. fyrir þjóðir Suður-Ameríku, sem tekið hafa upp bandaríkjadal.  Ef verðbólgan er hærri en í móðurlandi myntarinnar, rýrnar samkeppnihæfnin og útflutningsatvinnuvegunum er riðið á slig.  Slíkt endar með harmkvælum launalækkana og samdráttar opinberra útgjalda, sbr Suður-Evrópu nú, eða með gjaldþroti, sbr Argentínu. 

Nokkrar myntir hafa verið nefndar í þessu sambandi, t.d. NOK, SEK, CHF, GBP, CAD og USD, en það er algerlega ótímabært að velta fyrir sér, hver kæmi helzt til greina fyrr en trúverðugum stöðugleika hefur verið náð í peningamálum hérlendis.  Þó hlýtur umfang viðskipta og grennd að ráða miklu, og þá verður GBP efst á blaði.  Ísland var um hríð í myntbandalagi við Bretland á 3. áratugi 20. aldarinnar, en þá stóð pundið á gullfæti, og íslenzka hagkerfið stóðst ekki þá hágengisstefnu, sem leiddi til atvinnuleysis.  Nú er öldin önnur, og efnahagslífið hérlendis hefur tekið stórstígum framförum á tæpri öld.  Áður en til myntbandalags við Breta getur komið þarf þó að gera upp við þá peningalegar sakir frá kollsteypunni haustið 2008, þegar íslenzka peningakerfið féll og það brezka riðaði til falls.  Skýringar þurfa að fást á framkomu brezkra, bandarískra og norrænna stjórnvalda gagnvart lítilli þjóð norður í Atlantshafi í nauðvörn.         

  

           

 

Mengunartilræði

Föstudagsmorguninn 1. nóvember 2013 máttu þeir, sem þá dvöldu í lögsögu Hafnarfjarðarbæjar vegna búsetu sinnar, vinnu eða annars, upplifa um öndunarfæri sín vanlíðan vegna alvarlegs mengunartilræðis í boði vinstri-grænna og Umhverfisstofnunar.

Það er varla rétt að kalla þetta mengunarslys, nema að taka þá fram, að um var að ræða stýrt ferli af viðkomandi yfirvöldum, sem höfðu atburðarásina í hendi sér, þar sem bæjaryfirvöld í Hafnarfirði, hvar bæjarstjórinn er vinstri-grænn,  Umhverfisstofnun o.fl., heimiluðu drátt Þórs á Fernöndu inn í Hafnarfjarðarhöfn.

Umhverfisstofnun hlýtur að hafa efnagreint reykinn áður en hún mælti með þessari leyfisveitingu við hafnaryfirvöld og bæjarstjórann.  Annað væri algerlega óábyrgt af henni og óábyrg stjórnsýsla af hinum vinstri-græna bæjarstjóra að heimila komu eiturspúandi rússneskrar fleytu inn að þéttbýli Hafnarfjarðar.  Þeir, sem upplifðu fnyk þennan, hafa fulla ástæðu til að halda, að þar hafi verið um að ræða í meira lagi óheilnæmar lofttegundir, og kemur krabbameinsvaldurinn díoxín fljótlega upp í hugann í því sambandi, því að sá vágestur myndast einmitt við ófullkominn efnabruna, eins og þarna átti sér stað.

Bæjaryfirvöldin í Hafnarfirði skulda öllum, sem urðu fyrir þessari skaðvænlegu mengun í boði Umhverfisstofnunar og Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs, en bæjarstjórinn er fulltrúi hennar, afsökunarbeiðni með skýringum á því, hvers vegna í ósköpunum ákvörðun var tekin um að slökkva eldinn í Hafnarfjarðarhöfn án þess að nokkur færi fyrst um borð til að rannsaka þar aðstæður.  Ef ekki er reykköfunarbúnaður um borð í varðskipinu Þór, var t.d. hægt að láta slökkviliðsmann í slíkum búningi síga um borð í Fernöndu úr þyrlu eða að senda þyrlu til Þórs með mann og slíkan reykköfunarbúning og síðan sigla á báti að Fernöndu.  Fyrst hefði þó orðið að hitamæla Fernöndu með innrauðu hitamælitæki, sem áreiðanlega er um borð í Þór.    

Í þessu máli eru yfirvöld rétt einu sinni orðin uppvís að alvarlegu glappaskoti, þar sem líf og heilsa almennings var með kæruleysislegum hætti sett í uppnám algerlega að þarflausu.  Yfirvöldin höfðu öll tól og tæki í höndunum til að lágmarka áhættuna af Fernöndu með því að taka upplýsta ákvörðun, en það var gösslazt áfram án snefils af áhættugreiningu, að því, er virðist, og hagur almennings látinn sigla sinn sjó.  Hvílíkt fúsk !

Þetta er rétt einn áfellisdómurinn yfir bæjaryfirvöldum í Hafnarfirði varðandi umgengni þeirra við hættu, sem heilsu almennings getur verið búin vegna aðskotaefna, eins og lesa má um í næstu grein á undan þessari ádrepu hér á vefsíðunni, "Mengunarváboðar". 

 Málatilbúnaður Samfylkingarinnar og Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs í þeim viðkvæmu málaflokkum, sem snúa að almannaheilsu til skamms og langs tíma, sýnir, að þessum stjórnmálahreyfingum er engan veginn treystandi til að fara með stjórnunarhlutverk í umboði almennings.  Öll stóryrði Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs um mengunarvarnir í þágu lýðheilsu er einvörðungu í nösunum á þeim.  Vinstri-grænir meina ekkert með þeim annað en að ná frama í stjórnmálum.  Náttúran verður að njóta vafans er innantómt slagorð.  Slíka má kalla loddara að ósekju.