Samantekt um sæstreng

Í boði ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar, hvers hlutverk er að virkja orkulindir þjóðarinnar og selja raforku frá virkjunum sínum inn á stofnkerfi landsins, hefur undanfarin 3 ár grasserað allmikil umræða um það, hvort fýsilegt væri út frá þjóðhagslegri hagkvæmni að virkja fyrir erlendan raforkumarkað.  Hér verður sýnt fram á, að svo er alls ekki.  

Höfundur þessa pistils hefur notað tiltækar hugmyndir manna um núverandi virkjanakostnað hérlendis og um stofnkostnað og rekstrarkostnað u.þ.b. 700 MW sæstrengs til Skotlands, tengivirki hans og línulagnir að lendingarstað, og birt útkomuna tæplega 170 USmill/kWh sem lágmarksverð til að hafa upp í kostnað við þessa fjárfestingu.  Til þess að viðunandi gróði verði af þessu áhættusama tiltæki, sem líklegt má telja, að árlega verði að jafnaði 2 mánuði úr rekstri vegna viðhalds og bilana, munu fjárfestar vart sætta sig við lægra jafnaðarverð en 200 USmill/kWh fyrir um 4000 GWh/a (gígawattstundir á ári).  Slíkt verð er alls ekki í boði yfir tímabil, sem slíkri fjárfestingu er nauðsynlegt til að skila arðsemi.

Þann 13. nóvember 2013 hélt Landsvirkjun haustfund sinn.  Þar var varpað fram sem órökstuddri fullyrðingu, að brezka ríkisstjórnin væri fús til að greiða 150 - 200 USmill/kWh fyrir raforku frá Íslandi með "grænt umhverfisvottorð" til allt að 30 ára.  Þetta 1,9-2,5 sinnum hærra verð en nú er ríkjandi heildsöluverð á brezka markaðinum, og þess vegna er þessi fullyrðing Landsvirkjunarmanna ótrúleg og ber vott um einhvers konar örvæntingu.  Þó að hún væri sönn, þá er verðið of lágt fyrir þessa fjárfestingu, og hér skal stórlega draga í efa, að brezk stjórnvöld hafi heimild til að skuldbinda ríkissjóð Krúnunnar til svo langs tíma með niðurgreiðslum.  Hér skal fullyrða, að enginn venjulegur fjárfestir vill hætta svo miklu fé og vera síðan upp á náð og miskunn embættismanna í Whitehall og þingmanna í neðri deild brezka þingsins, The Parliament, kominn um afdrif fjárfestingar sinnar.

Það er þess vegna ótrúlegur barnaskapur af stjórn Landsvirkjunar og hreint út sagt fyrir neðan allar hellur af ríkisfyrirtæki að bera röksemdir af þessu tagi á borð fyrir eigendur sína, almenning í landinu.  Þetta er með slíkum ólíkindum, að varðar fjörbaugsgarði stjórnar og annarra, sem á þessu bera ábyrgð.   

Þá segja spámenn Landsvirkjunar, að arðsemihorfurnar muni fara batnandi, því að orkuverð í Evrópu muni fara hækkandi.  Þetta er úrelt kenning, sem Landsvirkjun rígheldur í, og nægir í því sambandi að líta á orkuverðsþróunina í Norður-Ameríku, þar sem raforkuverð í heildsölu er nú komið undir 40 USmill/kWh.  Kraftarnir á bak við þessa verðlagsþróun eiga rætur að rekja til tækniþróunar í Bandaríkjunum, BNA, og Kanada.  Ný tækni við að vinna olíu og gas úr jörðu, "fracking" eða sundrun, hefur stóraukið framboð jarðefnaeldsneytis í Norður-Ameríku með þeim afleiðingum, að verðið hefur lækkað, og stutt er í, að BNA og Kanada verði útflytjendur þessara efna. 

Að sjálfsögðu hlýtur þessi sama tækni að ryðja sér til rúms í Evrópu, og þess sér nú þegar stað á Bretlandi, enda er gas mun umhverfisvænni kostur en kol í raforkuverum.  Það er þess vegna algerlega óábyrgt að reisa viðskiptaáætlanir á hækkandi orkuverði, hvort sem viðfangsefnið er sala á raforku úr landi eða olíu-og gasvinnsla á Drekasvæðinu, sem hætt er við, að geti ekki borið sig næstu öldina, þar sem ending ódýrari gasbirgða er talin munu verða ein öld hið minnsta. 

Í Morgunblaðinu 14. nóvember 2013 birtist opnuviðtal við nýjan framkvæmdastjóra markaðs- og viðskiptaþróunar Landsvirkjunar, Björgvin Skúla Sigurðsson, sem starfaði hjá Lehman Brothers fram í miðjan september 2008.  Við lestur þessa viðtals fer um mann kjánahrollur.  Hér eru sýnishorn: 

"Það er einmitt í þessu umhverfi, sem áhugi brezkra yfirvalda á lagningu sæstrengs kemur til.  Ég veit hreinlega ekki, hvort slíkur strengur verði lagður á næstu árum, en það eru hins vegar mjög góð teikn á lofti um, að það gæti verið hagkvæmt fyrir alla aðila og orðið mjög arðbært fyrir Landsvirkjun og um leið eigendur fyrirtækisins, íslenzku þjóðina.  Ég er samt sannfærður um, að það verður lagður sæstrengur til Íslands á endanum, rétt eins og hefur gerzt með símastrengi, en hvort það gerist innan 50 eða 100 ára, er svo önnur saga.  Verkefni Landsvirkjunar er að komast að því, hvort rétta tækifærið sé núna."  

Allt í þessari tilvitnun þarfnast leiðréttingar:

1. Hagsmunir brezkra yfirvalda og eigenda Landsvirkjunar fara ekki saman.  Brezk yfirvöld eru ekki til viðtals um það verð í 30 ár, sem Landsvirkjun verður að fá, ef hún á að græða meira á þessum viðskiptum en á viðskiptunum við álverin.
2. Það er arðbærara fyrir eigendur Landsvirkjunar, þ.e. þjóðhagslega arðbærara, að virkja og selja orku hér innanlands en að virkja og selja raforku um sæstreng til útlanda.  
3. Það verður aldrei arðbærara að selja raforku um sæstreng til Bretlands eða meginlands Evrópu en að selja hana hér innanlands, ef markaðslögmálin eiga að fá að ráða, en ekki einhverjir draumórar um stórfelldar niðurgreiðslur úr vasa skattgreiðenda í Evrópu um áratuga skeið.  Eftir 50-100 ár, sem Björgvin Skúli nefnir, er líklegt, að hagkvæmar nýjar og umhverfisvænar aðferðir við raforkuvinnslu hafi verið þróaðar.  Að taka til orða með þessum hætti gefur þröngsýni og litla trú á tæknigetu mannsandans til kynna.

 Talsmenn Landsvirkjunar hafa rætt um að selja um 4000 GWh/a af raforku til Bretlands um sæstreng.  Ef frá er talin eldsneytisframleiðsla hérlendis, t.d. framleiðsla á vetni með rafgreiningu, þá eru ekki aðrir nýir kaupendur hér innanlands fyrir svo mikla raforku í augsýn en álver.  Um 22 % af veltu álvera má búast við, að fari til að standa straum af raforkukostnaði og um 18 % í launakostnað eigin starfsfólks og verktaka ásamt innlendum efniskostnaði.  Alls verða þannig um 40 % af veltu álveranna eftir í landinu.  Sé þessum fjármunum, gjaldeyri, varpað yfir í orkuverð, þá fást 65 USmill/kWh sem þjóðhagslegt jafngildisverð fyrir raforku til álvera, sem er til samanburðar við raforkuverð inn á sæstreng, ef gæta á þjóðarhags.

Þegar þess er gætt, að flutningskostnaður raforku um tengivirki sæstrengs og um hann sjálfan er a.m.k. 140 USmill/kWh og orkuverðið, sem þá þarf að fást við kaupendaenda sæstrengsins er 140+65=205 USmill/kWh, gefur auga leið, að sæstrengur er algerlega ósamkeppnihæfur við álver.  Hjá Landsvirkjun fer misjöfnum sögum af því verði, sem brezk stjórnvöld hafa lýst sig fús til að tryggja, en hæst í því sambandi hefur heyrzt bilið 150-200 USmill/kWh.  Það kom fram hjá téðum Björgvini Skúla í umræddu viðtali:

"Brezk yfirvöld eru með ákveðið stuðningskerfi (e. contracts for differences), sem þeir hafa m.a. notað við byggingu á nýjasta kjarnorkuverinu.  Þar ábyrgjast þau raforkuverð, sem samsvarar 150 bandaríkjadölum á hverja megawattstund til 35 ára eftir að kjarnorkuverið hefur tekið til starfa.  Stjórnvöld þar í landi eru nú þegar með sams konar stuðningskerfi fyrir vindorkugarða, og þar fer raforkuverðið allt upp í 200 dali." 

Hér eru firn mikil á ferð og hrein spákaupmennska í "útrásarstíl".  Fulltrúi ríkisfyrirtækis boðar að gera skuli út á stórfelldar niðurgreiðslur svo kallaðrar sjálfbærrar orku á Bretlandi.  Það er alveg makalaust að fara á flot með annað eins og það, að ríkisfyrirtæki á Íslandi fari út í stórfelldar fjárfestingar í virkjunum til sölu á raforku til Bretlands í von um, að ádráttur brezkra stjórnmálamanna í örvæntingu vegna misheppnaðra áforma um að draga úr losun koltvíildis út í andrúmsloftið muni standa óhaggaður í þrjá áratugi.  Mönnum getur ekki verið sjálfrátt.

Björgvin Skúli Sigurðsson virðist vera nokkuð útfarinn öfugmælasmiður, eins og fram kemur í eftirfarandi tilvitnun í téð viðtal:

"Við munum engu að síður kappkosta að tryggja, að þessir mikilvægu viðskiptavinir hafi eftir sem áður tækifæri til að vaxa og dafna hérlendis.  Þótt lagning sæstrengs yrði að veruleika, þá myndi það jafnframt, öfugt við það, sem sumir myndu kannski halda, ekki hafa áhrif á stóriðjuna hérlendis vegna þess, að eðli þeirrar raforku, sem færi í gegnum strenginn, væri aðallega í formi betri nýtingar á stýranlegu vatnsafli Íslands.  Í raun er það þannig, að með tilkomu sæstrengs þá myndi öryggi íslenzka raforkukerfisins aukast, því að það skapast tækifæri til að flytja inn orku, ef einhver vandræði kæmu upp í kerfinu hér heima.  Rekstraröryggi álveranna yrði því betur tryggt með sæstreng en án hans."

Þessum boðskapi núverandi framkvæmdastjóra markaðs- og viðskiptaþróunarsviðs Landsvirkjunar verður bezt lýst sem naglasúpu.  Senda á utan næstum fjórðung þeirrar raforku, sem um þessar mundir er framleidd í landinu án þess, að það hafi neikvæð áhrif á verðlagningu og afhendingaröryggi til innlendra notenda.  Enginn á sem sagt að verða var við nein neikvæð áhrif slíks gjörnings !  Þetta er fjarstæðukenndur málflutningur, því að minna framboð af innlendri orku á innlendum markaði og innflutningur miklu dýrari raforku í staðinn hlýtur að hafa áhrif til hækkunar raforkuverðs á Íslandi, nákvæmlega eins og gerzt hefur í Noregi við litla hrifningu þarlandsmanna.  

Að halda því fram, að afhendingaröryggi orku um einn hund sunnan frá Skotlandi verði meira en frá samtengdu stofnkerfi Íslands, er annaðhvort furðulega bíræfinn málflutningur í þágu málstaðarins, eða Björgvin Skúli er haldinn alvarlegum ranghugmyndum um núverandi og væntanlegt afhendingaröryggi stofnkerfisins.  Það mætti t.d. setja upp þá sviðsmynd, að Björgvin Skúli væri búinn að keyra miðlunarlónin niður í lágmark í febrúar og þá bili hundurinn.  Viðgerð á þeim árstíma getur hæglega dregizt um 3 mánuði.  Hvað gera bændur þá ?  Þá yrði orðagjálfur spákaupmanna um stórgróða og aukið afhendingaröryggi létt í poka.  Þá má ætla, að þröngt yrði fyrir dyrum ýmiss kotbóndans.  

Orku- og iðnaðarráðherra var mætt á umræddan Haustfund Landsvirkjunar og átti erindi.  Þar minnti hún á upphaflegt hlutverk Landsvirkjunar, sem var að stuðla að iðnvæðingu landsins.  Núverandi stjórn Landsvirkjunar hefur breytt þessu hlutverki í "hámörkun auðlindaarðs".  Reyndin hefur hins vegar orðið lágmörkun auðlindaarðs, af því að tækifærum til orkusölu hefur verið kastað á glæ, eins og fram kom í viðtali í Morgunblaðinu fyrir nokkrum mánuðum við kísilframleiðanda, sem sagðist ætla að stofnsetja verksmiðju í BNA, af því að þar fengi hann lægra orkuverð en hjá Landsvirkjun, sem hefði boðið sér óaðgengilegt verð. 

Núna eru fjárfestingar 30 % minni á ári en í okkar samanburðarlöndum, sagði ráðherrann, og þess vegna þarf Landsvirkjun að leggjast á árarnar með stjórnvöldum.  Kvaðst ráðherrann vera að missa þolinmæðina gagnvart Landsvirkjun, og er það vel skiljanlegt.  Nefndi hún Helguvík sem dæmi, sem hefði þurft að bíða allt of lengi eftir orku, en forystumenn þar á bæ hefðu endurtekið sagt henni, að þeir væru tilbúnir með fé til að fjárfesta í Helguvík, þegar samningar um orkukaup tækjust.  Kvað hún Landsvirkjun geta komið hér til skjalanna, enda þarf vatnsorkuver að vera hryggjarstykkið í orkuöflun álvers.

Iðnaðar-og orkuráðherra furðaði sig á seinaganginum í viðræðum Landsvirkjunar við PCC-kísilfyrirtækið á Bakka og hvatti til markvissrar leitar að niðurstöðu í því samningaferli.  Sá ráðherrann sig hér knúinn til að minna enn einu sinni á upphaflegt hlutverk Landsvirkjunar, sem var og er að stuðla að iðnvæðingu landsins. 

Síðan nefndi ráðherrann í ræðu sinni, að hún mundi vilja ógilda nýsamþykkta Rammaáætlun um orkulindirnar, af því að stjórnmálamenn hefðu án tillits til þjóðarhags breytt tillögu fræðimanna um niðurröðun í nýtingu, bið og vernd.  Þannig ætti að verða úr meiru að moða fyrir virkjunarfyrirtækin á næstunni.

Það er fullreynt, að núverandi stjórn og forstjóri Landsvirkjunar reka sína eigin stefnu fyrir hönd Landsvirkjunar og hafa vikið frá upphaflegri stefnumörkun.  Nýja stefnan hefur aldrei verið lögð fyrir Alþingi og er þó í raun annars eðlis en upphaflega stefnan. 

Út í loftið virðist vera búið til einhvers konar viðmiðunarverð, 43 USmill/kWh, þó að það sé fallið til þess að hrekja á brott marga vænlega viðskiptavini nú á tímum fallandi orkuverðs, t.d. í BNA, og sé mun hærra en jaðarkostnaðarverð Landsvirkjunar.  Fyrirtækið er ríkisfyrirtæki, og samkvæmt lögum skal Alþingi koma að skipan stjórnarmanna fyrirtækisins.  Það þýðir, að löggjafinn hefur ætlazt til, að samhljómur væri á milli þingmeirihluta og meirihluta stjórnar Landsvirkjunar.

Það, sem haft er eftir orku- og iðnaðarráðherra hér að ofan, þó að það sé ekki orðrétt eftir haft, sýnir, að þennan samhljóm vantar algerlega núna.  Landsvirkjun er risi í íslenzka hagkerfinu og verður þess vegna að starfa í takti við stefnu stjórnvalda í efnahagsmálum.  Það ætlast enginn til, að hún geri óhagstæða samninga.  Þvert á móti á hún aðeins að ávaxta sitt pund með arðsamari hætti en hún gæti með bankainnlögnum eða kaupum á ríkisskuldabréfum.  Ef hún gerir samninga um trygga orkusölu til 30 ára og tekjur, sem gera kleift að greiða upp viðkomandi lán ásamt vöxtum á innan við 25 árum, þá er auglóst, að Landsvirkjun hefur gert, það sem af henni er ætlazt.