Makríllinn er messu virði

Furðumikil átök tengjast makrílnum, enda er hann flökkustofn, sem er að vinna sér nýjar lendur í hlýsævi hér norður frá. Þjóðir á borð við Íra og Skota horfa langeygir á eftir honum hingað norður. Hann lét þó standa á sér í sumar, enda hlýnaði sjórinn seint að þessu sinni. Allt lífríki sjávar er óvissu undirorpið, og þekking á því af of skornum skammti miðað við hagsmunina. Nú hafa Rússar aukið við nýtingaróvissu þessarar nýju tegundar í lögsögu Íslands með hótun um innflutningsbann á makríl frá Íslandi.  Það yrði vissulega tilfinnanlegt og visst stílbrot í viðskiptasögu Rússlands og Íslands.

Vinstri stjórnin 2009-2013 heyktist á að kvótasetja makrílinn, eins og henni þó bar samkvæmt lögum, eins og Umboðsmaður Alþingis að eigin frumkvæði hefur bent á.

Sjávarútvegsráðherra núverandi ríkisstjórnar olli miklum úlfaþyt með framlagningu frumvarps um kvótasetningu makríls í stað þess að styðjast við gildandi lög um fiskveiðistjórnun og gefa út reglugerð um varanlegar aflahlutdeildir makríls á grundvelli veiðireynslu áranna 2012-2014. Verður ekki séð, að frágangssök sé í því sambandi, þó að samningur um aflahlutdeild Íslands hafi ekki enn náðst.

Aðferðarfræði ráðherrans varð loddurum tilefni til að fiska í gruggugu vatni og halda því tilefnislaust fram, að "grundvallarbreyting verði á úthlutun veiðiheimilda í makríl, þar sem ekkert ákvæði er í frumvarpinu um þjóðareign kvótans né heldur um það,að úthlutunin myndi ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum.   

Þar með festi frumvarpið í sessi, að útgerðarmenn þurfi ekki að greiða eðlilegt leigugjald til þjóðarinnar fyrir afnot af sameigninni sem og, að fordæmi myndist í þá veru að úthluta aflaheimildum til lengri tíma en eins árs, eins og nú er raunin." 

Í gæsalöppunum á undan greinaskilunum hér að ofan er verið að mála skrattann á vegginn, vegna þess að í makrílfrumvarpinu var vísað til gildandi laga um fiskveiðistjórnunina, svo að ráðherrann ætlaði alls ekki út á nýjar brautir, hvað eignarhald kvótans áhrærir. Það er ímyndun Jóns Steinssonar, hagfræðings, eða vísvitandi rangtúlkun hans til að efna til múgæsingar. Þessi hagfræðingur leggur sig hvað eftir annað í framkróka við að blása í glæður tortryggni og vantrausts með vænisýki sinni.  

Eins og fram kemur í gæsalöppunum á eftir greinaskilunum, þá virðist Jón Steinsson haldinn ranghugmyndum um eignarhald fisksins í sjónum.  Óveiddan fisk á enginn, af því að miðin eru almenningur, og svo hefur verið frá öndverðu.  Til að verja stofnana og til að hámarka afraksturinn hefur ríkið hins vegar með réttu tekið sér vald til að stjórna veiðunum.  Það er gert á grundvelli umdeilanlegrar aflareglu og úthlutun ótímabundinna aflahlutdeilda á grundvelli þriggja ára veiðireynslu.  Við þetta myndast nýtingarréttur, sem er eitt form eignarréttar og er veðsetjanlegur og framseljanlegur. Þetta er með öðrum orðum markaðsdrifið stjórnkerfi fiskveiða, sem hefur hámarkað skilvirkni útgerðanna á heimsvísu.  Það, sem er gott fyrir útgerðina, er gott fyrir landið allt, því að útgerðin myndar ekki lokað hagkerfi, heldur nýtir sér þjónustu fjölmargra og greiðir sína skatta, eins og aðrir, og meira til (veiðigjöldin).  Það er eintóm óskhyggja Jóns Steinssonar o.fl., að ríkið eigi óveiddan fisk í sjónum og geti þess vegna ráðstafað honum að eigin vild.

Varðandi makrílinn ætlaði ráðherrann hins vegar illu heilli að hafa nýtingarréttinn takmarkaðan til 6 ára, en Jón vill hafa hann til eins árs og helzt bjóða veiðiréttindin upp á markaði árlega. 

Þetta er alveg arfaslök hagfræði, því að hvaða fjárfestir vill festa fé í skipi, búnaði og mannskap til eins árs, hafandi enga vissu um, hvort hann fái nokkuð að veiða að ári ? Hér vantar hvatann til athafna, og eignarrétturinn er fótum troðinn.  Kenningin fellur þess vegna vinstri mönnum í gerð, en það er ekki heil brú í henni fremur en í sameignarstefnu Karls Marx.

Aðgerðin er ólögleg, því að það getur enginn boðið upp það, sem hann á ekki, og ríkið á ekki óveiddan fisk í sjó, eins og Jón Steinsson, hagfræðingur, gefur sér og reisir falskenningu sína á. Hann er þess vegna eins konar falsspámaður, sem nokkrir hafa þó tekið trú á.

Það hefur myndazt mikill múgæsingur um grundvallarmisskilning Jóns á eðli fiskveiðistjórnunarkerfisins, og hann leiddi til undirskriftasöfnunar, þar sem skorað var á forseta lýðveldisins að synja öllum lögum staðfestingar, þar sem kveðið væri á um lengri úthlutun aflahlutdeildar en til eins árs. 

Með þessu er verið að heimta, að framvegis verði útgerðarmönnum mismunað alveg herfilega, því að þeir sem munu gera út á nýjar tegundir, fá þá aðeins úthlutað til eins árs, en hinir hafa ótímatakmarkaða úthlutun.  Þetta væri skýlaust brot á atvinnuréttindum og þess vegna Stjórnarskrárbrot.  Forseti lýðveldisins mun áreiðanlega sjá þessa alvarlegu meinbugi ásamt hinu hagfræðilega glapræði, sem í þessu felst, og haga staðfestingu slíkra laga samkvæmt því.

Um hið hagfræðilega glapræði hefur hinn kunni prófessor í hagfræði, Ragnar Árnason, þessi orð:

"Að mínu mati ber að úthluta aflaheimildum í makríl varanlega - annað er í raun lögbrot."

Það verður í raun og veru ekki séð, hvers vegna ríkið ætti að hafa úthlutun tímabundna, þegar horft er til hinna hagfræðilegu kosta ótímabundinnar úthlutunar og jafnræðis útgerðarmanna og sjómanna við aðrar atvinnugreinar. Hvers vegna að fórna meiri hagsmunum fyrir minni ?

Í helgarblaði DV 25.-29. júní 2015 undir fyrirsögninni: 

" Þessi arður mun sjálfvirkt dreifast um allt hagkerfið",

segir Ragnar um hugmyndir Jóns Steinssonar um uppboð aflaheimilda:

"Ég skil eiginlega ekkert í Jóni að halda þessu fram.  Það er óumdeilt á meðal hagfræðinga, að aflamarkskerfi sé efnahagslega hagkvæmt.  Það er ríkjandi kerfi hjá vestrænum þjóðum og fleirum.  25 % af heildaraflanum á heimsvísu eru veidd innan þess kerfis, og þróun er í þá átt, að það hlutfall vaxi.  Kerfið gefur af sér góða efnahagslega reynslu, og það sem er ekki síður mikilvægt er, að það viðheldur og styrkir fiskistofna", segir Ragnar og bendir á, að erfitt sé að reka útgerð, ef óvissa er fyrir hendi, hver kvótinn verður. Því sé það hans skoðun, að úthluta beri aflaheimildum til eins langs tíma og hægt er.

Fjárfestingar í greininni eru til langs tíma; sá sem fjárfestir í skipi gerir það til 30 ára eða meira og í fiskvinnslu, svo að ekki sé minnzt á, að markaðsþróun er fjárfesting til enn lengri tíma.  Það að ætlast til þess, að sjávarútvegsfyrirtæki séu í sífelldri óvissu um aflarétt, er eins og að reyna að reka áliðnað, þar sem álfyrirtækin hafa aðeins framleiðslurétt til árs eða fárra ára í senn."

Ekkert álfyrirtæki gæti þrifizt við þessar afkáralegu aðstæður, og hér er um að ræða einhvers konar "útúrboruhagfræði", sem stríðir gegn heilbrigðri skynsemi og enginn alvöru hagfræðingur mundi skrifa skilmálalaust undir.  Orð hagfræðiprófessorsins, Ragnars, ættu hins vegar að vera hverjum manni auðskilin.  Öll hagfræðileg og þjóðhagsleg rök hníga að því, að Íslendingar hafi þróað bezta fáanlega fiskveiðistjórnunarkerfið fyrir sínar aðstæður, sem eru verðmæt efnahagslögsaga og veiðigeta, sem er langt umfram veiðiþol nytjastofnanna í þessari lögsögu.

  Íslenzkar útgerðir og fiskvinnslufyrirtæki standa í harðri samkeppni við norska kollega og aðra, og stjórnmálamenn geta auðveldlega stórskaðað samkeppnisstöðu Íslendinga á erlendum mörkuðum, t.d. með álagningu verulega íþyngjandi veiðigjalda (þau eru núna líklega tvöfalt of há miðað við það, að þau tíðkast ekki hjá samkeppnisaðilunum). 

Í þessu sambandi er rétt að vísa í gagnorða forystugrein í Morgunblaðinu 23.05.2015 undir heitinu "Öfugmælaumræða á Alþingi",

en þar sagði m.a.:

"Það er mikið alvörumál, að þingmenn skuli ítrekað með ábyrgðarlausu tali grafa undan helzta undirstöðuatvinnuvegi þjóðarinnar og halda rekstri hans í stöðugri óvissu.  Og það er ekki síður áhyggjuefni, að þeir virðast ekki átta sig á helztu kostum þess fiskveiðistjórnarkerfis, sem verið hefur við lýði í um aldarfjórðung, varanleika og framseljanleika aflaheimilda." 

Þá er augljóst, að fíflagangur á borð við kenningar Jóns Steinssonar, hagfræðings, um úthlutun aflahlutdeilda til eins árs í senn eða jafnvel árlegt uppboð aflahlutdeilda mun fæla fjárfesta frá greininni, sem mundi strax leiða til þess, að greinin koðni niður og hætti að greiða hluthöfum arð og hætti að hafa nokkurt bolmagn til að greiða í sameiginlega sjóði landsmanna. Hver er eiginlega bættari með slíkri breytingu ?  Fyrir ríkissjóð væri þetta eins og að míga í skóinn sinn.

Hinn virti og kunni hagfræðiprófessor, RÁ, þvertekur fyrir órökstuddar og óskiljanlegar fullyrðingar Jóns Steinssonar, hagfræðings, um, að með núverandi framkvæmd kvótakerfisins sé í raun verið að hlunnfara íslenzku þjóðina: 

"Nánari athuganir sýna, að þorri arðsins rennur beint til þjóðarinnar.  Aflakvótakerfi sparar kostnað við fiskveiðar og hækkar verðmæti aflans, sem landað er, þannig að nettó útflutningsframleiðsla úr sjávarútvegi verður hærri en áður.  Innflutningurinn til sjávarútvegsins minnkar, þ.e.a.s. olía og annað, og útflutningsverðmæti verður hærra.  Það þýðir hærra gengi krónunnar að öðru óbreyttu.  Hærra gengi krónunnar þýðir, að kaupmáttur ráðstöfunartekna verður þeim mun hærri.  Helmingur þess, sem íslenzk heimili kaupa, er innflutningur, þannig að 1 % hækkun á gengi þýðir einfaldlega 0,5 % kjarabót fyrir fólkið í landinu. Þetta er gríðarlega stórt atriði", sagði Ragnar.

Í grein í Morgunblaðinu 24. júlí 2015,

"Makríll utan ESB - uppgjöf Grikklands",

notaði Björn Bjarnason, fyrrverandi ráðherra, makrílinn til að varpa ljósi á meðferð valdsins í Berlaymont á smáríkjum, en ein af firrum ESB-aðildarsinna á Íslandi hefur löngum verið, að hagsmunum smáríkja sé betur borgið innan múra ESB ("Festung Europa") en utan.

Hann telur útflutningsverðmæti frysts makríls og mjöls undanfarinn áratug hafa numið a.m.k. ISK 120 milljörðum.  Í ár verði Íslendingum heimilt að veiða meira en nokkru sinni fyrr eða um 172 kt í íslenzkri lögsögu, og að við ákvörðun afla miði sjávarútvegsráðherra við 17 % af ráðgjöf Alþjóða hafrannsóknarráðsins, eins og verið hefur. 

ESB og Norðmenn vildu hins vegar búa svo um hnútana, að 90 % veiðiheimildanna féllu þeim í skaut og að Íslendingar, Færeyingar og Rússar skiptu með sér 10 %. Þannig yrði hlutdeild Íslands e.t.v. 3,5 % í stað 17 %, og ofangreindar útflutningstekjur hefðu þá orðið um ISK 100 milljörðum lægri.  Þetta er bara sýnishorn af þeim kostnaði, sem fullveldisframsal Íslands til ESB hefði í för með sér.  

Til að gera sér grein fyrir þeim fjandskap, sem Ísland mundi mæta innan ESB, þar sem hagsmunaárekstrar yrðu, verður aftur vitnað í grein Björns Bjarnasonar:

"ESB-menn, einkum Skotar, sýndu mikla andstöðu við makrílveiðar íslenzkra skipa. Skozki ESB-þingmaðurinn, Struan Stevenson, sneri sér t.d. sumarið 2010 að Maríu Damanaki, sjávarútvegsstjóra ESB, á málþingi á vegum ESB-þingsins í Brussel og spurði:

"Ég er undrandi á því, að Íslendingar biðji okkur um að draga fram rauða dregilinn og fagna sér sem aðilum að ESB; þakkir þeirra felast í því að neita að greiða [Icesave-] skuldir sínar, loka loftrými okkar vikum saman með eldfjallaösku og reyna nú að eyðileggja makrílveiðar okkar.

Þetta er fyrir neðan allar hellur, og ég treysti því, að framkvæmdastjórnin segi þeim afdráttarlaust, að ESB láti ekki undan í þessu máli og að við samþykkjum ekki svo ábyrgðarlausa framkomu."

Þarna opnaðist Íslendingum sýn inn í hugarheim ESB-manna og viðtekin viðhorf í Berlaymont til Íslands og hagsmuna þess.  Í stuttu máli geta Íslendingar étið það, sem úti frýs fyrir ESB-mönnum, og hagsmunir lítillar þjóðar norður í Atlantshafi kemur ekki mál við þá. Það er gamla sagan með óðalið og kotið. Íslendingar verða í fjárhagslegum efnum sem þjóð og hver og einn að reiða sig á sjálfa sig.  

Þetta er í algerri mótsögn við málflutning umsóknarráðherrans (olíumálaráðherrans, eins og hann gjarna kallaði sig), Össurar Skarphéðinssonar, og smáþjóðafræðingana í hópi stjórnmálafræðinga við Háskóla Íslands, en þeir hafa löngum fimbulfambað fótalaust um öryggið, sem fælist í því að vera aðili að "smáþjóðasambandinu" ESB. Þetta er í bezta tilviki lágkúruleg pilsfaldapólitík, en í raun stórhættuleg tálsýn. Ekkert er fjær sanni en stórþjóðirnar láti hagsmuni smáþjóða njóta forgangs.  Það færði makríllinn okkur heim sanninn um, og það hefur Grikklandsfárið sýnt okkur í hnotskurn upp á síðkastið.  

Í hvorugu tilvikinu eru sjónarmið lítilmagnans nokkurs metin.  Stóru ríkin í ESB ráða algerlega ferðinni, og þau framfylgja sáttmálum Evrópusambandsins, t.d. hinni sameiginlegu landbúnaðar- og fiskveiðistefnu ESB, og bera mjög fyrir brjósti varðveizlu evru-samstarfsins, sem nú er í hers höndum; nema hvað ?  Barnaskapurinn ríður ekki við einteyming.

Toppurinn á þeim ísjaka er Grikkland, en ekkert evruland Suður-Evrópu þrífst með sama gjaldmiðil og Þýzkaland.  Raunar er hvergi hamingja með þann gjaldmiðil, enda var undirstaðan ranglega fundin og er nú orðin feyskin.     

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

  

 

   

 

   

 

    

 

 

 

 

     

 

Þjoðfélag markaðshagkerfis með félagslegu ívafi

Þjóðverjum gengur mjög vel innan evru-svæðisins eftir að vaxtaverkjum Endursameiningar Þýzkalands l990 linnti upp úr aldamótum, og þeim gekk reyndar líka mjög vel allt frá innleiðingu þýzka marksins í árdaga Sambandslýðveldisins.  Um leið og þýzka markið kom til sögunnar, var efnahagshöftum aflétt á einni nóttu, og stefna Markaðshyggju með félagslegu ívafi var innleidd af Konrad Adenauer, fyrsta kanzlara Sambandslýðveldisins Þýzkalands, og dr Ludwig Erhard, efnahagsráðherra hans og föður þýzka efnahagsundursins (Wirtschaftswunder). 

Margir, þar á meðal bandaríski hernámsstjórinn, efuðust um efnahagslegan stöðugleika Vestur-Þýzkalands í kjölfar þessa, en efnahagsráðherrann í ríkisstjórn Konrads Adenauers réði þessu, og aðgerðin tókst fullkomlega.  Svarti markaðurinn og vöruskorturinn hurfu sem dögg fyrir sólu, og gríðarlega öflugt hagvaxtarskeið tók við á hernámssvæðum Vesturveldanna í Þýzkalandi, m.a. fyrir tilstuðlan Marshall-aðstoðar Bandaríkjamanna og aðkomumanna (Gastarbeiter), því að blóðtaka þjóðarinnar í styrjöldinni 1939-1945 hafði verið geigvænleg.  

Erhard treysti markaðinum til að finna jafnvægi, og það gekk eftir, sem sýnir, að stjórnvöldin í Bonn, höfuðborg Vestur-Þýzkalands, höfðu skapað nauðsynlegar aðstæður til að markaðskerfið gæti virkað.  Flest, sem Erhard tók sér fyrir hendur í efnahagsmálum, gekk upp. Hann ritaði bækur um hagfræðileg hugðarefni sín, m.a. "Hagsæld fyrir alla", þar sem hann lýsir stefnumálum sínum.

Þjóðverjar höfðu slæma reynslu af markaðsráðandi stórfyrirtækjum á árunum fyrir báðar stórstyrjaldir 20. aldarinnar.  Stjórnmálastefnan um Markaðshagkerfi með félagslegu ívafi var mótuð eftir heimsstyrjöldina síðari af Adenauer, Erhard o.fl. til að vera valkostur við óheft auðvaldsskipulag og jafnaðarstefnu/sameignarstefnu.  Þessi stefna varð árið 1949 hryggjarstykkið í efnahagsstefnu hægriflokkanna CDU og CSU.  CDU starfar í öllum fylkjum Sambandslýðveldisins, nema Bæjaralandi, þar sem systurflokkurinn, CSU, starfar á hægri vængnum, og hefur hann oftast verið með meirihluta á fylkisþingi Bæjaralands og farið með forræði fylkisstjórnarinnar frá stofnun Sambandslýðveldisins 1949. Það er skoðun blekbera þessa vefseturs, að kjarni þessarar stefnu mið-hægri flokka Þýzkalands henti Íslandi ágætlega (= á gott), og þess vegna er ekki úr vegi að reifa hana:

"Markaðshyggja með félagslegu ívafi spannar peningastefnu, skattastefnu, lántökustefnu, viðskiptastefnu, tollastefnu, fjárfestingarstefnu og félagsmálastefnu í landsmálum með það fyrir augum að skapa hagsæld handa öllum.  Með því að draga úr fátækt og dreifa auðnum til stórrar millistéttar er búinn til grundvöllur fyrir almenna þátttöku á fjármagnsmarkaðinum.

Frjálst framtak er grunnstoð markaðshagkerfisins, og opinberri stjórnun og ríkisafskiptum skal beita til að tryggja frjálsa samkeppni og til að tryggja jafnvægi á milli hagvaxtar, lágrar verðbólgu, góðra vinnuskilyrða,velferðarkerfis og opinberrar þjónustu." 

Samkvæmt Markaðshyggju með félagslegu ívafi ber ríkisvaldinu að stuðla að frjálsri samkeppni á öllum sviðum samfélagsins, þar sem henni verður við komið, og eins raunverulegri samkeppni og kostur er.  Þetta er mótvægið við frjálsa framtakið, sem eðli máls samkvæmt leitast við að ná undirtökum á markaðinum, en fákeppni eða einokun er sjaldnast hallkvæm neytendum.

Úr íslenzka umhverfinu má nefna nokkur dæmi, er lúta að þessu:

Verðlagsnefnd búvara er barn síns tíma og ætti að afnema með nýrri lagasetningu um verðlagsmál landbúnaðarins.  Nýlega ákvað nefndin hækkun á mjólkurvörum, og fengu bændur þá aðeins fjórðung hækkunarinnar.  Ekki virðist þetta vera sanngjarnt, og ættu bændur að taka afsetningu afurða sinna meir í sínar hendur, enda hefur opinberlega komið fram óánægja úr þeirra röðum með téða hækkun.  

Íslenzkar mjólkurvörur eru í samkeppni við innflutning á alls konar ígildi mjólkur úr soja, hrísgrjónum, möndlum o.fl., og íslenzkt viðbit keppir við jurtasmjör.  Kjöt keppir innbyrðis og við fisk, og grænmetið er í samkeppni við innflutning.  Það er þess vegna mikil samkeppni á matvörumarkaðinum um hylli neytenda, þó að innflutningur kjötvara sé takmarkaður, þegar nóg framboð er af svipuðu innlendu kjöti.  

Upplýsingum til neytenda er hins vegar ábótavant að hálfu kaupmanna.  Merkja þarf uppruna matvæla betur, t.d. í kjötborði, og geta þess, hvort sýklalyf hafi verið gefin sláturdýrunum, og varðandi grænmetið þarf að geta um, hvort skordýraeitur og tilbúinn áburður voru notuð, svo og allt annað, sem máli skiptir fyrir heilnæmi matvörunnar.  Neytandinn á rétt á þessum upplýsingum, og slík upplýsingagjöf er sanngjörn gagnvart framleiðendum. 

Pottur er hins vegar brotinn, þar sem einn aðili er ríkjandi á markaðinum, eins og t.d. MS.  Það er ótækt, að búvörulögin geri MS kleift að starfa með takmörkuðum afskiptum Samkeppniseftirlitsins.  Slík lagaákvæði eru óviðeigandi um hvaða starfsemi sem er.  Stjórnvöld með Markaðshyggju með félagslegu ívafi mundu tryggja með afnámi undanþágulaga, að engin fyrirtækjastarfsemi eða stofnanastarfsemi, þar sem samkeppni verður við komið, sé undanþegin eftirliti með hegðun á markaði, eins og samkeppnislögin reyndar gera ráð fyrir.   

Í Markaðshagkerfi með félagslegu ívafi skakkar ríkisvaldið leikinn og dregur tennurnar úr risanum á markaðinum.  Í þessu tilviki þarf ríkið að sjá til þess, að samkeppnisaðilar MS geti keypt ógerilsneydda og ópakkaða mjólk af MS á sama verði og bændur fá fyrir mjólkina að viðbættum flutningskostnaði.  Verðið til bænda er núna 82,92.  Flutningskostnaður frá bændum er 3,50 kr/l, svo að aðrir vinnsluaðilar, sem ekki kjósa að kaupa af bændum beint, ættu að fá hana hjá MS á 86,42 kr/l, en þurfa að greiða 5,08 kr/l hærra verð, sem er tæplega 6 % hærra en efni standa til. Því fer víðs fjarri, að samkeppni um úrvinnslu vöru frá bændum eða öðrum framleiðendum geti ógnað framleiðendum á einhvern hátt.  Saga MS er þyrnum stráð t.d. varðandi ísframleiðsluna.  Samkeppni er bezta vörn neytandans.

Raforkumarkaðurinn er anzi stífur á Íslandi, enda er yfir 90 % raforkuvinnslunnar í höndum hins opinbera, ríkis og sveitarfélaga.  Miðað við löggjöfina, sem um þennan markað gildir, er þetta óeðlilega mikil opinber þátttaka á samkeppnismarkaði. Einkum má telja hlut ríkisins of stóran, en hann er rúmlega 70 % vegna 100 % eignarhalds ríkisins á Landsvirkjun.  Landsvirkjun hefur ekki haldið aftur af verðhækkunum á markaðinum.  Þvert á móti hefur risinn á markaðinum gengið á undan með slæmu fordæmi.  Er nú svo komið, að orkuverð Landsvirkjunar til almenningsveitna ætti að lækka um 2,0 kr/kWh, ef sanngirni væri gætt í garð almennings m.v. vinnslukostnað og meðalverð til stóriðju.  Vegna hlutfallslegrar stærðar Landsvirkjunar á markaði er samkeppnisstaðan skökk, og við slíkar aðstæður ber ríkisvaldinu að grípa inn með leiðréttandi aðgerð til varnar neytendum. 

Þrátt fyrir mikla opinbera þátttöku á þessum markaði stefnir nú í orku- og aflskort á næstu misserum vegna fyrirhyggjuleysis við öflun orku og byggingar flutningsmannvirkja. Þetta er sjálfskaparvíti, sem koma mun alvarlega við pyngju notenda og hefur þegar valdið tugmilljarða kr þjóðhagslegu tapi í glötuðum tækifærum til atvinnuuppbyggingar.  Þá kemur jólasveinn ofan af fjöllum um hásumar og kveður næga fyrirhyggju vera að finna hjá Landsvirkjun og næg orka muni verða, því að orkusamningur á milli Landsvirkjunar og Norðuráls verði líklega ekki endurnýjaður.  Hvort á að hlæja eða gráta við uppákomu af þessu tagi ?

Í Markaðshagkerfi með félagslegu ívafi mundi ríkisstjórnin bregðast við þessu óeðlilega ástandi með fyrirmælum til stjórnar fyrirtækisins.  Það er jafnframt æskilegt að draga úr eignarhaldi ríkisins með því að bjóða út um 40 % af eignarhaldi á Landsvirkjun á 4 árum með fororði um forkaupsrétt íslenzku lífeyrissjóðanna, þ.e. að þeir geti gengið inn í hæsta verð.  Væri ekki úr vegi að fjármagna nýjan Landsspítala - háskólasjúkrahús með þessu fé og greiða niður skuldir ríkissjóðs með afganginum.

Sæstrengsverkefni til útlanda er ekki í verkahring Landsvirkjunar samkvæmt lögum, sem um hana gilda.  Ef ríkisstjórnin vill, að haldið verði áfram rannsóknum og undirbúningi þessa verkefnis, ætti að einskorða þann undirbúning við nýtt sjálfstætt fyrirtæki, en Landsvirkjun komi ekki að því. Mundu þá hljóðna gagnrýnisraddir um sæstreng til Bretlands, ef ríkið kæmi ekki nærri því ævintýri, nema með óbeinu eignarhaldi á hluta Landsnets. 

Sömu sögu er að segja um vindmyllulundina.  Sjálfstætt fyrirtæki ætti að sjá um alla þætti þeirrar starfsemi, enda verður ekki séð, hvers vegna ríkið ætti að vera þátttakandi í fjárhagslega óhagkvæmri orkuvinnslu. Það eru engin góð rök fyrir vindmyllum á Íslandi, ef þær eru ekki samkeppnishæfar.  

Kljúfa ætti jarðgufuvirkjanir Landsvirkjunar frá meginfyrirtækinu, sem þá hefði eivörðungu vatnsaflsvirkjanir á sinni könnu.  

Með þessum hætti væri sérhæfing á hverju sviði virkjanastarfseminnar tryggð í hverju fyrirtæki, og þetta væri viðleitni til að stemma stigu við fákeppni á raforkumarkaðinum.

Markaðshyggja með félagslegu ívafi tryggir sjálfstæði Seðlabanka Íslands, sem taki sér peningamálastjórn Bundesbank (eins og hún var á tímum DEM) til fyrirmyndar.  Efnahagsráðherra skipi í bankaráðið til 5 ára samkvæmt tilnefningum ASÍ, SA, HÍ, Alþingis og Efnahagsráðherra skipi þann fimmta, sem verði formaður.  Bankaráðið ræður þrjá í bankastjórn, sem skulu bera allar stefnumarkandi ákvarðanir undir bankaráðið, s.s. vaxtaákvarðanir. Aðalmarkmið bankans sé að halda verðbólgu sambærilegri við verðbólgu í helztu viðskiptalöndum, þ.e. að verðbólga á 12 mánaða tímabili fari í mesta lagi 1,0 % yfir vegið meðaltal verðbólgu sama tímabils samkvæmt viðskiptakörfu landsins.  Bankinn fái völd yfir viðskiptabönkunum til að stjórna peningamagni í umferð og vægi verðtryggingar verði minnkað til að gera vaxtatól bankans beittara.

Þýzki vinnumarkaðurinn er þekktur fyrir samheldni vinnuveitenda og launþega og samstarf um sameiginleg markmið fremur en átök á borð við verkföll og verkbönn, og árangurinn er góður.  Þessi úreltu fyrirbrigði eru þó ekki óþekkt þar í landi. 

Vegna Endursameiningar Þýzkalands varð verðbólga meiri um aldamótin síðustu en annars staðar á evru-svæðinu.  Þá sammæltust aðilar vinnumarkaðarins um stöðvun launahækkana í ein 5 ár.  Þetta dró strax úr verðbólgu, og varð hún lægri en annars staðar á evru-svæðinu.  Þetta, ásamt miklum fjárfestingum í austurhéruðunum, varð undirstaða firnasterkrar samkeppnisstöðu Þýzkalands, sem landið býr enn að.

Hegðun af þessu tagi þurfum við hérlandsmenn að taka okkur til fyrirmyndar.  A.m.k. árlega þurfa  fulltrúar ASÍ, SA og Ríkissáttasemjari ásamt fulltrúa ríkisstjórnarinnar að hittast og bera saman bækur sínar um kaupmáttarþróun, verðlagshorfur, þróun raungengis og samkeppnisstöðu útflutningsatvinnuveganna.  Samstaða þarf að nást á vinnumarkaðinum um, að launabreytingar markist af stöðu útflutningsatvinnuveganna.  Með því að rýna afkomutölur þessara fyrirtækja undir stjórn Ríkissáttasemjanda þarf að nást sameiginleg sýn á það, hvernig verðmætasköpuninni beri að skipta á milli fjármagnseigenda og launþega. Síðan fylgi aðrar greinar í kjölfarið, en auðvitað koma síðan vinnustaðasamningar til skjalanna.  Á stórum vinnustöðum ætti að fylgja fordæmi álveranna um einn kjarasamning per vinnustað fyrir margar stéttir. Það er ekkert óeðlilegt við það, þegar vel gengur, að arðgreiðslur fyrirtækja vaxi, enda vaxi þá jafnframt kaupmáttur launa.  Það er hins vegar óeðlilegt, ef þessar stærðir breytast ekki í takti.

Sérkenni þýzks vinnumarkaðar er "Mitbestimmung", þ.e. fulltrúar launþeganna eiga sæti í stjórnum fyrirtækja yfir ákveðinni stærð og hafa atkvæðisrétt þar.  Hérlendis er vísir að þessu kerfi með eignarhlutdeild lífeyrissjóða í allmörgum fyrirtækjum og stjórnarþátttöku fulltrúa lífeyrissjóða, og þar með launþega, í krafti eignarhlutarins. Þetta er jákvætt, enda samtvinnast með þessu hagsmunir fjármagnseigenda og launþega.  Þetta fyrirkomulag ýtir undir frið á vinnumarkaði, enda er þá góð afkoma fyrirtækisins orðin beintengd fjárhagslegum hagsmunum launþega og snertir ekki einvörðungu atvinnuöryggi þeirra. Þetta er íslenzka útgáfan af "meðákvörðunarrétti" launþega.

Markaðshagkerfi með félagslegu ívafi getur ekki síður gefizt vel á Íslandi en í Þýzkalandi.  Það má reyndar geta sér þess til, að það höfði til margra hérlendis, sem telja sig borgaralega sinnaða, en eru ekki hallir undir sameignarstefnu í einni eða annarri mynd. 

Sjálfstæðisflokkurinn var myndaður árið 1929 við sameiningu Íhaldsflokksins og Frjálslynda flokksins.  Hann hefur alla tíð stutt einkaframtakið dyggilega og jafnframt stofnað til og stóreflt almannatryggingar.  Þó að flokkurinn mundi gerast merkisberi Markaðshyggju með félagslegu ívafi hérlendis, væri engrar stefnubreytingar þörf hjá honum, að því er bezt verður séð.  Með slíkum áherzlum mundu hins vegar ýmis vopn verða slegin úr hendi andstæðinga flokksins, og slíkt mundi móta með skýrum hætti valkost við engilsaxneska frjálshyggju og norrænan kratisma. Hér hefur aðeins verið stiklað á stóru í yfirgripsmiklu og mikilvægu máli, og það er flokksmanna að ræða þessa stefnu og laga að íslenzkum aðstæðum, ef hugur þeirra stendur til þess.   

 

 

 

 

   

 

 

 

 

  

 

   

 

 

Af sviðsmyndum og ómyndum

Sitt sýnist hverjum um það, hvort raforkusala um sæstreng frá Íslandi til Bretlands geti orðið arðsöm, eins og nú horfir með heimsmarkaðsverð á raforku, en það hefur hríðfallið frá því, að Bandaríkjamenn náðu undirtökunum á gas- og olíumörkuðum árið 2014 með jaðarframboði á grundvelli nýrrar vinnslutækni, þ.e. setlagasundrun með vatni, sandi og aðskotaefnum undir þrýstingi (e."fracking") til að vinna eldsneytisgas og olíuvinnsla úr tjörusandi. 

Nú eru Persar að koma inn á eldsneytismarkaðinn, og munu þeir heldur betur velgja Aröbunum undir uggum, ef að líkum lætur.  Mun þá botninn úr markaðinum, og eiga þá Norðmenn o.fl. enga möguleika lengur á þessum markaði til vinnslu með hagnaði. Verður þá tvennt í boði fyrir olíusjeika Norðursins.  Annaðhvort að opna rækilega fyrir útstreymi úr olíusjóði sínum og halda þannig uppi fölskum lífskjörum eða að herða sultarólina.  Blanda af þessu gæti orðið fyrir valinu að hætti Norðmanna.

Nær væri orkuyfirvöldum á Íslandi að kanna fýsileika raforkusölu um sæstreng frá Íslandi til Færeyja en til Bretlands.  Hér er um mun minna og viðráðanlegra verkefni að ræða.  Hins vegar kann að styttast í, að Færeyingar setji upp kjarnorkuver hjá sér af nýrri kynslóð og stærð, sem hentar þeim.  Þessi nýju kjarnorkuver nota frumefnið Þóríum í kjarnakljúfa sína og nýta efnið mun betur en Úran-kjarnakljúfarnir, svo að geislavirkur úrgangur verður viðráðanlegur og skaðlaus á innan við einni öld.  Búizt er við þessari orkubyltingu um 2025, og mun þá engum detta í hug lengur að leggja sæstreng yfir 500 km, hvað þá á 1 km dýpi.

Elías Elíasson, fyrrverandi sérfræðingur í orkumálum hjá Landsvirkjun, skrifaði fróðlega grein, sem birtist í Morgunblaðinum á Bastilludaginn 2015 undir heitinu:

"Sviðsmynd Landsvirkjunar og sæstrengsumræðan".     Hann hefur greinina með eftirfarandi hætti:

"Margir hafa að undanförnu séð ástæðu til að stinga niður penna og fjalla um sæstreng.  Nú síðast Ketill Sigurjónsson á mbl.is; erindi hans þar virðist helzt það, að allir þeir, sem ekki hrópa "hallelúja" yfir sæstrengnum, hljóti að bera hagsmuni stóriðjunnar fyrir brjósti.  Þetta er ömurlegur málflutningur."

Þessi orð Elíasar varpa ljósi á þá staðreynd, að orkulindir landsins eru takmörkuð auðlind ekki sízt vegna þess, að málamiðlanir verður að gera á milli þeirra, sem vilja "nýta og njóta" og hinna, sem vilja bara "njóta" eða öllu heldur "nýta með því að njóta", þó að sú stefna sé nú reyndar komin í ógöngur vegna skipulagsleysis, svo að stefnir í óafturkræfar skemmdir á viðkvæmum landsvæðum vegna "ofnýtingar við að njóta", svo að yfirgengilegur sóðaskapur sumra ferðamanna og leiðsögumanna þeirra með tilheyrandi sóttkveikjuhættu sé nú látinn liggja á milli hluta.

Landsvirkjun hefur reynt með kúnstum, sem reyndar hefur verið flett ofan af hér á þessu vefsetri, að breiða yfir þá staðreynd, að líklega þarf að virkja upp undir 1200 MW fyrir Skotlandsstrenginn til að senda utan um 7500 GWh/a. Þetta er rúmlega fimmtungur af hagkvæmt virkjanlegu afli, að teknu tilliti til umhverfissjónarmiða.  Til samanburðar hafa Norðmenn ekkert virkjað fyrir sína sæstrengi, enda er raforkukerfi þeirra gjörólíkt hinu íslenzka.  

Það eru í meginatriðum 2 sviðsmyndir í umræðunni.  Sviðsmynd Landsvirkjunar er naglasúpusviðsmynd, þ.e. að selja orku, sem ekki er til, eins og einnig hefur verið útskýrt á þessu vefsetri.  Um hundakúnstir talsmanna Landsvirkjunar hefur Elías þessi orð:

"Sæstrengurinn kemur þá ofan á því sem næst fullnýtt kerfi.  Þegar enn er skrifað, eins og hægt sé að ná allt að 10 % betri nýtni úr kerfinu án þess að kosta nokkru til, sæmir það varla Landsvirkjun." 

Sviðsmynd Landsvirkjunar er með einum sæstreng, 1000 MW að flutningsgetu, og árlegan orkuútflutning inn á strenginn 5,0 TWh (flutningstöp ótilgreind,nýting 57 %, 5000 klst/a), sem yrði aflað á eftirfarandi hátt:

• 2,0 TWh/ár frá bættri kerfisnýtingu og óskilgreindum stækkunum núverandi vatnsaflsvirkjana. Aðeins stækkun Búrfells er ráðgerð nú, þ.e. 100 MW afl og 0,3 TWh/a, svo að 1,7 TWh/ár virðast eiga að koma frá óskilgreindri bættri nýtingu vatnsorkukerfis.  Hér vantar allt að 1,7 TWh/a.
• 1,5 TWh/ár frá vindmyllum (þýðir líklega 500 MW uppsett afl frá 170 vindrafstöðvum á um 90 m háum turnum), en Landsvirkjun hefur aðeins ráðgert Búrfellslund og Blöndulund, sem gefa líklega 0,9 TWh/ár. Hér vantar 0,6 TWh/ár.
• 1,5 TWh frá jarðgufuvirkjunum, sem þarfnast a.m.k. 200 MW uppsetts afls frá um 40 holum í rekstri samtímis. Þetta er aðeins um 30 % af virkjanakostum Landsvirkjunar í jarðgufu, en mikil óvissa er enn um getu þessara gufuforðabúra til að standa undir virkjun áratugum saman.  Óvissustig: HÁTT 
• Vegna vöntunar og óvissu gæti þurft að virkja nýtt vatnsafl, sem nemur 2,5 TWh/a (1,7+0,6+0,2=2,5)
• Ekki hefur enn verið útveguð orka til tveggja kísilmálmvera og eins sólarkísilvers, sem Landsvirkjun þó virðist hafa veitt ádrátt um orku, sem gæti numið 2,5 TWh/a frá vatnsorkuverum. 
• Alls þarfnast þessi sviðsmynd sæstrengs, ásamt iðnvæðingu næstu ára, vatnfallsvirkjana að framleiðslugetu um 5,0 TWh/a.  Þetta eru 75 % af þeim virkjanakostum vatnsafls, sem Landsvirkjun hefur lagt fram.  Það er óvíst, að Landsvirkjun fái virkjanaleyfi fyrir þessum 5,0 TWh/a á næstu 10 árum, og þess vegna er ljóst, að annað verður undan að láta, iðjuverin eða sæstrengurinn. 

Charles Hendry, fyrrverandi orku- og umhverfisráðherra Bretlands, kynnti hins vegar aðra sviðsmynd sæstrengs á fundi í Reykjavík 20. apríl 2015.  Sú er ívið stærri í sniðum og með mun meira afhendingaröryggi en sviðsmynd Landsvirkjunar hér að ofan:

Tveir sæstrengir með 600 MW flutningsgetu hvor um sig og orkuflutningur inn á báða strengina 7,5 TWh/a (nýting 71 %, 6250 klst/a), sem aflað yrði á eftirfarandi hátt:

• 4,3 TWh/a frá 530 MW nýjum jarðgufuvirkjunum.  Landsvirkjun hefur borið víurnar í 5,3 TWh/a af jarðgufuvirkjunum, svo að 80 % af þeim færi inn á sæstrengina.  Hér aftur er alger óvissa um, hvernig umrædd 5 svæði munu bregðast við virkjun. Óvissustig MJÖG HÁTT.
• 1,2 TWh/a frá 400 MW vindmyllum.  Landsvirkjun hefur áformað 300 MW frá tveimur vindmyllulundum, svo að hér vantar 0,3 TWh/a.
• 0,8 TWh/a frá 250 MW stækkun eldri virkjana Landsvirkjunar.  Miðað við stækkunaráform Landsvirkjunar vantar hér 0,5 TWh/a.
• Þó að allt þetta gengi eftir, fengjust aðeins 6,3 TWh/a.  Þá vantar 1,2 TWh/a og vegna óvissu og vöntunar virkjunarkosta þarf að bæta við 0,5+0,3+0,5=1,3 TWh/a, sem þýðir, að 2,5 TWh/a þurfa að koma frá nýjum vatnsfallsvirkjunum, sem er nákvæmlega sama orkuþörf frá nýjum vatnsfallsvirkjunum og í sviðsmynd Landsvirkjunar.

Þriðja sviðsmyndin, sem reyndar er afbrigði af þeirri fyrstu hér að ofan, kom svo fram í Morgunblaðinu 17. júlí 2015 í frétt á bls. 16 undir fyrirsögninni:

"Sæstrengur sniðinn að stefnu ESB".  

Þarna eru tilvitnanir í Björgvin Skúla Sigurðsson, framkvæmdastjóra markaðs- og viðskiptaþróunar hjá Landsvirkjun.  Eins og fram kemur í fyrirsögninni, snýst þessi "frétt" um að sýna fram á, að sæstrengstenging Íslands við Bretland mundi falla vel að orkustefnu Evrópusambandsins-ESB og að okkur beri að fylgja henni vegna aðildar að EES.

Eftirfarandi tilvitnun í "fréttina" snýr að þessu:

"Lögð er sérstök áherzla á að fjármagna innviðauppbyggingu, sem snýr að samtengingu orkumarkaða á milli landamæra.  Áður hafa ýmis slík verkefni verið studd, m.a. lagning sæstrengs frá Noregi til Bretlands.  Þessi vinna kann að hafa áhrif á möguleikann að tengja orkukerfi Íslands með sæstreng til Bretlands."

Það blasir við, að Landsvirkjun reynir að stækka markað sinn með flutningskerfi fyrir raforku sína, sem ESB ætti hlut í, og með því að selja "græna orku" til brezka ríkisins, sem sárlega þarf að auka hlutdeild slíkrar til að ná markmiðum ESB um hlutdeild endurnýjanlegrar orku í heildarorkunotkun landsins.

  Það er alveg ljóst, að búið verður að kippa markaðslögmálum úr sambandi, ef þetta gengur eftir.  Þess vegna kemur ekki til mála, að risinn á íslenzka markaðinum taki þátt í þessu, heldur verður að stofna nýtt fyrirtæki um þær virkjanir, sem reisa þarf vegna rafmagnsflutninga til og frá Bretlandi, en samkvæmt sömu frétt í Morgunblaðinu jafngilda þær fjárfestingum að upphæð ISK 164 milljörðum, og er það líklega stórlega vanáætlað vegna mikillar óvissu um 2,0 TWh/a, sem Landsvirkjun heldur fram, að sé "strönduð" orka í vatnsorkukerfinu, en eru líklega að mestu helberir hugarórar og þegar nýttir af áliðnaðinum. 

Eins og fram hefur komið, verður samkeppni um vatnsorkuvirkjanir á milli iðjuvera á landinu og sæstrengs, hvað sem líður orðagjálfri talsmanna Landsvirkjunar um annað.  Stærsti notandi raforku í hópi núverandi iðjuvera er áliðnaðurinn.  Það er kaldranalegt að fá smjörþefinn af hugarfarinu til áliðnaðarins frá náunga, sem af trúarlegum sannfæringarkrafti hefur boðað landslýð fagnaðarerindi sæstrengsins um nokkurra ára bil.  Þessi ósköp gaf að líta í athugasemd við ágætt vefinnlegg Viðars Garðarssonar á Bastilludaginn 2015 undir fyrirsögninni "Markmið Landsvirkjunar". 

Þar tók Ketill Sigurjónsson meira upp í sig en hann eða nokkur annar getur staðið við, enda er um almenn og órökstudd stóryrði hans að ræða, sem eru ósönn, eins og þau voru sett þarna fram:

"Áliðnaður er sá viðskiptavinahópur, sem almennt skilar lægstri arðsemi raforkufyrirtækja og þar með lægstri arðsemi til eigenda slíkra fyrirtækja (sem í tilviki LV eru landsmenn allir)."

Sá, sem setur fram svigurmæli af þessu tagi um heila atvinnugrein, áliðnaðinn, setur sig á háan hest gagnvart öllum þeim, sem að Íslands hálfu hafa beitt sér fyrir samningum um raforkusölu til álvera, og opinberar téður Ketill reyndar um leið vanþekkingu sína á orkumálum almennt, og hvað er ákvarðandi fyrir arðsemi raforkusölu, eins og nú skal greina:

Eins og um alla aðra vöru og þjónustu, gildir það um raforkuvinnslu og raforkusölu, að hagnaður af starfseminni er í senn háður söluverðinu og kostnaðinum við framleiðslu og flutning til kaupandans. Af ástæðum, sem taldar verða upp hér að neðan, er framleiðslukostnaður og flutningskostnaður á hverja orkueiningu, t.d. MWh, umtalsvert lægri til álvera en til nokkurra annarra viðskiptavina orkufyrirtækjanna á Íslandi.  Af þeim sökum er viðskiptagrundvöllur og arðsemisgrundvöllur fyrir því, að álverin njóti lægsta verðs fyrir forgangsorku á markaðinum.  Þessu skautar téður Ketill algerlega framhjá, og þess vegna er engin skynsemi í fullyrðingu af því tagi, að álver séu óhagstæðir viðskiptavinir út af fyrir sig. Það markast einfaldlega af bilinu á milli umsamins verðs og kostnaðar í þeirri virkjun, sem stendur undir viðkomandi orkusölu á öllu samningstímabilinu. Ketill Sigurjónsson virðist aðeins horfa á aðra hlið jöfnunnar, söluverðið, og dregur af því alrangar, almennar ályktanir. Þetta hugarfóstur hans, að orkusamningar við álverin séu þjóðhagslega óhagkvæmir, hefur leitt hann út á braut óviðeigandi svigurmæla í garð heillar iðngreinar, sem flokka má til atvinnurógs.

Meðalraforkuverð Landsvirkjunar til álveranna þriggja var 25,9 USD/MWh að meðtöldum flutningi til þeirra árið 2014, og má þá ætla, að verð frá virkjun sé 24,0 USD/MWh. Meðalverð Landsvirkjunar nam þá 32,8 USD/MWh, en verð til almenningsveitna nam hins vegar 68 USD/MWh eða 8,9 kr/kWh.  Hlutfallið 24/68=0,35 er allt of lágt og ætti að vera nálægt 0,45, ef verðin mundu endurspegla raunverulegan tilkostnað, sem er eðlilegt og sanngjarnt. 

Það er hins vegar röng ályktun af þessu, að meðalverð til álvera ætti að hækka um 28 %, heldur er verðið til almenningsveitna orðið allt of hátt og þarf að lækka um 22 %. Það sést, þegar vinnslukostnaður í virkjun til þessara tveggja viðskiptamannahópa er skoðaður. Gríðarlegur hagnaður Landsvirkjunar um þessar mundir gefur þetta auðvitað til kynna, en það sést líka, ef jaðarkostnaður rafmagns í vatnsaflsvirkjun er reiknaður, því að þá fást 24,4 USD/MWh fyrir áliðnað og 54,2 USD/MWh eða um 7,1 kr/kWh fyrir almenningsveitur.  Það er alger óhæfa að selja orku úr núverandi kerfi á mun hærra verði en nemur reiknuðu verði frá næstu virkjun (jaðarkostnaður).

Helztu ástæður þess, að ódýrara er að framleiða rafmagn fyrir álver en almenningsveitur:

• Nýtingartími uppsetts afls í virkjun er um 60 % hærri, ef hún framleiðir fyrir álver en fyrir almenningsveitur.  Ástæðan er, að það eru engar álagssveiflur í álveri, háðar tíma sólarhrings, viku, eða árstíð, eins og dæmigert er fyrir almenningsveitur.  Af þessum ástæðum nýtist fjárfestingin að sama skapi betur og hærri tekjur koma inn, en kostnaður eykst mjög lítið, sérstaklega í vatnsaflsvirkjunum, því að vatnið kostar ekkert, þar sem vatnsréttindin eru í höndum virkjunareigandans.
• Ný virkjun kemst upp í fulla nýtingu á fyrsta ári eftir gangsetningu, ef hún framleiðir fyrir álver, en full nýting meðalstórrar virkjunar (150 MW) verður fyrst að áratug liðnum, ef hún framleiðir aðeins fyrir almenningsveitur.  Til að gefa sömu tekjur yfir samningstímabilið getur einingarverð til álvers þess vegna verið lægra en til almenningsveitna.
• Eigandi álvers gerir skuldbindandi samning til 25-45 ára um kaup á a.m.k. 85 % af umsaminni orku á hverju ári, þó að hann noti hana ekki. Orkusölufyrirtæki til almennings er ekki skuldbundið til að kaupa orku frá einum birgi, enda mundi slíkt brjóta í bága við samkeppnislög. Þessi tekjutrygging verður þess valdandi, að hagstæðari lánskjör fást til fjárfestingar í virkjuninni, sem lækka fjármagnskostnaðinn. 
• Mun meiri kröfur eru gerðar til aflstuðuls álvera en almenningsveitna, sem leiðir af sér lægri fjárfestingarþörf í rafbúnaði í virkjun fyrir álver m.v. sömu raunaflsþörf í MW, og töpin verða minni.
• Samantekið leiðir þetta til, að vinnslukostnaður raforku fyrir álver er í mesta lagi 45 % af vinnslukostnaði raforku fyrir almenningsveitur.

 Það skekkir örlítið myndina af hlutföllum meðalorkuverða til mismunandi notenda, að þau fela í sér vegið meðalverð forgangsorku og afgangsorku (ótryggðrar orku), en varðandi álverin getur sú síðar nefnda numið allt að 10 % af heild, en nær líklega ekki svo háu hlutfalli hjá almenningsveitunum. Orkufyrirtækin eru ekki skuldbundin til stöðugrar afhendingar á afgangsorku, og þess vegna geta miðlunarlónin verið minni að sama skapi.

Önnur iðjuver, t.d. kísilver, hafa annars konar álagsmynztur en báðir notendahóparnir, sem að ofan voru til skoðunar, og liggur kostnaður orkuvinnslu til þeirra einhvers staðar á milli þeirra, og þar af leiðandi ætti verðið til þeirra að gera það einnig. 

Um væntanlegt sæstrengsálag ríkir óvissa, því að í öðru orðinu mæla talsmenn Landsvirkjunar fyrir aflsölu, þ.e. sölu á rafmagni aðeins á háálagstíma á Englandi, en hins vegar virðast Englendingarnir miða við hefðbundna orkusölu með nýtingartíma tveggja sæstrengja yfir 70 %, sbr 60 % nýtingu almenningsveitna á Íslandi og 95 % hjá álverum. Vinnslukostnaður orku inn á sæstreng er þess vegna hugsanlega svipaður og á orku til kísilvera. Hins vegar er flutningskostnaðurinn gríðarlegur og margfaldur á við vinnslukostnaðinn að meðtöldum gríðarlegum flutningstöpum 1200 km leið.

Niðurstaðan er sú, að takmörkun orkulindanna á Íslandi verður þess valdandi, að frekari iðnvæðing og sala um sæstreng fara ekki saman, og á grundvelli arðsemi fer ekki á milli mála, að velja ber iðnvæðinguna.    

 

    

 

 

   

 

 

 

 

 

Gríski harmleikurinn 2010-2015

E.t.v. væri rétt að hefja Gríska harmleikinn árið 2001, því að þá fleygðu Grikkir drökkmunni fyrir róða og tóku upp sameiginlega mynt Evrópusambandsins, ESB,án þess að rísa undir henni, sem reyndist öllu ESB örlagaríkt, enda var illa til stofnað. 

Í raun fullnægðu Grikkir ekki Maastricht-skilyrðunum, sem áttu að verða aðgöngumiði að evrunni, en þeim tókst með svikum og prettum að fleygja skjóðunni með sál Grikklands inn fyrir Gullna hliðið, ECB, við Frankafurðu (Frankfurt).

Reyndar brutu Þjóðverjar sjálfir árið 2003 skilyrðið um, að greiðsluhalli ríkissjóðs færi ekki yfir 3,0 % af VLF.  Á íslenzkan mælikvarða eru það ISK 60 milljarðar, en Þjóðverjar voru snöggir að rétta drekann af í skotstöðu og hafa síðan sett ákvæði í stjórnarskrá sína, sem bannar hallarekstur ríkissjóðs, og hefur Bjarni Benediktsson, fjármála- og efnahagsráðherra, viðrað góða hugmynd um lagasetningu þar að lútandi hérlendis.  Þjóðverjar voru reyndar þarna að ljúka uppbyggingarátaki í austurhéruðunum eftir Endursameiningu Þýzkalands.

Frakkar, aftur á móti, eru enn brotlegir við þetta ákvæði og eiga sér ekki viðreisnar von undir jafnaðarmönnum, sem skilja ekki nauðsyn uppstokkunar ofvaxins ríkiskerfis. Annað ákvæði Maastricht var um, að skuldastaða ríkissjóðs mætti ekki fara yfir 60 % af VLF. Eftir bankakreppuna 2008 hefur heldur betur snarazt á ESB-merinni, og lítur staðan núna þannig út:

1. Grikkland     173 % (verður líklega um 200 % 2015)
2. Ítalía        134 %
3. Portúgal      126 %
4. Írland        108 %
5. Belgía        107 %
6. Kýpur         106 %
7. Spánn          99 %
8. Frakkland      97 %
9. Bretland       91 %
10. Austurríki     89 %
11. Slóvenía       80 %
12. Þýzkaland      70 %
13. Holland        68 %
14. Malta          68 %
15. Finnland       62 %
16. Slóvakía       54 %
17. Litháen        38 %
18. Lettland       38 %
19. Lúxemborg      26 %
20. Eistland       10 %

 Til samanburðar munu skuldir íslenzka ríkissjóðsins nú vera svipaðar og hins brezka að tiltölu, en gætu farið niður undir Maastricht-viðmiðið árið 2016, ef áform ríkisstjórnarinnar ganga að óskum.

Skuldastaða Grikklands virðist óviðráðanleg, en Þjóðverjar og bandamenn þeirra í evruhópinum (Austurríki, Holland, Finnland og Eystrasaltsríkin) taka afskriftir þeirra ekki í mál, enda mundu kjósendur í þessum löndum bregðast æfir við og refsa valdhöfunum í næstu kosningum með því að kjósa pírata eða einhverja álíka. Á þýzka þinginu er lagt hart að Merkel, kanzlara, að standa fast á þessu, og Sigmar Gabriel, varakanzlari, efnahagsráðherra og formaður SPD, þýzkra jafnaðarmanna, tekur í sama streng. Bæjarinn, Wolfgang Schaeuble, stendur að sjálfsögðu í ístaðinu sem fjármálaráðherra Þýzkalands og neitar að afskrifa skuldir.  Þá mundi skrattinn losna úr grindum á Pýreneaskaganum, á Írlandi og víðar. Reyndar er kratinn Gabriel eitthvað að hlaupa útundan sér núna, enda hafa kratar aldrei verið þekktir fyrir staðfestu. 

Þjóðverjar hafa aftur á móti beitt sér fyrir lengingu lána Grikkja til 2054 og lækkun vaxta með þeim afleiðingum, að greiðslubyrði gríska ríkisins var 4,0 % af VLF árið 2013, en það var minna en greiðslubyrði íslenzka ríkissjóðsins, og í Portúgal var hún 5,0 %, á Ítalíu 4,8 % og á Írlandi 4,4 %.  Þjóðverjar þora þess vegna ekki að afskrifa hjá Grikkjum af ótta við, að allt fari úr böndunum vegna sams konar krafna annarra.

Greiðslugeta gríska ríkissjóðsins er hins vegar engin, því að hann var enn árið 2014 rekinn með 3,5 % halla, en hallinn hefur oftast verið meiri en 10 % undanfarin ár.  Verg landsframleiðsla Grikkja árið 2014 var EUR 179,1 mia eða aðeins EUR 16'300 á mann (MISK 2,4), en skuldir þeirra námu hins vegar MISK 4,3 á mann. Á Íslandi var VLF á mann tæplega þreföld sú gríska. Aðeins kraftaverk getur bjargað Grikklandi frá þjóðargjaldþroti. Kannski það verði erkiengillinn Gabriel, sem sjái aumur á þeim.

Það er ekki kyn þó að keraldið leki, því að VLF Grikkja hefur dregizt saman um 25 % síðan 2010, og atvinnuleysið er nú 26 % og yfir 50 % á meðal fólks 18-30 ára. Verðmætasköpunin er allt of lítil til að geta staðið undir bruðli fyrri ára.

Hvernig í ósköpunum má það vera, að svo illa sé nú komið fyrir grísku þjóðinni, að hún hafi í raun og veru glatað sjálfstæði sínu síðan hún gekk í ESB 1981 ?     Á þessu tímabili hafa vinstri menn, PASOK, lengst af verið við völd, og þeir hafa þanið út ríkisgeirann, þjóðnýtt fyrirtæki og stækkað velferðarkerfið langt umfam það, sem hagkerfið þolir.  Sökudólgarnir eru þess vegna grískir stjórnmálamenn, sem um árabil sóuðu almannafé og gerðust jafnvel svo djarfir, að falsa bókhald ríkisins til að lauma Grikklandi inn á evrusvæðið.  Brotin voru svo stórfelld, að grísk fangelsi væru væntanlega þéttsetin stjórnmálamönnum, ef sömu reglur mundu gilda um þá og athafnamenn.  Svo er hins vegar ekki. Það kann að breytast, ef þjóðfélagsleg ringulreið verður í Grikklandi, og herinn tekur völdin. Fyrir því er um hálfrar aldar gamalt fordæmi.

Jafnaðarmenn hafa farið offari við stjórn Grikklands í innleiðingu fáránlegra réttinda til greiðslu úr ríkissjóði, sem enn viðgangast, svo að það er í raun mikið svigrúm til sparnaðar í grískum ríkisrekstri. Þarna er ábyrgðarleysi jafnaðarmanna í umgengni við fé skattborgaranna um að kenna. Alls staðar standa þeir fyrir ráðstöfun skattfjár í hvert gæluverkefnið á fætur öðru.  Hér verða nefnd nokkur dæmi um bruðlið með fé skattborgaranna:

• Um 76 % Grikkja fara á eftirlaun fyrir lögboðinn eftirlaunaaldur, sem er þó við 61 árs aldur.
• Um 8 % eftirlaunaþega fóru á eftirlaun 26-50 ára.
• Um 24 % eftirlaunaþega hófu töku ellilífeyris 51-55 ára.
• Um 44 % á 56-60 árs
• Afgangurinn, 24 %, hefur töku ellilífeyris við 61 árs aldur.

Er ekki skiljanlegt, að Þjóðverjar, sem hefja töku ellilífeyris við 67 ára aldur, séu ekki upp rifnir yfir því, að skattfé þeirra sé notað til að viðhalda slíku endemis sukki ?

Fjárhagslegar skuldbindingar evruríkjanna gagnvart Grikklandi voru EUR 245,2 mia og skiptust með eftirfarandi hætti í milljörðum evra á undan  EUR 86 mia björgunaraðgerðum, sem kann að verða farið í á grundvelli sparnaðartillagna Grikkja, sem fallizt var á 13. júlí 2015:

• Þýzkaland 60 ~ 28 %
• Frakkland 53 ~ 22 %
• Ítalía    46 ~ 19 %
• Spánn     31 ~ 13 %
• Holland   15 ~  6 %
• Belgía     9 ~  4 %
• Austurríki 7 ~  3 %
• Finnland   5 ~  2 %
• Portúgal   3 ~  1 %
• Slóvakía   2 ~  1 %
• Aðrir      4 ~  1 %

Ef Ísland hefði verið á evru-svæðinu 2008, veit enginn, hvernig landinu hefði reitt af efnahagslega í bankakreppunni. ESB-aðildarsinnar halda því enn fram af trúarlegri sannfæringu, að hér hefði ekkert hrun orðið þá. Grikkir hafa afsannað slíka fullyrðingu, því að bankarnir tæmdust þar og voru lokaðir í 3 vikur.  Hvað er það annað en bankahrun og jafnvel sýnu verra en hér, því að hér hélt Seðlabankinn þó uppi óslitinni greiðslukortaþjónustu allan tímann þar til nýir bankar tóku við ? 

 Vegna þess að hagkerfi Íslands er ólíkt öllum hagkerfum evru-svæðisins að gerð og samsetningu, er mjög hætt við, að evran hefði reynzt íslenzka hagkerfinu spennitreyja.  Líklegt má telja, að landsmenn hefðu fallið í sömu gryfju og Grikkir eftir gjaldmiðilsskiptin að fara á "lánafyllerí" vegna mun lægri vaxta en landsmenn eiga að venjast.  Það gæti hafa snarazt algerlega á merinni hjá okkur, eins og Grikkjum, peningaflóð hefði valdið miklu meiri verðbólgu hér en að jafnaði varð reyndin á evru-svæðinu á sama tíma ásamt eignabólu, sem hefði sprungið 2008 með ógnarlegum samdrætti hagkerfisins og fjöldaatvinnuleysi og þar af leiðandi meiri landflótta en raun varð á. Það hefði vissulega getað orðið lausafjárþurrð banka hér við þessar aðstæður, eins og reyndin varð í Grikklandi.

Allt eru þetta getgátur, en það hefur hins vegar verið áætlað, að framlag Íslands til stöðugleikasjóðs evrunnar hefði á árabilinu 2012-2015 þurft að nema MEUR 270 eða ISK 40 mia, sem samsvarar 10 milljörðum kr á ári að jafnaði, og er þá ótalin viðbót upp á MEUR 17 = ISK 2,5 mia í ár.  Aðildargjald landsins að ESB er ekki vel þekkt, en gæti hugsanlega numið ISK 15 miö á ári, en eitthvað af því kæmi þó til baka.  Alveg óvíst er um endurheimtur fjár í stöðugleikasjóðinn og horfir mjög óbyrlega með hann um þessar mundir. Í raun er þetta fórnarkostnaður lánadrottnanna innan evru-svæðisins til að halda evrunni á floti.  Þjóðverjar óttast, að á peningamarkaði heimsins mundi evran glata trausti, ef Grikkir falla úr skaptinu. Gengi evru gæti þá hrunið niður fyrir 1 EUR/1 USD = 0,8, sem gæti valdið verðbólgu í Þýzkalandi, og Þjóðverjar mega ekki til slíks hugsa. Bæði þeir og Íslendingar hafa kynnzt óðaverðbólgu; Þjóðverjar þó sýnu verri vegna "Versalasamninganna".

Skattheimta af Íslendingum upp á ISK 25 mia á ári vegna verunnar í ESB og á  evru-svæðinu ofan á aðra skattheimtu hérlendis mundi ekki mælast vel fyrir, enda er hér um að ræða stórar upphæðir eða um 1,3 % af VLF.

Peningakerfi Grikklands hrundi í raun og veru skömmu eftir, að evrubankinn í Frankfurt, ECB, skrúfaði fyrir peningastreymi til gríska seðlabankans, því að bankarnir urðu þá allir að loka.  Þetta sýnir, að gríska hagkerfið er ósjálfbært, enda er vöruútflutningur lítill eða 13 % af VLF (innan við helmingur af íslenzka vöruútflutninginum að tiltölu), en aðaltekjurnar eru af ferðaþjónustu, og nokkuð af þeim markaði er svartur, eins og ferðamenn á Grikklandi hafa orðið varir við, sumir hverjir. Hins vegar er endurfjármögnun grískra banka að hálfu ESB stórmál, því að slíkt kann að leiða til mjög kostnaðarsams fordæmis, t.d. ef Spánverjar færu fram á hliðstæðu.  Gríski harmleikurinn er flókinn og erfiður viðureignar, enda allt ESB-kerfið undir.  Spennan eykst, og stytzt getur í stórtíðindi. 

Þann 9. júlí 2015 reit Hjörleifur Guttormsson, náttúrufræðingur og fyrrverandi ráðherra, gagnmerka grein í Morgunblaðið undir heitinu:

"Reynsla Grikkja af Evrópusambandinu er mikil lexía, líka fyrir Íslendinga". 

Þar vitnar hann í Nóbelsverðlaunahafa í hagfræði, Paul Krugman:

"Það hefur verið augljóst um skeið, að upptaka evru voru hræðileg mistök.  Evrópa hafði aldrei forsendur til að taka með árangri upp sameiginlega mynt. ... Að beygja sig fyrir afarkostum þrístirnisins, ESB, AGS og SBE, væri að gefa upp á bátinn allar hugmyndir um sjálfstætt Grikkland."  

Hjörleifur heldur síðan áfram:

"Til hliðsjónar við þann kost, að Grikkir taki upp eigin mynt, bendir hann [Krugman - Innsk. BJo] á árangursríka gengisfellingu íslenzku krónunnar 2008-2009, og að Argentína hætti að binda pesóinn við dollara 2001-2002." 

Síðan kemur rúsínan í pylsuendanum hjá Hjörleifi Guttormssyni:

"Þeir, sem stóðu fyrir því 2009, að Ísland sækti um aðild að ESB, hafa hægt um sig þessa dagana.  Reynslan frá Grikklandi og mörgum fleiri ESB-ríkjum að undanförnu sýnir, hvílíkt glapræði þar var á ferðinni og aðför að sjálfstæði og velferð Íslendinga.  Af hálfu talsmanna ESB-aðildar Íslands síðasta áratuginn hefur áherzlan á upptöku evru verið meginstefið, sem bæta átti upp augljóst framsal fullveldis og aðgang að fiskimiðunum.  Það er mál til komið, að þeir, sem börðust fyrir ESB-aðild í tíð síðustu ríkisstjórnar, séu látnir horfa í spegil frammi fyrir alþjóð í ljósi þess, sem nú er að gerast á meginlandinu.  Það er ekki síður sögulegt, að um þessar mundir er reynt að stofna stjórnmálaflokk hérlendis undir merki viðreisnar með það meginerindi að knýja á um ESB-aðild Íslands."

 Blekberi þessa vefseturs telur sig vera fremur til hægri í stjórnmálum, en hann getur vafningalaust tekið undir hverja tilvitnaða málsgrein hér að ofan frá manni, sem er þekktur fyrir að vera fremur til vinstri í stjórnmálum.  Það sýnir eitt með öðru, að hugtökin hægri og vinstri í stjórnmálum spanna ekki allt litróf viðfangsefnanna.  Ef sagan verður þeim "viðreisnarmönnum" ekki víti til varnaðar, þá eiga þeir eftir að verða sér til rækilegrar skammar í framboðsraunum til Alþingis, og ekki mun þeim verða hlíft við sögunni. Það eiga eftir að gefast næg tilefni til að leiða þeim og öðrum ámóta villuráfandi ESB-sauðum villur síns vegar fyrir sjónir.

  

 

     

 

Raforkumál landsins í ólestri

 Það er fjarri því að ríkja einhugur um mótun orkustefnu fyrir Ísland.  Slíkt ætti þó að liggja tiltölulega beint við, af því að á Íslandi eru ríkulegar orkulindir, sem gera íbúunum kleift að framleiða a.m.k. 40 TWh/a af raforku án þess að grípa til jarðefnaeldsneytis eða kjarnorku.  Á árinu 2015 verða framleiddar um 18 TWh eða 45 % af því, sem talið er vera hagkvæmt, að teknu tilliti til verndunar.

Öll raforkuvinnsla í heiminum hefur í för með sér jarðrask og/eða losun gróðurhúsalofttegunda, og sum orkuver losa að auki önnur efni út í andrúmsloftið og/eða frárennslið eða mynda hættulegan fastan úrgang. Íslendingar eru svo vel í sveit settir í heiminum, að raforkuver þeirra valda lágmarks mengun og falla yfirleitt vel að náttúrunni í kring. 

Andrúmsloft jarðarinnar er sameiginlegt öllum íbúum hennar, og þess vegna er það til merkis um sérvizku og skort á samhygð að leggjast gegn aðgerðum, sem vitað er, að draga muni úr losun skaðlegra efna út í andrúmsloftið.  Þetta er hægt á Íslandi með vel hönnuðum virkjunum og flutningsmannvirkjum, sem framleiða og flytja selt afl og orku annaðhvort til orkukræfra verksmiðja eða inn á sæstreng. 

Það á reyndar eftir að sýna fram á, að hið síðar nefnda sé eitthvað meira en andvana fædd hugmynd. Nokkrar sviðsmyndir hafa verið viðraðar, en allar eru þær handan nauðsynlegrar arðsemi og þess vegna háðar stórfelldum opinberum fjárfestingarstyrkjum og/eða niðurgreiðslum á raforkuverði. 

Enn vex árleg aukning koltvíildis í andrúmslofti jarðar og er nú um 405 ppm að styrk og hefur þá vaxið úr 315 ppm árið 1995 eða að jafnaði um 1,5 ppm/ár.  Hlýnun jarðar hefur að vísu stöðvazt um sinn, en enginn veitt, hvort eða hvenær hún tekur stökk upp á við aftur. Reyndar er öruggt, að sólblettavirkni hefur áhrif á hitastig jarðar, og nú er henni spáð minnkandi og jafnvel Litlu ísöld að 15 árum liðnum. Það er þó skylda allra þjóða, sem vettlingi geta valdið, að leggja sitt lóð á vogarskálina til að hindra stjórnlausa hlýnun, og þannig verða minni hagsmunir að víkja fyrir meiri, enda sé aðeins um afturkræf mannvirki og inngrip í náttúru að ræða á Íslandi. Reyndar segja sumir vísindamenn nú, að hlýnun úthafanna sé þegar orðin stjórnlaus, og eru það grafalvarleg tíðindi.

Nú verða talin upp nokkur atriði, sem áfátt er við stjórnun raforkumála landsins m.v. það að nota orkulindirnar til að knýja hagvöxt og auka vöruútflutning frá landinu.  Lítill, frekur og hávær minnihluti í landinu er hins vegar á móti hagvexti og setur sig jafnan upp á móti stórframkvæmdum, virkjunaráformum, stofnlínuframkvæmdum og nýjum iðjuverum.  Hefur slíkur söfnuður lengi verið kenndur við afturhald á Íslandi og annars staðar:

1. Það er skortur á hagkvæmum, hönnuðum og samþykktum virkjanakostum, sem hægt er að setja á framkvæmdastig strax og viðskiptavinur hefur skuldbundið sig til nægjanlegra orkukaupa.  Nú eru það t.d. aðeins jarðgufuvirkjunin Þeistareykir, 90 MW, 738 GWh/a, nýtingartími 8200 klst/a eða 94 %, og Hvammsvirkjun.  Nýtingartími Þeistareykja er sennilega ofáætlaður, og þar með vinnslugeta hennar, vegna viðhaldsþarfar og hættu á niðurdrætti, og kísilmálmverksmiðjan er tæplega með svona háan nýtingartíma toppafls, sem slagar upp í álver.  Hún fór á framkvæmdastig veturinn 2015 fyrir kísilmálmverksmiðju þýzka framleiðandans PCC á Bakka við Húsavík. Skrattinn hefur verið málaður á vegginn vegna hættu, sem beðið gæti fólks í verksmiðjunni vegna jarðskjálfta, en það er að sjálfsögðu verkfræðilegt úrlausnarefni að hanna mannvirki og jarðskjálftafestingar fyrir búnað miðað við nýlegan burðarþolssstaðal, sem gildir fyrir svæðið og öll önnur byggingarsvæði á landinu.  Gömul hús á Húsavík eru að sjálfsögðu í meiri hættu. Fallvatnsvirkjunin Hvammur í Neðri-Þjórsá, 93 MW að uppsettu afli og orkuvinnslugetu 719 GWh/a, sem jafngildir 7730 klst nýtingartíma allrar aflgetu eða 88 % nýting, sem mun sennilega vaxa með auknu meðalvatnsrennsli Þjórsár, ef hlýnar, sem ekki er þó víst. Gildistími umhverfismatsins er runninn úr gildi.  Samgöngubætur í sveitinni vegna virkjunarinnar og aðdráttarafl fyrir ferðamenn eykur enn gildi virkjunarinnar vegna sprengingar í fjölda ferðamanna á svæðinu frá því, að fyrra umhverfismatið var gert. Alþingi heyktist á því vorið 2015 að færa 2 aðrar fullhannaðar og samþykktar virkjanir í Neðri-Þjórsá úr biðflokki Rammaáætlunar í framkvæmdaflokk, þ.e. Holt og Urriðafoss.  Meint ástæða eru áhyggjur af laxagengd, sem eru einfaldlega ekki nógu veigamikil rök í þessu tilviki til að tefja framkvæmdir, sem eru forsenda fyrir frekari iðnvæðingu landsins á næstu árum. Hugsanlegt tap er vel innan við 50 MISK/a, sem er smáræði í samanburði við hinn fjárhagslega ávinning virkjananna. Notendur eru t.d. sólarkísilverksmiðju Silicor á Grundartanga og kísilmálmverksmiðja Thorsil í Helguvík.  Sólarkísilverksmiðjan á að framleiða 99,9999 hreinan kísil, Si, fyrir sólarhlöður með nýrri aðferð, og hin á að framleiða hráefni fyrir hálfleiðaraiðnaðinn, hvort tveggja umhverfisvæn verkefni.  Þingið setur ofan að láta meiri hagsmuni víkja fyrir minni og andúð minnihluta á iðnvæðingu, sem reist er á beinum erlendum fjárfestingum.  Stjórnskipunin, þingræðið, var fótum troðið til að ná fram vilja minnihlutans á Alþingi.  Þessu verður að linna með auknum völdum forseta Alþingis við fundarstjórn og takmörkun ræðutíma að hætti annarra norrænna þjóðþinga.
2. Flutningskerfi raforku annar ekki þörfinni. Það hefur um alllanga hríð vantað öflugar stofntengingar á milli landshluta til að bæta nýtingu virkjana og miðlunarlóna og innan landshluta til að verða við aukinni raforkueftirspurn, aðallega á öllu norðanverðu landinu.  Þetta hefur þegar þýtt glötuð tækifæri til uppbyggingar atvinnulífs, t.d. í Eyjafirði, og nú er uppi hugmynd um álver í Skagabyggð.  Á Norð-Austurlandi hefur verið fjárfest í rafvæðingu fiskimjölsverksmiðja, en aðeins hefur verið hægt að nýta hana með höppum og glöppum, svo að eldsneytissparnaður hefur ekki orðið, eins og til var stofnað.  Kerfið er mjög veikt og þolir ekki snöggar álagsbreytingar eða bilanir án þess að fara á hliðina með vandræðum og tjóni hjá notendum. Þetta ástand hefur þegar valdið tugmilljarða tjóni, og við svo búið má ekki standa lengur, enda silagangurinn ekki vanzalaus.  Nú á þó að að hefjast handa við nýja Suð-Vesturlínu frá Hafnarfirði að Helguvík, sem gerir uppbyggingu þar mögulega, og kominn tími til, að atvinnulíf á Suðurnesjum braggist.  Línu yfir Sprengisand vantar ásamt öflugri tengingu Norðurlands við Vesturland og Austurland.  Er vonandi, að deyfð og drunga yfir flutningskerfinu  verði aflétt með nýsamþykktum lögum um undirbúning flutningsmannvirkja, sem reistur er á gildandi Kerfisáætlun Landsnets. Landsnet er einokunarfyrirtæki samkvæmt lögum undir eftirliti Orkustofnunar og virðist iðulega þurfa pipar undir stertinn.
3. Ríkisfyrirtækið Landsvirkjun hefur kynnt fyrir landsmönnum áhuga sinn á verulegri stækkun markaðar síns eða um 50 %; ekki með stækkun markaðshlutdeildar á Íslandi, sem þegar er óþægilega stór eða rúmlega 70 %, heldur með útflutningi og innflutningi raforku um sæstreng.  Kynning á þessu hefur verið laus í reipunum, ýmist talað um afl- eða orkuútflutning, og frásagnir af virkjunarþörf fyrir þessa orkusölu verið villandi og beinlínis rangar að mati ýmissa kunnáttumanna. Verður betur fjallað um þetta í síðari vefgrein. Alla lýsingu á tilhögun verkefnisins hefur skort, svo að áreiðanlega kostnaðaráætlun hefur ekki verið unnt að gera.  Samt hefur Landsvirkjun komið af stað gullgrafaravæntingum í kringum verkefnið, sem ekki er nokkur fótur fyrir, því að verði eðlileg arðsemiskrafa sett á flutningsmannvirkin sjálf, þá mun flutningskostnaðurinn fyrirsjáanlega gleypa megnið af verðinu, sem fæst fyrir "græna orku" á Englandi.  Viðskiptahugmynd Landsvirkjunar eftir endurlífgun hugmyndarinnar árið 2010 er að gera út á niðurgreiðslur úr brezka ríkissjóðnum fyrir "græna orku", en verð á henni fer nú lækkandi á Englandi vegna hraðfara þróunar vindmylla og sólarhlaða o.fl. Það er ekki ljóst, hvað fyrir Landsvirkjun vakir með því að halda þessari umræðu vakandi.  Málið hefur borizt til Alþingis, en í stað þess að leggja þessa umræðu á ís þar til tækni- og viðskiptahlið málsins skýrist betur, þá var skipuð nefnd að hálfu Iðnaðarráðherra (að beiðni þingsins) til að gera fýsileikaskýrslu um verkefnið.  Þar með var málið í raun tekið úr höndum Landsvirkjunar, sem ætti að láta það liggja í þagnargildi á meðan nefndin er að störfum.  Það er óheppilegt að draga athyglina frá miklu brýnni viðfangsefnum á sviði orkumála hér innanlands með þessu sæstrengsskrafi. Hlutfallsleg stærð Landsvirkjunar á íslenzka orkumarkaðinum er þegar svo stór, að hún getur kallazt markaðsráðandi.  Stækkun hennar, eins og hér um ræðir, er ósamrýmanleg kröfum um sanngjarna samkeppni á markaðinum, og þess vegna verður að stofna sérfélag um allar virkjanir, sem hugsanlega verða reistar fyrir sæstreng.
4. Þó að raforkuverð á Íslandi sé lágt í alþjóðlegum samanburði, þá hefur það hækkað mikið frá 2010 bæði til stóriðju og almennings.  Endurskoðun á raforkusamningi Landsvirkjunar og Rio Tinto Alcan lauk 2010 og lyktaði með mikilli hækkun orkuverðs og breyttri vísitölu þess.  Meðalverð til stóriðju samkvæmt Ársskýrslu Landsvirkjunar 2014 er ekki of lágt miðað við tilkostnað fyrirtækisins og jaðarkostnað þess við raforkuvinnslu í vatnsorkuverum til stóriðju.  Samt hafa sumir hátt um, að svo sé, en hafa ekkert fyrir sér annað en verðið sé undir vegnu meðalverði til álvera í heiminum utan Kína.  Það eru óttalega þunnildisleg rök, því að sé farið út í samanburð við önnur álver, er ófullnægjandi að taka einvörðungu rafmagnskostnaðinn með í reikninginn,  þótt drjúgur sé, heldur verður að bera framlegð fyrirtækjanna saman til að leggja mat á samkeppnisstöðu Íslands gagnvart öðrum landsvæðum, sem draga vilja að sér fjárfestingar af þessu tagi.  Aftur á móti hefur komið í ljós, að meðalverð Landsvirkjunar til almennings, 8,9 kr/kWh, sem hægt er að leiða út úr Ársskýrslu Landsvirkjunar 2014, er allt of hátt. Það er bæði of hátt miðað við vinnslukostnað í vatnsaflsvirkjunum fyrir álag heimila og almennra fyrirtækja og of hátt miðað við meðalorkuverð í langtímasamningum, sem er ósanngjarnt gagnvart almenningi í landinu.  Hér er ríkisfyrirtæki tekið upp á því að okra á eigendum sínum.  Meðalverð til almennings þarf að lækka um a.m.k. 2,0 kr/kWh, svo að viðunandi verði. Eftir kjarasamningana í vor fer verðlag hækkandi í landinu.  Við því verður að sporna með öllum tiltækum ráðum, því að verðbólga er hinn versti vágestur velmegunar í landinu. Nú er rétti tíminn fyrir vellauðugt ríkisfyrirtæki á borð við Landsvirkjun að leggja sitt lóð á vogarskálarnar; ella verða stjórnvöld að grípa í taumana. Hér blasa við gallar fákeppnismarkaðar, þar sem einn aðilanna á framboðshliðinni skákar í skjóli yfirburðastærðar.  Hér verða fulltrúar eigenda Landsvirkjunar, ríkisstjórn og Alþingi, að skakka leikinn, af því að markaðurinn er ekki í færum til þess.
5. Landsvirkjun er með tvær vindmyllur, tæplega 1,0 MW að afli hvora, í rekstri á Hafinu ofan við Búrfellsvirkjun.  Hún hefur kynnt vindmyllulund til sögunnar þar, Búrfellslund,sem yrði engin smásmíði, heldur mundi framleiða 1,5 TWh/a (11 % aukning m.v. núverandi vinnslu Landsvirkjunar og rúmlega 8 % af heildarraforkuvinnslu landsins). Yrði þetta svipað hlutfall og í Svíþjóð og slagar upp í þýzka hlutfallið, sjá mynd, en raforka úr endurnýjanlegum orkugjöfum þar er hins vegar aðeins um 12 %.  Til þess að framleiða 1,5 TWh/a með vindrafstöðvum þarf uppsett afl um 500 MW eða a.m.k. 170 vindmyllur, því að framleiðendur munu ekki treysta sér til að framleiða stærri vindmyllur en 3,0 MW fyrir íslenzkt veðurfar.  Þessi vindmylluskógur þæki e.t.v. 5 km2 svæði og mundi yfirleitt syngja rækilega í honum á þessum vindasama stað.  Þá eru tengimannvirki við stofnkerfið fyrir þessi 500 MW ótalin.  Hið hlálega er, að Landsvirkjun hefur viðrað brezka ríkið sem kaupanda vindmylluorku frá Íslandi.  Það borgar um þessar mundir að jafnvirði 125 USD/MWh fyrir orku frá vindmyllum á landi, en vinnslukostnaður hérlendis yrði e.t.v. 90 USD/MWh frá téðum vindmyllulundi.  Nánast ekkert hefðist upp í þann kostnað vegna flutningskostnaðar um sæstrengsmannvirkin.                         

  

 Nýr raforkumarkaður blasir nú við, og verður íslenzk orkustefna að taka mið af honum. Forkólfar Landsvirkjunar hafa síðan 2010 tekið kolrangan pól í hæðina varðandi þróun orkuverðs á heimsmarkaði.  Þessi stefna hefur skaðað landið, því að reyndin hefur orðið allt önnur, og þess vegna hafa ranghugmyndir um viðskiptaumhverfið fælt viðskiptavini frá.  Listaverð Landsvirkjunar fyrir langtímasamninga upp á 43 USD/MWh var alveg út í hött. 

Stjórn Landsvirkjunar og núverandi stjórnarandstaða á Alþingi hafa haldizt hönd í hönd um að lágmarka umfang stóriðjusamninga. Þetta hefur að sjálfsögðu endurspeglazt í þeim virkjanakostum, sem Landsvirkjun hefur staðið til boða og hefur nú leitt til kreppu á raforkumarkaðinum og sett viðskiptasamninga í uppnám.

Þetta er sorgleg staðreynd í ljósi þess, að um nokkurra ára bil hefur verið vitað, að Íslendingar gætu verið að missa af lestinni.  Kínverjar o.fl. hafa sett hundruði vísindamanna til verka við að þróa nýja kynslóð kjarnorkuvera, sem brenna Þóríum frumefni og nýta það vel, svo að lítill geislavirkur úrgangur verður eftir.  Þóríum kjarnorkuver geta verið af margvíslegum stærðum.  T.d. mundi henta álveri af hvaða stærð sem er yfir 100 kt/a að reisa Þóríum- orkuver á lóðinni og losna við þref við Hörð Arnarson og hans líka um orkuverðið og losna við flutningskostnað raforku.  

Kjartan Garðarson, vélaverkfræðingur, skrifaði í Morgunblaðið laugardaginn 11. júlí 2015 greinina: "Orkubyltingin mikla að hefjast". 

Þar heldur hann því fram, að kostnaðarverð frá Þóríum- orkuveri verði í byrjun undir 30 USD/MWh, og eftir að fjöldaframleiðsla hefjist, muni kostnaðurinn verða undir 10 USD/MWh.  Það telur Kjartan, að verði fyrir 2030. Lokaorð Kjartans í téðri grein eru þessi:

"Frumefnið Þóríum heitir í höfuðið á norræna þrumuguðinum Þór.  Það er kannski táknrænt, að Þóríum mun væntanlega hafa mikil áhrif á Sögueyjunni.  Í mínum huga er það þannig, að við höfum um 3 ár til að fá hingað orkusækinn iðnað.  Eftir það fer varla nokkur norður í Ballarhaf til að ná sér í orku.  Enginn veit því fyrir víst í hvaða stöðu við verðum til að semja um raforkuverð eftir nokkur ár."

Á 7. áratug 20. aldarinnar héldu menn líka, að kjarnorkan mundi verða aðalorkugjafi heimsins og sá hagkvæmasti.  Þar reyndust vera tæknileg ljón í veginum.  Núna er rétt að hafa slíka fyrirvara á, en það eru meiri líkur en minni á því, að spurn eftir raforku á og frá Íslandi muni dala.  Þess vegna eigum við að grípa gæsina á meðan hún gefst og selja orkuna á verði, sem gefur góðan arð af fjárfestingunni, eins og verið hefur, en gullgrafarahugarfar á engan veginn við, því að innan 10 ára kunnum við að hafa tapað samkeppniforskoti okkar um aldur og ævi á þessu sviði. Það má heldur ekki líta fram hjá þeim möguleika, að samrunaorkan kann að vera nær en margan grunar, en hún mun verða hin endanlega lausn á orkuvandamálum heimsins. 

Hin breytingin, sem framundan er í orkumálum landsins, er rafvæðing fartækja á landi.  Orkubyltingin, sem lýst er hér að ofan, herðir að sjálfsögðu á þróun rafbíla, en erfiðasti hjallinn á þeirri vegferð er þróun rafgeyma með nægilegan orkuþéttleika í kWh/kg.  Það má búast við, að eftir 10-15 ár hafi rafbílar leyst af hólmi eldsneytisnotkun, sem jafngildir 50 % af núverandi bensínnotkun og 25 % af núverandi dísilolíunotkun.  Þá mun raforkumarkaðurinn hérlendis hafa vaxið um 600 GWh/a eða rúmlega 3 % af núverandi markaði og hefur sennilega möguleika á að ná 2000 GWh/a.  Þessi orka jafngildir jafnaðarálagi 230 MW, og verði boðið upp á hagstætt næturrafmagn, þarf ekki að virkja meira en þessu nemur. 

Hlutdeild endurnýjanlegrar orku af heildarorkunotkun á Íslandi hækkar þá úr 86 % í um 92 % (þotueldsneyti sleppt), og að lokum mun flotinn væntanlega fara í endurnýjanlega orkugjafa einnig.

 

 

Rándýr reykbomba í Hvassahrauni

Fíllinn tók jóðsótt, og fæddist lítil mús.  Margir urðu fyrir vonbrigðum með þunnan þrettánda Rögnunefndarinnar, svo kölluðu.  Að einhverju leyti var það vegna þess, að það var vitlaust gefið.  Henni var uppálagt að halda sig utan Vatnsmýrar og Miðnesheiðar.

Niðurstaðan er sú eftir langdregna leit að flugvallarstæði í stað Vatnsmýrarvallar, að það er fátt um fína drætti.  Nefndin telur Hvassahraun henta skárst, en bent hefur verið á svo alvarlega annmarka, að sá valkostur er vonlaus. Meinloka er niðurstaðan, sem margir telja að engu hafandi, heldur skuli nú fara "back to business" og tryggja framtíð þriggja flugbrauta í Vatnsmýri og byggja þar upp sæmilega (til sóma) aðstöðu.   

Það er rangt hjá Rögnunefndinni, að Hvassahraun bjóði upp á mikla þróunarmöguleika.  Byggðaþróun mun eftir fáeina áratugi þrengja að þessum flugvelli, og menn munu þá lenda á hrakhólum með hann.

Vanir flugmenn hafa tjáð sig um lendingar- og flugtaksskilyrðin.  Reykjanesfjallgarður er of nærri til að kyrrð í lofti jafnist á við Vatnsmýrina.  Þá telja sumir næsta nágrenni flugvallarstæðisins, úfið hraunið, hafa neikvæð áhrif á öryggið.

Ný Suðvesturlína er rétt óreist um Hvassahraunið, og stór háspennulína í grennd við flugvöll gengur ekki.

Bent hefur verið á, að fáránlegt sé og yrði hvergi gert að byggja nýjan varaflugvöll alþjóðaflugs svo stutt frá honum sem hér um ræðir. 

Í stað þess að benda á mjög vafasaman valkost, sem virkar eins og reykbomba inn á leikvöll, hefði Rögnunefnd verið nær að álykta, að ekkert annað flugvallarstæði væri finnanlegt á höfuðborgarsvæðinu.  Þá hefðu menn staðið frammi fyrir hinum raunverulegu valkostum, sem nú blasa við, þ.e. að tryggja óskertum innanlandsflugvelli og jafnframt varaflugvelli fyrir Miðnesvöllinn starfsfrið um ókomna tíð í Vatnsmýri og leyfa allar nauðsynlegar framkvæmdir honum tengdar, eða að kodda innanlandsfluginu og gera millilandaflugið dýrara og óöruggara með því að leggja Vatnsmýrarvöllinn af, svo að hefja megi undirbúning að 15 þúsund manna byggð í Vatnsmýrinni.

Mál er, að Vatnsmýrarsirkusinum linni.  Það er búið að færa þjóðhagsleg og öryggisleg rök fyrir eflingu innanlandsflugsins með miðstöð í Vatnsmýri. Það mætti draga úr opinberum álögum á innanlandsflugið til að efla samkeppnisstöðu þess gagnvart umferð á vegunum.  Rökin fyrir eflingu flugsins eru miklu veigameiri en þörfin fyrir byggingarland í Vatnsmýrinni. Það er enginn hörgull á byggingarlandi á höfuðborgarsvæðinu, en þar finnst hins vegar ekkert annað flugvallarstæði, sem glóra er að fjárfesta í. 

Þjóðin, þ.m.t. Reykvíkingar, virðist hafa keypt þessi rök.  Ef Dagur & Co. vilja ekki beygja sig undir heilbrigða skynsemi og niðurstöðu Rögnunefndar, sem fann engan frambærilegan valkost við Vatnsmýrina, að minni hagsmunir víki fyrir meiri, eru aðeins tveir valkostir, sem báðir snúast um að taka af honum ráðin.  Annar er að samþykkja frumvarp Höskuldar Þórarinssonar o.fl. um nýja tilhögun skipulagsvaldsins í Vatnsmýri, og hin að halda þjóðaratkvæðagreiðslu um málið, sem Alþingi álykti fyrst um, að skuli verða bindandi fyrir yfirvöld í borginni og ríkisstjórn.

Skýrsla stýrinefndar um leit að heppilegasta flugvallarstæði fyrir miðstöð innanlandsflugs, s.k. Rögnunefndar, hefur hlotið harða gagnrýni. Beittasta og rökfastasta gagnrýnin, sem blekbóndi hefur séð á prenti, birtist í Morgunblaðinu 07.07.2015. Þar er um að ræða grein eftir Jóhannes Loftsson, verkfræðing og frumkvöðul, undir fyrirsögninni:

"Rögnuskýrsla ótrúverðug vegna ólöglegra reikniskekkja".

Eftir lestur þessarar greinar blasir við, að Rögnunefndin hefur ekki valdið hlutverki sínu.  Mistök voru að velja silkihúfur í nefnd, sem fjalla átti um sérhæft og viðkvæmt svið.  Þessar silkihúfur virðast ekki hafa kunnað mikið fyrir sér í verkefnastjórnun, því að þær láta ráðgjafann leika lausum hala.  Árangursrík verkefnastjórnun felur m.a. í sér að hafa hönd í bagga með forsendunum, sem ráðgjafinn á að vinna eftir, og síðan að rýna allt, sem frá honum kemur, og bera saman við ytri skilyrði verkefnisins, s.s. lög, reglugerðir og staðla.  Á þessu hefur orðið alvarlegur misbrestur, og þess vegna er afkvæmi Rögnunefndar örverpi, eins og sjá má á eftirfarandi tilvitnunum í grein Jóhannesar Loftssonar, verkfræðings:

"Í töflu 1 bls 17, og víða annars staðar í Rögnuskýrslu, kemur fram, að útreikningar á nothæfisstuðli Hvassahraunsflugvallar miði við 13 hnúta hámarks hliðarvind, en það er gildi, sem samkvæmt íslenzkri reglugerð má eingöngu nota fyrir stærri flugvélar.  [Ef stýrinefndin hefði kynnt sér viðfangsefnið rækilega, hefði hún leiðbeint ráðgjafanum hér - Innsk. BJo]  Ekki eru birtar niðurstöður útreikninga fyrir minni flugvélar, sem þola minni hliðarvind, þrátt fyrir að sagt sé, að útreikningar á þeim hafi farið fram.  Þetta er mjög undarleg framsetning í ljósi þess, að nothæfisstuðull minni vélanna er sá þáttur, sem er takmarkandi fyrir hönnun flugvallarins.  Að ekki skuli birtur nothæfisstuðull fyrir þessar vélar, bendir til þess, að skýrsluhöfundar telji viðunandi að miða hönnunina við að tryggja öryggi sumra flugvéla, en ekki allra.  Slíkt væri galin nálgun, sem stæðist ekki lög."

"Það, að ekki hafi verið tekið tillit til sjúkraflugs, er síðan sérstaklega alvarlegt í ljósi mikilvægis þess.  Reynt er að fljúga sjúkraflug í öllum veðrum, og þar sem líf sjúklingsins er oft í hættu, er aukinn þrýstingur á sjúkraflugmenn að reyna lendingu, þó að aðstæður séu erfiðar."

"Grunnforsendur Rögnuskýrslu standast engan veginn, því að allir flugvallarkostirnir, sem eru kostnaðarreiknaðir, eru tveggja brauta og því líklega ólöglegir.  Óráðlegt er að eyða meira opinberu fé í nokkra könnun á svæðinu fyrr en hæfir aðilar hafa verið fengnir í að reikna nothæfisstuðulinn."

Hér er skýrsla Rögnunefndar vegin og léttvæg fundin.  Rögnunefndin sjálf hlýtur falleinkunn fyrir verkið, enda virðist hún ekki hafa haft neina burði til að leiða þessa rannsóknarvinnu.  Fyrir vikið birtir hún kostnaðaráætlun, sem að öllum líkindum er allt of lág, af því að hún kemst að þeirri röngu niðurstöðu, vegna rangra forsendna, að tvær flugbrautir dugi.  Villandi skýrsla er verri en engin og virðist fénu, sem varið var í rannsóknarvinnu og skýrslu, hafa verið kastað á glæ, af því að stýrinefndin skilaði hlutverki sínu illa.

Undir lok greinarinnar skrifar Jóhannes Loftsson eftirfarandi um Vatnsmýrarvöllinn:

"Vegna áhrifa ýmissa hagsmunaaðila hefur undanfarið verið settur verulegur þrýstingur á, að neyðarbraut Reykjavíkurflugvallar verði lokað.  Vandamálið er hins vegar það, að nothæfisstuðullinn, sem þessir aðilar bera fyrir sig, byggir á útreikningum verkfræðistofunnar "Exyz", sem eru með stórum reikniskekkjum, og standast engan veginn íslenzkar lagakröfur.  Lokun brautarinnar yrði því ólögleg." 

Blekbóndi sér ekki átæðu til að tilgreina hér nafn verkfræðistofunnar, sem hér á í hlut, þó að það hafi verið birt annars staðar. 

Samkvæmt Jóhannesi Loftssyni mundi lokun einnar flugbrautar í Vatnsmýrinni stríða gegn lögum.  Reykjavík Dags er þess vegna komin í öngstræti með flugvallarmálið og virðist alveg sama, hvort hún leyfir eða bannar byggingaframkvæmdir, hún verður sótt til saka.  Borgarstjórn undir "forystu" Samfylkingar hefur hafið stríð, sem hún er dæmd til að tapa. 

 

 

 

 

Af sæstreng-ólíku saman að jafna

Raforkumál landsins eru í megnasta ólestri.  Arfur vinstri stjórnarinnar í þeim efnum er orkuskortur, svo að nú gæti stefnt í enn eina raforkuverðshækkunina og í þetta sinn vegna orkuskorts, sem þá verður í boði Svandísar Svavarsdóttur, sem dæmd var af Hæstarétti fyrir að misfara með vald sitt gagnvart sveitarfélögum með skipulagsvald við Þjórsá sem Umhverfisráðherra og svaraði þá snúðug, að hún væri í pólitík. 

Téð Svandís skaðaði Rammaáætlun #2 með því að hafa forgöngu um að virða faglegt mat að vettugi, en setja í staðinn inn sitt eigið pólitíska mat um, hvaða virkjanir ættu að vera í framkvæmdaflokki og hverjar í bið.  Þegar átti að vinda ofan af þessu á síðasta þingi, umturnaðist hún og lagðist í skæruhernað gegn þingræðinu, enda er hún af því pólitíska sauðahúsi, sem alltaf hefur traðkað á þingræðinu og haft það að fótaþurrku, þegar það hefur þjónað "hagsmunum flokksins". Á þeim bænum helgar tilgangurinn jafnan meðalið í þágu flokksræðisins. (Der Erfolg berechtigt den Mittel.)

Af þessum sökum er nú komin upp sú staða, að orkuafhending til nýrra verksmiðja, sem Landsvirkjun er langt komin með eða búin að semja um skilmála orkuafhendingar fyrir, er í uppnámi.  Til þess eru refirnir einmitt skornir. VG mundi ekki gráta það, þótt vegna orkuskorts mundu glatast um ISK 200 milljarðar í beinum erlendum fjárfestingum. Þau vilja hins vegar þenja ríkisgeirann út stjórnlaust, en skilja ekki, hvernig verðmæti verða til, og að nýjan útflutningsiðnað þarf á móti viðbótar útgjöldum, því að annars er sjálfbærni hagkerfisins og stöðugt myntgengi í uppnámi. Af hverju halda menn, að svo sé komið fyrir Grikkjum sem raunin er ?  Jafnaðarmenn og sameignarsinnar þöndu út velferðarkerfið og fjármögnuðu með erlendum lánum, en hunzuðu undirstöður verðmætasköpunar í landinu. 

Það er alveg kostuleg pólitísk staða á Íslandi, að víglínan á milli hægri og vinstri skuli liggja um nýja atvinnusköpun fyrir verkamenn, iðnaðarmenn og háskólamenntað fólk af fjölbreytilegu tagi.  Afturhald hefur það alltaf heitið, sem gegn slíku berst, og minnir á afturhald síðmiðalda, sem engu vildi breyta í atvinnuháttum landsins, þó að ný tækni og markaðir blöstu við landsmönnum. Miðaldaafturhaldið tafði framþróun landsins, sem tók ekki almennilega við sér fyrr en á síðasta fjórðungi 19. aldar.     

Um er að ræða orku til iðjuvera Thorsil í Helguvík og Silicor Materials á Grundartanga.  Til þess voru refirnir skornir hjá afturhaldinu á Alþingi, sem er andsnúið aukinni fjölbreytni atvinnulífs á landinu, nema í kjördæmi Steingríms, og andsnúið styrkari stoðum undir gjaldeyrissköpun og lífskjarabótum í landinu.  Vinstrið þrífst aðeins á öfund og óánægju og eygir ekki möguleika á valdatöku, nema með því að skapa þjóðfélagslega ólgu, atvinnuleysi og verðbólgu. Vinstrið þrífst á vandræðum. Þetta lið þarf að fá að kynnast því, hvar Davíð keypti ölið.  Á það duga engin vettlingatök.  Þingræðið verður að verja með hörku, og þingviljinn verður að fá að koma fram. Til hvers ættum við að velja okkur meirihluta á þing, ef lenzka verður að bera hann ofurliði í lykilmálum ? Að láta ábyrgðarlausan og sumpart ruglaðan þingminnihluta ná að valda hér stórtjóni á formi glataðra tækifæra til tekjuöflunar og minnkunar á losun gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu, nær engri átt.

Við þessar aðstæður er kindugt að lesa aðsenda grein í Fréttablaðinu 23. júní 2015 frá Óla Grétari Blöndal, framkvæmdastjóra Þróunarsviðs Landsvirkjunar, undir fyrirsögninni:

"Sæstrengur þyrfti ekki að kalla á stórfelldar virkjanir".

Þar er látið að því liggja, að 2000 GWh/a séu til í núverandi kerfi, og Óli kallar þetta óhönduglega "Strandaða orku vegna einangrunar íslenzka raforkukerfisins". 

Þetta eru um 11 % af núverandi raforkuvinnslu á landinu eða 228 MW að jafnaði yfir árið.  Þar sem rúmlega 40 MW vantar nú upp á að unnt sé að verða við óskum bæði Thorsil og Silicor, er furðulegt, ef hægt er að losa um 228 MW með sæstreng án þess að flytja nokkra orku inn. Dýrindis naglasúpa kemur óneitanlega upp í hugann, enda ævintýrablær yfir málflutningi Landsvirkjunarmanna, þegar hinn alræmda sæstreng ber á góma. 

Í téðri grein gerir Óli Grétar ráð fyrir, að orkuútflutningur um 1000 MW sæstreng mundi nema að jafnaði 5,0 TWh/a. Ef þetta er inn á strenginn, er reiknað með útrúlega lítilli nýtingu á strengnum, en sé þetta út af honum, er reiknað með býsna ríflegum töpum m.v. eðlilega nýtingu.  Það er grundvallar atriði fyrir tekjur af sæstrengnum og þar með arðsemi, að hann sé sem lengstan tíma á hverju ári á sem næst fullum afköstum og ekki skemur en 6000 klst/a, en þarna er reiknað með 5000 klst/a. 

Í íslenzka raforkukerfinu er mjög lítið umframafl í virkjunum, stundum ekkert umfram nauðsynlegt reiðuafl, stundum 100-200 MW. Þessi mikla nýting kerfisins stafar af því, að álag iðjuvera er mjög jafnt árið um kring, og það er um 80 % af heildinni.  Virkjanir og miðlunarlón ofan við eru nú samþætt.  Ef núverandi virkjanir verða stækkaðar, versnar nýtingin á hinum, og stórhætta er á, að virkjunarfyrirtækið, Landsvirkjun í flestum tilvikum, tæmi lónin í sölugríð til útlanda um sæstreng.  Vilja menn þá reiða sig á "hund að sunnan" ?  Hver ætlar að taka á sig ábyrgð af skömmtun rafmagns, ef "hundurinn" bilar og miðlunarlónin eru tóm á sama tíma ?  Hætt er við, að stóráföll af þessu tagi yrðu fylgifiskur sæstrengslagningar, og rýrnar þá röksemdin um aukið afhendingaröryggi. Niðurstaðan veltur á bilanatíðni sæstrengsmannvirkjanna eða öllu heldur tiltækileika ("up-time") þeirra á ári hverju.

Óli Grétar fer með gamla tuggu Landsvirkjunar um 2,0 TWh/a, sem sé fyrir hendi núna í íslenzka raforkukerfinu, en sé ekki hægt að koma í lóg, nema um sæstreng.  Þetta stenzt þó ekki rýni. Hann skrifar:

"Sérkenni sæstrengs fyrir Ísland er, að hann veitir aðgang að nýjum stórum og sveigjanlegum markaði fyrir útflutning á rafmagni, sem þegar er til, en er nú læst inni vegna einangrunar íslenzka markaðarins.  Með bættri nýtingu kerfisins, án nýrra virkjana, væri hægt að fá um 2,0 TWh eða 40 % af orkuþörf sæstrengs." 

Þetta er um 11 % af núverandi orkuvinnslu á Íslandi, sem að 30 % kemur frá jarðgufuvirkjunum og 70 % frá vatnsaflsvirkjunum.  Það er kunnara en frá þurfi að segja, að engin umframorka er fyrir hendi í jarðgufuvirkjunum.  Þvert á móti standa rekstraraðilar í basli með að framleiða upp í samninga vegna niðurdráttar í gufuforðabúri virkjunar og viðhaldsþarfar á búnaði vegna útfellinga og tæringar. Hafa vatnsaflsvirkjanir upp á síðkastið hlaupið þar undir bagga. Líklega er þó um undantekningartilvik núna að ræða, þar sem ON dró mótvægisaðgerðir úr hömlu vegna "sparnaðarátaks", en enginn veit, hvernig þróun óstöðugs gufuforðabúrs verður á Hellisheiði.  Þetta er þó áhætta fyrir "umframorku" í íslenzka raforkukerfinu.

Síðan kemur tilraun Óla Grétars Blöndal Sveinssonar til að útskýra 10 % slaka, en þar skýzt honum heldur betur:

"Til að tryggja orkuöryggi á Íslandi miðast hönnun raforkukerfisins [ætti þá að vera vatnsorkukerfisins-innsk. BJo] við, að hægt sé að tryggja orkuafhendingu í þurrum og köldum árum.  Af þessum sökum renna að jafnaði um 10 % af vatni ónotuð framhjá virkjunum til sjávar í fullseldu kerfi, og fer framhjárennsli vaxandi með aukinni hlýnun jarðar."

Á grundvelli langra rennslisraða eru vatnsmiðlunarmannvirki hönnuð miðað við að fyllast síðsumars 27 ár af hverjum 30 árum (3 ár af 30 fyllast þau þá ekki) og að geta alltaf annað 90 % af hámarks orkugetu sinni.  Þetta er svo nefnd forgangsorka. Í 3 ár af 30 er miðlunargetan á bilinu 90 % - 100 %.  Orkusamningar á milli Landsvirkjunar og álfyrirtækjanna á Íslandi spila inn á þetta náttúrufyrirbrigði með sveigjanlegum afhendingarskilmálum raforku þannig, að 90 % umsaminnar orkuafhendingar á ári er forgangsorka, sem er óskerðanleg, og 10 % er afgangsorka, sem skerða má með ákveðnum skilmálum. 

Hvað þýðir þetta ?

Iðjuverin kaupa um 80 % af orkunni, og af því leiðir, að í þokkalegu vatnsári renna ekki 10 % lónsvatns framhjá, heldur má ætla, að það sé nær 2 %. Miðlunargetan jafngildir um þessar mundir um 13800 GWh/a, svo að umframorka, sem stundum væri nýtanleg fyrir sæstreng, mundi vera nálægt 0,02 x 13800 =  280 GWh/a, ef ekki þyrfti að nýta hana innanlands til að vega, tímabundið, upp á móti niðurdrætti í holum jarðgufuvirkjana. Að jafnaði á 30 ára tímabili er umframorka kerfisins af þessum sökum þá 250 GWh/a, sem menn skyldu bera saman við tölu Landsvirkjunar, 2000 GWh/a. Hún er áttföld á við það, sem við blasir.

Keisarinn sprangar sem sagt rétt einu sinni um nakinn, þegar umframorka íslenzka kerfisins fyrir sæstreng er annars vegar.  Ísland hefur enga orku í handraðanum til að selja inn á sæstreng. Það eru engar slíkar offjárfestingar í kerfinu, sem sæstrengur gæti virkjað, og Ísland hefur þess vegna ekkert að bjóða Bretum í þessum efnum í mótsetningu við Norðmenn, sem eru með mikið umframafl í sínu kerfi vegna eðlis síns álags. Skrif um 2000 GWh/a á Íslandi í þessu samhengi eru því miður fleipur eitt.

Skúli Jóhannsson, verkfræðingur, er ómyrkur í máli um téða grein Landsvirkjunarmannsins í Morgunblaðinu 1. júlí 2015. Hann saknar haldgóðra tæknilegra gagna um sæstrenginn og lagningu hans, því að án þeirra verði umræðan reist á ágizkunum.  Við þau atriði, sem hann nefnir, að vanti, má bæta rekstrarpennu þessa flutningskerfis.  Vandamálið er, að nægilega þolin plasteinangrunarefni fyrir þá háu jafnspennu (rakspennu), sem um 1200 km vegalengd útheimtir, hafa enn ekki verið markaðssett.  Þar stendur hnífurinn í kúnni, tæknilega.

Skúli skrifar, að hann sé sammála Landsvirkjun um að gera ekki ráð fyrir innflutningi raforku um téðan streng.  Samt er gert ráð fyrir gríðarlegum viðbótar búnaði til að geta flutt orku í sitt hvora áttina.  Skúli kallar eftir líkindadreifingu á tölum, sem "strandaða orkan", 2,0 TWh/a, er samsett úr.  Það er til að geta gert sér grein fyrir líklegum árlegum innflutningi á orku, því að það er alveg öruggt, ef ganga á nær núverandi kerfi og á mismikinn varaforða, sem jafnan er nú eftir í miðlunarlónum að vori, þá munu þau tæmast sum árin, kannski flest árin, og þá verður að grípa til innflutnings á hvaða verði, sem brezka markaðinum þóknast þá að bjóða.  Þá mun gerast hið sama og í Noregi.  Raforkuverðið rýkur upp úr öllu valdi. Við þær aðstæður grípa Norðmenn til viðarkyndingar, svo að ólíft verður í þéttbýli í lygnu veðri fyrir reykbrælu.  Íslendingar yrðu hins vegar að bjarga sér með eigin rafala, t.d. úr rafmagnsbílnum sínum, og hlaða rafgeyminn með hjálp bensínhreyfils.  Þetta er ekki fögur framtíðarsýn í landi, sem vinnur yfir 99,9 % raforku sinnar með lágmarksmengun og að mestu leyti með sjálfbærum hætti.  Sæstrengur frá Íslandi til útlanda yrði afturför í umhverfislegum efnum, og talan 99,9 % að ofan yrði lægri, kannski 90 %.  Með sæstreng yrði haldið í mikla óvissuferð, þar sem fjárfestingar gætu hæglega fljótlega orðið "strandaðar fjárfestingar", ef Bretar hlypu út undan sér. Á Bretlandi eru ekki einvörðungu "gentlemen"; það fengum við síðast sannreynt 2008-2012 í tengslum við íslenzka banka á Englandi.

Skúli skrifar:

"Vafasamt er, að við núverandi aðstæður verði hagkvæmt að auka afl starfandi virkjana, nema þá helzt Búrfellsvirkjunar.  Nær væri að nota fjármagnið í að reisa vatnsaflsvirkjanir á nýjum virkjunarstöðum."

Þetta blasir við þeim, sem þekkja kostnaðarmynztur vatnsaflsvirkjana og vita, að vinnslukostnaður þeirra er háður uppsettu afli og framleiddri orku á ári.  Draumórar um miklu hærra verð orku úr íslenzkum virkjunum, sem seld yrði beint utan um sæstreng en til stóriðju á Íslandi, eiga sér enga stoð í raunveruleikanum, þegar litið er til lækkandi verðs grænnar orku á Bretlandi og gríðarlegs flutningskostnaðar um sæstreng og endamannvirki hans að meðreiknuðum töpum.  Þar að auki bendir Skúli á, að líklega er orka úr gömlum og stækkuðum virkjunum ekki gjaldgeng í niðurgreiðslukerfi Breta á grænni orku.

Það er engu líkara en Landsvirkjun hafi gripið æfingaverkefni menntskælings á lofti og gert að sínu hjartans máli, en verkfræðilega stendur ekki steinn yfir steini, þegar málið er krufið.  Menntskælingurinn gæti hafa gert sér mat úr verkefninu og fengið góða einkunn fyrir frumlega hugsun, en ríkisfyrirtækið Landsvirkjun fær -23 á Örsted einkunnakvarðann, sem einu sinni var við lýði í Verkfræðideild Háskóla Íslands. 

 

 

 

    

 

Verðlagning raforku

 Það er talsvert gumað af því, að verðlag á endurnýjanlegri orku á Íslandi sé lágt.  Það má til sanns vegar færa, þegar meðaltöl til stóriðju annars vegar og almenningsveitna hins vegar eiga í hlut. Innan þessara hópa eru víð verðsvið, og raforkukostnaður fjölskyldna í landinu er mjög misjafn eftir búsetu. Landsmenn sitja alls ekki við sama borð í þessum efnum, og er mikil mismunun frá náttúrunnar hendi við upphitun húsnæðis, sem finna þarf betri leiðir til að jafna en nú eru farnar, en fyrst að öðru.

Það er núorðið óumdeilt, að tiltölulega lágt raforkuverð til almennings á Íslandi miðað við önnur lönd stafar af stórtækri uppbyggingu raforkukerfisins, sem að megninu til hefur verið fjármögnuð með orkusölu til iðjuvera með langtímasamninga til 25-45 ára og endurskoðunum á þeim í tímans rás.  Fyrir vikið hefur verið hagkvæmt að ráðast í stórar virkjanir og mikil flutningsmannvirki.  Þannig hafa heimilin í landinu og allur atvinnurekstur notið góðs af hagkvæmni stærðarinnar. Ekki þarf að fjölyrða um, að Ísland hefur getað boðið stóriðjufyrirtækjum raforku á samkeppnishæfu verði á hverjum tíma, af því að virkjunarkostir vatnsafls voru hagkvæmir og rekstrarkostnaður slíkra virkjana er lágur, ef þær eru vel úr garði gerðar.

Þannig háttar til í virkjunum, að vinnslukostnaður raforkunnar er háður því, hvers eðlis orkunotkunin er.  Vinnslukostnaður í virkjunum, sem knúnar eru endurnýjanlegri orku, t.d. fallvatnsorku, er þá aðallega háður því, hversu hlutfallslega mikið og jafnt álagið er.  Ekkert álag jafnast á við álag álvera, hvað hagkvæmni varðar í orkuvinnslunni, því að það er hvorki undirorpið, dægursveiflum, vikusveiflum né árstíðabundnum sveiflum. 

Álag almenningsveitna er hins vegar háð takti tilverunnar og veðurfari. Af þessum sökum getur sami vélbúnaður framleitt meiri orku á hverju ári fyrir álver en almenningsveitur, og nokkru minni rafbúnaður að uppsettu afli getur framleitt sama raunafl og raunorku vegna hærri aflstuðuls álvera. Aflminna rafkerfi jafngildir minni fjárfestingarþörf. 

Allt leiðir þetta til, samkvæmt útreikningum höfundar, að kostnaðarhlutfall orkuvinnslu í fallvatnsvirkjun fyrir álver og almenningsveitur er að jafnaði 47 %.  Þetta hlutfall lækkar í þeim tilvikum, þegar hluti orkusamningsins er afgangsorka, t.d. 10 %, eins og algengt er í orkusamningum við álverin.  Þá er hægt að minnka vatnsmiðlunina og miða við orkuskerðingu í 3 ár af 30, en rennslisraðir sýna, að slík eru líkindin á, að miðlunarlón fyllist ekki (þurrkaár). Einnig er þá hægt að spara varaafl.  Allt dregur þetta úr stofnkostnaði raforkukerfisins án þess að ógna afhendingaröryggi forgangsorku, t.d. til heimila. 

Það er nauðsynlegt, svo að friðvænlega horfi á markaðinum, að risinn á þar, Landsvirkjun, komi fram með sanngjörnum hætti gagnvart notendum.  Í þessum efnum má telja tvennt ósanngjarnt, og eigi annað eða bæði atriðin við einhvern orkuvinnsluaðila, þarf hann að bæta ráð sitt eða sæta álitshnekki ella á markaðinum:

1. Að selja orkuna hátt (> 15 %) yfir jaðarkostnaðarverði.  Jaðarkostnaðarverð er kostnaður við orkuvinnslu í næstu virkjun á eftir þeirri, sem semja á um orkusölu frá.  Höfundi telst til, að hann sé nú um 24 USD/MWh (3,1 kr/kWh) til álvera og 52 USD/MWh (6,8 kr/kWh) til almenningsveitna. Samkvæmt Ársskýrslu Landsvirkjunar 2014 nam meðalverð hennar þá til stóriðju með flutningskostnaði 25,9 USD/MWh, og þá má ætla þetta meðalverð við stöðvarvegg virkjunar 24 USD/MWh.  Þetta er sama og jaðarkostnaðarverðið, svo að meðalverð til stóriðju er eðlilegt, kostnaðarlega séð, en mikill munur er hins vegar á lægsta og hæsta verði til stóriðju.  Það er vegna þess, að mislangt er frá gerð viðkomandi langtímasamninga.  Út frá téðri Ársskýrslu hefur höfundur reiknað út meðalverð Landsvirkjunar 2014 til almenningsveitna.  Það var 68 USD/MWh (8,9 kr/kWh).  Þetta er 31 % hærra en jaðarkostnaðarverðið, sem er ótrúlega hátt verð og hærra en sanngjarnt getur talizt. Þarna er Landsvirkjun "með svín í skóginum".  
2. Að almenningur greiði stærri hluta en honum ber af heildarorkukostnaði, þ.e.a.s. hlutfall meðalverðs stóriðju og almennings er minna en 47 %.  Þetta hlutfall var 35 % hjá Landsvirkjun árið 2014, sem er svo langt undir viðmiði við stóriðju, að verulega ósanngjarnt má telja. Þarna hallar á þann, sem aldrei átti að halla á.  Þetta er alvarlegt hliðarspor hjá risanum.
3. Meðalverð til almennings frá virkjun Landsvirkjunar þarf að lækka niður í 6,8 kr/kWh eða lægra, þ.e. að lækka hið minnsta um 2,1 kr/kWh, sem er 24 %, svo að viðunandi verði. Ef stjórn Landsvirkjunar sýnir engan lit á þessari leiðréttingu, verður málið að koma til kasta þingsins í haust með þingsályktun.  

Segja má, að fyrirtæki og heimili á "köldum svæðum" landsins verði harðast fyrir barðinu á raforkuverðshækkunum, af því að rafmagnsreikningur þeirra er svimandi hár m.v. orkukostnað á "heitum svæðum".  Hér er auðvitað átt við íbúa (og lögaðila), sem ekki hafa aðgang að hitaveitu, en verða að hita húsnæði sitt upp með rafmagni og/eða jarðefnaeldsneyti. Nú þegar er húshitunarkostnaður svo hár, að lækki olíuverð til húshitunar undir 50 kr/l, þá verður ódýrara að kynda með olíu en rafmagni. Nú fer olíuverð aftur lækkandi og getur lækkað enn meira en í janúar 2015, ef Íran kemur inn á markaðinn.  Þá kemur upp sú hneykslanlega staða, að ódýrara verður að kynda húsnæði með olíu en með rafmagni á Íslandi. 

Raforkunotkun íbúðarhúsnæðis með rafhitun er tíföld á við íbúðarhúsnæði með hitaveitu.  Hitaþörf 200 m2 (með bílskúr) a.m.k. 20 ára húsnæðis má áætla 40 MWh/ár, og er oft reiknað með, að upphitunarþörfin nemi 85 % af heildarorkunotkun íbúðarhúsnæðis, svo að hún er þá 47 MWh/ár.  Rafmagnskostnaður við þessar aðstæður er um 450 kkr/ár án rafskatts og virðisaukaskatts eða að jafnaði 9,6 kr/kWh með flutningi og dreifingu, sem eru niðurgreidd kostnaðarliðir af ríkinu, svo að einingarverðið er um 26 % lægra en t.d. í þéttbýli á hitaveitusvæði. Engu að síður er upphitunarkostnaður þarna 4,3 faldur hitaveitukostnaður í þéttbýli.  Þessi mismunun, þótt að náttúrunnar hálfu sé, er allt of mikil, svo að viðunandi sé fyrir markaðshagkerfi með félagslegu ívafi, eins og mörgum þykir eftirsóknarvert.

Rafskattur er lagður á rafhitun, eins og á alla aðra rafmagnsnotkun í landinu, en hann mun falla niður hjá öllum notendum við árslok 2015 samkvæmt svo nefndu sólarlagsákvæði laga um hann frá tíð vinstri stjórnarinnar, sálugu.  Undarlegt er, að virðisaukaskattur er reiknaður ofan á rafskattinn, en vegir Skattstjórans eru órannsakanlegir.  Virðisaukaskattur er 11 % á rafmagn til upphitunar, en 24 % á aðra notkun. Þetta þýðir í raun, að sérmæla þarf raforkunotkun til hitunar, sem eykur enn á kostnaðinn. Það væri rökrétt að undanþiggja alla raforkunotkun á "köldum svæðum" virðisaukaskatti til að draga úr ójafnræði íbúa landsins, enda getur þessi skattlagning hæglega orðið þess valdandi, að ódýrara verði að kynda húsnæði með olíu, og í hverju er þá virðisauki raforkukaupanna fólginn ?

Það er ósanngjarnt að verðleggja hverja kWh (kílówattstund) jafnhátt til notenda með rafhitun, sem er u.þ.b. 85 % rafmagnsnotkunar á slíkum heimilum, og til notenda án rafhitunar, því að notkun fyrrnefnda hópsins er miklu meiri en hinna, eða tíföld, og verðskuldar magnafslátt a.m.k. 15 %.

Fyrir kostnað flutningskerfis og dreifikerfis skiptir orkumagnið sáralitlu máli, en aflið, þ.e.a.s. toppálagið, nánast öllu máli, því að kerfið þarf að hanna miðað við að anna toppálaginu.  Verðlagningin á flutningi og dreifingu rafmagns til viðskiptavina með rafhitun, sem eiga ekki kost á hitaveitu, ætti að endurspegla þetta kostnaðarmynztur og jafnframt að innihalda hvata til að draga úr toppálagi.  Það er t.d. hægt að gera með sambyggðum orku og aflmæli, þar sem orkunotkun á afli yfir umsömdu markafli væri dýrkeypt, t.d. á tíföldu taxtaverði án rafhitunar.  Aflgjald og umframorkugjald rynnu til Landsnets og dreifiveitunnar í sömu hlutföllum og orkugjaldið nú, en án niðurgreiðslna ríkissjóðs. Niðurgreiðslur þessar úr ríkissjóði eru neyðarbrauð, af því að samkvæmt tilskipun ESB mega aðrir viðskiptavinir rafmagns ekki bera viðbótar kostnað af þessu tagi.  Hér er hins vegar lagt til, að notendur rafhitunar beri sinn hluta flutnings- og dreifikostnaðar og greiði sama stofnverð orku frá virkjun, en njóti 15 % magnafsláttar.  Fer einingarverð orku til þeirra þá að nálgast hæsta verð til stóriðju.  Auk þess njóti þeir niðurfellingar virðisaukaskatts vegna náttúrulegs óhagræðis, sem gæti í versta tilviki leitt til aukins innflutnings á olíu.

Dæmi af fyrrgreindu rafhituðu húsnæði:

• Aflgjald: 12 kkr/kW x 15 kW/ár = 180 kkr/ár
• Lágmarks flutningsgjald = 38 kkr/ár
• Lágmarks dreifingargjald = 142 kkr/ár
• Orkusala: 4,55 kr/kWh x 47 MWh/ár = 214 kkr/ár

____________________________________________________________________________________________

• Heildarraforkukostnaður eftir breytingu: 394 kkr/ár
• Raforkukostnaður fyrir breytingu m/VSK:  492 kkr/ár

____________________________________________________________________________________________

• Sparnaður notanda 98 kkr/ár eða 20 %.

____________________________________________________________________________________________

Með þessu næðist fram lækkun húshitunarkostnaðar á "köldum svæðum" og ríkissjóður hefði hvorki kostnað né beinar tekjur af rafmagni til húshitunar. Þetta er þess vegna í senn réttlætismál og hagræðingarmál.  Yfirgjaldtöku fyrir flutning og dreifingu til rafhitunar lyki, og orkuverðið yrði ívið hærra en hæsta verð til stóriðju, enda væri notandi skuldbundinn til að kaupa a.m.k. 40 MWh/ár a.m.k. eitt ár fram í tímann. Skorður væru settar við fjárfestingarþörf til flutnings og dreifingar með hvata til að jafna álagið.  Lagabreytingu þyrfti til að framkvæma þetta.  Vilji er allt, sem þarf.

 

 

   

 

 

Áliðnaður-ferðamannaiðnaður

Það er árátta andstæðinga orkunýtingar til málmframleiðslu á Íslandi að stilla henni upp sem andstæðu umhverfisverndar og ferðamennsku, þó að allt þetta geti farið vel saman, ef vel er á spöðunum haldið. Ferðaþjónusta til og frá Íslandi og á Íslandi er t.d. mun meiri mengunarvaldur og landspillir en öll stóriðjan og orkuiðnaðurinn samanlagt.

 

Nú hafa sveitarfélög á Norðurlandi vestra undirritað samstarfssamning við Klappir Development ehf um að reisa álver með framleiðslugetu 120 kt/ár á fyrirhuguðu iðnaðarsvæði við Hafursstaði í Skagabyggð.  Sveitarfélögin, sem í hlut eiga, eru Blönduósbær, Húnavatnshreppur, Húnaþing vestra, Sveitarfélagið Skagaströnd og Sveitarfélagið Skagafjörður. Frumkvæði þessara sveitarfélaga um framtíðarþróun sína er lofsvert. Nú þarf að virkja þingmenn kjördæmisins vegna Rammaáætlunar, sem vinstri stjórnin skemmdi og afturhaldinu á þingi tókst í vor með þrefi að hindra lagfæringar á.  Það þarf jafnframt að útrýma flöskuhálsum orkuflutninga til Norðurlands, og Sprengisandslína er áfangi í því verki. Jafnframt þarf 220 kV línu frá Brennimel til Blöndu, svo að Norðurland vestra geti iðnvæðzt að marki. Til að gera þetta kleift þarf að ýta afturhaldinu, sem þvælist fyrir öllum framfaramálum í atvinnulegu tilliti, út af Alþingi. Það er dýrkeypt fyrir vinnandi fólk að sitja uppi með afætur, sem aldrei leggur neitt uppbyggilegt til, heldur spýr um sig eitri öfundar, illgirni og niðurrifs.     

Hér er um varnarbaráttu þessara sveitarfélaga að ræða til að sporna við fólksflótta, sem hefur numið um 1 % á ári undanfarna tvo áratugi, og við svo búið má ekki standa. Vinstri menn vilja eymd og vesöld, því að það er þeirra kjörlendi. Þess vegna þvælast þeir fyrir umbótum. Sveitarfélögin vilja fá nýja kjölfestustarfsemi á svæðið, sem hækkað getur tekjustig íbúanna og þannig bætt samkeppnihæfni Norðurlands vestra gagnvart öðrum landshlutum. Þessari baráttu eiga borgaraleg öfl að veita þann stuðning, sem þau mega.

Kínverskt álfélag stendur að þessu samstarfi við Norðlendingana, og er það í anda viðskiptasamnings landanna, sem gerður var á síðasta kjörtímabili í tíð Össurar Skarphéðinssonar, ólíkindatóls og höfundar Árs drekans, heimildarbókar um starfshætti ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur. 

Þessi sjálfsbjargarviðleitni Norðlendinga er lofsverð, og verður að vona fyrir þeirra hönd og landsins alls, að Alþingi, ríkisstjórn og ríkisfyrirtækið Landsvirkjun verði hjálpleg og vinveitt þessum áformum um atvinnusköpun og nýja verðmætasköpun og gjaldeyrisöflun á svæði , sem virkilega þarf á slíku að halda. Er sérstaklega áhugavert að heyra, að úrvinnsla áls á staðnum sé fyrirhuguð frá fremur litlu álveri, og mætti þannig ná fram arðsamri framleiðslueiningu. Kveður hér við nýjan tón í atvinnulegu tilliti, sem tvímælalaust eykur fjölbreytni atvinnustarfsemi á Íslandi, ef úr verður.  

Ekki vantar nú úrtöluraddirnar.  Undir eins ryðst Landvernd með formann sinn, Snorra Baldursson, fram á ritvöllinn, og var vettvangurinn Fréttablaðið 16. júní 2015 undir fyrirsögninni:

"Álver á Hafursstöðum - afleit hugmynd".

Þar fjandskapast formaðurinn við Norðlendingana út af téðum áhuga þeirra á iðjuveri og skrifar oflátungslega, eins og hann og skoðanasystkini hans viti ein, hvað fólki og náttúru sé fyrir beztu, og fer með hæpnar fullyrðingar, eins og nú skal stikla á. Eru þetta fordómafullir og fráhrindandi tilburðir til forræðishyggju, sem enginn þarf að taka mark á, sem vill reisa skoðun sína á rökstuddri nýtingu orkulinda að teknu fullu tilliti til náttúrunnar: 

"Hvernig dettur ábyrgum sveitarfélögum þetta í hug, þegar fullljóst er, að stóriðja er einhver allra versti atvinnukostur, sem hugsazt getur, sé tekið mið af fjárfestingu á bak við hvert starf, arði, sem eftir verður í landinu, og ekki sízt óásættanlegum umhverfisáhrifum iðjuversins og virkjananna, sem þarf til að knýja það ?

"Also sprach Zarathustra." Þarna stígur hinn mikli umhverfisfrömuður á stall og veitir sveitarstjórnarmönnum á Norðurlandi vestra innsýn í djúpa vizku sína, sem er reyndar "disinformation", villandi upplýsingar, og sýnishorn af röngum málflutningi um stóriðjuna í landinu í samanburði við aðra starfsemi, sem er formanni Landverndar þóknanlegri.  Hér verða ummæli formannsins skoðuð:

• Sveitarfélögum dettur ekkert í hug sem slíkum, en sveitarstjórnarmenn geta fengið hugmyndir, sem vert er að fylgja eftir, eins og á við í þessu tilviki.
• Hvers vegna ætti það að líta neikvætt út í augum sveitarstjórnarmanna, sem eru á höttunum eftir nýjum atvinnutækifærum, að fá á sitt svæði beina erlenda fjárfestingu, sem er há reiknuð á hvert starf í iðjuverinu sjálfu ?  Það eru miklu fleiri störf, sem skapast, líklega 3 fyrir hvert fast starf í álverinu, og öll þessi störf eru fjölbreytileg og spanna nánast allar starfsstéttir í landinu.  Fjárfestir, sem varið hefur miklu fé í að skapa þessi störf, gerir það, af því að störfin skapa mikil verðmæti, og hann er mjög líklegur til að verða kjölfestuvinnuveitandi í héraðinu um áratuga skeið, eins og reynslan í landinu er ólygnust um.  Þarna lepur formaður Landverndar upp innantóman belging vinstri grænna um álver. Þau skjóta sig í fótinn með þvættingi af þessu tagi, því að mikil fjárfesting er miklu fremur kostur en galli.
• Á byggingarskeiðinu getur allt að helmingur fjárfestingarinnar orðið innanlands, ef íslenzk fyrirtæki, iðnfyrirtæki og ráðgjafar, verða hlutskarpir. Eins og kunnugt er, hefur íslenzkum ráðgjöfum og tækjaframleiðendum orðið vel ágengt í viðskiptaheimi álveranna, þökk sé núverandi álfyrirtækjum í landinu, sem hafa verið órög við að þróa nýjan búnað í samstarfi við íslenzk fyrirtæki. Á hverju ári verður ekki minna eftir í landinu af heildarkostnaði álveranna en 45 %.  Er ástæða til að gera lítið þessu ? Halda menn, að meira verði eftir í landinu af starfsemi eftirlætisatvinnuvegar Landverndar, ferðaþjónustunni ?  Þar er mikill erlendur kostnaður á ferðinni, og nægir að nefna eldsneytið.  Þotueldsneytið nemur um 820 þúsund tonnum, 820 kt/ár, til að flytja meira en eina milljón erlendra farþega fram og til baka yfir hafið, auk fjölmarga Íslendinga.  Kaup á bifreiðaeldsneyti til landsins árið 2014 námu um 420 kt, og drjúgur hluti af því hefur farið til að flytja erlenda ferðamenn á milli staða. Höfundi er til efs, að hlutfallslega meira verði eftir í landinu af útgjöldum erlendra ferðamanna en útgjöldum álfyrirtækjanna. Laun eru fremur lág í ferðaþjónustunni og afar lítil spurn er þar eftir fólki með iðnmenntun eða háskólamenntun. 
• Þegar formaður Landverndar skrifar um "óásættanleg umhverfisáhrif iðjuvers og virkjana", fellir hann sleggjudóm, sem hittir hann sjálfan fyrir sem bjúgverpill, þegar hann heldur því fram, að áhrif ferðamennskunnar séu "smámunir miðað við stóriðju".  Þessi viðhorf eru reist á fordómum, eins og nú skal rekja.  Losun millilandaflugvéla á gróðurhúsagastegundum er gríðarleg, svo að ekki sé nú minnzt á skaðleg áhrif þeirra á ózon-lag lofthjúps jarðar. Bruni þotueldsneytis á leið með ferðamenn til og frá Íslandi nemur 2,9 Mt CO2, en losun alls íslenzka áliðnaðarins, sem framleiðir um 850 kt/ár Al, á gróðurhúsagastegundum nemur um 1,4 Mt af koltvíildisjafngildum, þ.e.a.s. losun þotanna er meira en tvöföld losun álveranna.  Sé tekið mið af elzta álverinu, þá er engin hækkun mælanleg á flúor í gróðri í grennd álversins, og losun brennisteinstvíildis er langt innan leyfilegra marka, og losunin frá bifreiðaumferðinni er meiri en frá álverunum.  Rannsakaðir hafa verið kræklingar úti fyrir strönd í Straumsvík, og í þeim finnast engin merkjanleg áhrif frá álverinu.  Umhverfisspor álveranna er lítið í samanburði við ferðamannaiðnaðinn, en umhverfisspor hans vex stjórnlaust í íslenzkri náttúru.   
• Snorri Baldursson heldur því einnig fram, að umhverfisáhrif virkjananna séu óásættanleg.  Það er enn þá rétt, þegar um jarðgufuvirkjanir er að ræða, en nú er verið að leysa mengunarvandamál þeirra, og meiri þekkingar hefur verið aflað um forðafræði jarðgufuvirkjana.  Varðandi fallvatnsvirkjanir er fullyrðingin  hins vegar fullkomin fásinna.  Aðeins Fljótsdalsvirkjun orkar tvímælis vegna mikilla vatnaflutninga úr Jökuldal og ofan í Fljótsdal, sem er mörgum þyrnir í augum.  Upphaflegu virkjunaráformin með lón við Eyjabakka gerðu ekki ráð fyrir vatnaflutningum af þessu tagi, en umhverfisverndarsinnar tóku upp þykkjuna fyrir grágæs, sem fellir þar fjaðrir, og þess vegna var hætt við Eyjabakkaáformin.  Afleiðingin af þessari baráttu umhverfisverndarsinna voru sameining Jökulsár á Brú og Lagarfljóts með ýmsum neikvæðum áhrifum á Fljótsdalshéraði, en jákvæðar afleiðingar í Jökuldal, t.d. varðandi veiðiskap. Aðrar vatnsfallsvirkjanir eru bæði sjálfbærar og afturkræfar samkvæmt alþjóðlegri skilgreiningu fyrir vatnsfallsvirkjanir, og virkjunaraðilar hérlendis eiga lof skilið fyrir umhverfisvæna hönnun, ræktun og góða umgengni. Miðlunarlónin eru fremur lítil m.v. afl virkjananna, enda er 10 % skerðingarréttur á afl og orku til álveranna, þegar hörgull er á vatni.

Það stendur ekki steinn yfir steini í málflutningi hins ofstækisfulla formanns Landverndar í garð álvera.  Rétt er að veita innsýn í óbeysinn hugarheim formannsins um "eitthvað annað", sem við vitum nú, að er óbeizluð ferðamennska, sem veldur stórkostlegu tjóni á viðkvæmu gróðurfari Íslands og er hin eina og sanna umhverfisvá nútímans, af því að mótvægisaðgerðir við flaumi ferðamanna eru í skötulíki:

"En samt,gróin sveitarfélög hafa valkosti. Geta Norðlendingar í alvöru hugsað sér allar þessar fórnir fyrir miklar framkvæmdir í 2-3 ár og 240 einhæf langtímastörf ?  Vill fólk úti á landi ekki frekar atvinnustarfsemi, sem virðir móður náttúru ?  Þannig uppbygging er möguleg, eins og gríðarlegur vöxtur ferðaþjónustunnar á undanförnum árum sýnir.  Ferðamönnum fylgja vissulega umhverfisáhrif, en þau eru smámunir miðað við stóriðju, og þau má lágmarka með góðu skipulagi.  Ferðaþjónustan er orðin langstærsta atvinnugrein landsins; hún skapar um 14 % landsmanna störf á móti 1 % í áliðnaði, og hún skilur mikinn virðisauka eftir í heimabyggð á meðan virðisauki áliðnaðarins flæðir að mestu úr landi."

Þarna gefur að líta dæmigerðan fullyrðingaflaum úr ímynduðum heimi, þokukennda gerviveröld brjóstumkennanlegs fólks í svartnætti nauðhyggjunnar, sem aldrei sér til sólar, þegar nýja nýtingu orkulindanna ber á góma. Þetta svartagallsraus er ómarktækt og er hægt að hafna sem hverju öðru sótsvörtu afturhaldi, sem er andstætt hagsmunum almennings á Íslandi:

• Téðar fórnir Norðlendinga eiga sér aðeins stað í sýndarveruleika fólks án tengsla við náttúruna, sem heimamenn hafa.
• Að skrifa um einhæf störf í áliðnaði og vegsama um leið ferðamennskuna vitnar um ruglandann í umræðunni.  Öllu er snúið þar á haus.  Hvítt verður svart. Þetta er áróðurstækni dr Josefs Göbbels.  Álver er hátækni vinnustaður, þar sem flestar stéttir landsins koma saman, verkfræðingar, verkamenn, rafiðnaðarmenn, vélvirkjar, bifvélavirkjar, efnafræðingar, viðskiptafræðingar, hjúkrunarfræðingar, matsveinar o.fl.  Stétt með stétt við að bezta framleiðsluferlana og viðhaldsferlana, auka framleiðnina og útrýma slysum. Mikil stjórnunar- og tækniþekking ásamt sérhæfingu við framleiðslustörf hefur flutzt til landsins og dreifzt um þjóðfélagið fyrir tilverknað álfélaganna.  Ferðamannaiðnaðurinn þolir ekki samjöfnuð við áliðnaðinn, og það er harðsvíruð ósvífni af formanni Landverndar að bera slíka þvælu á borð fyrir landsmenn.
• Að hugsa sér yfirlæti þéttbýlisbúans í garð íbúa dreifbýlisins, sem lýsir sér í spurningunni, hvort fólk úti á landi vilji ekki frekar atvinnustarfsemi, sem virði móður náttúru ? "Getur ekki lýðurinn borðað kökur, úr því að brauð vantar ?", var spurt á sinni tíð. Formann Landsverndar er hægt að upplýsa um, að enginn atvinnuvegur á Íslandi er nú fjær því en ferðaþjónustan að virða móður náttúru.  Auk mjög mikillar losunar koltvíildis kemur gríðarlegur úrgangur og skolp frá gististöðum og veitingastöðum, þar sem m.a. feiknamagn af þvottaefnum allra handa er skolað út í frárennslið.  Ferðamannastaðir eru orðnir niðurníddir og utanvegaakstur skilur eftir ógróin sár um áraraðir. Ofvaxinn ferðamannaiðnaður, eins og hann er rekinn á Íslandi, á enn langt í land með að geta talizt eins umhverfisvænn og hinir höfuðatvinnuvegirnir, sjávarútvegur og iðnaður, sem eru til fyrirmyndar á alþjóðavísu. Umhverfisspjöll ferðamennskunnar má lágmarka, meinar formaðurinn, er hvar er það lágmark, og hvenær kemur það ? Væri ekki nær að líta í eiginn barm en að mála skrattann á vegginn að hætti ofstækismanna á miðöldum ? Galdrabrennur eru löngu aflagðar. 
• Það eru bein ósannindi, að ferðþjónustan "skapi um 14 % landsmanna störf".  Þetta hlutfall jafngildir um 46´000 manns, en samkvæmt Hagstofunni störfuðu árið 2014 16´790 manns við ferðaþjónustu, sem er nær 5 % landsmanna.  Í þessari grein er með öðrum orðum mjög lág framleiðni miðað við sjávarútveg og áliðju. Af því leiðir, að lág meðallaun eru í greininni.  Allt bendir þetta til lítils virðisauka, enda eru tekjur ríkisins af virðisaukaskatti á greinina skammarlega lágar m.v. umsetningu.  Þrátt fyrir um 20 % aukningar umsetningar í fyrra varð aðeins um 1,9 % hagvöxtur í landinu 2014.  Ef allt hefði verið með felldu með virðisaukann, sem ferðamennskan skapar í landinu, hefði þessi gríðaraukning umsetningar átt að duga til 3 % hagvaxtar.  Sveitarstjórnarmenn á Norðurlandi vestra hafa ekki fundið neina þá viðspyrnu í ferðamennskunni, sem dugað gæti til vaxtar og viðgangs landshlutanum. Þá skortir áreiðanlega ekki viljann til að finna slíka viðspyrnu.

Að þessu skrifuðu er nauðsynlegt að taka fram, að með náttúruvernd að leiðarljósi á að vera unnt að létta núverandi álagi af viðkvæmum stöðum, sem mikið hafa látið á sjá undan fjöldaferðamennsku, t.d. með bættri dreifingu og nýjum áningarstöðum, t.d. á Norð-vesturlandi.  Ferðamannaiðnaðurinn, orkugeirinn og iðnaðurinn í landinu eru ekki andstæðir pólar, heldur starfsemi, sem leiðzt getur hönd í hönd, eins og glæstastur vitnisburður er um hjá HS Orku með sína Auðlindagarða, sem bera vitni um frumkvæði og áræðni, se slegið hefur í gegn.  Að etja þessum greinum saman, eins og fulltrúar Landverndar gera sig seka um, er þeim til skammar. Stefnumið landsmanna á að vera hámörkun sjálfbærrar nýtingar landsins til hagsbóta fyrir öll landsins börn. Úrtölumenn eru fulltrúar gamla tímans, þröngsýni og skilningsleysis, og eiga alls ekki að móta atvinnuþróunina í landinu.

Ástæða er til að hvetja Norðlendinga til að láta ekki hælbíta af þessu tagi draga úr sér kjarkinn. Þó að rétt sé hjá formanni Atvinnunefndar Alþingis, Jóni Gunnarssyni, að orka fyrir umrætt verkefni á Norðurlandi-vestra sé ekki handan við hornið, sumpart af því að hann laut í lægra haldi á vorþinginu fyrir þeim, sem hafa horn í síðu nýtingar orkulinda landsins til hagsbóta öllum landshlutum, þá munu framfarasinnuð öfl vonandi taka höndum saman um að raungera þetta og önnur viðskiptatækifæri, sem nú blasa við.  

  

             

 

 

 

 

 

 

Umhverfisvernd í ólestri

Yfirvöld umhverfisverndar og umhverfisverndarsamtök hafa sofið á verðinum gagnvart helzta vágesti íslenzkrar náttúru, ferðamanninum.  Ferðaþjónustan sjálf hefur stungið hausnum í sandinn. Landvernd og önnur náttúruverndarsamtök bera fyrir brjósti hagsmuni ferðamannaiðnaðarins og ota þeim fram gegn orkuiðnaðinum. Þessir aðilar og stjórnarandstaðan á Alþingi eru valdir að stórfelldum kostnaðarauka alls almennings og fyrirtækja hérlendis vegna raforkuverðshækkana, sem fóðraðar eru með orkuskorti. Þá hafa miklar tekjur tapazt vegna þess, að flutningskerfi raforku annar ekki þörfinni fyrir núverandi notkun, hvað þá fyrir nýtt álag, sem spurn er eftir.  Allt er þetta í boði afturhaldsins í landinu, sem á þó ekki bót fyrir rassinn á sér. Núverandi ríkisstjórn braut blað á vorþinginu  varðandi mótvægisaðgerðir til að hamla gegn afleiðingum "engisprettufaraldursins" með samþykkt sinni á MISK 850 fjárveitingu af aukafjárlögum 26. maí 2015, þó að slík aðferð sé neyðarbrauð, enda náttúrupassinn þá farinn veg allrar veraldar, og farið hefur fé betra, segja sumir. 

Það koma stinningstekjur í ríkissjóð frá ferðaþjónustunni, þó að ekki sé þar um að ræða beysna virðisaukaskattheimtu, og er löngu óþarft af ríkisvaldinu að hygla ferðaþjónustunni umfram aðrar atvinnugreinar með vægri skattheimtu.  Munu þessi mál nú í endurskoðun í Fjármálaráðuneytinu. Væri nær að leggja á ferðaþjónustuna auðlindagjald, sem rynni til verndar viðkvæmri náttúru gegn "homo sapiens", sem í of miklum mæli verður að plágu í íslenzkri náttúru.  Af hverju á náttúran ekki að njóta vafans, nema orkugeirinn eigi í hlut ? Það er þó skýr og yfirvofandi hætta af ferðamönnum, en hættan af orkugeiranum er öll orðum aukin og einkennist af tilfinningahlöðnum upphrópunum, sem oft eru staðlausir stafir.

Ferðaþjónustan ætti að auki sjálf að standa  undir fjármögnun verndaraðgerða á náttúrunni gagnvart gríðarlegum ferðamannafjölda.  Er þá grundvallaratriði, að þeir greiði, sem njóta, t.d. með sérstakri skattheimtu á fyrirtæki, sem gera beint út á náttúruna.  Þetta væri til samræmis við það að láta útgerðirnar greiða gjald í sjóð fyrir aðgang að miðunum, sem standa mundi straum af fjárfestingum stuðningsstofnana útgerðar á borð við Hafrannsóknarstofnun og Landhelgisgæzlu, en höfundur er fylgjandi slíkri breytingu. 

Það er hneykslanlegt, hversu lítinn gaum baráttusamtök umhverfisverndarsinna á borð við Landvernd og Náttúruverndarsamtökin hafa gefið að þessu mesta umhverfisverndarvandamáli samtímans á Íslandi, þegar uppblástur landsins er frá talinn.  Virðist allt púður þessara samtaka fara í öfgakennda baráttu við Landsvirkjun og önnur virkjunarfyrirtæki að ógleymdri illvígri viðureign við Landsnet.  Það er þó viðurkennt og er til um það staðfesting frá dósent við Háskóla Íslands, að allar vatnsaflsvirkjanir landsins hingað til hafa verið sjálfbærar og afturkræfar, svo að ekki sé nú minnzt á loftlínurnar.  Það er þess vegna einvörðungu þjóðhagslegt val, hvort menn vilja virkja með viðeigandi miðlunarlónum og reisa háspennulínur eða leyfa vatninu að falla áfram óbeizluðu um sínar flúðir og fossa, eins og það hefur gert í um 10 þúsund ár. Þessi samtök eru afturhaldssamtök í þeim skilningi, að þau vilja engu breyta, sem er hláleg afstaða á Íslandi, þar sem stöðug landmótun á sér stað.

Rödd hrópandans í eyðimörkinni er hins vegar rödd Andrésar Arnalds, fagstjóra hjá Landgræðslu ríkisins. Það er óhætt að taka fullt mark á varnaðarorðum þessa reynsluríka sérfræðings hjá Landgræðslunni.  Svavar Hávarðsson birti þann 22. maí 2015 fréttaskýringu í Fréttablaðinu undir fyrirsögninni:

"Lifum tímabil stórfelldra skemmda":

Landvernd og Landgræðslan héldu fund 20. maí 2015 undir heitinu:

"Stígum varlega til jarðar-Áhrif ferðamanna á náttúru Íslands". 

Þar sagði Andrés Arnalds m.a.:

"Verkefnið er gríðarstórt, en við erum gjörsamlega vanmáttug að takast á við þetta.  Stofnanakerfið er afar veikt, sundurlaust, og lítil samstaða innan þess.  Þá er fjármagn af afar skornum skammti", "sagði Andrés og bætti við áleitnum spurningum um, hversu tilbúin við erum sem þjóð að takast á við viðfangsefnið, sem blasir við: að gera ráðstafanir til að koma í veg fyrir frekari skemmdir og fyrirbyggja, að orðstír Íslands sem ferðamannaland glatist."

Hér segir hlutlægur kunnáttumaður á sviði umhverfisverndar þá skoðun sína umbúðalaust, að hömlulaus ágangur mígrúts ferðamanna valdi nú stórtjóni á landinu, sem langan tíma taki að bæta, og að viðkomandi stjórnvöld setji kíkinn fyrir blinda augað.

  Það verður að taka hér í taumana, fylgja ráðleggingum manna á borð við Andrés Arnalds, takmarka aðgang, þar sem slíkt er metið nauðsynlegt, og láta ferðamenn standa fjárhagslega undir viðgerðum og vernd.  Frá ferðaþjónustunni sjálfri hafa ekki sézt neinar tillögur til úrbóta, hvað þá frá Landvernd og Náttúruverndarsamtökunum.  Þessir aðilar eru uppteknir af einhverju allt öðru, sem þau setja í hærri forgang, og fljóta sofandi að feigðarósi, þegar raunveruleg umhverfisvernd er annars vegar. Andóf þessara samtaka gegn bráðnauðsynlegum framkvæmdum í landinu er ekki lengur hægt að skoða í ljósi náttúruverndar. Þar liggur fiskur undir steini.

Andrés gerði að umræðuefni setu sína í nefnd um úrbætur á fjölsóttum ferðamannastöðum á vegum samgönguráðherra árin 1994-1995 eða fyrir tveimur áratugum.  Nefndin samdi skýrslu og við lestur hennar sést, að allt situr enn við hið sama.  Þetta er gríðarlegur áfellisdómur yfir Stjórnarráðinu, einkum Umhverfisráðuneytinu, og Umhverfisstofnun. Dæmi úr tvítugri skýrslu:

"Þrátt fyrir mikla þenslu í ferðaþjónustu er enn lítið gert til að hlúa að ferðamannastöðum á landinu. ... Víða er þegar komið í óefni vegna aðstöðuleysis. ... Ríkið og ferðaþjónustuaðilar verða að bregðast skjótt við til að leysa úr þessum vanda."

Sjónir höfunda þessara orða beindust að spá um fjölda ferðamanna árið 2000 upp á 322´000 manns.  Sem kunnugt er, er viðfangsefnið nú ferfalt að stærð, og það er orðið erfiðara viðfangs vegna skemmda á náttúrunni, einnig á s.k. friðlöndum, sem nú spanna um 20 % af yfirborði landsins. 

Svo kallaðir umhverfisverndarsinnar vilja auka enn við þessi friðlönd, þó að ljóst sé, að viðkomandi ábyrgðaraðilar friðlandanna og fjárveitingavaldið hafa sofið Þyrnirósarsvefni fram að þessu. Umhverfisverndaráhuginn og friðunaráhuginn virðist í mörgum tilvikum hverfast um það að koma í veg fyrir framkvæmdir, t.d. á hálendinu, vegagerð, virkjanir og háspennulínur.  Þetta er þröngt sjónarhorn, sem hefur afvegaleitt umhverfisverndarfólk, svo að það hefur ekki beitt sér í neinum þeim mæli, að gagnast megi, gegn hinni raunverulegu umhverfisvá, sem Andrés Arnalds aftur á móti er óþreytandi við að vekja athygli á, en talar því miður fyrir daufum eyrum.

Afturhaldssinnar hafa lagt dauða hönd á umhverfisvernd, sem tengist ferðamennsku, og þeir virðast setja jafnaðarmerki á milli þess að leggjast þversum gegn öllum framkvæmdum, sem tengjast auðlindanýtingu utan alfaravegar, og almennrar umhverfisverndar.  Þess vegna vantar þrýstihóp fyrir málaflokkinn ferðatengd umhverfisvernd, þó að málaflokkinn iðnaðartengd umhverfisvernd skorti ekki athygli.  Svipaða sögu er að segja úr stjórnsýslunni.  Þess vegna varpaði Andrés Arnalds því fram á téðri ráðstefnu, hvort tímabært væri að stofna Ráðuneyti umhverfis- og ferðamála.  Þetta þarf ekki að hafa í för með sér fjölgun ráðherra í ríkisstjórn.  Hann færði þau rök fyrir jákvæðu svari við spurningunni, að náttúran væri meginundirstaða ferðaþjónustunnar, og því yrði þetta tvennt vart rætt, nema í samhengi. Ferðaþjónustan væri farin að afla mestra gjaldeyristekna allra atvinnugreina, og málaflokkurinn hefði afar veika stöðu í stjórnsýslunni miðað við mikilvægi.

Hér skal taka undir sjónarmið hins mæta umhverfisverndarfrömuðar, Andrésar Arnalds, í einu og öllu. Það þarf jafnframt að stokka upp og straumlínulaga alla starfsemi ríkisins á þessum tveimur sviðum, ferðaþjónustu og umhverfisvernd, ekki sízt Umhverfisstofnun, og þá gæti þessi skipulagsbreyting orðið til hagræðingar og einhverrar minnkunar á ríkisbákninu í heild, sem ekki veitir af.