Verðlagning raforku

 Það er talsvert gumað af því, að verðlag á endurnýjanlegri orku á Íslandi sé lágt.  Það má til sanns vegar færa, þegar meðaltöl til stóriðju annars vegar og almenningsveitna hins vegar eiga í hlut. Innan þessara hópa eru víð verðsvið, og raforkukostnaður fjölskyldna í landinu er mjög misjafn eftir búsetu. Landsmenn sitja alls ekki við sama borð í þessum efnum, og er mikil mismunun frá náttúrunnar hendi við upphitun húsnæðis, sem finna þarf betri leiðir til að jafna en nú eru farnar, en fyrst að öðru.

Það er núorðið óumdeilt, að tiltölulega lágt raforkuverð til almennings á Íslandi miðað við önnur lönd stafar af stórtækri uppbyggingu raforkukerfisins, sem að megninu til hefur verið fjármögnuð með orkusölu til iðjuvera með langtímasamninga til 25-45 ára og endurskoðunum á þeim í tímans rás.  Fyrir vikið hefur verið hagkvæmt að ráðast í stórar virkjanir og mikil flutningsmannvirki.  Þannig hafa heimilin í landinu og allur atvinnurekstur notið góðs af hagkvæmni stærðarinnar. Ekki þarf að fjölyrða um, að Ísland hefur getað boðið stóriðjufyrirtækjum raforku á samkeppnishæfu verði á hverjum tíma, af því að virkjunarkostir vatnsafls voru hagkvæmir og rekstrarkostnaður slíkra virkjana er lágur, ef þær eru vel úr garði gerðar.

Þannig háttar til í virkjunum, að vinnslukostnaður raforkunnar er háður því, hvers eðlis orkunotkunin er.  Vinnslukostnaður í virkjunum, sem knúnar eru endurnýjanlegri orku, t.d. fallvatnsorku, er þá aðallega háður því, hversu hlutfallslega mikið og jafnt álagið er.  Ekkert álag jafnast á við álag álvera, hvað hagkvæmni varðar í orkuvinnslunni, því að það er hvorki undirorpið, dægursveiflum, vikusveiflum né árstíðabundnum sveiflum. 

Álag almenningsveitna er hins vegar háð takti tilverunnar og veðurfari. Af þessum sökum getur sami vélbúnaður framleitt meiri orku á hverju ári fyrir álver en almenningsveitur, og nokkru minni rafbúnaður að uppsettu afli getur framleitt sama raunafl og raunorku vegna hærri aflstuðuls álvera. Aflminna rafkerfi jafngildir minni fjárfestingarþörf. 

Allt leiðir þetta til, samkvæmt útreikningum höfundar, að kostnaðarhlutfall orkuvinnslu í fallvatnsvirkjun fyrir álver og almenningsveitur er að jafnaði 47 %.  Þetta hlutfall lækkar í þeim tilvikum, þegar hluti orkusamningsins er afgangsorka, t.d. 10 %, eins og algengt er í orkusamningum við álverin.  Þá er hægt að minnka vatnsmiðlunina og miða við orkuskerðingu í 3 ár af 30, en rennslisraðir sýna, að slík eru líkindin á, að miðlunarlón fyllist ekki (þurrkaár). Einnig er þá hægt að spara varaafl.  Allt dregur þetta úr stofnkostnaði raforkukerfisins án þess að ógna afhendingaröryggi forgangsorku, t.d. til heimila. 

Það er nauðsynlegt, svo að friðvænlega horfi á markaðinum, að risinn á þar, Landsvirkjun, komi fram með sanngjörnum hætti gagnvart notendum.  Í þessum efnum má telja tvennt ósanngjarnt, og eigi annað eða bæði atriðin við einhvern orkuvinnsluaðila, þarf hann að bæta ráð sitt eða sæta álitshnekki ella á markaðinum:

1. Að selja orkuna hátt (> 15 %) yfir jaðarkostnaðarverði.  Jaðarkostnaðarverð er kostnaður við orkuvinnslu í næstu virkjun á eftir þeirri, sem semja á um orkusölu frá.  Höfundi telst til, að hann sé nú um 24 USD/MWh (3,1 kr/kWh) til álvera og 52 USD/MWh (6,8 kr/kWh) til almenningsveitna. Samkvæmt Ársskýrslu Landsvirkjunar 2014 nam meðalverð hennar þá til stóriðju með flutningskostnaði 25,9 USD/MWh, og þá má ætla þetta meðalverð við stöðvarvegg virkjunar 24 USD/MWh.  Þetta er sama og jaðarkostnaðarverðið, svo að meðalverð til stóriðju er eðlilegt, kostnaðarlega séð, en mikill munur er hins vegar á lægsta og hæsta verði til stóriðju.  Það er vegna þess, að mislangt er frá gerð viðkomandi langtímasamninga.  Út frá téðri Ársskýrslu hefur höfundur reiknað út meðalverð Landsvirkjunar 2014 til almenningsveitna.  Það var 68 USD/MWh (8,9 kr/kWh).  Þetta er 31 % hærra en jaðarkostnaðarverðið, sem er ótrúlega hátt verð og hærra en sanngjarnt getur talizt. Þarna er Landsvirkjun "með svín í skóginum".  
2. Að almenningur greiði stærri hluta en honum ber af heildarorkukostnaði, þ.e.a.s. hlutfall meðalverðs stóriðju og almennings er minna en 47 %.  Þetta hlutfall var 35 % hjá Landsvirkjun árið 2014, sem er svo langt undir viðmiði við stóriðju, að verulega ósanngjarnt má telja. Þarna hallar á þann, sem aldrei átti að halla á.  Þetta er alvarlegt hliðarspor hjá risanum.
3. Meðalverð til almennings frá virkjun Landsvirkjunar þarf að lækka niður í 6,8 kr/kWh eða lægra, þ.e. að lækka hið minnsta um 2,1 kr/kWh, sem er 24 %, svo að viðunandi verði. Ef stjórn Landsvirkjunar sýnir engan lit á þessari leiðréttingu, verður málið að koma til kasta þingsins í haust með þingsályktun.  

Segja má, að fyrirtæki og heimili á "köldum svæðum" landsins verði harðast fyrir barðinu á raforkuverðshækkunum, af því að rafmagnsreikningur þeirra er svimandi hár m.v. orkukostnað á "heitum svæðum".  Hér er auðvitað átt við íbúa (og lögaðila), sem ekki hafa aðgang að hitaveitu, en verða að hita húsnæði sitt upp með rafmagni og/eða jarðefnaeldsneyti. Nú þegar er húshitunarkostnaður svo hár, að lækki olíuverð til húshitunar undir 50 kr/l, þá verður ódýrara að kynda með olíu en rafmagni. Nú fer olíuverð aftur lækkandi og getur lækkað enn meira en í janúar 2015, ef Íran kemur inn á markaðinn.  Þá kemur upp sú hneykslanlega staða, að ódýrara verður að kynda húsnæði með olíu en með rafmagni á Íslandi. 

Raforkunotkun íbúðarhúsnæðis með rafhitun er tíföld á við íbúðarhúsnæði með hitaveitu.  Hitaþörf 200 m2 (með bílskúr) a.m.k. 20 ára húsnæðis má áætla 40 MWh/ár, og er oft reiknað með, að upphitunarþörfin nemi 85 % af heildarorkunotkun íbúðarhúsnæðis, svo að hún er þá 47 MWh/ár.  Rafmagnskostnaður við þessar aðstæður er um 450 kkr/ár án rafskatts og virðisaukaskatts eða að jafnaði 9,6 kr/kWh með flutningi og dreifingu, sem eru niðurgreidd kostnaðarliðir af ríkinu, svo að einingarverðið er um 26 % lægra en t.d. í þéttbýli á hitaveitusvæði. Engu að síður er upphitunarkostnaður þarna 4,3 faldur hitaveitukostnaður í þéttbýli.  Þessi mismunun, þótt að náttúrunnar hálfu sé, er allt of mikil, svo að viðunandi sé fyrir markaðshagkerfi með félagslegu ívafi, eins og mörgum þykir eftirsóknarvert.

Rafskattur er lagður á rafhitun, eins og á alla aðra rafmagnsnotkun í landinu, en hann mun falla niður hjá öllum notendum við árslok 2015 samkvæmt svo nefndu sólarlagsákvæði laga um hann frá tíð vinstri stjórnarinnar, sálugu.  Undarlegt er, að virðisaukaskattur er reiknaður ofan á rafskattinn, en vegir Skattstjórans eru órannsakanlegir.  Virðisaukaskattur er 11 % á rafmagn til upphitunar, en 24 % á aðra notkun. Þetta þýðir í raun, að sérmæla þarf raforkunotkun til hitunar, sem eykur enn á kostnaðinn. Það væri rökrétt að undanþiggja alla raforkunotkun á "köldum svæðum" virðisaukaskatti til að draga úr ójafnræði íbúa landsins, enda getur þessi skattlagning hæglega orðið þess valdandi, að ódýrara verði að kynda húsnæði með olíu, og í hverju er þá virðisauki raforkukaupanna fólginn ?

Það er ósanngjarnt að verðleggja hverja kWh (kílówattstund) jafnhátt til notenda með rafhitun, sem er u.þ.b. 85 % rafmagnsnotkunar á slíkum heimilum, og til notenda án rafhitunar, því að notkun fyrrnefnda hópsins er miklu meiri en hinna, eða tíföld, og verðskuldar magnafslátt a.m.k. 15 %.

Fyrir kostnað flutningskerfis og dreifikerfis skiptir orkumagnið sáralitlu máli, en aflið, þ.e.a.s. toppálagið, nánast öllu máli, því að kerfið þarf að hanna miðað við að anna toppálaginu.  Verðlagningin á flutningi og dreifingu rafmagns til viðskiptavina með rafhitun, sem eiga ekki kost á hitaveitu, ætti að endurspegla þetta kostnaðarmynztur og jafnframt að innihalda hvata til að draga úr toppálagi.  Það er t.d. hægt að gera með sambyggðum orku og aflmæli, þar sem orkunotkun á afli yfir umsömdu markafli væri dýrkeypt, t.d. á tíföldu taxtaverði án rafhitunar.  Aflgjald og umframorkugjald rynnu til Landsnets og dreifiveitunnar í sömu hlutföllum og orkugjaldið nú, en án niðurgreiðslna ríkissjóðs. Niðurgreiðslur þessar úr ríkissjóði eru neyðarbrauð, af því að samkvæmt tilskipun ESB mega aðrir viðskiptavinir rafmagns ekki bera viðbótar kostnað af þessu tagi.  Hér er hins vegar lagt til, að notendur rafhitunar beri sinn hluta flutnings- og dreifikostnaðar og greiði sama stofnverð orku frá virkjun, en njóti 15 % magnafsláttar.  Fer einingarverð orku til þeirra þá að nálgast hæsta verð til stóriðju.  Auk þess njóti þeir niðurfellingar virðisaukaskatts vegna náttúrulegs óhagræðis, sem gæti í versta tilviki leitt til aukins innflutnings á olíu.

Dæmi af fyrrgreindu rafhituðu húsnæði:

• Aflgjald: 12 kkr/kW x 15 kW/ár = 180 kkr/ár
• Lágmarks flutningsgjald = 38 kkr/ár
• Lágmarks dreifingargjald = 142 kkr/ár
• Orkusala: 4,55 kr/kWh x 47 MWh/ár = 214 kkr/ár

____________________________________________________________________________________________

• Heildarraforkukostnaður eftir breytingu: 394 kkr/ár
• Raforkukostnaður fyrir breytingu m/VSK:  492 kkr/ár

____________________________________________________________________________________________

• Sparnaður notanda 98 kkr/ár eða 20 %.

____________________________________________________________________________________________

Með þessu næðist fram lækkun húshitunarkostnaðar á "köldum svæðum" og ríkissjóður hefði hvorki kostnað né beinar tekjur af rafmagni til húshitunar. Þetta er þess vegna í senn réttlætismál og hagræðingarmál.  Yfirgjaldtöku fyrir flutning og dreifingu til rafhitunar lyki, og orkuverðið yrði ívið hærra en hæsta verð til stóriðju, enda væri notandi skuldbundinn til að kaupa a.m.k. 40 MWh/ár a.m.k. eitt ár fram í tímann. Skorður væru settar við fjárfestingarþörf til flutnings og dreifingar með hvata til að jafna álagið.  Lagabreytingu þyrfti til að framkvæma þetta.  Vilji er allt, sem þarf.

 

 

   

 

 

Athugasemdir

[Sigurður Antonsson, 8.7.2015 kl. 21:07]

Verðlagning raforku ætti ekki að vera flókin. Jöfnun orkuverðs er mikið landsbyggðamál. Stóriðjan nýtur góðs af því að landið sé byggilegt. Því er ekki ósanngjarnt að hún beri uppi dreifikostnaðinn til og frá afskekktari byggðum. Margar minni ár væri hægt að virkja og rafvæða þá til stóriðju eða til afnota fyrir smærri notendur.

Allt er varðar raforkuverð þarf að vera upp á borðinu. Maður veit því miður of lítið hvaða verð er greitt fyrir vindorku eða til minni virkjanna. Er hagkvæmt fyrir frystihúsin eða bræðslur út á landsbyggðinni að kaupa vindorku eða láta virkja minni ár til raforkuframleiðslu sem væri fáanleg á staðnum. Mér finnst lítið gert til að efla einstaklinga til virkja. Með flóknu verðkerfi er verið að halda málunum innan raða sérfræðinga sem hið opinbera hefur oft eitt efni á að halda uppi. 

Vinstrimenn vilja hafa allt undir einum ríkishatti, eins og Landsvirkjun sé ekki nógu stórt apparat. Tvískinnungur þeirra um framkvæmdir og ívilnanir á Bakka er öllum ljós. Þar er ekkert of sagt hjá þér. Betra þætti mér ef pistlar þínir væru með svörtu letri á hvítu. Auðveldara að lesa fyrir aldraða ef letrið er stærra.

[Sigurður Antonsson, 8.7.2015 kl. 22:44]

Letrið er stórt hjá þér sem er gott, en mismunandi stærð finnst mér rugla innihaldið? Þetta segi ég þar sem auglýsingakennarinn minn lagði mikla áherslu á ýmsa þætti í læsileika texta og hvernig væri áhrifaríkast að setja hann upp. Fákunnátta mín raforkustærðum og verðlagningu er aftur á móti ekki viðunandi. Þess vegna er gagnlegt fyrir mig að lesa pistla þína.

Vinstrimenn eru ekki þeir einu sem hafa haldið frá okkur þekkingu um rafmagn og virkjanir. Vinstrimenn og framsóknar í öllum flokkum hafa talið það í verkahring ríkisins að virkja og selja. Með því að halda frá krafti sem býr í einstaklingum til stofna til sjálfstæðra raforkuframleiðslu er líka verið að einangra verðskilning og mismunandi framleiðslukostnað. Halda þekkingu frá okkur

Ekki gengur upp að segja að við okkur að kaupendur bíði í röðum án þess að geta um verð sem á að selja orkuna á. Afgreiðsla rammaáætlunar er snautleg og nú ætlar sveitastjórnin á svæðinu að fá að skoða forsendur Hvammsvirkjunar betur í ljósi breyttra aðstæðna. Það eitt sýnir að best er að hafa almenning sem mest upplýstan. 

Sé líka í pistil á Eyjunni í kvöld að umræðan er á nýjum nótum. Tala verður betur og á sannfærandi hátt til almennings. Landsbyggðin er afskekkt með takmörkuðu upplýsingastreymi, aðeins ríkisútvarpið og afþreyingarstöðin Bylgjan heyrist í sumum lands hlutum. Aldrei náði ég t.d. Útvarpi Sögu á ferð minni um Vesturland. Netið er það eina sem getur bjargað.

[Bjarni Jónsson, 9.7.2015 kl. 18:00]

Sæll, Sigurður Antonsson;

Vindorkan getur ekki keppt við vatnsorku og jarðgufu vegna kostnaðar, nema til einkanota, þegar menn lostna við flutnings- og dreifingarkostnað.  Framleiðslukostnaður vindrafstöðva er um 12 kr/kWh.  Ókosturinn við vindorkuver er sá, að þú getur ekki verið viss um að fá aflið, sem þú þarft, þegar þú þarft það.  Vindmyllulundir geta dregið úr vatnsnotkun úr miðlunarlónum, en mun ódýrara er að auka miðlunargetuna, ef kostur er á því. 

Að virkja bæjarlækinn er enn hagkvæmara.  Nú má selja raforku inn á stofnkerfið frá slíkum virkjunum.  Virkjanir yfir ákveðinni stærð þurfa að fara í lögformlegt umhverfismat.  Það eykur enn við stofnkostnað smávirkjunar, en verði orkuskortur í landinu, eins og allt stefnir í, þá verða þetta rífandi viðskipti. 

Rafhitunarkostnaður er alltof stór útgjaldaliður m.v. kostnað upphitunar sams konar húsnæðis með jarðvarma.  Þarna er íbúum landsins mismunað illilega.  Þó að ríkisvaldið hafi uppi tilburði til jöfnunar, þarf að gera enn betur.  Ég bendi í greininni á leið til að losa ríkissjóð undan niðurgreiðslum og lækka samt meðalkostnað fjölskyldna um 100 kkr/ár.  Ástæðan fyrir því, að þetta er hægt, er, að notendur hitunarrafmagns eru nú látnir greiða langt umfram raunkostnað í kr/kWh fyrir vinnslu, flutning og dreifingu.

Mér yrði nú eftirsjá að bláa litnum, sem stendur hjarta mínu nærri, en við skulum sjá til. 

[Sigurður Antonsson, 9.7.2015 kl. 23:47]

Hvetja þarf menn til að virkja meir þar sem eru aðstæður góðar. Sammála þér að hitunarkostnaður með rafmagni út á landi þarf að lækka. Myndi jafna byggð og gera hús og atvinnufyrirtæki verðmætari út á landi.

Þegar ég var strákur í sveit austan Klausturs voru allir lækir virkjaðir. Menn gátu notað rafhluta úr strönduðum skipum. Þessa þekkingu hefði átta að virkja og þróa með stærri virkjunum í jökulám eins og Djúpá og Hverfisfljóti. Að sjá hvern heimilislæk virkjaðan en stóru fossarnir í Djúpá skiluðu engum yl. Fáir höfðu getu til að ganga langar vegalendir til að njóta þeirra.

Hvalárvirkjun í Ófeigsfirði er í umhverfismati með sín 55MW -320gwh/a og 315 metra fallhæð til 15.júlí. Ótrúlegt að hún hafi ekki verið virkjuð og rafmagn tengt í nálægðar byggðir til að auka öryggi. Flutningskostnaður hefði væntanlega orðið minni og ýmsir stórnotendur á Vestfjörðum getað nýtt sér aukna raforku.

Vindmyllur eru áhugaverðar ef alltaf eru til staðar notendur? Er ekki verið að þróa rafgeyma fyrir vindmyllur? Vindmylluleyndin á Hafinu var gríðarleg, með öryggisvörðum að þýskri fyrirmynd þegar tvær vindmyllum risu. Átti þessi tilraun ekki að vera til að upplýsa og fræða?

Tækifærin eru mörg sem einstaklingar og landsbyggðarmenn sjá en ekki ríkisalvaldurinn. Alþingismenn ættu að frekar að skapa löggjöf sem ýtir undir framtak í raforkumálum, heldur en að láta allt í eina ríkiskörfu, Landsvirkjun. Við erum sammála með blá litinn, hann er frísklegur og tær. Tákn fyrir vatn og orku?

[Bjarni Jónsson, 10.7.2015 kl. 17:37]

Það er mikil þróun í rafgeymum um þessar mundir, en þó langt í, að þeir geti nýtzt vindmyllurekstri, býst ég við.  Á Íslandi þarf ekki slíka orkugeymslu, ef vindmyllan er tengd stofnkerfinu, því að þá sjá vatnsaflsvirkjanir um reglunina, og vatn sparast í miðlunarlónum.  Vinnslukostnaður 3,0 MW vindmyllu er um þrefalt hærri en í vatnsaflsvirkjun, og þar sem nóg er af vatnsafli eftir að virkja, sé ég ekki þörf á, að virkjanafyrirtækin fari þessa leið strax.

Litlar og miðlungsstórar vatnsaflsvirkjanir eru betri kostur, þar sem nóg vatn er allt árið um kring. 

Skaftfellingarnir voru brautryðjendur hérlendis á þessu sviði, og sú saga er stórmerkileg, hvernig þeir gátu nýtt strandgóss og handbækur í þessu augnamiði.  Afreksmenn.

[Helga Kristjánsdóttir, 11.7.2015 kl. 04:14]

 Ekki veit ég hversu langt er síðan að vinkona mín og maki virkjuðu bæjarlækinn.Þetta er í Seyðisfirði að Hánefsstöðum.Mér fannst þetta svo stórkostlegt að sjá verandi svo fávís að vita ekki að menn legðu í það,en auðvitað verið reiknuð arðsemin,áður en ráðist var í framkvæmdir.þarna er stórt kúabú,svo þess vegna borgað sig á einhverjum árum.

[Bjarni Jónsson, 11.7.2015 kl. 13:43]

Í "gamla daga" var heilmikil orkunotkun á sumrin á meðalbúum og stærri við súgþurrkun.  Menn notuðu í mörgum tilvikum eldsneytisknúna vél til að snúa blásaranum, en þar sem bæjarlækurinn var virkjaður, hefur borgað sig að kaupa rafhreyfil til verksins.  Á veturna fór mikil orka í kyndinguna, svo að virkjunin borgaði sig yfirleitt upp á fáeinum árum.  Nú er hægt að selja umframorku frá slíkum virkjunum inn á dreifikerfið.