Sendiherra ræskir sig

Það er sjaldgæft, að sendiherrar kveðji sér hljóðs hérlendis í deilum um eldfim efni.  Þó skrifaði sendiherra Noregs blaðagrein í vor um Þriðja orkumarkaðslagabálkinn, og nú hefur sendiherra Evrópusambandsins á Íslandi, Bretinn Michael Mann, kvatt sér hljóðs um sama málefni.  Höfundur þessa pistils hefur ekkert á móti slíkri tjáningu fulltrúa erlendra ríkja og ríkjasambanda um málefni, sem á mörgum landsmönnum brenna, enda er gagnlegt að kynnast viðhorfum útlendinga, hvort sem um vinveittar eða andstæðar skoðanir er að ræða hverju sinni. Það er hins vegar mál margra, að ekki verði þessi blaðagrein sendiherrans málstað Evrópusambandsins, ESB, eða áhangendum þess hérlendis til framdráttar.  Þess vegna viljum við endilega sjá sendiherrann skjóta sig aftur í fótinn.

Sendiherra ESB var mikið niðri fyrir í grein sinni, sem hann reit í Morgunblaðið 15. nóvember 2018 og nefndi:

"Jákvæðari orku".

 Hann hélt því fram, að "sæstrengur yrði eingöngu lagður samkvæmt ákvörðun Íslendinga".  Þannig er það núna samkvæmt Orkupakka #2, en norski lagaprófessorinn og Evrópuréttarfræðingurinn, Peter Örebech, hefur einmitt í fyrirlestri í Háskóla Íslands, 22.10.2018, og í umsögnum sínum um 2 lögfræðilegar álitsgerðir til iðnaðarráðherra Íslands, sýnt fram á með skýrri röksemdafærslu, að sú verður einmitt stóra breytingin með Orkupakka #3, að með honum falla millilandaviðskipti með rafmagn (og gas) undir "fjórfrelsi" EES-samningsins.  Þegar þar við bætist Innviðagerð ESB # 347/2013, sem vafalaust verður innleidd hér í kjölfar Orkupakka #3, og sú staðreynd, að ACER (Orkustofnun ESB) metur aflsæstreng til Íslands vera á meðal forgangsverkefna orkumillitenginga í Evrópu og þar með styrkhæft verkefni, þá er engum blöðum um það að fletta, að íslenzk yfirvöld munu verða að láta í minni pokann gagnvart vilja sæstrengsfjárfesta og ACER/ESB, eftir að Alþingi hefur framselt ríkisvald í þessum efnum til ACER. 

Auðvitað gæti ríkisstjórnin þverskallazt og reynt að sprikla, en slíkt verður einfaldlega dæmt sem brot á EES-samninginum, t.d. 12. grein hans, sem bannar útflutningstakmarkanir á vöru.  Ríkisstjórnin verður þá að bíta í það súra epli eða að segja upp EES-samninginum. Að hafna Orkupakka #3 er bezta varnarviðbragð fyrir EES-samninginn í núverandi stöðu. Líklegt er, að innleiðing Orkupakka #3 setji EES-samninginn í uppnám.  Ráðherrarnir 2, sem aðallega hafa beitt sér í þessu orkupakkamáli, ásamt fylgifénaði þeirra, hafa tekið algerlega skakkan pól í hæðina í þessu máli. 

Nú hefur miðstjórn Framsóknarflokksins gefið ráðherrum flokksins fyrirmæli um að standa gegn innleiðingu Orkupakka #3 í EES-samninginn og ber að fagna því mjög.  Leiðtogi vinstri grænna í Skagafirði og 2 fyrrverandi ráðherrar flokksins hafa opinberlega lagzt gegn innleiðingunni.  Nokkur flokksfélög sjálfstæðismanna hafa líka gert það, en fyrir dæmalaust óhönduglega málsmeðferð ráðherra Sjálfstæðisflokksins, sem með þetta mál fara, stefnir nú í, að Sjálfstæðisflokkurinn sitji uppi með Svarta-Pétur í þessu máli.  Enginn getur forðað því, nema formaður flokksins, sem verður að stíga fram og taka af skarið með þetta ólánsmál áður en það veldur flokknum meira tjóni.

Sendiherrann fer með fleipur í málsgreininni:

"Þar sem Ísland er ekki aðili að ESB, mun ACER ekki hafa neitt vald hér á landi."

I EFTA-stoð EES-samstarfsins er ESA spegilmynd framkvæmdastjórnar ESB.  Það er enginn vettvangur innan EFTA, sem ætlaður er fyrir fundi landsreglara EFTA-landanna, enda kemur fram í gögnum norsku ríkisstjórnarinnar til Stórþingsins, að í sambandi við Orkupakka #3 er ESA ekki ætlað neitt nýtt og sjálfstætt hlutverk, heldur einvörðungu að afrita ákvarðanir ACER og hugsanlega að þýða þær yfir á íslenzku og norsku áður en þær verða sendar til landsreglara Íslands, Noregs og Liechtensteins. Upplýsingagjöf frá landsreglurum landanna mun að sama skapi fara rakleiðis frá ESA til ACER án úrvinnslu. Innskot ESA eru lélegar umbúðir án innihalds.

  Landsreglararnir eru í ESB-löndunum undir beinni stjórn ACER, og þannig verður það í raun í EFTA-löndunum líka, að kröfu ESB.  Landsreglararnir eru valdamestu embætti okugeira ESB-landanna, og þannig verður það líka í EFTA-löndunum utan Svisslands, sem ekki er með í EES.  Sendiherra ESB er með blekkingartilburði í þessu máli gagnvart íslenzkum almenningi.

Eftirfarandi eru líka blekkingartilburðir að hálfu sendiherrans:

"því [Íslandi] er ekki skylt að opna raforkumarkaðinn sinn né að veita þriðja aðila aðgang eða fjárfestingartækifæri."

Það er alrangt, að undanþága hafa fengizt í viðræðum við ESB í Sameiginlegu EES-nefndinni gagnvart opnun íslenzka raforkumarkaðarins, sem fylgir Orkupakka #3.  Íslenzki raforkumarkaðurinn mun verða markaðsvæddur að hætti ESB eftir innleiðingu Orkupakka #3, og fer sú markaðsvæðing, þ.e. stofnun orkukauphallar, fram undir eftirliti Landsreglarans.  Viðskipti með rafmagn við útlönd færast við innleiðinguna undir ákvæði EES-samningsins um frjálst flæði vöru og þjónustu, og þar af leiðandi verður íslenzki orkumarkaðurinn galopinn gagnvart fjárfestum, sem hér vilja eiga viðskipti með rafmagn, leggja hingað sæstreng og verzla með rafmagn hér í orkukauphöll. 

Það, sem sendiherrann sennilega á við, er, að það var samið um neyðarhemil, sem íslenzk og norsk stjórnvöld mega grípa til áður en í löndunum skellur á beinn orkuskortur, þ.e. skömmtunarástand.  Hækkun orkuverðs, sem óhjákvæmilega verður á orkumarkaði í aðdraganda orkuskorts, er þó ekki talin vera næg ástæða til að grípa í taumana með útflutningstakmörkunum, enda væri þá verið að mismuna orkukaupendum eftir þjóðernum og að takmarka útflutning á vöru, sem er brot á EES-samninginum, gr. #12. 

Það eru hins vegar engar takmarknir settar á fjárfestingar erlendra fyrirtækja í íslenzka orkugeiranum samkvæmt þeim orkupakka, sem iðnaðarráðherra vill nú innleiða í lög á Íslandi, enda væri það saga til næsta bæjar, ef Sameiginlega EES-nefndin hefði skert "fjórfrelsið" svo freklega 5. maí 2017, þegar hún samþykkti innleiðingu Orkupakka #3 í IV. viðauka EES-samningsins. Sendiherrann er að reyna að fegra "pakkann" í augum landsmanna með því, að girðingar hafi verið settar upp gegn auðvaldi Evrópu að hreppa hér eignir í orkugeiranum, sem kunna að verða til sölu.  Það er skreytni hjá sendiherranum. 

Næsta gullkorn sendiherrans, sem vert er að athuga, er þetta:

"Aðalhlutverk eftirlitsaðilans verður í raun að tryggja betra verð fyrir neytendur."

Landsreglarinn hefur það hlutverk að sjá til þess, að hér verði orkukauphöll komið á laggirnar að hætti ESB, og síðan hefur hann eftirlit með þessari starfsemi.  Í ESB-löndunum hefur slík frjáls samkeppni gagnazt orkukaupendunum, en hérlendis eru hins vegar engar forsendur fyrir því, að slíkur markaður geti gagnazt orkukaupendum.  Hér verður alltaf fákeppni, hvort sem Landsvirkjun verður klofin eða ekki.  Ef hún verður klofin, þá verður engri nauðsynlegri orkulindastýringu komið við, enda mun Landsreglarinn banna samræmda orkulindastýringu með vísun í reglur Evrópuréttar um óleyfileg markaðsinngrip.  M.a. af þessum ástæðum mun raforkuverð hækka hér undir umsjón Landsreglarans.  Það verður markaðurinn, sem ræður, og Landsreglarinn mun engin tök hafa á því "að tryggja betra verð fyrir neytendur", þótt hann verði allur af vilja gerður. Sendiherranum er vorkunn, þótt hann haldi þessu fram, því að hann hefur ókunnugleika sem afsökun, en ráðuneyti iðnaðar, sem heldur því sama fram, skákar bara í skjóli fávísi. 

Að lokum verður hér minnzt á Grýluna í málinu, sem er sú, að synjun staðfestingar Orkupakka #3 á Alþingi muni hafa slæm áhrif á EES-samstarfið.  Það vill svo vel til, að sendiherrann gerir lítið úr Grýlu og skrifar:

"Í versta falli gæti þetta valdið því, að hluti af EES-samningnum félli úr gildi, a.m.k. til bráðabirgða."

Ef sendiherrann á hér við Viðauka IV í EES-samninginum, sem fjallar um orkumál, þá hefur hann rétt fyrir sér.  Líklegast er, verði um einhverjar mótaðgerðir að ræða, að aðeins orkumarkaðslagabálkur #2 verði felldur úr gildi.  Það skaðar Ísland ekki á nokkurn hátt.  

Þegar norska Stórþingið hafnaði póstpakka #3 frá ESB árið 2011, komu engar gagnráðstafanir frá ESB í kjölfarið.  Líklegast verður hið sama uppi á tenginum, ef Alþingi hafnar Orkupakka #3 árið 2019 eða ef Stórþingið gerir það haustið 2020 eftir sigur "Nei til EU" í dómsmáli gegn ríkisstjórn Noregs um þann  málatilbúnað að krefjast ekki aukins meirihluta, þegar Orkupakki #3 var lagður fyrir Stórþingið og atkvæði greidd um hann veturinn 2018, eins og stjórnarskráin kveður þó á um, þegar fullveldisframsal af þessu tagi er annars vegar.