Falleinkunn í orku- og loftslagsmálum

Sú einstæða staða er nú uppi, að forgangsraforkan má heita upp urin í landinu, eins og sést af höfnun Landsvirkjunar á nýjum viðskiptum, og þetta ríkisfyrirtæki, langstærsta orkufyrirtæki landsins, er tekið til við að skerða verulega (75 MW af 100 MW til fiskimjölsverksmiðjanna) þjónustu sína við viðskiptavini með skammtíma samninga um ótryggða raforku. 

Það, sem er einstætt núna, er, að á sama tíma eru engar verulegar virkjunarframkvæmdir í gangi hjá Landsvirkjun, og eina orkufyrirtækið, sem eitthvert lífsmark er með, er einkafyrirtækið HS Orka, sem er með nýja orkuöflun á prjónunum (a.m.k. 35 MW).

Veitir Suðurnesjamönnum sannarlega ekki af auknu orkuöryggi, því að eina tenging þeirra við stofnkerfi landsins, 132 kV Suðurnesjalína 1, annar ekki lengur hámarksþörf þeirra.  Allt er á sömu bókina lært í orkumálunum.  Þar ríkir doði og drungi vegna ráðleysis og jafnvel áhugaleysis stjórnvalda við að kljást við afturhaldsöfl, sem bera fyrir sig umhverfisvernd, þegar þau þvælast fyrir nýjum orkuöflunar- og orkuflutningsframkvæmdum í landinu. Þarna er um lítinn og illvígan hóp sérvitringa með núll-hagvöxt á heilanum að ræða, sem virðist hafa tekið stjórn og þing í gíslingu í krafti Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs.  Þessi pattstaða veldur nú stórtjóni, sem á eftir að margfaldast á næstu árum, því að raforkuþörfin vex jafnt og þétt (orkuskiptin) og ekki hillir undir virkjun, sem um munar (um 100 MW).  

Dæmi um óánægju landsmanna með sjálfskaparvíti orkumála landsins gat að líta í Fréttablaðinu 14. desember 2021 í stuttri klausu undir fyrirsögninni:

"Eyjamenn vilja tryggt rafmagn".

""Það er með öllu ótækt, að upp sé komin sú staða, að keyra þurfi fiskimjölsverksmiðjur á olíu í stað grænnar raforku vegna ónógrar raforkuframleiðslu og/eða lakrar flutningsgetu á rafmagni", segir bæjarráð Vestmannaeyja í bókun vegna skerðingar Landsvirkjunar á afhendingu rafmagns í vetur.

Bæjarráðið segir skerðinguna þýða, að fiskimjölsverksmiðjur um allt land þurfi á komandi loðnuvertíð að framleiða rafmagn með olíu í stað grænnar raforku.

"Slíkt er í andstöðu við aðgerðaáætlun stjórnvalda í loftslagsmálum og orkustefnu, sem stjórnvöld hafa boðað.  Þá er það alvarlegt mál, ef sú staða kemur upp, að ekki verði hægt að afhenda Herjólfi rafmagn til siglinga, sem var mikið framfaraspor í loftslagsmálum", bókar bæjarráðið og skorar á stjórnvöld að tryggja afhendingu raforku um allt land."

Nú er spurningin, hvernig orku-, umhverfis- og loftslagsráðherrann bregst við þessari þörfu brýningu úr Vestmannaeyjum.  Á tímum meintrar loftslagsvár og hás verðs á jarðefnaeldsneyti, sem væntanlega mun vara út orkuskiptatímabilið, er einfaldlega uppi sú krafa í þjóðfélaginu, að á hverjum tíma sé nægt tiltækt virkjað afl og orka úr endurnýjanlegum orkulindum landsins, til að ekki þurfi að keyra eldsneytisknúið varaafl í landinu mánuðum saman ár eftir ár, eins og nú gæti verið uppi á teninginum.  Til þessa varaafls á aðeins að þurfa að grípa til að brúa bil í stuttan tíma vegna ófyrirséðra atvika.  Nú gæti þetta ástand varað á háálagstímabilinu næstu árin, þar til t.d. virkjun í Neðri-Þjórsá verður tekin í gagnið.

Langtíma samningar um ótryggða raforku, t.d. hjá álverunum, hafa enn ekki verið nýttir til skerðinga. Sú hætta vofir yfir, að til þess muni koma í vetur (2022) og jafnvel oftar fram að næstu verulegu virkjun í gagnið.  Að hámarki má skerða 700 GWh/ár til stóriðjunnar, og það gæti jafngilt útflutningstapi upp á 160 MUSD/ár eða 21 mrdISK/ár.  Þetta gefur til kynna það ógnartjón, sem dráttur á að taka nýja virkjun í gagnið hefur í för með sér, og að það er til mikils að vinna að hafa borð fyrir báru á tímum tiltölulega hraðfara aukningu raforkuþarfarinnar.  Það er forkastanleg frammistaða ríkisvaldsins að geta ekki útvegað rafmagn til búnaðar hjá fyrirtækjum, sem sýnt hafa mikinn metnað við fjárfestingar til að greiða fyrir orkuskiptum í landinu. 

Þessi afspyrnu lélega frammistaða var gerð að umfjöllunarefni í Staksteinum Morgunblaðsins 8. desember 2021 undir fyrirsögninni:

"Raforkumál í ólestri, en næg orka".

Þessir Staksteinar hófust þannig:

"Ástandið í raforkumálum landsins er augljóslega orðið grafalvarlegt.  Morgunblaðið greindi frá því fyrir nokkrum dögum, að fiskimjölsverksmiðjur, sem hafa rafvæðzt til að nýta innlenda orku, hefðu orðið fyrir skerðingu rafmagns.  Síðan hefur það gerzt, að Landsvirkjun sendir frá sér tilkynningu um enn frekari skerðingar og að þær taki þegar gildi.  Fyrir þessu eru nefndar þær ástæður, að ekki sé til næg orka auk þess, sem flutningskerfi raforkunnar sé flöskuháls." 

Það er orðum aukið hjá Landsvirkjun, að Byggðalínu sé um að kenna, hvernig komið er.  Landsvirkjun gæti sent meira en 200 MW alls frá Fljótsdalsvirkjun eftir þessari "hringlínu" til norðurs og suðurs, ef aflgeta Fljótsdalsvirkjunar mundi leyfa það til viðbótar Austurlandsálaginu, en Fljótsdalsvirkjun hefur ekki afl til þess, og þá yrði teflt á tæpasta vað með forða Hálslóns í vor.  Þetta er frekar ódýr smjörklípa hjá Landsvirkjun. 

Það, sem jók vanda landskerfisins og flýtti fyrir skerðingu, var, að Landsvirkjun missti einn rafala úr rekstri í Búrfelli 1 vegna bilunar og að tafir eru á, að rafali á Nesjavöllum komi aftur í rekstur.  Þetta sýnir, hversu tæpt kerfið stendur.  Í því er ekki bara orkuskortur, heldur aflskortur, sem er skýrt merki um, að nýja virkjun bráðvantar inn á kerfið.  Þangað til hún kemur, verða uppi vandamál á vetrum, sem bitna á einhverjum raforkunotendum með stórtapi fyrir þjóðarbúið.  Sú staða, að nú eru 4-5 ár í næstu verulegu virkjun, lýsir mjög slæmri stjórnun orkumála, fávísi eða algeru ábyrgðarleysi, enda fá Staksteinar heldur ekki orða bundizt:

"Að þetta skuli gerast á Íslandi, þar sem nóg er til af virkjanlegu fallvatni og jarðvarma, er með miklum ólíkindum."

 Það, sem er óvenjulegt og "með miklum ólíkindum" er, að ekki hillir undir nýja virkjun í rekstur, þegar orkuskortur dynur á hérlendis. Enginn veit, hvar verður virkjað næst, eða hvenær verður hafizt handa. Þessari óreiðu um brýnt hagsmunamál landsins verður að bæta úr á þessu misseri 2022, ef orkuskiptin eiga ekki að lenda í öngþveiti og landið að verða fyrir stórfelldu efnahagstjóni.  Ætla draugarnir, sem þessum gjörningum hafa valdið, að taka á sig ábyrgðina ? Nei, þeir flýja ofan í holurnar, þegar óhugnaðurinn af starfsemi þeirra kemur í ljós. Það er ekkert umhverfisvænt við það það að flækjast fyrir nýjum virkjanaframkvæmdum á Íslandi.

 

 

 

 

Athugasemdir

[Grímur Kjartansson, 9.1.2022 kl. 11:06]

Vestmanneyjar og önnur bæjarfélög ættu bara að kynna áform um að byggja lítil kjarnorkuver
Það mundi sennilega hreyfa við fólki og ef til vill verða til þess að farið væri að virkja ásamt því að styrkja dreifikerfið.
Rafmagn framleitt með kjarnorku mun líka bráðlega vera skilgreint sem "græn orka" hjá ESB sbr
Vill billjónir til uppbyggingar kjarnorkuvera í Evrópu | RÚV (ruv.is)

[Bjarni Jónsson, 9.1.2022 kl. 11:11]

Þetta, sem þu nefnir, er valkosturinn við íslenzkar orkulindir.  Hver skyldu verða viðbrögð hérlendra græningja við því ?

[Hörður Þormar, 9.1.2022 kl. 16:43]

Því miður, þá held ég að kjarnorkuver sé allt of dýr kostur.

Hins vegar munu fá byggð ból á Íslandi búa við eins mikla orku og Vestmanneyjar, í vindi, sjógangi og e.t.v. í jarðhita. Kannski er þar of stormasamt fyrir hefðbundnar vindmillur, en þá væri það verkefni að hanna vindrafstöðvar sem henta slíkum aðstæðunum.

Er ekki vindurinn kannski mesta orkulindin á Íslandi?

[Jónatan Karlsson, 9.1.2022 kl. 16:44]

Sæll Bjarni.

Að venju hefur þú lög að mæla á þinn háttvísa máta, en ég verð að bæta í og endurtaka illar grunsemdir mínar í þá veru að sleifarlag Landsvirkjunar sé ekki vegna hugsunarleysis eða heimsku, heldur aðeins veigamikill þáttur í að hrekja auðuga landið okkar fram af ókleyfu hengiflugi í hendur alþjóðlegra auðhringja, örugglega vestrænna og að öllum líkindum innan Evrópusambandsins. Margt í rekstri og skuldasöfnun ríkis og greinilega hinnar demókratísku höfuðborgar okkar rennir enn frekari stoðum undir þann grun minn.

Síðast í gær viðruðu einhverjir talsmenn atvinnulífsins að rökrétt og þörf væri á að reka áburðar- og sementsverksmiðjur í öllum alvöru þjóðfélögum, en N.B. Þær sem Marshall gaf okkur var ýmist rænt eða gefnar og síðan lokað - eins og þessir aðilar ættu að vita mætavel.

Varðandi athugasemd Gríms, þá vil ég undirstrika, að í viku hverri sendum við dýrum dómum hundruðir eða þúsundir tonna af eldsneyti í gámum fyrir hátækni sorpbrennslur Dana og Svía, í stað þess að nýta það sjálfir t.a.m. í Vestmannaeyjum, eins og þú stakst réttilega uppá í svari við athugasemd minni nýlega.

[Bjarni Jónsson, 9.1.2022 kl. 18:12]

Sæll, Hörður Þormar.  Rétt er það, að kjarnorkuverin eru dýr.  Nú er verið að hanna "lítil" kjarnorkuver, sem verða mjög áreiðanleg og með hverfandi litla möguleika á hömlulausri keðjuverkun.  Þau verða samkeppnishæf við jarðefnaeldsneytisorkuver, en ekki við íslenzk vatnsorku- og gufuver.  

Jarðhitinn í Eyjum var nýttur til upphitunar, sen það hefur dregið úr honum.  Vindmyllur eru fáanlegar með stillanlegum blaðskurði.  Ég veit ekki, hvort Eyjamenn telja sig hafa nægt landrými fyrir vindmylluver, eða hvort þeir kæra sig um vindmyllur á hafi úti.  

[Bjarni Jónsson, 9.1.2022 kl. 18:24]

Sæll, Jónatan Karlsson.

Tíðarandinn (der Zeitgeist) með hátt orkuverð erlendis og hækkandi kolefnisgjöld ætti að öðru jöfnu að ýta undir frekari iðnvæðingu Íslands.  GAJA var reist á forsendum, sem einkennast af þröngsýni og/eða þekkingarleysi stjórnmálamanna höfuðborgarinnar og e.t.v. í einhverjum mæli nágrannasveitarfélaganna.  Hún hefði átt að vera orkuver, en betri staðsetning er þó Vestmannaeyjar til að nýta orkuna, hitaveitu og rafmagn, ef Vestmannaeyingar kæra sig um slíkt á annað borð.  Er ekki verið að leggja drögin að staðsetningu í Álfsnesi ?

[Ívar Pálsson, 10.1.2022 kl. 23:31]

Takk, Bjarni. Þú ert með faglegustu úttektina á þessu eymdarástandi framundan í orkumálum Íslendinga. Það er eins og við stefnum í samúðarverkfall með Norðmönnum eða meginlandinu, í krísu þeirra! Stjórn Landsvirkjunar hefur verið alsett Landverndarfólki í fjölmörg ár, í stað fagfólks sem hugsar um hámörkun nýtingar með lágmarks- tjóni á náttúru. Um tíma voru leikskólastýrur í stað straumverkfræðinga.

Ögranirnar framundan geta verið ýmsar náttúruvár ofan á sjálfsskipuðu vandræðin sem þú lýstir. Kötlugos ofl. fer með vandræðin á steinaldarstig miðað við þann undirbúning sem er líklega ekki fyrir hendi hjá Landsvirkjun. Verst er pólitíska yfirstjórnin, sem er að vísu í lagi hjá ráðherranum, en Katrín VG drottning hlýtur að toga í spottana sem stöðva framkvæmdir.

[Bjarni Jónsson, 11.1.2022 kl. 11:23]

Gleðilegt nýár, Ívar, og þakka þér fyrir þessa umsögn.  Ástand raforkumálanna er grafalvarlegt, eins og sést af því, að nú boðar Landsvirkjun stóriðjunni 100 % skerðingu á ótryggðu afli í a.m.k. 3 mánuði.  Verst er, að stjórn hennar leggur enga opinbera áherzlu á nauðsyn nýrra framkvæmdaleyfa til virkjana, heldur beitir smjörklípuaðferð og reynir að gera dótturfyrirtækið, Landsnet, að blóraböggli, en Fljótsdalsvirkjun hefur enga getu til að framleiða meira en fyrir Austurland og sem nemur flutningsgetu gömlu Byggðalínu til norðurs og suðurs. Þá er skuldinni skellt á vatnsbúskapinn, en álagið er einfaldlega orðið meira en kerfið ræður við allt árið.  Á meðan sitja allir með hendur í skauti.  Tjónið getur orðið geigvænlegt og hindrað hagvöxt.  

Ábyrgð stjórnar Landsvirkjunar er mikil.  Hún hefur opinberlega enga áherzlu lagt á nýjar virkjanir.  Afleiðingin er sú, að það verður hundaheppni, ef ekki kemur til forgangsorkuskerðinga í vetur og næstu vetur, því að álagið vex stöðugt.  Þessi stjórn er ekki skipuð, eins og stærsta raforkufyrirtæki landsins útheimtir og á skilið.  Því miður.