Mannvitsbrekka Umhverfis- og skipulagsráðs Reykjavíkur

Það er engum blöðum um það að fletta, að núverandi formaður Umhverfis- og skipulagsráðs Reykjavíkur hefur svo sjaldgæfa sýn, og nýstárlegan skilning, á umferðarmálin, skipulag umferðarmannvirkja og ráðstöfun fjár til umferðarmála, að í annála er færandi. 

Hefðbundin þarfagreining og tæknilegt mat Vegagerðar ríkisins, þar sem færir verkfræðingar og hefðbundnir umferðarsérfræðingar sinna störfum sínum af kostgæfni, bliknar gjörsamlega í samanburðinum við speki Hjálmars, nokkurs, Sveinssonar, áhugamanns (amatörs) um skipulagsmálefni borga, um hönnun gatnakerfisins, einkabíla og önnur vélknúin og fótknúin farartæki, sem þar þurfa að komast leiðar sinnar bæði hratt (þó innan setts hámarkshraða) og örugglega.  Þó berst nú hvaðanæva að með vindinum, að keisari skipulagsmála borgarinnar sé nakinn, því að heilbrigð skynsemi og Hjálmar Sveinsson fara illa saman í herbergi.

Téð mannvitsbrekka lét þá speki úr vizkubrunni sínum fljóta á jólaföstunni 2016, að það þýddi ekkert að bæta nýjum akreinum við götur borgarinnar eða að reisa mislæg gatnamót á fjölförnum stöðum, af því að nýjar akreinar fylltust strax af bílum. Verkfræðingar hafa af þessu tilefni séð ástæðu til að rýna fræði sín argusaraugum, og niðurstaðan er sú, að fernt sé í stöðunni við þessar aðstæður, og kunni allir valkostirnir að vera sannir:

1. Mannvirkin eru of seint á ferðinni.

2. Mannvirkin eru of lítil.

3. Keisarinn er ekki í neinu.

4. Hjálmar er barn í nýju ævintýri villta vinstrisins.

Árið 2012 gerði borgarstjórn furðusamning við Vegagerðina, þar sem sérvizka meirihlutans fær að njóta sín til fullnustu á kostnað hagsmuna borgarbúa og allra hinna, sem vilja og þurfa að reka erindi sín á bílum sínum í borginni. Samningur sérvitringa/amatöra borgarinnar var um að fá 1,0 miakr/ár frá Vegagerðinni "til að byggja upp almenningssamgöngur". 

"Gegn þessu muni Reykjavík ekki ráðast í stórar framkvæmdir á borð við mislæg gatnamót. Aukinheldur segir Hjálmar sérfræðinga segja það engu breyta, þótt byggð verði mislæg gatnamót, því að framtíðarspár um umferðarþunga sýni, að gatnakerfið muni springa, ef umferð einkabílsins eykst á sama hraða og hún hefur gert liðna áratugi."

Til að láta kné fylgja kviði hefur téður Hjálmar látið fjarlægja öll ógerð mislæg gatnamót af Aðalskipulagi borgarinnar.  Hér eru mikil firn á ferð og skemmdarverk unnið á borginni, lífæðum og lífsgæðum hennar í nafni fáfræði og svo stækrar forræðishyggju, að minna tekur á "Rauðu khmerana" í Kambódíu um árið, sem knýja vildu alla þjóðfélagsþróun til baka til sjálfsþurftarbúskapar undir merkjum félagshyggju og eins foringja. 

Í tilviki skipulagsfyrirbrigðisins Hjálmars Sveinssonar - sem er áhugamaður um reiðhjólið sem helzta fararskjóta borgarbúa og sem þess vegna og af mörgu öðru mætti kenna einnig við "Rauðu varðliðana" í Kína Maos (les Reykjavík Dags), og skolað hefur ásamt fleiri furðudýrum í dýragarð Ráðhússins í Reykjavík á vegum Samfylkingarinnar - er um að ræða blint hatur hans á hinni vestrænu "blikkbelju", sem endurspeglast í eftirfarandi orðum hans í þættinum, "Ísland í býtið", á messu hins sunnlenzka og heilaga Þorláks Þórhallssonar, Skálholtsbiskups, að vetri, 2016:

"Til hvers höfum við samgöngukerfi ?  Það er til að koma fólki og vörum á milli staða.  Það er ekki til þess að koma þessum járnhylkjum, sem heita bílar, á milli staða", sagði Hjálmar.

Hjálmari, þessum, er bezt að byrja á að kenna "Gagn og gaman". Síðan kemur "Litla gula hænan", en hún verður honum, félagshyggjumanninum, um megn: 

Fólk hefur fjárfest háar upphæðir í bifreiðum.  Það er hjá fæstum til gamans eins gert, heldur til að nýta þessi tæki til gagns.  Í því felst, að fjárfestirinn er í góðri trú um, að yfirvöld samgöngumála í viðkomandi sveitarfélagi muni sjá til þess, að bíllinn hafi fullt notagildi við að komast tafalítið í og úr vinnu, við að ferja börnin í og úr leikskóla eða í annars konar skóla eða frístundastarfsemi, svo og til að sinna innkaupum og öðrum þörfum heimilisins.

  Hvaðan kemur yfirvöldum leyfi til að nýta völd sín til að beita öllum ráðum til að tefja þessar ferðir og gera þær eins dýrar, mengandi og óöruggar varðandi tímasetningar, líkamstjón og eignatjón, og hugsazt getur ?  Til þess hafa yfirvöld alls enga lýðræðislega heimild, þótt Dagur kunni að hafa gefið Hjálmari þessa heimild, og fólk á að kasta slíkum yfirvöldum út í hafsauga við næstu "stoppistöð", sem eru næstu sveitarstjórnarkosningar. Farið hefur fé betra mun þá hrökkva upp úr mörgum ökumanninum. 

Hér er ekki við yfirvöld samgöngumála landsins og Vegagerðina að sakast, því að Vegamálastjóri hefur í raun lýst furðu sinni á ráðslagi Reykjavíkurborgar og telur brýnt að hefja strax undirbúning að mislægum gatnamótum, þar sem Bústaðavegur og Reykjanesbraut mætast, en þar er gripið í tómt, því að af hugsjónaástæðum hefur Reykjavíkurborg þetta mannvirki ekki á Aðalskipulagi sínu. Það eru þess vegna ekki sérfræðingar Vegamálastjóra, sem halda því fram, að engu breyti að byggja mislæg gatnamót, því að þau fullnýtist svo fljótt. Slíkt datt reyndar engum í hug.

Hverjir eru þá þessir sérfræðingar, sem téður Hjálmar ber fyrir sig, þegar hann veður elginn ?  Gaman væri að horfa framan í þann sérfræðing í umferðarmálum, sem heldur fram slíkri þvælu.  Á meðan enginn kannast við krógann, verður hann eignaður Hjálmari Sveinssyni, einum, þótt viðurkenna megi, að Dagur kunni að hafa komið við sögu. Þó segja sumir, að Heilagur andi hljóti að hafa verið að verki; svo yfirnáttúrulegt sé málið allt. 

Hvar sér þess stað, að téður Hjálmar hafi nýtt fjárframlög frá Vegagerðinni til að þróa í Reykjavík vistvænar samgöngur ?  Í Reykjavík slíta engin farartæki malbikinu í sama mæli og stórir strætisvagnar, sem liðast um göturnar mjög illa nýttir og eru í flestum tilvikum enn dísilknúnir.  Mengun og viðhaldskostnaður vegna þessara farartækja er gríðarleg.  Hjálmari hefði verið nær að nýta umrætt fé til að lagfæra þetta og panta stutta, rafknúna vagna, og þróa rafhleðslustöðvar og hröð rafgeymaskipti fyrir þá, enda mundu slíkir léttvagnar anna þörfinni lungann af gangtíma strætisvagnanna.  

Ef téðum Sveinssyni hefði einhver framsýni verið gefin og ef hann væri ekki blindaður af hatri á einkabílnum, þá hefði hann gert skuldbindandi samning við OR-Orkuveitu Reykjavíkur um, að hún hæfist þegar í stað handa við þróun dreifikerfis síns, gegn fjárframlögum frá borginni (Vegagerðinni), til að þróa nauðsynlega hleðsluaðstöðu í þéttbýlum hverfum borgarinnar fyrir rafknúna einkabíla.  Einkabíllinn á að meirihluta til að geta verið orðinn tiltölulega umhverfisvænn, ódýr í rekstri og knúinn með innlendum orkuberum innan aldarfjórðungs.

Mesta framfaraskrefið og bezta nýting fjármagnsins er hins vegar fólgin í því að setja ein 10 mislæg gatnamót á Aðalskipulag Reykjavíkur og fjölga akreinum í samráði við Vegagerðina og hefjast strax handa við deilihönnun og útboðslýsingar og tímasetja hverja framkvæmd með Vegagerðinni.  Áður en að því kemur er þó bráðnauðsynlegt að losna við Hjálmar Sveinsson og Dag Bergþóruson úr valdastöðum í höfuðborginni. 

  

 

Raforkumarkaður og opinber orkustefna

Orkumál landsmanna hafa ekki að öllu leyti þróazt, eins og bezt verður á kosið.  Ótvíræður styrkleiki er auðvitað, að um áratuga skeið hefur nánast engin raforka verið framleidd  hérlendis með jarðefnaeldsneyti, en ágallar kerfisins eru þó nokkrir og alvarlegir.

Fyrst ber þá að nefna, að málefni flutningsfyrirtækisins, Landsnets, eru í ólestri. Framkvæmdir fyrirtækisins eru langt á eftir áætlun með þeim afleiðingum, að flutningskerfið er víða fulllestað, annar ekki því hlutverki sínu að flytja viðbótar afl, þó að það sé til reiðu og mikil þörf sé fyrir það. Þetta hamlar atvinnuuppbyggingu og tefur fyrir orkuskiptum úr jarðefnaeldsneyti í rafmagn, sem stjórnvöld hafa þó skuldbundið landið til að framkvæma býsna hratt. Í þessum efnum er eins og hægri höndin viti ei, hvað sú vinstri gjörir.

Í mörgum tilvikum hafa vandræði Landsnets stafað af deilum og málaferlum við landeigendur og/eða umhverfisverndarsamtök.  

Landsnet þarf að fá lagalegt svigrúm og heimildir til að fjármagna nauðsynlegar lausnir með lántökum með ríkisábyrgð, og ríkið á að eignast smám saman Landsnet með framlögum af arðgreiðslum þeirra raforkufyrirtækja, sem ríkið á að einhverju eða öllu leyti.  Með þessu móti má draga mjög úr hækkunarþörf á gjaldskrá Landsnets og gera hækkun vegna dýrari lausna, til sátta, tímabundna.    

Eignarhald Landsnets er nú óviðunandi, því að nokkur raforkufyrirtæki á markaði og hitaveitufyrirtæki eiga hana.  Þetta gerir Landsnet vanhæft til að starfa á frjálsum markaði, þar sem samkeppni á að ríkja á milli orkusölufyrirtækja, sem eiga að standa jafnfætis varðandi inntök og úttök flutningskerfisins. Með því að ríkið eignist smám saman ráðandi hlut í fyrirtækinu, má eyða tortryggni aðila utan eigendahópsins um hlutdrægni Landsnets varðandi t.d. nýja tengistaði við stofnlínukerfið. Einokunarfyrirtæki eru oft bezt komin undir pilsfaldi ríkisins. 

Það þarf að hanna raforkumarkað fyrir Ísland.  Hlutverk hans á að vera að tryggja raforkuöryggi, raforkuverð til almennings í samræmi við raunkostnað raforkufyrirtækjanna og hagkvæmustu nýtingu orkulindanna á hverjum tíma. 

M.a. um þessi mál ritaði Elías Elíasson, fyrrverandi sérfræðingur í orkumálum hjá Landsvirkjun, í Morgunblaðið 20. júní 2016, undir fyrirsögninni:

"Lars Christensen og orkan okkar:

Elías gerði þar nýlega skýrslu Lars Christensens, dansks alþjóðahagfræðings, um íslenzk orkumál að umfjöllunarefni, en Lars lagði þar m.a. til sölu Landsvirkjunar í bútum og stofnun auðlindasjóðs fyrir andvirðið. Elías reit gegn þessu m.a.:

"Það er mögulegt og jafnvel skilvirkara að láta arð af orkunni renna til almennings gegnum lágt orkuverð en með beinum greiðslum."

Hinn valkosturinn, sem Lars Christensen er talsmaður fyrir, er sá að láta arðgreiðslur frá orkufyrirtækjum í eigu ríkisins renna í auðlindasjóð, sem nýta mætti til að halda uppi fjárfestingum að hálfu ríkisins í niðursveiflum hagkerfisins.  Með því að setja það í eigendastefnu orkufyrirtækja að meirihluta í eigu ríkisins, að orkufyrirtækið skuli verðleggja orku sína fyrir almennan markað í samræmi við meðalvinnslukostnað sinn, en ekki jaðarkostnað, þ.e. kostnað af næstu mannvirkjum í röðinni, þá munu orkufyrirtæki ríkisins verða stefnumarkandi á markaði um lágverðsstefnu. Slíkt styrkir samkeppnihæfni Íslands. 

Það hefur hins vegar jafnan tíðkazt á Íslandi, að stóriðjan greiði verð í samræmi við kostnað virkjunar, sem ráðast þarf í vegna viðkomandi orkusölusamninga, og áfram yrði það svo. Að sjálfsögðu mun almenningur njóta góðs af slíkri stefnu, af því að þá greiða orkufyrirtækin tiltölulega hratt niður skuldir vegna nýrra fjárfestinga, sem almennir notendur njóta jafnframt góðs af. Vegna hárrar nýtni, hás aflstuðuls og langtímasamnings er orkuvinnslukostnaður jafnan í lágmarki til stóriðnaðar á borð við álver, en reynsla er enn ekki komin af álagseinkennum kísilvera, sem samið hefur verið við hérlendis.

Orkufyrirtæki með arðsama stóriðjusamninga munu senn verða í stakkinn búin til umtalsverðra arðgreiðslna til eigenda sinna, þó að lágverðsstefna sé rekin gagnvart almenningi, því að álag almenningsveitnanna er lágt saman borið við stóriðjuálagið. Andvirði slíkra arðgreiðslna til ríkisins verður bezt varið til að kaupa ríkinu beina meirihlutaeign í flutningsfyrirtækinu Landsneti, sem mundi þá geta varið af nýju eigin fé sínu til að greiða viðbótar kostnað, sem hlýzt af "óumflýjanlegum" jarðstrengjum í stofnkerfinu á kerfisspennum 220 kV og 132 kV. 

Miklir hagsmunir almennings eru fólgnir í að afnema flöskuhálsa í flutningskerfinu, auka stöðugleika stofnkerfisins í truflanatilvikum og að hindra langvinnar hækkanir á flutningsgjaldinu.  Með því að styrkja fjárhag Landsnets með þessum hætti má jafnvel lækka flutningsgjald til almennings með tíð og tíma frá því, sem nú er. Vel má vera, að núverandi eigendur Landsnets vilji við þessar aðstæður selja hlut sinn í fyrirtækinu, og ríkið gæti þar þá gert hagstæð kaup og orðið einrátt, eins og eðlilegt er þar á bæ.  

Frá gildistöku núverandi raforkulaga 2003 er enginn virkjunaraðili á Íslandi ábyrgur, ef kemur til skorts á forgangsorku í landinu.  Það eru afar veikir hvatar í kerfinu til að virkja, nema fyrir stóriðju, þegar samningur hefur náðst við hana. Þetta leiðir til þess freistnivanda virkjunareigenda að láta skeika að sköpuðu, fresta framkvæmdum við fjármagnsfreka næstu virkjun, því að það er fundið fé að fresta fjárfestingu, auk þess sem orkuverð á markaði hækkar jafnan, þegar orkuforðinn minnkar, t.d. í miðlunarlónum. Þessi staða er virkjunarfyrirtækjunum í hag, á meðan þau geta afhent umbeðna orku, en er áhættusöm fyrir þjóðarhag.

Í langtímasamningum stóriðjufyrirtækjanna og viðkomandi virkjunareigenda kunna að vera refsiákvæði við skerðingu á forgangsorku, og þar er jafnframt kveðið á um, að ekki megi skerða forgangsorku til stóriðju hlutfallslega meira en álag almenningsveitna. Skerðing forgangsorku til ólíkra notenda skal vera hlutfallslega jöfn, "pro rata", stendur þar. Allt er þetta ófullnægjandi neytendavernd almenningi til handa. 

Það er þess vegna tímabært að leggja skyldur á herðar fyrirtækis í markaðsráðandi stöðu, segjum með yfir 40 % af raforkumarkaðinum á sinni könnu, um að tryggja landsmönnum alltaf næga forgangsorku á markaðsverði, nema óviðráðanleg öfl ("force majeure") komi í veg fyrir það, eða flutningskerfi og/eða dreifikerfi geti ekki miðlað orkunni til notenda.  Í lagasetningu um þetta þarf að kveða á um sektir vegna skorts á forgangsorku í landinu, sem séu í samræmi við þjóðhagslegt tjón vegna orku, sem almenningsveiturnar ekki fá, t.d. tífalt hæsta einingarverð orku frá fyrirtækinu til almenningsveitna, sem þá verði greitt í ríkissjóð fyrir orku, sem vantar á markaðinn.

Fróðlegt er að kynnast viðhorfum Elíasar til þessa málefnis í téðri grein:

"Vatnsorka og jarðvarmaorka nota ekki eldsneyti, og því er orkumarkaður á borð við hina evrópsku ófær um að stjórna orkuvinnslunni á hagkvæmasta hátt.  Eini kostnaðarliðurinn, sem er háður álagi (eftirspurn) á orkukerfið, er áhætta vatnsorkuveranna, þegar þau taka vatn úr miðlunarlóni. ....

Yfir veturinn fer seljandinn því varlega og reiknar áhættu sína [nú aðeins vegna stóriðjusamninga - innsk. BJo], sem er því meiri sem miðlunarlón standa lægra [og lengra er til vorleysinga - innsk. BJo].  Með vaxandi áhættu getur hann hækkað verðið á sölutilboðum sínum, þar til hann hefur verðlagt sig að hluta út af markaðinum.  Þetta er það, sem hefur gerzt, þegar loðnubræðslurnar kvarta undan því, að rafmagnið er orðið dýrara en olía. 

Ef orkusalinn hefur á herðum sér þá skuldbindingu að hafa ætíð tiltekna orku til reiðu að viðlagðri ábyrgð, þá getur verðmyndun farið fram með þessum hætti, annars ekki.  Þarna getur uppboðsmarkaður gegnt hlutverki, en dagsmarkaður að evrópskum hætti er óþarfi.  Að bjóða í magn einnar viku í einu nægir."

Nú er við lýði uppboðsmarkaður fyrir s.k. jöfnunarorku, sem er mismunur áætlaðrar orkuþarfar og raunorkuþarfar hverrar klst.  Þennan markað má útvíkka með tilboðsmarkaði fyrir eina viku í senn, eins og Elías leggur til.  Verð frá stærsta raforkuvinnslufyrirtækinu mun þá markast af líkindum þess, að tiltekinn orkuskortur verði, t.d. við væntanlega lágstöðu miðlunarlóna fyrirtækisins og jaðarvinnslukostnaði hans (viðbót við grunnafl hans), og aðrir, aðallega eigendur jarðgufuvera, munu ýmist bjóða hærra eða lægra verð en verðið verður frá þeim stærsta.  Verð sölufyrirtækjanna til almennra notenda mundi ekki geta breytzt jafnört og á uppboðsmarkaði fyrr en fjarmælingar hjá almennum notendum verða komnar í gagnið.

Niðurlag greinar Elíasar var eftirfarandi:

"Allt tal um uppskiptingu Landsvirkjunar er ótímabært fyrr en almenn stefna í orkumálum hefur verið mörkuð og markaðsfyrirkomulag, sem virkar við þessar aðstæður, hefur verið hannað.  Skort á orkustefnu hér telur Christensen veikleika, og þar hefur hann rétt fyrir sér."

Það er hægt að taka undir þessa ályktun Elíasar að öllu leyti.  Verkröðin þarf að vera sú að móta landinu fyrst orkustefnu og sneiða þar með hjá alls konar gryfjum, sem leiða til mikilla deilna og tafa á undirbúningi verka og framkvæmd.  Ef í orkustefnunni mun felast, að raforkukerfið skuli vera markaðsdrifið í líkingu við það, sem þekkist á hinum Norðurlöndunum, á Bretlandi og í ESB-löndum meginlandsins, þá þarf að hanna markaðskerfi, sem sniðið er að íslenzkum þörfum og aðstæðum, eins og að ofan er drepið á.  Meginhlutverk slíks markaðskerfis verður væntanlega að tryggja jafnan jafnvægi framboðs og eftirspurnar raforku alls staðar á landinu, og að vinnslukostnaður, flutningskostnaður og dreifingarkostnaður raforku verði sá lægsti, sem völ er á á hverjum tíma, að teknu eðlilegu tilliti til umhverfisverndar.  (Eðlilegt tillit er mat umhverfisyfirvalda og jafnvel afstaða meirihluta í atkvæðagreiðslu.)

Fyrst að þessu loknu er tímabært fyrir stjórnmálamenn að hafa afskipti af stærð fyrirtækja, ef hún augljóslega virkar hamlandi á virkni markaðarins.  Óvíst er, hvort nokkurn tímann verður talið ómaksins vert að leggja aflsæstreng á milli Íslands og annarra landa m.a. vegna of lítillar fáanlegrar orku hérlendis fyrir svo dýra framkvæmd. Íslendingar munu þess vegna verða að reiða sig á, að alltaf verði næg tiltæk raforka til reiðu úr innlendum orkulindum, og þá er skuldbundið kjölfestufyrirtæki hérlendis ómetanlegt. 

Á þessu eru þó skiptar skoðanir, og Skúli Jóhannsson, verkfræðingur, ritaði 13. október 2016, grein í Morgunblaðið undir fyrirsögninni:

"Hugmynd að uppskiptingu Landsvirkjunar":

Hann nefnir þann möguleika að stofna 2 ný fyrirtæki, þar sem annað mundi yfirtaka eignarhald á og rekstur jarðgufuvirkjananna, og hitt mundi sjá um vindmyllurnar.  Bæði þessi nýju fyrirtæki yrðu anzi lítil og léttvæg á markaðinum, þó að með Þeistareykjavirkjun vaxi jarðgufuhluta Landsvirkjunar vissulega ásmegin.  Ef Landsvirkjun telur ekki samlegðaráhrif af þessari starfsemi með vatnsorkuverunum vera næg, þá er eðlilegast, að hún selji þessi jarðgufuver og vindmyllur af hagkvæmniástæðum.  Ef Landsvirkjun verður fengið það kjölfestuhlutverk að tryggja landsmönnum orkuöryggi, þá er ósennilegt, að samkeppnisyfirvöld muni krefjast minni umsvifa hennar á markaði en reyndin er nú.

Nú eru sveitarfélög að vakna til meðvitundar um hagsmuni sína gagnvart orkuiðnaðinum.  Kemur þetta fram í kröfu á hendur Landsvirkjun um greiðslu fyrir vatnsréttindi, og hefur Hæstiréttur úrskurðað, að leggja megi fasteignagjald á þau.  Þá hafa sveitarfélögin lagt fram þá réttmætu kröfu, að mannvirki orkugeirans verði ekki lengur undanþegin fasteignagjöldum.  Hlýtur þetta einnig að taka til loftlína.  Þá eru sveitarstjórnir sumar lítt hrifnar af vindmyllum, nema umtalsverðar greiðslur af þeim falli sveitarsjóðum í skaut. 

Vinnslukostnaður vindmylla á Íslandi er 2-3 faldur vinnslukostnaður hefðbundinna vatnsorku- og jarðgufuvera.  Þær hafa einnig umtalsvert neikvæð umhverfisáhrif.  Vindorkugarðar munu þess vegna eiga erfitt uppdráttar á Íslandi, en það er þó ekki loku fyrir það skotið, að í stað aukins miðlunarforða í uppistöðulónum verði talið ákjósanlegra, að teknu tilliti til kostnaðar og umhverfisáhrifa, að reisa vindorkugarða til að spara vatn í miðlunarlónum. 

 

 

 

 

Af siðferði sannfæringar og ábyrgðar

Hrikalegum limlestingum máttu yfir 60 manns sæta, og þar af mættu 12 dauða sínum strax, í þröngri Berlínargötu að kvöldi 19. desember 2016, er Norður-afríkanskur glæpamaður á snærum ISIS, ofstækisfullra Múhameðstrúarmanna í heilögu stríði (Jihad) gegn kristnum frelsis- og lýðræðisgildum og nútímalegum lifnaðarháttum, ók stórum hlöðnum flutningabíl miskunnarlaust á fólk, sem átti sér einskis ills von á jólamarkaði.  Þetta er illvirki óðra morðhunda af meiði Súnní-múslima í heilögu stríði í nafni trúar sinnar og helgiritsins Kóransins. Þetta voðaverk getur kveikt í púðurtunnu, sem Angela Merkel, kanzlari, ber ábyrgð á með því þann 4. september 2015 að opna landamæri Þýzkalands fyrir flóttamönnum Mið-Austurlanda, og Norður-Afríkumenn fylgdu í kjölsoginu. Aðrar Evrópuþjóðir kunna Þjóðverjum litlar þakkir fyrir þetta "góðverk" og saka þá nú um siðferðilega útþenslustefnu ("moral imperialism").  Það er vandlifað í þessum heimi. Laun heimsins eru vanþakklæti.    

Þjóðverjar hafa frá lokum Síðari heimsstyrjaldarinnar 1939-1945 lítið sem ekkert beitt sér í löndum Múhameðstrúarmanna, en þeir hafa aftur á móti verið allra manna rausnarlegastir og hjálplegastir gagnvart Múhameðstrúarmönnum í neyð, nú síðast með því að opna landamæri sín fyrir straumi flóttamanna af hörmungarsvæðum, t.d. Sýrlandi í borgarastyrjöld. Þessi góðmennska og rausnarskapur er goldin með vanþakklæti, og gjörðin er nú mjög umdeild í Þýzkalandi og í öðrum löndum Evrópusambandsins, ESB. 

Þeir hafa mikið til síns máls, sem halda því fram, að menningarmunur aðkomufólksins og Evrópumanna sé óbrúanlegur, því að "Ímanarnir", íslömsku prelátarnir á Vesturlöndum, halda áfram heilaþvotti sínum í moskum og öðrum samkomustöðum Múhameðstrúarmanna, þar sem brýnt er fyrir aðkomufólkinu að ganga ekki vestrænum siðum "heiðingjanna" og lífsgildum þeirra á hönd, heldur að halda sem fastast í forneskjulega lifnaðarhætti sína og siði að viðlögðum refsingum þessa heims og annars. 

Aðlögun er ómöguleg við þessar aðstæður, og aðkomufólkið verður áfram í ormagryfju sjúkdóma, fordóma, trúargrillna, kvennakúgunar og haturs á vestrænu fólki og siðum þeirra. Þetta er frjór jarðvegur glæpamanna. Slíkur forneskjuhópur á Vesturlöndum er sem þjóðfélagsleg tímasprengja. 

Þjóðverjar eru NATO-þjóð, en þeir tóku hins vegar engan hernaðarlegan þátt í misheppnuðum aðgerðum Frakka, Breta, Bandaríkjamanna o.fl. út af hinu misheppnaða "arabíska vori", t.d. loftárásunum á Líbýju. Þvert á móti vöruðu þeir við slíkum ríkisreknum ofbeldisaðgerðum gegn Múhameðstrúarmönnum, þótt þeim að nafninu til væri beint gegn brjáluðum einræðisherra, Gaddafi. Múhameðsmenn eru ekki og verða seint tilbúnir til að innleiða vestræna stjórnarhætti heima hjá sér.  Að halda slíkt er vanmat á mætti aldalangs heilaþvottar og heimska. 

Þjóðverjar hafa verið með fámennt stuðningslið í Afghanistan á vegum NATO, og er það eiginlega eina hernaðarþátttaka þeirra á múslímsku landi frá Síðari heimsstyrjöld.  Þrátt fyrir þessa tiltölulega friðsamlegu afstöðu Þjóðverja gagnvart Múhameðsmönnum er nú ráðizt á þá í þeirra helgasta véi, á jólaföstunni sjálfri í höfuðborg þeirra, og hefur fallandi Kalífadæmið lýst fyrirlitlegum verknaðinum á hendur sér. Siðleysi þessa hugleysislega glæps téðrar Íslamsgreinar er algert, og hún verðskuldar útskúfun. 

Þjóðverjum hafa lengi verið hugstæð hugtökin "Gesinnungsethik" og "Verantwortungsethik", sem kannski mætti þýða sem sannfæringarsiðferði og ábyrgðarsiðferði.  Á milli þessara tveggja heimspekilegu hugtaka er spenna, sem endurspeglast í muninum á hugsjónahyggju og raunhyggju, sem þekkist alls staðar, en hugtökin varpa líka ljósi á siðferðisspennu, sem er "mjög þýzk" samkvæmt þjóðfélagsfræðinginum Manfred Güllner. Átökin þarna á milli má sjá í öllum stórmálum Þjóðverja á stjórnmálasviðinu, t.d. evruvandræðunum og flóttamannavandanum. 

Þjóðverjar hafa marga fjöruna sopið í seinni tíma sögu sinni allt frá 30 ára stríðinu 1618-1648, sem var trúarbragðastyrjöld, þar sem erlendir konungar og keisarar blönduðu sér í baráttuna.  Styrjöldin gekk mjög nærri þjóðinni, sem svalt heilu og hálfu hungri og er sögð hafa bjargað sér á kartöflunni, sem þá var nýkomin til Evrópu.  Friðrik, mikli, Prússakóngur, stóð í vopnaskaki við nágranna sína og Rússa og náði naumlega að forða prússneska hernum frá ósigri fyrir rússneska birninum á 18. öld.  19. öldin var blómaskeið Þjóðverja, en hernám Napóleóns mikla blés Þjóðverjum sjálfstæðisbaráttu í brjóst, sem nefnd var rómantíska stefnan, og fangaði hún athygli ungra íslenzkra sjálfstæðisfrumkvöðla í Kaupmannahöfn, sem var margt til lista lagt og lögðu grundvöllinn að íslenzku sjálfstæðisbaráttunni. Sagt er, að Íslendingar verði jafnan varir við það, þegar Þjóðverjar bylta sér. Þjóðverjum sjálfum er hlýtt til sögueyju víkinganna í norðri. 

Hinn menningarlegi grundvöllur fyrir sameiningu Þýzkalands var lagður með rómantísku stefnunni, og stjórnmálaskörungurinn Otto von Bismarck rak smiðshöggið á sameininguna 1871 með klækjum, eldi og blóði.  

Þegar Vilhjálmur 2. varð Þýzkalandskeisari rak hann Bismarck, járnkanzlarann, og var það ógæfuspor, enda reyndist þessi keisari hæfileikasnauður sem stjórnmálamaður og herstjórnandi og hinn mesti óþurftarmaður, sem hratt Þjóðverjum út í styrjöldina 1914-1918.  Ósigurinn leiddi til landmissis, Versalasamninganna, Weimar-lýðveldisins og Þriðja ríkisins með öllum þess hörmungum. Þýzka þjóðin mátti í raun þola sitt annað 30 ára stríð 1914-1945, að breyttu breytanda.

Hugtökin sannfæringarsiðferði og ábyrgðarsiðferði komu fyrst fram hjá þjóðfélagsfræðinginum Max Weber, sem notaði þau í janúar 1919 í ræðu, sem hann hélt fyrir vinstri sinnaða stúdenta í bókabúð í München.  Þýzki herinn hafði gefizt upp á öllum vígstöðvum fyrir 2 mánuðum.  Keisarinn hafði sagt af sér, Þýzkaland var á barmi öreigabyltingar, og München var að verða höfuðborg skammlífs "Ráðstjórnarlýðveldis Bæjara". Þessi ræða Webers er talin vera sígilt innlegg í stjórnmálafræðina.  Ræðan var haldin til að slá á draumórakenndar deilur hugsjónamanna um, hvaða stefnu niðurlægt og sveltandi Þýzkaland ætti að taka. 

Weber lýsti ginnungagapi á milli þessa tvenns konar siðferðis.  Þeir, sem fylgja sannfæringu sinni vilja halda í hreinleika siðferðis síns alveg án tillits til afleiðinga stefnumörkunar þeirra fyrir raunheiminn: 

"Ef verknaður í góðu skyni leiðir til slæmrar niðurstöðu, þá, í augum gerandans, er hann sjálfur ekki ábyrgur fyrir slæmum afleiðingum, heldur heimurinn eða heimska annarra manna eða Guðs vilji, sem skóp þá þannig."

Á hinn bóginn, sá sem lætur stjórnast af ábyrgðartilfinningu "tekur með í reikninginn nákvæmlega meðaltal mannlegra galla ... hann hefur ekki einu sinni rétt til að gera fyrirfram ráð fyrir góðsemi manna og fullkomnun". 

Þessi tegund stjórnmálamanna mun svara fyrir allar afleiðingar gjörða sinna, einnig óvæntar afleiðingar.  Weber lét áheyrendur sína ekki velkjast í vafa um, hvort siðferðið ætti hug hans. Hann kvað þá, sem aðhylltust siðferði sannfæringar, vera "vindbelgi í 9 af 10 tilvikum".

Hr Güllner segir, að almennt sé siðferði sannfæringar algengast á meðal vinstri manna, mótmælenda og í minni mæli á meðal íhaldsmanna og kaþólikkka.

Þannig virðast jafnaðarmenn, sem líta á sig sem krossfara þjóðfélagslegs réttlætis, ekki aðeins vera "ófærir og ófúsir" til að stjórna, þó að þeir beri raunverulega ábyrgð að mati hr Güllners.  Þetta gæti útskýrt, hvers vegna jafnaðarmaður hefur aðeins verið kanzlari í 20 ár síðan 1949 borið saman við 47 ár undir Kristilegum demókrötum. 

Siðferði sannfæringar er þó einnig fyrir hendi í röðum mið-hægrimanna, sem síðan á 6. áratuginum hafa nálgazt Evrópuverkefnið eins og leiðarenda sem leið fyrir Þýzkaland til að þróast upp úr þjóðríkinu og leysa upp sekt sína um leið og fullveldið er gefið upp á bátinn.  Í þessu ferli láðist Þjóðverjum að koma auga á, að fæstar aðrar Evrópuþjóðir deildu þessu markmiði með þeim. Þegar evru-vandræðin gusu upp, þá lýstu margir íhaldsmenn yfir andstöðu við fjárstuðning á grundvelli siðferðis sannfæringar, segir Thilo Sarrazin, umdeildur álitsgjafi.  Þeir vildu lýsa reglubrotum ríkja í vandræðum sem slæmum í eðli sínu, jafnvel þótt það mundi þýða hrun myntsamstarfsins. 

Samkvæmt siðferði ábyrgðar er slík afstaða ekki einvörðungu óraunhæf, heldur röng, og það, sem ekki gengur upp, geti ekki verið siðlegt. Stjórnendur Þýzka sambandslýðveldisins hafa flestir verið af þessu sauðahúsi. 

Á 9. áratugi 20. aldar fóru milljónir Þjóðverja í mótmælagöngur gegn þróun kjarnorkuvopnabúrs NATO, en Helmut Schmidt, kanzlari, sem lét koma þessum vopnum fyrir, féllst þannig á hernaðarleg rök fælingarmáttarins.  Að launum frá félögum sínum í Jafnaðarmannaflokkinum, SPD, fékk hann aðallega fordæmingu.  Í evru-vandræðunum féllst Angela Merkel hikandi á fjárstuðning við veikburða ríki til að halda myntsamstarfinu áfram.

Gagnvart flóttamannastrauminum sneri Merkel við blaðinu og tók upp siðferði sannfæringar. Það var ólíkt henni. Hún var samt ákaft vöruð við þessu af fólki siðferðilegrar ábyrgðar, og Merkel snerist 180° seint á árinu 2016. Uppi sitja þó Þjóðverjar með eina milljón nýkominna múslima frá ýmsum löndum og kunna á þeim engin skil, flestum. Það felur í sér stórvandamál að hleypa svo stórum og framandi hópi fólks inn í land, þegar aðkomufólkið er haldið trúargrillum og prelátar þess halda áfram að ala á tortryggni og jafnvel hatri á gestgjöfunum. 

Það er himinn og haf á milli hugarheims hins venjulega Þjóðverja og Íslamista, og þegar öfgamenn úr röðum gestgjafa eða gesta gera sig seka um hryðjuverk í landinu gagnvart andstæðum hópi, þá getur hið pólitíska ástand fljótt orðið eldfimt og það komið fram þegar haustið 2017 í gjörbreyttum valdahlutföllum á Sambandsþinginu í Berlín (Reichstag) með ófyrirsjáanlegum afleiðingum.  Nú verður hrært í gruggugu vatni á báða bóga. Dagar dóttur mótmælendaprestsins í DDR (Deutsche Demokratische Republiblik), frú Merkel, sem kanzlara eru sennilega taldir vegna umræddra mistaka hennar.

 

 

  

 

Lækkun raforkuverðs

Á það hefur verið bent á þessum vettvangi og víðar, að raunlækkun raforkuverðs sé orðin tímabær og sé í raun réttlætismál almenningi til handa.  Ástæðurnar eru viðsnúningur til hins betra í afkomu helztu raforkuvinnslufyrirtækjanna í landinu og hlutfall orkuverðs til almennings og stóriðjufyrirtækjanna í hlutfalli við vinnslukostnað raforku til þessara aðila. Þetta er einnig kærkomið mótvægi við hækkunartilhneigingu flutningskostnaðar raforku, sem gæti orðið framhald á, ef hlutdeild jarðstrengja í nýframkvæmdum flutningskerfisins eykst. 

Nú hafa þau gleðilegu tíðindi orðið, að Landsvirkjun hefur tilkynnt raunlækkun á 10 % af orkusölu sinni, sem er um helmingur af orkusölu hennar til almennra sölufyrirtækja raforku.  Þetta segja talsmenn Landsvirkjunar, að jafngildi 2,6 % raunverðlækkun á verði hennar til sölufyrirtækjanna. Þar sem orkuverðið er aðeins um 30 % af heildarverði per kWh, því að flutningur og dreifing nema um 50 % og opinber gjöld um 20 %, þá munu almennir notendur sjá lækkun innan við 1,0 %.  Boðuð hefur verið hækkun flutningsgjalda (Landsnets) og lækkun dreifingarkostnaðar t.d. hjá OR-Veitum.  Neytendur munu þá e.t.v. sjá 1 %-2 % lækkun einingarverðs, sem er lítil, en góð byrjun.  Afkomuþróunin í raforkugeiranum gefur fulla ástæðu til að hefja nú verðlækkun á raforku til almennings.

Landsvirkjun útskýrir þessa lækkun með bættri nýtingu uppsetts afls í virkjunum vegna sveigjanlegri orkusölusamninga.  Þetta þýðir, að Landsvirkjun getur frestað næstu virkjun að öðru óbreyttu og mun þá reka núverandi virkjanir á afli, sem er nær málraun (ástimplaðri aflgetu) virkjananna, og mun þess vegna nýta fjárfestingar sínar í virkjunum betur en áður, sem styttir endurgreiðslutíma virkjananna, þar sem árleg sala vex.  Þetta er ágætt, ef það eykur ekki líkur á orkuskorti í þurrkaárum.  Hér ber að hafa í huga, að engu er líkara en löggjafinn hafi reiknað með tiltæku neyðarafli af einhverju tagi, ef orkuskortur verður í kerfinu.  Ekkert er fjær sanni, og enginn virkjunaraðili er skuldbundinn að viðlagðri refsingu til að sjá til þess, að hér komi ekki upp forgangsorkuskortur.  Þetta er óviðunandi og er efni í sérpistil.

Þróun rafbúnaðar er m.a. í þá átt, að við notkun hans verða minni afltöp en í eldri búnaði til sömu nota.  Þetta á t.d. við um ljósabúnað og eldunarbúnað.  Þessi búnaður kemur inn af fullum þunga á háálagstímum, og bætt nýtni hans leiðir þá til lægri toppaflsþarfar.  Lækkun toppálags af þessum völdum gæti numið yfir 100 MW, þegar t.d. LED-perur hafa leyst af hólmi glóperur og gasfylltar perur í inni- og útilýsingu á heimilum, í fyrirtækjum, opinberum stofnunum og dreifiveitum (götulýsing). Kostnaðarlega munar talsvert um þessa tæplega 5 % lækkun toppsins.

Á móti þessu mun koma nýtt álag hleðslutækja rafbílanna, þar sem samtímaálag þeirra um miðja 21. öldina getur numið 400 MW.  Það er brýnt að forða því, að þetta nýja álag ásamt álagi frá hleðslutækjum skipanna bætist ofan á núverandi toppálag.  Ef tekst að færa þetta væntanlega viðbótar álag yfir á tíma núverandi lágmarksálags, þ.e. næturnar, þá batnar nýting alls raforkukerfisins enn frá því, sem nú er, þ.e. fjárfestingar til að framleiða, flytja og dreifa 1 kWh af öryggi allan sólarhringinn allan ársins hring, minnka, öllum til hagsbóta, og næturtaxti ætti þá að endurspegla mun minni fjárfestingar en ella, en hins vegar þarf að virkja fyrir aukna orkusölu.  Sú orka verður þó innan við helmingur af orkuinnihaldi þess eldsneytis, sem raforkan leysir af hólmi, vegna mun hærri orkunýtni rafmagnsbíla en bíla, sem knúnir eru jarðefnaeldsneyti. 

Í Morgunblaðinu þann 30. nóvember 2016 birtist Baksviðsgrein Helga Bjarnasonar um nýja kerfisáætlun Landsnets, sem hann nefndi:

"Raforkukerfið ræður ekki við orkuskipti framtíðar:

"Ekki er hægt að ráðast í atvinnuuppbyggingu á landsbyggðinni eða í orkuskipti til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda, nema [að] byggja upp flutningskerfi raforku í landinu.  Landsnet áætlar, að þörf sé á flutningi 660-880 MW til viðbótar, ef farið yrði í öll þau orkuskipti, sem rætt er um, en það myndi minnka losun um 1,5 Mt/ár, sem er um þriðjungur af árlegri losun landsmanna."

Hér er því lýst yfir, að landsbyggðinni sé haldið í raforkusvelti.  Hér er aðallega átt við Vestfirði, Norðurland og Austurland. Landsnet hefur ekki verið í stakk búið til að uppfylla skyldur sínar við landsmenn, og það er grafalvarlegt og að sumu leyti áfellisdómur yfir fyrirtækinu, sem hefur ekki ráðið við ytri aðstæður og þannig brugðizt hlutverki sínu. Tafir eru á Suð-Vesturlínu, línum frá Kröflu-Þeistareykjum til kísilvers PCC við Húsavík og styrkingu Byggðalínu, svo að ekki sé nú minnzt á nýja og nauðsynlega samtengingu Norður- og Suðurlands.  Meginástæðan fyrir töfunum er, að Landsnet hefur ekki náð góðu samkomulagi við alla landeigendur og náttúruverndarsamtök. Samskiptum virðist hafa verið áfátt, en sjaldan á einn sök, þá tveir deila. 

Fjölda fyrirtækja er haldið í gíslingu raforkuleysis af nokkrum sérhagsmunaaðilum, sem Landsnet virðist ekki hafa lag á eða lagaleg úrræði til að tjónka við. Landsnet verður nú að söðla um, því að höggva verður á hnútinn áður en hundruða milljarða ISK þjóðhagslegt tjón hlýzt af. 

Nokkurrar þvermóðsku hefur þótt gæta að hálfu Landsnets með að koma til móts við landeigendur, Landvernd o.fl. með jarðstrengjum í stað loftlína, en fyrirtækinu var vorkunn, því að lög skylduðu það til að velja jafnan fjárhagslega hagkvæmasta kostinn, en nú hefur löggjafinn veitt slaka í þeim efnum.  Fyrirtækið þarf því að bregðast hratt við núna með lausnarmiðuðum tillögum um lagnaleiðir og jarðstrengi, þar sem slíkt getur leitt til sáttar í héraði og til að losa íbúa og fyrirtæki á norðanverðu landinu úr raforkusvelti, sem hefur í för með sér glötuð tækifæri til atvinnuuppbyggingar, eldsneytissparnaðar og minni mengunar. 

Samkvæmt lögunum eiga nýir notendur að standa undir viðbótar kostnaði við flutningskerfið, en það getur ekki átt við hér, þar sem þeir báðu bara um rafmagn, en tóku ekki afstöðu til, hvernig flutningunum yrði háttað.  Þess vegna verður Landsnet að fjármagna umframkostnaðinn með langtíma lánum og láta alla notendur standa undir viðkomandi afborgunum og vöxtum. 

Um er að ræða þjóðhagslega hagkvæm verkefni, eins og fram kemur í eftirfarandi úrdrætti téðs "Baksviðs" úr umhverfismatsskýrslu Kerfisáætlunar 2016-2025:

"Í umhverfismatsskýrslunni eru hugleiðingar um hugsanleg frekari orkuskipti en fram koma í sviðsmyndum kerfisáætlunarinnar.  Er þá miðað við þá framtíðarsýn, að einkabifreiðar, atvinnubifreiðar og bílaleigubifreiðar verði knúnar rafmagni í stað jarðefnaeldsneytis.  Rafvæðingu fiskimjölsverksmiðja verði lokið, og rafmagn komi í stað jarðefnaeldsneytis í iðnaði. Miðað er við, að skip verði tengd við raforkukerfi í höfnum og að Ísland verði sjálfbært [sjálfu sér nógt-skilningur BJo] með ræktun helztu grænmetistegunda.  Þetta kallar á betri nýtingu virkjana og frekari uppbyggingu á endurnýjanlegum orkukostum, enda myndi notkun raforku aukast um 660-880 MW.  Aflið ræðst af því, hversu vel tekst til við stýringu hleðslustöðva fyrir rafknúin farartæki [hversu vel tekst til við að beina nýju álagi á lágálagstíma, t.d. nóttina - innsk. BJo].

Blekbóndi telur þessa framtíðarsýn höfunda skýrslu Landsnets raunhæfa fyrir næsta áratug, og það er þessi jákvæða þróun, sem er í uppnámi vegna núverandi fulllestunar hluta stofnlínukerfisins, þ.e. Byggðalínu. Varðandi skipin verður ekki einvörðungu að reikna með hafnartengingu, á meðan þau liggja við festar, heldur munu rafknúin veiðiskip að líkindum sjá dagsins ljós undir lok næsta áratugar.

Það verður með stuðningi ríkisvaldsins, væntanlegs orkumálaráðherra, að höggva á núverandi rembihnúta, sem nú standa a.m.k. helmingi landsins fyrir þrifum, með því að ákveða lögn á jarðstrengjum, eins og tæknilega er unnt, þar sem slíkt getur leitt til sátta við hagsmunaaðila, þó að stofnkostnaður þeirra sé hærri en loftlínanna. Á móti hækkun flutningsgjalds vegur lækkun á verði orkuvinnslunnar sjálfrar, eftir því sem afskriftabyrði orkuvinnslufyrirtækjanna lækkar og nýting fjárfestinganna batnar, en hún er reyndar nú betri á Íslandi en annars staðar vegna tiltölulega mikils og jafns stóriðjuálags.

Landsnet hefur sjálft í nýrri kerfisáætlun kynnt til sögunnar nýja lausn á flutningi afls á milli Suðurlands og Norðurlands, sem gæti leyst úr langvinnum og harðvítugum deilum um kerfislega bráðnauðsynlega styrkingu stofnkerfisins. 

"Baksviðs" er þannig greint frá henni:

"Kostirnir, sem velja þarf á milli, eru í aðalatriðum tveir: Tenging landshluta með styrkingu byggðalínuhringsins eða með háspennulínu yfir hálendið.  Fjórar útfærslur eru af hvorum kosti.  Eru þetta í aðalatriðum sömu kostir og í fyrri kerfisáætlun.  Þó er tekinn inn möguleikinn á jarðstreng á allri hálendisleiðinni.  Það yrði þá jafnstraumsstrengur (DC) með tilheyrandi umbreytistöðvum á endum.  Áætlað er, að lagning slíks strengs mundi kosta um miaISK 40 samanborið við miaISK 13 í loftlínu."

Það er virðingarvert af Landsneti að geta um þessa tæknilega færu leið við nauðsynlega samtengingu landshluta.  Hún hefur þann ókost að vera þrefalt dýrari en grunnkosturinn, loftlína yfir Sprengisand, en þá síðar nefndu skortir aftur á móti þann stjórnmálalega stuðning, sem nauðsynlegur er, svo að hún verði raunhæf. Millilausn er lögn riðstraumsjarðstrengs allt að 50 km á sjónrænt viðkvæmasta hluta leiðarinnar. Þrátt fyrir miklu flóknari búnað má ætla, að rekstraröryggi jafnstraumsstrengs og innanhúss AC/DC-DC/AC búnaðar verði meira en rekstraröryggi loftlínu á Sprengisandi vegna veðurfars, sandbylja og mögulegs öskufalls og eldinga í nágrenni virkra eldstöðva. Við kostnaðarútreikninga þarf að leggja s.k. ævikostnað til grundvallar samanburðar á valkostum. Þar ætti að reyna að leggja mat á "umhverfiskostnaðinn" og að sjálfsögðu að taka allan rekstrarkostnað með í reikninginn. 

Ákvörðun um slíkan jarðstreng yrði í samræmi við tækniþróun á þessu sviði og viðhorfstilhneigingu í þjóðfélaginu.  Kostnaðarmunurinn, miaISK 27, nemur u.þ.b. innheimtum virðisaukaskatti af rafmagni á tveimur árum.  Það væri því engin goðgá að fjármagna helming mismunarins með hækkun á gjaldskrá Landsnets og helminginn beint úr ríkissjóði með framlögum til Landsnets á einum áratugi í nafni umhverfisverndar og rekstraröryggis.    

PISA ríður nú um þverbak

Fyrir tveimur áratugum ferðaðist blekbóndi til hinnar miklu iðnaðar- og viðskiptaborgar Mílanó á Norður-Ítalíu og þaðan með lest til hinnar stórkostlegu höfuðborgar Toskana-héraðs Etrúskanna fornu, Flórens.  Þeir voru á hærra þekkingarstigi en Rómverjar á 1. öld fyrir krist, t.d. í verkfræðilegum og listrænum efnum, en höfðu ekki roð við rómverska hernum, og Rómverjar innlimuðu Etrúskana í ríki sitt og lærðu margt af þeim. Þetta hernám styrkti Rómarveldi mjög. 

Á ferðum blekbónda um Toskana var m.a. komið til hafnarborgarinnar Pisa,og var ætlunin að fara upp í turninn fræga, en þegar að honum var komið, var hann girtur af og lokaður ferðamönnum, því að hallinn var farinn að nálgast hættustig, og voru Ítalir að undirbúa að draga úr hallanum.  Sú aðgerð krafðist mikillar tækniþekkingar og nákvæmra vinnubragða, eins og nærri má geta.

Það er bráðnauðsynlegt, að skólakerfið hlúi að og rækti þá hæfileika, sem í æskunni búa, svo að þjóðfélagið allt megi njóta ávaxta sköpunargleði og frumlegrar hugsunar, þar sem hana er að finna, og frumlegrar hugsunar við lausn óvæntra viðfangsefna, eins og að minnka halla á um 500 ára gömlum turni. Skólakerfið er síður en svo hjálplegt við slíka þróun, á meðan höfuðáherzlan er á að steypa alla einstaklingana í sama mótið. 

Nú eru greinileg teikn á lofti um, að grunnskólinn sói tíma nemenda með slæmu skipulagi, svo að hæfileikar margra þeirra fara í súginn í stað þess að þroskast og dafna, einstaklingsbundið. Þess vegna er rík ástæða til að spyrna hraustlega við fótum með því að losa um viðjar miðstýringar ríkis og sveitarfélaga og virkja einkaframtakið þó án aukinnar beinnar kostnaðarþátttöku aðstandenda barnanna, því að jöfn tækifæri til náms, óháð efnahag, er öflugasta samfélagslega jöfnunartækið og nokkuð góð samstaða um slíkt í þjóðfélaginu. Stefnan er þá sú, að allir fái að njóta sín, en margir detti ekki af vagninum, af því að þeir passi ekki í sniðmát embættismanna og stjórnmálamanna.    

Því er þessi Pisa-saga leidd fram hér, að kunnáttumat 15 ára unglinga frá 2015 með sama nafni, PISA - Programme for International Student Assessment, hefur nýlega verið gert opinbert. Það er skemmst frá að segja, að niðurstaðan er með öllu óviðunandi fyrir Íslendinga, þar sem íslenzku nemendurnir voru undir meðaltali OECD-landanna og á niðurleið. 

Hugmyndir yfirvalda menntamála hérlendis um viðspyrnu og viðsnúning bera þess þó enn ekki merki, að um viti borið fólk, sem vinni fyrir kaupinu sínu, sé að ræða á Menntamálastofnun, þar sem eina hugmyndin, enn sem komið er, er sú að ausa meiru opinberu fé í málaflokkinn. Árangurinn hingað til stendur þó í öfugu hlutfalli við opinberar fjárveitingar, svo að ráðleysið virðist algert á þeim bænum.  Eina huggun Arnórs Guðmundssonar, forstjóra Menntamálastofnunar, er sú, að mesta jafnræðið innan OECD sé á meðal íslenzkra skóla.  Það er slæmur og óviðeigandi mælikvarði, því að einsleitni skólanna kann að vera verulegur hluti meinsemdarinnar í þessu tilviki, þegar góðar fyrirmyndir og valkosti bráðvantar. Það er nefnilega í þessu tilviki jafnað niður á við að hætti kratismans í sinni verstu mynd.  Því verður að linna, ef ekki á mikill sálarháski að hljótast af, og það er framkvæmanlegt strax. 

Vilji er allt, sem þarf, en ef ályktun téðs Arnórs um, að ekki beri "að líta á þessa slæmu niðurstöðu sem áfellisdóm yfir einum né neinum", á að ráða för, þá eru öll sund lokuð áður en lagt er upp í umbótaleiðangur. Skilja má á forstjóra Menntamálastofnunar, að hann vilji láta allt hjakka í sama farinu, aðeins með meiri fjárútlátum. OECD hefur þó komizt að þeirri niðurstöðu, að hafi framlög hins opinbera náð kUSD 50 á nemanda allan tímann hans í grunnskóla, þá sé nemendum gagnslaust, að framlög séu aukin.  Framlögin hér eru hærri en þetta í öllum sveitarfélögum landsins. 

Niðurnjörvuð einhæfni og einsleitni skólanna, þar sem hvata skortir á öllum sviðum til að skara fram úr, er sökudólgurinn.

Ingveldur Geirsdóttir gerði góða grein fyrir PISA í Morgunblaðsfrétt, 7. desember 2016: 

"Nemendur aldrei komið verr út":

"Íslenzkir nemendur koma mjög illa út úr PISA-könnuninni, sem var lögð fyrir 2015.  Niðurstöður hennar voru kynntar í gær, og benda þær til þess, að frammistaða íslenzkra nemenda sé lakari en árið 2012, þegar könnunin var gerð síðast.

PISA-könnunin er alþjóðleg og er lögð fyrir 15 ára nemendur til að mæla lesskilning, læsi á náttúrufræði og stærðfræði [reading, mathematics and science - betri þýðing er lestur, stærðfræði og raunvísindi - innsk. BJo], á þriggja ára fresti. Þetta er eina alþjóðlega samanburðarmælingin á frammistöðu menntakerfisins, sem fram fer hér á landi. 

Niðurstöður PISA 2015 sýna, að íslenzkum nemendum hefur hrakað mikið á síðast liðnum áratug í náttúruvísindum.  Þeim hefur einnig hrakað stöðugt í stærðfræði, frá því að færnin var fyrst metin árið 2003, og lesskilningur hefur minnkað frá 2000 til 2006, en eftir það hefur hann nánast staðið í stað. 

Árangur íslenzkra nemenda er lakari en á hinum Norðurlöndunum í öllum fögunum þremur.  Þá hefur nemendum, sem geta lítið, fjölgað, og afburðanemendum hefur fækkað."  

Ískyggileg lýsing að tarna fyrir samkeppnishæfni þjóðarinnar í náinni framtíð.  Til að við stöndum öðrum þjóðum á sporði, hvert sem litið verður, og til að í landinu verði áfram menningarlegt velferðarsamfélag, verður grunnskólinn að vera í lagi.  Hann er það augljóslega alls ekki núna, og yfirvöld menntamála með Menntamálastofnun framarlega í fylkingu eru greinilega heldur ekki í lagi, því að þau virðast algerlega ráðalaus, og viðbrögðin þar á bæ eru helzt þau, að hella þurfi meiru opinberu fé í málaflokkinn.  Það er vonlaus aðferð, sem hefur verið beitt undanfarin ár og engum árangri skilað.

Verður nú gripið niður í Óðin í Viðskiptablaðinu, 8. desember 2016:

"Reyndar er ekki rétt, að ekkert hafi gerzt í skólamálum, frá því að íslenzkir skólakrakkar tóku fyrst þátt í PISA-könnuninni árið 2000.  Frá árinu 1998 hafa útgjöld sveitarfélaga til grunnskólanna aukizt um 60,9 % á föstu verðlagi, samkvæmt tölum Hagstofunnar.  Kennurum hefur fjölgað um 20,5 %, og þar af hefur kennurum með kennsluréttindi fjölgað um ein 38,3 %, og eru þeir nær einráðir í kennslu í grunnskólum. 

Útgjöld sveitarfélaganna á hvern nemanda hafa aukizt um 56 %, og útgjöld á hvern kennara hafa aukizt um 33,5 % á sama tíma. Þetta hefur allt gerzt á sama tíma og nemendum í grunnskóla hefur aðeins fjölgað um 3,2 %."

Þessi fjáraustur er birtingarmynd rangrar skólastefnu og ráðleysis, enda eru nú útgjöld á hvern grunnskólanemanda einna hæst á Íslandi af samanburðarlöndunum.  Af ofangreindum tölum að dæma lítur út fyrir, að spara megi fé án þess slíkur sparnaður bitni á árangri nemenda. Ýmis kostnaður er orðinn öfgakenndur, t.d. er talið, að fjöldi nemenda, sem skólasálfræðingur úrskurðar, að þurfi sérkennslu, sé nú tífaldur sá fjöldi, sem búast má við, eða 25 %-30 % af heildarfjölda nemenda. 

Í þessu viðfangsefni er hins vegar þrennt, sem þarf aðallega að gefa gaum: nemendur, kennarar og kennsluumgjörðin.

Nemendur þrífast greinilega illa í skólunum (af árangri þeirra að dæma), enda er þeim skipað saman í bekki án tillits til áhuga og getu.  Slíkt kallar Menntamálastofnun skóla án aðgreiningar og hefur lengi verið kratískt trúaratriði, en er sennilega til ills eins fyrir alla hlutaðeigandi.  Þetta er gildishlaðið orðalag og minnir á "Apartheit" eða aðgreingu kynþátta.  Ekkert slíkt er á dagskrá hér, hvorki á grundvelli uppruna, efnahags, litarafts né trúarbragða.  Hér skal fullyrða, að heilbrigður metnaður nemenda fær ekki að njóta sín, nema færni þeirra og geta, sem eru saman í hópi að reyna að tileinka sér boðskap kennarans, sé á svipuðu stigi.  

Við beztu aðstæður fá nemendur að keppa um sæti í þeim bekk, sem hugur þeirra stendur til, eða að verja sæti sitt með því að leggja sig fram.  Með "kerfi án aðgreiningar" fær enginn að njóta sín, hvorki nemendur né kennarar.  Efnilegum nemendum leiðist aðgerðarleysið, og hinir fá minnimáttarkennd, af því að kennarinn er stöðugt að stagla í þeim. Báðir hóparnir verða órólegir og tefja óafvitandi hvor fyrir öðrum. Fyrir kennarann verður starfið mun erfiðara en ella, þar sem mikill munur er á getu nemenda, því að beita verður ólíkum kennsluaðferðum á ólíka nemendur í sömu deild. Afleiðingin verður sú í sinni verstu mynd, að allir dragast niður á lægra plan en nauðsynlegt er.   

Menntun kennara er á háskólastigi, eins og eðlilegt er, en hún var nýlega lengd undirbúningslítið í 5 ár hérlendis.  Þessi gjörningur þarfnast endurskoðunar og sömuleiðis allt námsefni kennara og þjálfun til að miðla þekkingu á raungreinafögum með fullnægjandi hætti, en þar virðist pottur helzt vera brotinn í færni nemenda auk ófullnægjandi lestrarkunnáttu.

 Fæstir kennaranemar koma af raungreinabrautum framhaldsskóla, og hafa þess vegna haft lítinn gáning á slíkum fögum. Það þarfnast þá átaks að verða fær um að miðla slíkri þekkingu af góðri yfirsýn og með líflegum hætti, ef áhugann hefur vantað áður. Það ætti að þjappa kennaranáminu saman á 4 ár í stað útþynningar, eins og nú er, og veita hins vegar kost á framhaldsnámi í 1-2 ár með hærri námsgráðu.  Námskröfur til kennara þarf að herða, svo að tryggt sé, að þeir valdi því vel, sem þeir eiga að miðla. Hvernig skyldu þeir standa sig á PISA-prófi ?

Hvað hafði Óðinn meira að skrifa um árangursleysi fjárausturs í grunnskólann ?:

"Gríðarleg útgjaldaaukning hefur hins vegar ekki skilað neinu, nema versnandi árangri íslenzkra grunnskólanemenda.  Nú er svo komið, að tæpir 9 nemendur eru á hvern grunnskólakennara, en þeir voru tæplega 10,5 árið 1998.  Ef aðeins er miðað við kennara með kennsluréttindi, eru nemendur á hvern slíkan kennara nú 9,5, en voru 12,7 árið 1998. 

Fleiri kennarar, meira menntaðir kennarar og stóraukin útgjöld.  Árangurinn er hins vegar verri en enginn."

Það er áreiðanlegt, að þegar nemendum er hrúgað saman í bekk án tillits til færni, þá kemst kennarinn ekki yfir að aðstoða hvern og einn samkvæmt einstaklingsbundnum þörfum í sama mæli og í einsleitari bekkjardeildum. 

Þegar blekbóndi var í grunnskóla fyrir meira en hálfri öld, þá voru iðulega 30 nemendur í bekk og einn kennari kenndi öll fögin, nema teikningu, tónmennt, söng, leikfimi og sund. Kennslan gekk samt ágætlega, enda voru kennararnir þá afar hæfir (í minningunni), þótt sennilega hafi þeir haft styttri skólagöngu en kennarar, sem útskrifast úr háskóla nú á dögum. Það þarf ekki að orðlengja, að í þá daga var nemendum raðað í deildir eftir getu og áhuga. 

Kennararnir höfðu strangan aga á sjálfum sér og nemendum sínum, og stundum  þurfti að tukta nemendur til, aðallega strákana. Kennararnir ólu líka heilbrigðan metnað með nemendum um að hækka sig upp í betri bekk eða að halda sæti sínu í góðum bekk, þar sem þeir vildu vera.  Einkunnir á skyndiprófum voru lesnar upp, þannig að innbyrðis keppni var á milli nemenda í hverjum bekk.  Þetta jók áhugann fyrir náminu og kynti undir metnaði, sem nemendur tileinkuðu sér.  Allt er þetta með öðrum, verri og vonlausari brag til árangurs nú á dögum, og þess vegna sekkur íslenzki grunnskólinn nú til botns í feni jafnaðarmennskunnar.

Sú óheillaþróun, sem PISA endurspeglar, jafngildir glötuðum tækifærum einstaklinga í tugþúsundavís og gríðarlegu tekjutapi og kostnaðarauka fyrir samfélag, sem eyðileggur möguleika fjölda manns á að þróa með sér þá hæfileika og þroska, sem gott grunnskólakerfi getur leitt fram.  Eina ráðið til úrbóta er kerfisbreyting, þar sem einsleitni og ímynduðum jöfnuði er kastað fyrir róða, en lögð áherzla á fjölbreytni skóla, samkeppni á milli þeirra og á milli nemenda.

Sveitarfélögin keppa nú þegar um hylli íbúanna, og ríkisvaldið þarf að efla þessa samkeppni íbúunum til hagsbóta.  Það þarf að afnema gólf útsvarsins, veita sveitarfélögunum fullt svigrúm við álagningu allra annarra gjalda og síðast, en ekki sízt, þarf að veita þeim frelsi til að keppa sín á milli á grundvelli gæða grunnskólans, sem er á þeirra snærum. 

Þetta þýðir, að skólar í hverju sveitarfélagi eiga að ráða því, hvernig þeir haga niðurröðun nemenda í bekki, og hvernig þeir meta námsárangur.  Þegar kemur að lokaprófi upp úr grunnskóla í 10. bekk, þarf þó e.t.v. samræmd próf í einni eða fáeinum greinum samkvæmt ríkisnámskrá og staðlað árangursmat til að auðvelda val framhaldsskólanna á nemendum. Annars eiga skólarnir að hafa frjálst val um námstilhögun, námsefni og námsmat, en ríkisnámskrá grunnskóla skal aðeins vera til hliðsjónar. Þetta yrði róttæk breyting til að efla sveitarfélög, skóla þeirra, kennara og nemendur til dáða.

Til að auka líkurnar á betri árangri nemenda og meiri starfsánægju kennara en raunin er í einsleitu kerfi opinbers rekstrar þurfa sveitarfélögin að lýsa yfir áhuga sínum á að fjölga rekstrarformum grunnskólanna, breyta rekstrarformi einhvers eða einhverra núverandi skóla, eða að nýir skólar skuli feta sig áfram á braut, sem vel er þekkt erlendis, einnig á hinum Norðurlöndunum, og fellur undir hugtakið einkarekstur, ekki einkavæðing. 

Þar getur t.d. verið um að ræða sjálfseignarstofnun eða hlutafélag.  Skilyrði er, að hið opinbera standi straum af rekstrinum, eins og það gerir nú, með umsömdu greiðsluþaki, svo að hið opinbera skaðist ekki fjárhagslega af þessu fyrirkomulagi, og gjaldtaka af foreldrum verði bönnuð með sama hætti og í skólum með gamla fyrirkomulaginu.  Enginn ætti að skaðast fjárhagslega, en stefnan með þessari tilraun væri að auka frelsi skólastjórnenda og kennara og bæta líðan nemendanna með viðfangsefnum, sem eru í meira samræmi við getu hvers og eins.   

 

 

Eftirlætisiðja lýðskrumara

Af takmörkuðum fréttum um efni stjórnarmyndunarviðræðna má ráða, að einn helzti ásteytingarsteinninn hafi verið fiskveiðistjórnunarkerfið.  Er það lýsandi dæmi um stjórnmálaástandið, að margir stjórnmálamenn skuli finna sér það helzt til dundurs að ráðast á kerfi, sem aflar svo vel í þjóðarbúið, að það er litið á það utanlands frá sem fyrirmynd umbóta á fiskveiðistjórnarkerfum, sem gefizt hafa illa. 

Lýðskrumarar hérlendis hafa beitt óvönduðum meðulum við að rakka niður núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi og alls ekki sýnt fram á með rökum, hvers vegna nauðsyn beri til að umturna því.  Hefði samt verið óskandi, áður en stjórnmálamenn taka að ræða breytingar, að hérlendis hefð verið notuð sama aðferð og í Færeyjum, þ.e. fengnir óvilhallir fræðimenn til að semja skýrslu um kosti og galla núverandi kerfis og síðan að leggja fræðileg rök að breytingum á því eða að öðru kerfi, sem væri þjóðhagslega hagkvæmara en núverandi kerfi, því að líklega er samdóma álit allra, að hér skuli vera við lýði fiskveiðistjórnunarkerfi, sem gagnast þjóðinni sem heild bezt til lengdar. Hér ber að geta þess, að beinir hagsmunaaðilar greinarinnar sjálfrar, útgerðarmenn og sjómenn, hafa lýst andstöðu sinni við þá illa þokkuðu hugmynd að bjóða fiskveiðiheimildir upp.  Aðferðin er illa þokkuð, þar sem hún hefur verið reynd, og reyndist hún hvorki nærsamfélaginu né viðkomandi ríkissjóðum vel.

Í byrjun október 2016 var gefin út ný skýrsla nefndar um nýskipan sjávarútvegsmála í Færeyjum, sem nefnd, skipuð af Högna Hoydal, sjávarútvegsráðherra Færeyja, samdi.  Svo segir í frétt Jóns Birgis Eiríkssonar í Morgunblaðinu 10. október 2016:

"Óvíst, hvort uppboð verður ofan á":

"Skýrslan er hluti af vinnu við endurskoðun á fiskveiðikerfi Færeyinga í ljósi þess, að á næsta ári [2017] rennur út gildistími veiðiheimilda, sem gefnar voru út fyrir 10 árum.  Í skýrslunni er m.a. boðað, að horfið verði frá sóknarmarkskerfi og tekið upp aflamarkskerfi.  Einnig, að hafrannsóknir verði auknar og að jafnaði verði afla landað í Færeyjum og hann unninn þar."

Þetta er haft eftir Steinari Inga Matthíassyni, sérfræðingi hjá Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi, SÍF. Höfundar skýrslunnar komust m.ö.o. að þeirri niðurstöðu, að hafna bæri sóknarmarkskerfinu, sem var við lýði í Færeyjum, og "uppboðsleiðinni", sem núverandi sjávarútvegsráðherra Færeyja er talsmaður fyrir, en taka upp íslenzka fiskveiðistjórnunarkerfið í einhverri mynd ásamt því að efla færeyskar hafrannsóknir.  Það er lærdómsríkt fyrir Íslendinga að kynnast því, hvað mikil fiskveiðiþjóð, sem horfir til allra átta við mótun nýs fiskveiðistjórnunarkerfis frá grunni, telur verða sér helzt til heilla við nýtingu villtra stofna í sjónum, en Færeyingar eru líka mikil fiskeldisþjóð. 

"Steinar Ingi segir Högna Hoydal, sjávarútvegsráðherra, hafa lagt nefndinni skýrar línur áður en vinnan hófst.  Eitt markmiðanna hafi t.a.m. verið að skoða sérstaklega uppboðsleiðina.  "Hann stendur fyrir þá pólitík, að þessi réttindi skuli boðin upp á opinberum uppboðsmarkaði.  Það er pólitíkin, sem hann og hans flokkur reka," segir Steinar Ingi."

Allar veiðiheimildir í færeyskri lögsögu og úr deilistofnum, sem falla í hlut Færeyinga, falla sem sagt í hlut færeyska ríkisins árið 2017, og ríkið getur gert við þær, það sem því sýnist.  Að mati sérfræðinganna á ríkið ekki að bjóða þær upp, heldur á ríkið (Landsstjórnin í Færeyjum) að úthluta núverandi færeyskum útgerðarmönnum aflahlutdeildir.  Þetta er sama staða og Íslendingar voru í 1983, fyrir 33 árum, þegar Alþingi ákvað þessa leið, og að aflahlutdeildir á skip skyldu ráðast af veiðireynslu 1981-1983.

Hvers vegna skyldu sérfræðingarnir hafa komizt að þessari niðurstöðu, sem er í blóra við vilja sjávarútvegsráðherrans ?:

1. Sérfræðingarnir hafa litið til reynslu Færeyinga af sóknarmarkskerfi og fundið út, að árangur kerfisins væri óviðunandi m.t.t. vaxtar og viðgangs nytjastofnanna, afkomu sjávarútvegsins og verðmætasköpunar, svo að eitthvað sé nefnt.  Sóknarmarkskerfið fékk falleinkunn hjá sérfræðingum og helztu hagsmunaaðilum í Færeyjum á grundvelli eigin reynslu. Reynslan er jafnan ólygnust.
2. Sérfræðingarnir hafa litið til reynslu fáeinna þjóða af "uppboðsleiðinni". Hún viðgengst enn á Falklandseyjum, brezkum eyjaklasa úti fyrir strönd Argentínu, en eyjarskeggjar stunda ekki fiskveiðar sjálfir að neinu marki, heldur leigja hæstbjóðandi erlendri útgerð veiðiheimildir í tiltekinn tíma. Eistar og Rússar prófuðu "uppboðsleið", en hurfu frá henni að um þremur árum liðnum, af því að hún var að rústa sjávarútvegi í héruðum, þar sem gerð var tilraun með hana.  Hún leiddi til mikillar skuldsetningar útgerða, gjaldþrota og samþjöppunar aflaheimilda á fáar hendur.  Engin nýliðun varð í greininni.  Hið opinbera fékk fyrst um sinn meir í sinn hlut í þessum æfingum, en er frá leið minnkuðu tekjur þess, og að endingu töpuðu allir, og meiri byggðaröskun varð en nokkru sinni áður.  Við öllu þessu hefur verið varað á Íslandi, ef stjórnmálamenn hérlendis láta glepjast af glópagulli. Færeyingar fengu smjörþefinn í sumar af "uppboðsleið" hjá sér.  Fá tilboð bárust, og engir nýir aðilar voru í hópi þátttakenda.  Gagnrýnendur segja, að veiðiréttindin hafi safnazt á færri hendur en áður og erlendar útgerðir eru taldar hafa beitt fyrir sig leppum til að bjóða fyrir sig í aflaheimildirnar.
3. Téðir sérfræðingar færeyska sjávarútvegsráðherrans hafa vafalaust litið til bræðraþjóðarinnar á eyjunni í norðvestri frá sér, þar sem aflamerkskerfi með frjálsu framsali aflaheimilda hefur verið við lýði í aldarfjórðung. Það var sett á í andstöðu við útgerðarmenn þess tíma í landinu, sennilega af því að þeir sáu fram á miklar aflatakmarkanir samfara kvótasetningu, eins og reyndin varð, og fyrst nú hillir undir svipað aflamagn bolfisktegunda og þá. Lýðskrumarar hérlendir hamra á "gjafakvóta" til þessara útgerðarmanna, en staðreyndin er sú, að útgerðarmenn þess tíma fengu aflahlutdeild úthlutað út á veiðireynslu.  Þá voru veiðiskipin allt of mörg til að veiðar úr minnkandi stofnum gætu borið sig.  Þess vegna var fleirum ekki hleypt að í 7 ár til 1990-1991, er frjálst framsal aflahlutdeilda var heimilað af Alþingi. Síðan þá hafa nánast allar aflahlutdeildir skipt um hendur, þ.e. gengið kaupum og sölum á frjálsum markaði. Sérfræðingar færeysku Landsstjórnarinnar hafa vafalaust einnig litið til traustrar uppbyggingar þorskstofnsins í íslenzku lögsögunni og borið hana saman við hnignandi hrygningarstofn í færeysku lögsögunni og litið til verðmætasköpunar íslenzka sjávarútvegsins, sem er sú mesta, sem þekkist í heiminum á hvert kg úr sjó. 

 

 Viðkvæði lýðskrumara er, að útgerðarmenn greiði ekki nóg til samfélagsins, af því að þeir séu að nýta auðlind í "sameign þjóðarinnar".  Hér er, eins og vænta má, fiskað í gruggugu vatni.  Hvað er nóg, þegar þess er gætt, að bein opinber gjöld sjávarútvegsins 2015 námu miaISK 22,6 eða 32 % af EBITDA-framlegðinni.  Getur einhver bent á starfsgrein á Íslandi, sem greiðir hærri opinber gjöld eða t.d. hærra hlutfall af tekjum sínum til ríkisins ?  Hlutfallið var í þessu tilviki 22,6/275=8,2 %, og sem hlutfall af hagnaði fyrir skatta 22,6/60,1=38 %. 

Opinberu gjöldin skiptust þannig 2015:

• Tekjuaskattur: miaISK 9,3=13,1 % af framlegð
• Tryggingagjald:miaISK 5,8= 8,2 % af framlegð
• Veiðigjöld:    miaISK 7,5=10,6 % af framlegð

Að óbreyttu stefnir í hærri veiðigjöld á fiskveiðiárinu 2017/2018 vegna góðrar afkomu árið 2015, og samkvæmt gildandi lögum fellur þá niður skuldaafsláttur veiðigjalda, sem eitt og sér mun hækka veiðigjöld um miaISK 1,0.  Á næsta fiskveiðiári gætu veiðigjöldin þannig hækkað um miaISK 2,5 eða um þriðjung og komizt upp í miaISK 10. Þetta er mjög alvarlegt fyrir afkomu sjávarútvegsins, því að á árinu 2016 munu tekjur hans dragast saman m.v. 2015 vegna versnandi viðskiptakjara.  Þar vegur gengishækkun ISK um 16 % þyngst.  Í aðalviðskiptalandinu, Bretlandi, hefur gengi gjaldmiðils landsins,sterlingspundsins, lækkað um 30 % gagnvart ISK.  Við svo búið má ekki standa, og vonandi er Seðlabankinn nú að rumska, en hann hefur sofnað á verðinum gagnvart hættulegri gengishækkun, sem efnahagsstöðugleikanum stafar ógn af.

Að teknu tilliti til versnandi markaðsaðstæðna almennt, einkum fyrir makríl og þurrkaðar afurðir, og hækkandi gengis, má búast við miaISK 30 lægri framlegð sjávarútvegs 2016 en 2015, þ.e. að framlegðin verði um miaISK 40, sem er lækkun um miaISK 30 eða 42 %.  Á sama tíma hækka veiðigjöldin, sem sýnir nauðsyn þess að endurskoða og einfalda útreikning þeirra. Í þessu sambandi þarf að benda á, að í aðalsamkeppnislandi Íslands á þessu sviði, Noregi, eru hvorki innheimt veiðigjöld né hafnargjöld af útgerðum, og launatengd gjöld eru þar lægri en hér.  Í Færeyjum og á Grænlandi greiða sjómenn hluta veiðigjalds á móti útgerðum. Í samkeppninni á erlendum mörkuðum hefur staða íslenzka sjávarútvegsins veikzt verulega.

Nú er svo komið, að afl íslenzkra útgerða til fjárfestinga, sem árið 2015 nam miaISK 26 eða 37 % af framlegð, mun veikjast mjög á næsta ári, og fé til ráðstöfunar af framlegð, EBITDA, til fjárfestinga verður mjög af skornum skammti.  Líklegt er þá, að skuldir útgerðanna vaxi aftur, en skuldir sjávarútvegs voru í hámarki árið 2009 í miaISK 494 og lækkuðu niður í miaISK 333 árið 2015 eða um miaISK 161, og skuldastaðan, sem árið 2015 var 333/71=4,7, þ.e. tiltölulega góð, mun vafalaust versna. Þetta fellir viðkomandi sjávarútvegsfyrirtæki í verði á hlutabréfamarkaði og dregur úr lánshæfni þeirra. 

Í ljósi versnandi horfa um tekjur og skuldastöðu sjávarútvegsins er með eindæmum, að stjórnmálamenn skuli sitja yfir því dögum saman með sveittan skallann í stjórnarmyndunarviðræðum, hvernig hægt sé að ná meira fé en nú þegar er gert af sjávarútveginum til þess að fjármagna aukin umsvif ríkisins, sem eru ótímabær fyrr en lækkaðar vaxtagreiðslur ríkissjóðs veita slíkt svigrúm og mundu setja fullþanið hagkerfi úr skorðum. Slíkir stjórnmálamenn eru buddu almennings stórvarasamir.

Líklegt er, að orðin "sameign þjóðarinnar" í umræðunni og í lagatexta fiskveiðistjórnunarlaganna virki á skattaglaða stjórnmálamenn, eins og þingmenn Vinstri hreyfingarinnar græns framboðs, VG, augljóslega eru, eins og blóðfnykur í loftinu virkar á rándýr. Þannig standa vinstri sinnaðir stjórnmálamenn iðulega á öndinni og halda því blákalt fram, alveg út í loftið, að hægt sé að stórauka skattheimtu með aðför skattheimtumanna að atvinnugreinum, sem hagnýta auðlindir landsins.  Er þá látið að því liggja, að fyrirtækin, sem breyta landsins gæðum í fjármuni séu með ótilteknum hætti að arðræna þjóðina um leið.  Þá er horft framhjá því, að greinarnar eru fjárfrekar og sjávarútvegurinn er áhættusöm grein, sem skilar starfsfólki sínu og viðkomandi byggðarlögum góðum tekjum og ríkissjóði meiri beinum og óbeinum tekjum en aðrar starfsgreinar. Að höggva í sama knérunn hefur löngum þótt ógæfulegt. 

Til að siðferðisgrundvöllur eigi að vera fyrir skattheimtu af einni starfsgrein umfram aðrar þarf að hafa greinzt rentusækni í þeirri grein og hún verið metin til fjár.  Rentusækni er það, að fyrirtæki eða starfsgrein sækist eftir og fái úthlutað ávísun á verðmæti úr takmarkaðri auðlind á kostnað annarra fyrirtækja eða þeim sé með einhverju móti hyglað af hinu opinbera við markaðssetningu á afurðum þeirra.  Sem dæmi um rentusæknar greinar má nefna sjókvíaeldi, orkuvirkjanir og fjarskiptageirann, en í þessum geirum fá fyrirtæki úthlutað starfsleyfum og rekstrarleyfum gegn vægu gjaldi, þar sem fleiri eru um hituna en fá. 

Hvers vegna er íslenzki sjávarútvegurinn ekki rentusækinn ?  Það er vegna þess, að útgerðarmennirnir hafa keypt eða leigt til sín veiðiheimildirnar á frjálsum markaði, og sjávarútvegsfyrirtækin selja afurðir sínar á frjálsum markaði, oftast í harðvítugri samkeppni erlendis við niðurgreidda (rentusækna) erlenda starfsemi. 

Hver ráðskast þá með "sameign þjóðarinnar" í þessu sambandi ?  Fyrst er þar til að taka, að enginn getur átt óveiddan fisk í sjó, enda syndir hann frjálst inn og út úr fiskveiðilögsögunni.  Miðin eru almenningur, þar sem "ítala" hefur verið sett af ríkisvaldinu af illri nauðsyn. Þessi "ítala" er aflamark í hverri kvótasettri tegund og aflahlutdeild veiðiskips.  Aflamarkið er sett af ráðherra á grundvelli rannsókna og ráðlegginga Hafrannsóknarstofnunar, en aflahlutdeildin ræðst á frjálsum markaði, og er þessi nýtingarréttur ígildi eignar, sem varinn er af eignarréttarákvæði Stjórnarskráarinnar. Ef Ísland væri í ESB, væru bæði aflamark innan landhelgi Íslands og aflahlutdeildir ákvarðaðar af framkvæmdastjórn ESB og samkvæmt CAP-"Common Agricultural and Fisheries Policy", mætti ekki mismuna veiðiskipum ESB um aðgang að íslenzku landhelginni til lengdar, enda félli hún undir lögsögu ESB.  Er þetta skýringin á því, að íslenzku ESB-flokkarnir vilja brjóta niður gildandi íslenzkt fiskveiðistjórnunarkerfi, eða ræður tilviljun því, afstaðan til ESB og fiskveiðistjórnunar fara saman ?  Tölfræðilega eru litlar líkur á slíkri samleitni, og þess vegna er tilgátan sú, að ekki sé um tilviljun að ræða. 

Að því leyti eru færeysk og íslenzk stjórnvöld í gjörólíkri aðstöðu, þar sem sóknardagaheimildir í færeyskri lögsögu falla allar til Landsstjórnarinnar á næsta ári, þar sem sóknardagakerfið verður aflagt, en íslenzka ríkisstjórnin verður annaðhvort að kaupa aflahlutdeildir íslenzkra útgerðarmanna eða að taka þær eignarnámi og greiða þá fébætur fyrir, ef hún vill leggja af núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi og taka upp annað fyrirkomulag, t.d. "uppboðsleið". Skyldi maður halda, að ríkið hafi annað við peningana að gera en að festa þá í útgerð.  Varpar þessi ráðstöfun ríkisins skýru ljósi á, að "uppboðsleið" er ekki markaðsleið, heldur þjóðnýting aflahlutdeilda í felubúningi markaðskerfis, þar sem gera á útgerðarmenn að leiguliðum ríkisins. 

Blekbóndi á engra beinna hagsmuna að gæta varðandi útgerðirnar í landinu eða kvótaeign þeirra né liggja nokkrir venslaþræðir frá honum til útgerðanna, en hann telur samt einsýnt, að ráðleggingar Hafrannsóknarstofnunar og aflamarkskerfið í sameiningu þjóni bezt hagsmunum hans allra þekktra fiskveiðistjórnunarkerfa, sem og þjóðarheildarinnar, og að hlutdeild ríkissjóðs af afrakstri auðlindarinnar hljóti að vera í hámarki til lengdar frá kerfi, þar sem verðmætasköpunin á hverja einingu er í hámarki. 

Vinstri hreyfingin grænt framboð, VG, hefur boðað hækkun á skattheimtu af einstaklingum og lögaðilum. Það mun leiða til enn meiri þenslu í hagkerfinu, því að fé þessara aðila, sem annars hefði m.a. verið varið til að greiða niður skuldir, spara, viðhalda húsnæði eða tækjum, fjárfesta í betri búnaði, fara á flandur til gamans eða markaðssetningar eða til einhverra annarra þarfa, fara þá í að þenja umsvif ríkissjóðs, sem ekki eru síður verðbólguhvetjandi en einkaneyzla. VG hefur sérstaklega boðað hækkun á veiðigjöldum, þótt fyrir því séu hvorki réttlætisrök, lögfræðileg rök né hagfræðileg rök.  Veiðigjöldin renna beint til ríkissjóðs, en það er lágmarks réttlætiskrafa, að þau séu eyrnamerkt og renni óbeint til sjávarútvegsins aftur sem framlög í hafnabótasjóð, til Hafrannsóknarstofnunar og til Landhelgisgæzlunnar.  Núverandi álagningaraðferð er ótæk, og væri tekjuskattsauki illskárri aðferð.                       

 

 

 

Söguleg umbrot

Sé litið yfir Evrópusöguna síðustu 2000 árin, má álykta, að upphaf stefnumarkandi þróunar á hverjum tíma eigi sér jafnan stað í Róm og/eða Lundúnum.  Rómarríkið lagði grundvöll að samfélagi og menningu Evrópu fram á þennan dag og mótaði þá landaskipan, sem við nú búum við. Rómarkirkjan klofnaði á fyrri hluta 16. aldar vegna spillingar Páfadóms að tilstuðlan Englendinga og Þjóðverja, og oft hafa Þjóðverjar þróað hugmyndir og aðferðir hinna tveggja af sinni alkunnu skipulagsgáfu, festu og nákvæmni. 

Iðnbyltingin hófst á Bretlandi um 1760 með mikilvægri tækniþróun, þar sem gufuvél James Watt markaði tímamót í frelsun manna undan líkamlegu oki erfiðisvinnunnar, og þar með kippti tækniþróunin fótunum undan þrælahaldi, sem hafði afar lengi verið undirstaða auðsköpunar hvarvetna.  Um svipað leyti lagði Adam Smith fram fræðilegan grundvöll að markaðshagkerfinu, sem ásamt enska þingræðiskerfinu hefur knúið áfram vestræn þjóðfélög til nútíma velferðarsamfélags og staðið af sér ofstæki einræðisafla, iðulega með miklum blóðfórnum.   

Uppruna þjóðernisjafnaðarmanna 20. aldar má rekja til niðurlægingar Fyrri heimsstyrjaldarinnar fyrir nokkur ríki Evrópu, þar sem Bretland og Bandaríkin réðu úrslitum á vígvöllunum, og stjórnmálaflokks Benitos Mussolinis, sem var fyrirrennari og að sumu leyti fyrirmynd þjóðernisjafnaðarmannaflokks þýzkra verkamanna Austurríkismannsins  Adolfs Hitlers. Sá flokkur var vissulega vinstri flokkur að nútíma skilningi, þó að hann stillti sér upp sem höfuðandstæðingi kommúnismans, af því að hann vildi spenna auðvaldskerfið fyrir vagn ríkisvaldsins. Einstaklingarnir voru tannhjól í samfélagsvél ríkisins. Það er vinstrimennska. Að sumu leyti svipar kínverskum kommúnisma til þessa kerfis.  Þar eru jafnvel stundaðar þjóðernishreinsanir, t.d. í Tíbet, og Han fólkið talinn yfirburða stofn kínverska ríkisins. 

Evrópusambandið (ESB) er reyndar hvorki ættað í Róm né í Lundúnum, heldur í Stál- og kolabandalagi Benelux-landanna ásamt Frakklandi og Þýzkalandi um 1950, en stofnsáttmáli Evrópubandalagsins frá 1957 er þó tengdur við og kenndur við Róm. Vatnaskil urðu hins vegar í þróun Evrópusambandsins, þegar Bretar samþykktu 23. júní 2016 að segja sig úr ESB. Brezka þingið hefur nú innsiglað þá stefnumörkun. Þar með stöðvuðu Bretar stöðuga útþenslu þess, og samdráttur yfirráðasvæðis þess hófst.  ESB mun ekki bera sitt barr eftir þetta, enda gætu fleiri, t.d. Danir, fylgt í kjölfarið og gengið í viðskiptabandalag með Bretum. Hafinn er nýr kafli í stjórnmálaþróun Evrópu að frumkvæði Lundúna. 

Þann 4. desember 2016 gengu Ítalir að kjörborðinu og kusu um stjórnarskrárbreytingar, sem forsætisráðherrann, Matteo Renzi, hafði haft forgöngu um.  Þær snerust um að styrkja miðstjórnarvaldið í Róm, og reyndist slíkt eitur í beinum Ítala.  Renzi ætlaði að auka skilvirkni og draga úr spillingu með því að draga völd frá héruðunum og til Rómar.  Sagðist hann draga burst úr nefi Mafíunnar með slíku, en Ítalir gáfu lítið fyrir það, enda hafa þeir aldrei verið hallir undir Rómarvaldið.  Hinir fornu Rómverjar létu sér það í léttu rúmi liggja, svo lengi sem þeir fengu skattfé af íbúunum og liðsmenn í Rómarherinn. Allir kunnu þó að meta vegakerfi og áveitukerfi Rómverja, sem höfðu á að skipa beztu verkfræðingum Evrópu þess tíma, og Pax Romana, friði innan landamæra Rómarveldis.

Samkvæmt lagabreytingu, að frumkvæði Renzis, átti stjórnmálaflokkur, sem hlyti yfir 40 % fylgi í þingkosningum, að fá meirihluta þingsæta í neðri deild þingsins á silfurfati, og efri deild átti bara að verða ráðgefandi.  Þetta hugnaðist Ítölum illa. 

Renzi sagði strax af sér eftir ósigurinn, og formaður Fimm stjörnu hreyfingarinnar, Beppe Grillo, trúður að atvinnu, krafðist tafarlausra þingkosninga í kjölfarið, en flokki hans er spáð sigri í næstu kosningum.  Eftir þær mun trúðurinn trúlega mynda ríkisstjórn á Ítalíu. 

Beppe Grillo styður aðild Ítalíu að ESB, en hefur lofað Ítölum ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslu um aðild landsins að myntbandalagi ESB, evrunni, komist hann til valda.  Síðan Ítalir tóku upp evruna í byrjun aldarinnar, hefur hagkerfi Ítalíu ekki borið sitt barr, hagvöxtur verið sáralítill, ráðstöfunartekjum almennings hrakað, atvinnuleysi vaxið, einkum á meðal ungviðis og í suðurhlutanum, og skuldsetning allra kima þjóðfélagsins keyrt úr hófi fram, ekki sízt ríkissjóðs.  Nú er mikið um vanskil í bönkum, og ítalska fjármálakerfið stendur tæpt, verst þriðji stærsti banki landsins og sá elzti, starfandi, kenndur við hina fögru borg Toscana, Siena.  Hlutabréf hans hafa fallið um 85 %, sem segir sína sögu, og hlutabréf hafa almennt fallið á Ítalíu eftir ósigur Renzis og evran tekið dýfu. Fjármálamarkaðir finna á sér óveður í aðsigi. 

Berlín hefur frestað gjaldþroti Grikklands og hjálpað Kýpverjum, Írum, Spánverjum og Portúgölum, en Berlín ræður ekki við að bjarga Ítalíu. Greiðsluþrot Ítalíu og brottfall úr myntbandalaginu verður reiðarslag fyrir myntsamstarfið, sem mun leika á reiðiskjálfi, og e.t.v. fá rothögg með heilablæðingu.  Mikil atburðarás var þess vegna ræst í Evrópu sunnudaginn 4. desember 2016. Ekki er útlitið björgulegt fyrir íslenzka útflytjendur og ferðaþjónustu, ef svo fer fram sem horfir. 

Lítum nú á, hvað fyrsti aðalhagfræðingur Evrubankans, Þjóðverjinn Otmar Issing, sagði um framferði Ítalans Mario Draghi og evrubanka hans ásamt stjórnmálamönnum  evrulands haustið 2016 með tilvitnunum í grein Andrésar Magnússonar í Viðskiptablaðinu, 20. október 2016:

"Spilaborg evrunnar mun óhjákvæmilega hrynja:

""Einn dag mun þessi spilaborg hrynja" var á meðal þess, sem Issing sagði í viðtali við Central Banking á dögunum, en það er eitt vinsælasta tímarit seðlabankaheimsins.  Hann sagði, að evran hefði verið svikin í tryggðum af stjórnmálunum og harmaði, að tilraunin hefði mistekizt allt frá upphafi, en hefði síðan úrkynjazt í fjármálapólitísk áflog, þar sem engin fantabrögð væru undanskilin.

"Ef við leggjum kalt mat á framhaldið, þá mun evran böðlast áfram, skjögrandi frá einni kreppunni til hinnar næstu.  Það er erfitt að spá fyrir um, hversu lengi það mun ganga þannig til, en það getur ekki gengið að eilífu.""

Það er hafið yfir vafa, að hinn skeleggi Otmar Issing hefur lög að mæla.  Það, sem hann á við, er, að stjórnmálamenn brutu reglurnar, sem að tilstuðlan þýzkra hagfræðinga voru settar um evruna, þegar hún var grundvölluð, t.d. með því að bjarga bönkum og ríkjum frá greiðsluþroti með ríkisfé og peningaprentun, með því að brjóta reglur Maastricht samkomulagsins um hámarks halla á ríkissjóðum 3 % af VLF ár eftir ár og með dúndrandi viðskiptahalla víða. 

Issing spáir hruni evrunnar eftir ótilgreindan tíma, og nú bendir ýmislegt til, að sá tími sé að renna upp með hruni fjármálakerfis Ítalíu og/eða úrsögn Ítalíu úr myntsamstarfinu eftir þjóðaratkvæðagreiðslu í kjölfar valdatöku yfirtrúðs Ítalíu og Fimm stjörnu hreyfingar hans, sem þegar hefur náð völdum í Róm.   

Heyrzt hefur, að eitt af "erfiðu málunum" í stjórnarmyndunarviðræðunum hérlendis í vetur hafi verið krafa tiltekinna stjórnmálaflokka um að setja aðildarumsókn Íslands að ESB á dagskrá aftur.  Í ljósi raunveruleikans á Íslandi og í Evrópu er þetta alveg dæmalaus þráhyggja og pólitískur sauðsháttur.  Nægir að benda á, að evran er á hverfanda hveli og að Samfylkingin fékk einn mann kjörinn í síðustu Alþingiskosningum (og 2 uppbótarmenn), sem má túlka sem höfnun kjósenda á stefnu hennar, m.a. um aðild Íslands að ESB og upptöku evru sem lögeyris á Íslandi.  Aðrir flokkar héldu þessari stefnu lítið sem ekkert á lofti, og þess vegna er í meira lagi ólýðræðislegt og einstaklega óskynsamlegt að eyða púðri á þetta mál í íslenzkum stjórnmálum nú og á næstunni.  Hvað hafði Issing að segja um stjórnendur ESB í Brüssel ?:

"Issing, prófessor, úthúðaði framkvæmdastjórn ESB, sagði hana pólitíska ókind, sem gæfist upp á að framfylgja grundvallarreglum sambandsins í öllum meginatriðum. "Freistnivandinn er yfirþyrmandi", segir hann um kommissara framkvæmdastjórnarinnar. 

Hann var engu mjúkmálli um Seðlabanka Evrópu, sem hann segir vera á hálli braut til Heljar og hafa í raun eyðilagt hið sameiginlega myntkerfi með því að koma gjaldþrota ríkjum til bjargar þvert á vinnureglur bankans, lög og undirliggjandi milliríkjasáttmála.  "Stöðugleikabandalagið hefur meira eða minna misheppnazt, og agi á markaði verið látinn lönd og leið með afskiptum Seðlabanka Evrópu.  Fyrir vikið eru engin fjármálaleg stjórntæki lengur tiltæk, hvorki markaðsleg né pólitísk", sagði Issing og bætti við: "Þetta er allt, sem þarf til að kalla hamfarir yfir myntsamstarfið"."

""Efnisgreinin, sem bannar Seðlabanka Evrópu að hlaupa undir bagga með gjaldþrota ríkissjóðum, er þverbrotin daglega", segir Issing. Hann vísar úrskurðum Evrópudómstólsins um, að þær ráðstafanir sé lögmætar, á bug og segir þá einfeldningslega og dómarana blindaða af Evrópuhugsjóninni."

Það er ómetanlegt, að hinn vel upplýsti og hreinskilni Otmar Issing skuli tjá sig opinberlega um morkna innviði bæði ESB og ECB.  Hann er í raun og veru að segja, að framkvæmdastjórn ESB og bankastjórn evrubankans, ECB, hafi látið reka á reiðanum og ekki haft bein í nefinu til að halda sjó í stormviðrum og miklum þrýstingi frá stjórnmálamönnum, forstjórum og bankastjórum í aðildarríkjunum, þegar framkvæmdastjórn og bankastjórn bar skylda til að standa vörð um grundvallaratriði, sem njörvuð höfðu verið niður í samningum á milli aðildarríkjanna.  Með þessu hafi þeir grafið svo undan trausti á Evrópusambandinu og evrunni, að hvort tveggja sé nú sært til ólífis. 

Hér eru þessir tveir sjúklingar, ESB og ECB, úrskurðaðir dauðvona án lífsvonar.  Náið samband ólíkra ríkja Evrópu er að leiða til skilnaðar, af því að siðferðiskenndin er ólík og ósamrýmanleg.  Það er andstætt mannlegu eðli, að svo ólíkt hugarfar, sem hér um ræðir, geti deilt sömu örlögum.  Martin Luther var að breyttu breytanda talsmaður sömu viðhorfa og grundvallarafstöðu og Otmar Issing.  Það verður að halda sig við Bókina í fjölþjóðasamstarfi, en prelátarnir mega ekki túlka hana út og suður að eigin vild, og slíkt hefur þá alvarlegar afleiðingar í för með sér.

Upp úr þessu umróti gætu risið "Suður-Kirkjan" og Norður-Kirkjan" með fríverzlunarsvæði og sameiginlega mynt innbyrðis og viðskiptasamning sín á milli.  Bretland mun standa utan við báðar Kirkjurnar með sitt sterlingspund og fríverzlunarbandalag með þeim, sem ekki kæra sig um að vera í fyrrgreindum tveimur "Kirkjum" og auðvitað viðskiptasamning við þær. 

Hvar halda menn, að Ísland eigi bezt heima í þessu tilliti ?  Væri ekki ráð að staldra við, leyfa þróun Evrópu að hafa sinn gang og umrótinu að linna áður en gösslazt er út í viðræður við samband á fallanda fæti ?  ESB hefur hvort eð er lýst því yfir, að engin ný ríki verði tekin inn fyrir 2020.  Það er fullkomin tímaskekkja af tilteknum stjórnmálaflokkum á Íslandi að ræða það af tilfinningaþrunginni alvöru dag eftir dag í stjórnarmyndunarviðræðum að láta þjóðina kjósa um framhald aðildarviðræðna eða um aðild að ESB.  Verði sú reyndin, verður hlegið um alla Evrópu, þótt Evrópumönnum sé sízt hlátur í hug, þegar talið berst að ESB.   

Heilnæmi matvæla í mengaðri veröld

Hneyksli í samskiptum eggjaframleiðanda og eftirlitsstofnunar ríkisins með heilnæmi matvæla skók samfélagið um mánaðamótin nóvember-desember 2016. Hneykslið var þríþætt. 

Í fyrsta lagi illur aðbúnaður, a.m.k. hluta hænsna, á eggjabúum tilgreinds fyrirtækis.  Þetta varðar bæði dýravernd og hollustu matvæla. 

Í öðru lagi aðgerðarleysi eftirlitsaðilans, Matvælastofnunar, MAST, eftir að upp komst um óleyfilegan fjölda fugla á flatareiningu og ljóst var, að umtalsverður fjöldi þeirra var vanhaldinn og þreifst illa. Myndskeið norskættaða dýralæknisins talaði sínu máli um það. Hinu brotlega fyrirtæki voru gefnir frestir á fresti ofan og hótað refsiaðgerðum, ef ekki yrði orðið við aðfinnslunum, en yfirstjórn eftirlitsstofnunarinnar heyktist alltaf á að láta kné fylgja kviði. Slíkt viljaleysi á ekki erindi á þann stað, en fúsk embættismanna er því miður landlægt á Íslandi. Er slíkt tekið að reyna á þolrif almennings í landinu, sem þarf að leita til eftirlitsstofnana og er auðvitað háður þeim, t.d. varðandi gæði og heilnæmi matvæla.   

Í þriðja lagi var hjá þessari eftirlitsstofnun ríkisins, Matvælastofnun, látið hjá líða að upplýsa neytendur um það, að eggjabú þessa fyrirtækis uppfylltu ekki lágmarks gæðakröfur varðandi alifuglarækt og að merking á vöru fyrirtækisins um "vistvæna framleiðslu" væri þess vegna afar villandi og í hróplegu ósamræmi við veruleikann. Með þessu háttarlagi var grafið undan bændum með metnað og dug, sem lagt hafa í talsverðan fórnarkostnað til að þjóna neytendum og dýrum sínum af trúmennsku.  Þeir, sem lengst eru komnir þar á bæ, hafa náð erfiðum hjalla, sem er alþjóðlega faggilt vottun um lífrænan búskap.   

Hér er ekki við starfsfólk eftirlitsstofnunarinnar að sakast, því að viðkomandi dýralæknar gerðu drög að fréttatilkynningu til fjölmiðla á grundvelli athugana og athugasemda sinna, og hefur annar dýralæknirinn gert grein fyrir afstöðu sinni í viðtali við RÚV frá Noregi á lýtalausri íslenzku með hugljúfum, syngjandi norskum hreim, sem unun var á að hlýða, þótt málefnið væri óskemmtilegt. 

Forstjóri MAST hefur tekið á sig ábyrgðina á að banna birtingu þessarar sjálfsögðu tilkynningar til almennings um heilnæmi matvæla, sem neytendur leggja sér til munns í góðri trú. Eru þar hafðar uppi hæpnar lagarefjar.  Forstjórinn segist  þó vilja læra af margítrekuðum mistökum sínum, en rígfullorðnir menn læra ekki dómgreind.  Af dómgreindarleysi var leyndarhjúpi sveipað yfir stofnunina í hverju málinu á fætur öðru.  Almenningur, sem að miklu leyti fjármagnar þessa stofnun, á rétt á öllum upplýsingum án tafar, sem áhrif geta haft á líðan hans og heilsufar, svo og um blekkingariðju gagnvart neytendum. Efnisatriði málsins eru svo alvarleg, að rökréttast er fyrir þennan forstjóra að axla sína ábyrgð í verki og rétta þar með hlut stofnunar sinnar.  Annað er óviðunandi fyrir bæði heiðvirða framleiðendur og alla neytendur.

Hið sama á við um hefðbundin bændabýli og stórvaxinn búskap.  Það er hreinn fyrirsláttur hjá yfirstjórn MAST, að vegna ákvæða í persónuverndarlögum megi hún ekki upplýsa opinberlega um slæma meðferð dýra á almennum búum.  Hvert bú er í raun lögaðili, sem haft getur fjölbreytilegt eignarhald, en einkaeign eins bónda eða sameign hjóna eða fjölskyldu er algengast.  Að opinber stofnun, að miklu leyti á framfæri almennings, haldi því fram, að aðfinnslur um búfjárhald eigi ekki erindi til almennings, er fásinna á 21. öld.  Almenningur á hér hagsmuna að gæta, af því að slæm meðferð dýra hefur óhjákvæmilega neikvæð áhrif á gæði afurða þeirra. Sjónarmið forstjórans er úrelt og á skjön við nútímakröfur um dýravernd og neytendavernd. 

Skilyrði eindregins stuðnings íslenzkra neytenda við íslenzka matvælaframleiðendur er, að allt sé uppi á borðum hjá bændum, er varðar hvaðeina, sem haft getur áhrif á gæði framleiðslu þeirra.  Þarna þarf fullkomið gegnsæi að ríkja og þeir, sem skyggja á það eða hindra, grafa um leið undan trausti á íslenzkum bændum.  Sterkasta tromp bændanna er heilbrigður gróður og vel haldnir og heilbrigðir dýrastofnar, sem fá minnst allra bústofna og nytjajurta Vesturlanda af sýklalyfjum, skordýraeitri og tilbúnum áburði og fá jafnframt hreinasta vatnið og lifa á minnst mengaðri jörð.  Þess vegna kjósa flestir landsmenn íslenzka bændur, þegar þeir verzla í matinn, enda er vistspor þeirra minna en samkeppnisaðila þeirra erlendis. 

Í Fréttablaðinu, 3. desember 2016, á bls. 6 er frétt um dýravernd undir fyrirsögninni,

"Ekki upplýst um aðbúnað hjá bændum":

"Matvælastofnun neitar að afhenda Fréttablaðinu upplýsingar um aðfinnslur héraðsdýralækna stofnunarinnar varðandi aðbúnað og umhirðu dýra á lögbýli á Vesturlandi.

Neitun Matvælastofnunar barst Fréttablaðinu sama dag og forstjóri stofnunarinnar lofaði bót og betrun og ríkari upplýsingagjöf til almennings í Kastljósviðtali.  MAST mun ekki veita upplýsingar um dýravelferð hjá íslenzkum bændum."

Matvælastofnun starfar undir stjórn atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins.  Ráðherra ber pólitíska ábyrgð á starfseminni.  Umburðarlyndi landsmanna gagnvart hegðun yfirstjórnar MAST er þrotin.  Stjórnmálaflokkunum er hollt að hugleiða þetta, bæði núverandi valdhöfum og komandi, og leggja fram og samþykkja frumvarp um lagabreytingar, ef þær eru taldar nauðsynlegar til að ná fram ásættanlegri stöðu þessara mála. Skemmd epli mega ekki fá að skemma meira út frá sér.

"Hallgerður Hauksdóttir, formaður Dýraverndarsambands Íslands, segir mikilvægt, að upplýsingum sé ekki haldið leyndum.  "Það skiptir gríðarlega miklu máli, að gögn um illa meðferð búfjár séu opinber almenningi, svo að neytendur geti valið og hafnað", segir Hallgerður.  "Mér sýnist, miðað við þessa neitun, að Matvælastofnun ætli sér ekki að bæta ráð sitt varðandi upplýsingagjöf til almennings"."

Auðvitað er illmannleg meðferð dýra ein hliðin á þessu máli.  Óheft upplýsingagjöf opinberrar eftirlitsstofnunar til almennings er sjálfsagt og beitt vopn í baráttunni gegn dýraníði.  Það er tilhneiging til meðvirkni fólgin í að þegja í hel pervisalegt og skaðlegt framferði manna gegn öðrum mönnum og málleysingjum. Svipta ber hulunni miskunnarlaust ofan af því öllu og refsa harðlega. 

Þóra Kristín Ásgeirsdóttir skrifaði frétt í Fréttatímann á fullveldisdaginn, 1. desember 2016, og birti viðtal við mann, sem skrifstofustjóri í atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneyti, fyrrverandi yfirdýralæknir, fól afgreiðslu erindis um hið alræmda eggjabú, með fyrirsögninni:

"Stóreinkennileg framkoma ráðuneytis": 

"Það er stórkostlegt, að ráðherra skuli draga mig upp úr hattinum til að vísa frá sér ábyrgð í málinu", segir Kristinn Hugason, búfjárkynbóta- og stjórnsýslufræðingur og fyrrverandi starfsmaður atvinnuvegaráðuneytisins, en ráðherra hefur sagt brotthvarf hans úr ráðuneytinu ástæðu þess, að mál Brúneggja sofnaði í ráðuneytinu.  .....

Hann segir málið allt fyrir neðan allar hellur, og málsmeðferð Matvælastofnunar í þessu máli í gegnum árin sé mjög ámælisverð og viðbrögð ráðuneytisins stóreinkennileg.  "Ill meðferð á varphænum hjá Brúneggjum kom aldrei inn á borð til mín í ráðuneytinu.  Þetta mál, sem barst þangað í desember 2013, snýst um vistvæna vottun.  ....

Það er ákaflega miður að horfa upp á þetta klúður; það er til að mynda fráleitt að nema reglugerð um vistvænar merkingar úr gildi án þess að tryggja, að slíkar merkingar séu ekki leyfðar á neytendaumbúðum.  Það er algerlega ljóst, að þar bar Matvælastofnun að grípa strax til aðgerða, þar sem hún fylgist með löglegum merkingum matvæla"."

Það virðist vera fullt tilefni til að framkvæma stjórnsýslurannsókn á þessu ráðuneyti, því að axarsköpt þess eru legío.  Að fyrirspurn undirstofnunar ráðuneytisins til ráðuneytisins skuli ekki vera skráð á framvinduskrá þess og henni fylgt eftir af ráðuneytisstjóra eða skrifstofustjóra, vitnar um stjórnsýslulega óreiðu í ráðuneytinu. Fróðlegt væri að vita, hverjum stjórnendur þessa ráðuneytis telja sig í raun vera að þjóna.  Stjórnunarlegt fúsk kemur upp í hugann í þessu sambandi. Nú er að sjá, hvort nýr ráðherra gerir gangskör að brýnum úrbótum á vinnubrögðum.

Þegar gæðatryggð vottun um lífræna ræktun með rekjanleika til alþjóðlegra staðla var tekin upp á Íslandi, mátti ráðuneytinu vera það ljóst, að leyfilegar fúskmerkingar á neytendaumbúðum matvæla, sem voru til þess fallnar að afvegaleiða neytendur, mundu grafa undan framleiðendum, með fagtryggða vottun um lífræna framleiðslu, vegna þess að fjöldi neytenda mundi ekki átta sig á, að í öðru tilvikinu er um raunverulega og kostnaðarsama hollustu að ræða, en í hinu tilvikinu getur hæglega verið um vörusvik að ræða, eins og reyndin var í téðu eggjamáli.  Að láta duga að nema reglugerð úr gildi um vistvæna framleiðslu var hálfkák eitt og vitnar um ófagleg vinnubrögð. Mál er, að linni.

 

Doði í rafvæðingunni

Á Íslandi er undarlega lítill hugur í mönnum við inleiðingu vistvænna bíla, ef frá er talið froðusnakk. Tiltölulega lítill hugur lýsir sér í því, að fjöldi alrafbíla og tengiltvinnbíla, þ.e. fólksbíla með aflrafgeyma, sem endurhlaðanlegir eru frá veitu (3x32 A eða 1x16 A tenglum), er aðeins um 3,5 % af heildarfjölda nýrra, en í Noregi er þetta sama hlutfall um þessar mundir næstum nífalt hærra og er að nálgast 30 % og vex hraðar en íslenzka hlutfallið. Þetta segir sína sögu um stjórnsýsluna hér og þar.  Þessi doði er leiðinlegur og vitnar um framtaksleysi hérlendis, þótt fjárveitingavald ríkisins eigi heiður skilinn fyrir sinn þátt, sem er niðurfelling vörugjalds og virðisaukaskatts, þótt aðeins sé til eins árs í senn, og sjóðframlag, 200 Mkr/ár, en eftirspurnin nemur þó 800 Mkr/ár.  Einkennilega mikilla vinsælda njóta þó þeir tvinnbílar hérlendis, sem eru þeirrar náttúru að framleiða rafmagn inn á rafgeyma með afli benzín- eða dísilvéla.  Slíkir ættu ekki að njóta neinna forréttinda hérlendis, enda fráleitt að framleiða rafmagn með eldsneyti í landi endurnýjanlegra orkulinda.   

Það eru 2 meginskýringar á þessum mikla muni á milli þessara tveggja Norðurlanda, og er önnur fjárhagslegs eðlis, og hin varðar aðstöðuna, sem notendum er búin. 

Í Noregi er hinn fjárhagslegi ávinningur notenda rafknúinna ökutækja meiri en hér af tveimur ástæðum.  Jarðefnaeldsneytið er dýrara í olíulindalandinu Noregi en á Íslandi, sem er enn án olíulinda og eimingarstöðva fyrir jarðolíu, en kaupir megnið af tilbúnu eldsneyti frá Statoil, hinu ríkisrekna olíufélagi Noregs. 

Í Noregi er virkt markaðskerfi með rafmagnið, enda sveiflast raforkuverð til almennings í takti við framboð og eftirspurn rafmagns í hverju héraði.    Meðalverðið er svipað og á Íslandi, en notendum eru hins vegar boðin hagkvæm kjör að næturlagi, og þá endurhlaða flestir norskir rafbílaeigendur bíla sína. 

Á Íslandi er fjárhagsleg hagkvæmni þess að kaupa nýjan rafmagnsbíl, alraf eða tengiltvinn, í járnum um þessar mundir, en hún er hins vegar ótvíræð í Noregi.  Þjóðhagsleg hagkvæmni rafbíla á Íslandi er líka ótvíræð vegna gjaldeyrissparnaðar yfir endingartíma bílsins m.v. meðalakstur eða meiri.  Þá auðvelda rafbílar landsmönnum að standa við skuldbindingar sínar frá Parísarráðstefnunni um loftslagsmál í desember 2015.  

Innviðauppbygging til að þjóna rafbílaeigendum er svo langt komin í Noregi, að í fæstum tilvikum virkar hún hamlandi fyrir val bílkaupenda á rafknúnum bíl.  Aðstaða er til að hlaða rafgeymana á vinnustöðum, við heimahús, þ.m.t. á bílastæðum og í bílakjöllurum fjölbýlishúsa, og við hótel og annars konar gistihús, auk hraðhleðslustöðva við þjóðvegina og í þéttbýli. 

"Som den observante læser umiddelbart ser", eins og stóð í dönsku stærðfræðidoðröntunum (Matematisk Analyse) stúdentum til hrellingar yfirleitt, sem hér voru kenndir, eru augljósar skýringar á hinum mikla muni, sem er á framgangi rafvæðingar íslenzka og norska bílaflotans.  Hér þarf að gera gangskör að eftirfarandi til að jafna metin:

 

1. Hefja hraðfara undirbúning að innleiðingu næturtaxta rafmagns með því að setja nýja raforkumæla með viðbótar, tímastýranlegu teljaraverki fyrir raforkunotkun á lægri taxta í stað gömlu mælanna.  Með næturtaxta og jafnvel helgartaxta fá dreifiveitur jafnara álag yfir sólarhringinn og vikuna og þurfa þannig hvorki að skipta um spenna né stofnstrengi vegna rafbílanna, nema þar sem heimtaug er með of fáa leiðara fyrir umbeðið þriggja fasa álag.  Dreifiveitur og flutningsfyrirtæki og jafnvel virkjunarfyrirtæki hagnast jafnframt á þessu fyrirkomulagi, af því að þau fá aukin viðskipti án fjárfestinga í sama mæli, sem jafngildir bættri nýtingu búnaðar. Virkjunarfyrirtækin fá betri nýtingu eldri fjárfestinga, en munu þó þurfa að bæta við virkjunum vegna aukinnar raforkuþarfar á næsta áratugi. Ávinninginum af þessu ættu neytendur og birgjar að skipta á milli sín, t.d. í hlutföllunum 2/3:1/3, þar sem óhagræði er fyrir neytendur að binda sig við ákveðið hleðslutímabil. 
2. Skylda húsbyggjendur, með ákvæði í byggingarreglugerð og ákvæðum um útfærslu raflagnar í Reglugerð um raforkuvirki, til að leggja þrífasa rafstreng að hverju bílastæði og tengidós fyrir úttak að 1x16 A eða 3x32 A tengli, eftir þörfum, við allt nýtt húsnæði. Dreifiveitur skulu jafnframt búa sig í stakkinn fyrir styrkingu dreifikerfa fyrir allt eldra húsnæði til að geta orðið hratt og vel við óskum íbúa um tengingu fyrir rafbíla á sanngjörnu verði.  Hér gæti stuðningssjóður ríkisins stutt við dreifiveiturnar, þar sem dýrast er, gegn þaki á kostnað neytenda.
3. Það hefur komið fram, að flutningskerfi raforku á 132 kV spennu er ekki í stakkinn búið til að flytja orku á milli landshluta og héraða vegna viðbótar þarfa á borð við rafvæðingu bílaflotans og hafnanna eða afnáms olíukatla í matvæla- og fóðuriðnaðinum.  Auðveldast væri líklega í fyrsta áfanga að reisa nýja Byggðalínu á 220 kV spennu og rífa þá gömlu.  Sú nýja þarf að fá nýja legu og jafnvel á köflum í jörðu, þar sem sú gamla liggur yfir tún bænda eða er talin vera mest til lýta og jafnvel að valda hættu, t.d. fyrir flugvélar.  

Um hagkvæmni rafbíla:

 

Orkunýtnitölur bílaframleiðenda eru ekki gagnlegri fyrir kaupendur rafbíla (alraf- og tengiltvinnbíla) en fyrir kaupendur benzín- og dísilknúinna bíla.  Þannig er orkunýtni þess tengiltvinnbíls, sem blekbóndi þekkir af eigin raun, gefin upp um 0,12 kWh/km, en í haust hér á höfuðborgarsvæðinu í rafhami hefur hún að jafnaði verið 0,354/kWh, eða tæplega þrefalt lakari en upp er gefið. Blekbóndi mælir orku inn á hleðslutæki og hleðslustreng, og þar með eru töpin innifalin, þ.e. mælt er, það sem greitt er fyrir.  Mikil orkunotkun á km veldur því í þessu tilviki, að drægnin á hverri hleðslu nær aðeins 16 km af upp gefnum allt að 50 km, eða þriðjungi, sem hrekkur oft ekki til fyrir akstur innan höfuðborgarsvæðisins, og þá hrekkur benzínvélin sjálfvirkt í gang. 

Ástæður fyrir þessu eru m.a. ljósaskyldan á Íslandi, útihitastigið og upphitunarþörf bíls að haustlagi auk orkukræfs aksturslags í umferð með ójöfnum hraða (tíðum hröðunum).

Villandi upplýsingar, reistar á gjörólíkum, stöðluðum aðstæðum, koma fólki í opna skjöldu og geta komið sér illa.  Þannig er eftirfarandi m.a. haft eftir Tinnu Andrésdóttur, lögfræðingi Húseigendafélagsins, í Morgunblaðinu 14. nóvember 2016 í grein Guðna Einarssonar:

"Víða vantar tengla fyrir rafbílana": 

"Hún kvaðst hafa búið í fjöleignarhúsi og átt rafbíl.  "Umboðin, sem selja rafbíla, gefa upp áætlaðan kostnað við að hlaða bílinn yfir árið.  Hann er svona 10-12 þúsund kr.  Við greiddum ríflega þessa fjárhæð í hússjóðinn, svo að húsfélagið væri ekki að greiða aukinn rafmagnskostnað okkar vegna.""

M.v. ofangreinda orkunýtni blekbónda og einingarverð viðbótarorku, þ.e. án fastakostnaðar, nemur raforkukostnaður 5,0 kr/km, svo að téð Tinna hefur aðeins greitt fyrir "ríflega" 2´000-2´400 km akstur.  Langflestum bílum er ekið mun meira.  Ef Tinna hefur ekið 10´000 km/ár, sem er langt undir meðalakstursvegalengd á bíl hérlendis, þá hefur rafmagnskostnaður bílsins numið 50´000 kr/ár, og hússjóðurinn gæti hafa verið snuðaður um allt að 40´000 kr/ár vegna þessa eina bíls. Þetta dæmi sýnir nauðsyn þess að reisa gjaldtöku og greiðslu fyrir bílrafmagn á raunraforkumælingu, en alls ekki á upplýsingum frá bílaumboðunum, nema þau séu með mæligildi héðan frá Íslandi. Annars eru orkutölur þeirra út í hött.

Þrátt fyrir mun hærri raforkukostnað rafbíla í raun en bílaumboðin hérlendis láta í veðri vaka, geta rafbílakaup verið hagkvæm miðað við núverandi aðstæður, hvort heldur er á alrafbíl eða tengiltvinnbíl (í raftvinnbílum er notað eldsneyti til að framleiða rafmagn, sem er mjög kyndug aðferð á Íslandi), og er þá ekki tekið tillit til væntanlega lægri viðhaldskostnaðar rafbíla. Kaupin á rafbíl eru óhagkvæm núna á Íslandi, ef lítið er ekið (<15 kkm/ár) og selja á bílinn yngri en 6 ára. Þessar ályktanir eiga við sparnað í orkukostnaði m.v. benzínverð um 190 kr/l og raforkuverð fyrir bílrafmagn um 14 kr/kWh. Þróun þessara verða er lykilatriði fyrir hagkvæmni rafbíla í samanburði við benzín- og dísilbíla. Þá hefur verð bílrafgeyma farið hratt lækkandi, og með vaxandi fjölda framleiddra rafbíla á ári mun verðmunur rafbíla og eldsneytisknúinna bíla fara lækkandi. 

Til að varpa betra ljósi á þessar kostnaðarhugleiðingar, verður hér tekið dæmi af alrafbíl í ódýrari kantinum, þar sem endurgreiðslutími á verðmun sambærilegra bíla, sem knúnir eru annars vegar rafmagni og hins vegar benzíni, er tæplega 6 ár við núverandi aðstæður:     

Forsendurnar eru eftirfarandi:

• Verð rafbílsins, 4,12 Mkr, er sett 100 %.
• Verð sambærilegs benzínbíls er þá 2,4 Mkr, eða 58 %, samkvæmt Kára Auðuni Þorsteinssyni, KAÞ, viðskiptastjóra hjá Ergo, í grein Sæunnar Gísladóttur í Markaðinum, 9. nóvember 2016. Ofan á verð jarðefnaeldsneytisbílanna leggjast neðangreind gjöld:
• Vörugjöld eru 9 % af verði rafbílsins og virðisaukaskattur 16 %, en leggjast einvörðungu á jarðefnaeldsneytisbíla samkvæmt Fjárlögum eitt ár í senn.  Ákvörðun um það ætti að festa í sessi þar til heildarfjöldi vistvænna bíla nær 10 % af fjölda skráðra fólksbíla í landinu á númerum, en hlutfallið er nú aðeins 0,9 %.
• Téður 17 % munur á verði nýs rafmagnsbíls og benzínbíls jafngildir 0,7 Mkr.
• Samkvæmt KAÞ nemur orkukostnaðarmunur þessara tveggja bifreiða 8,7 kr/kWh, sem er trúleg tala m.v. 5,0 kr/km kostnað tengiltvinnbíls blekbónda í rafhami.  Heildarkostnaður hefur numið 8,5 kr/kWh.
• Við bílkaupin stendur kaupandinn t.d. frammi fyrir vali á milli rafbíls og benzínbíls.  Velji hann rafbílinn, þarf hann að snara út 0,7 Mkr ofan á verð benzínbílsins.  Það er nokkru minni verðmunur á tengiltvinnbílum og jarðefnaeldsneytisbílum, af því að aflrafgeymarnir í tengiltvinnbílum eru venjulega innan við þriðjungur að orkugetu á við svipaða alrafbíla. Velji hann benzínbílinn og aki 15´000 km/ár, lendir hann í 0,131 Mkr hærri orkuútgjöldum á ári, en getur á móti ávaxtað 0,7 Mkr, t.d. með 3,0 % raunávöxtun á ári.  Hvor kosturinn er kaupandanum hagkvæmari ?
• Til að svara þessu þarf að núvirða mismun árlegs kostnaðar þessara tveggja bíla og fæst þá sú niðurstaða, að ætli kaupandinn að eiga bílinn í tæplega 6 ár eða lengur, þá er rafbíllinn hagkvæmari.  M.v. núverandi orkuverð, benzín um 190 kr/l, og að öðru óbreyttu, þá er benzínbíllinn hagkvæmari yfir minna en 6 ára rekstrartíma. 
• Til að ljúka þessum samanburði má bera saman líklegt endursöluverð þessara bíla að þessum endurgreiðslutíma liðnum, tæplega 6 árum.  Framleiðendur og umboðsmenn þeirra veita a.m.k. 5 ára ábyrgð á rafgeymunum, en upplýsa jafnframt, að búast megi við 10 ára endingu rafgeymanna.  Ending getur hér verið teygjanlegt hugtak, því að umtalsverð stytting á drægni eftir minna en 10 ára notkun er afar líkleg.  Gerum ráð fyrir versta tilviki fyrir rafbílinn, þ.e. að drægni rafgeymanna sé talin orðin óviðunandi eftir 6 ár.  Hvað er líklegt, að endurnýjun kosti þá ?  Geri ráð fyrir verði aflrafgeyma í alrafbílinn nú um 1,5 Mkr eða 63 kkr/kWh.  Á 8 ára tímabilinu 2008-2016 hefur verð aflrafgeyma í bíla lækkað um 80 %, og er þá helmingunartími verðsins 2-3 ár, ef um algengt veldisfall er að ræða.  Það þýðir, að þessir rafgeymar munu árið 2022 kosta að núvirði minna en 0,25x1,5 Mkr = 0,38 Mkr.  Við sölu á 6 ára rafbíl þarf eigandinn að fá sem nemur þessari upphæð umfram andvirði benzínbílsins til að sleppa jafnvel og eigandi benzínbíls.  Ef hlutföll eldsneytisverðs og rafmagnsverðs hafa ekki raskazt frá 2016 árið 2022 og áhugasamur kaupandi framkvæmir  þá núvirðisreikninga, eins og hér að ofan, þá gæti verðmat hans á bílnum velt á því, hversu lengi hann hyggst eiga bílinn.  Það eru hins vegar meiri líkur en minni á því, að upphaflegur eigandi rafbílsins sleppi á sléttu eða með örlítinn hagnað frá viðskiptunum með sinn fyrsta rafbíl. 

Með núverandi verði á eldsneyti og raforku á Íslandi og ákvæðum um innflutningsgjöld á bíla er fjárhagsleg hagkvæmni rafbíla í járnum.  Með innleiðingu næturtaxta á rafmagn, sem væri e.t.v. þriðjungi lægri en núgildandi almennir taxtar, mundi hagkvæmni rafbíla verða ótvíræð á Íslandi, eins og í Noregi, þar sem um 30 % nýrra bíla er nú rafdrifinn. 

Annað, sem margir gæla við í þessu sambandi, er hækkun heimsmarkaðsverðs á olíu. Það er þó óvarlegt að reiða sig á slíkt, t.d. í arðsemisútreikningum.  Þann 30. nóvember 2016 tilkynnti OPEC um samdrátt framleiðslu um 1-2 Mtunnur/sólarhr með gildistöku 1.1.2017. Verðið hækkaði strax á heimsmörkuðum um 9 % og fór yfir 50 USD/tunnu.  Þar var það í innan við sólarhring, því að lítil trú er á samheldni OPEC, og boðuð framleiðsluminnkun nam minna magni  en eldsneytissparnaði bílaflota heimsins árið 2015, sem var 2,3 Mtunnur/sólarhr vegna sparneytnari véla.  Þá bíða Bandaríkjamenn eftir verðhækkun, líklega yfir 60 USD/tunnu, sem dugar þeim til að endurræsa leirsteinsbrotið (e. fracking), og Donald Trump ætlar að heimila mikla olíulögn frá Norður-Dakóta, þar sem eru eldsneytisrík leirsteinslög, og frá tjörusöndum Alberta í norðri og suður að miklum lögnum, sem liggja að olíuhreinsistöðvum og útskipunarhöfnum í Texas og í Louisiana.   

Á meðan heimshagkerfið er í ládeyðu, þarf ekki að búast við, að hráolíuverð verði til lengdar yfir 50 USD/tunnu. Bandaríkjadalur hóf þegar að styrkjast með kosningu Donalds (Þorvaldar ?) Trump vegna kosningaloforða hans um að jafna viðskiptajöfnuð BNA, að stöðva skuldasöfnun alríkisins og að auka atvinnuþátttöku á bandarískum vinnumarkaði.  Þó að hagvöxtur verði góður í BNA vegna innviðauppbyggingar nýrra valdhafa í Washington DC, þá mun bandarískur olíu-og gasiðnaður geta mætt eftirspurnaraukningu eldsneytis þar.

Annars konar og afar athyglisverð þróun á sér nú stað í orkumálum Kína, en hún er á sviði sjálfbærrar orku, svo að olíueftirspurn Kína mun fara minnkandi, þar sem Kínverjum fækkar og þeir eldast (meðalaldur þjóðanna þar hækkar).  Mengun er orðin að pólitísku vandamáli í Kína, vatnsból ganga til þurrðar og önnur spillast, og 1,6 M manns deyja árlega í Kína af völdum loftmengunar. Þar af leiðandi hafa yfirvöld ríkar ástæður til að stöðva brennslu kola og leysa þau af hólmi með umhverfisvænum orkugjöfum.  Ár eru virkjaðar, vindorkuver og sólarhlöður sett upp.  Raforka frá sólarhlöðum er að verða samkeppnishæf í verði við raforku kolakyntra og jarðgaskyntra orkuvera, sem þurfa 40 USD/MWh.  Raforkuverð frá vindmyllum undan ströndum, t.d. norðanverðrar Evrópu, hefur meira en helmingazt á þremur síðustu árum, sem reyndar þýðir um 100 USD/MWh nú.  Til samanburðar er kostnaður orku frá nýjum virkjunum á Íslandi um 35 USD/MWh.

Áform Kínverja eru gríðarleg að umfangi.  Í lok þessa áratugar (2020) áforma stjórnvöld að hafa þrefaldað núverandi (2016) uppsett afl sólarhlaða og verða með 150 GW uppsett afl með þeim, sem jafngildir 100 GW aukningu á 4 árum.  Árleg aukning jafngildir tíföldu uppsettu afli vatnsafls og jarðgufu á Íslandi. 

Nú fara rafbílar að hafa mælanleg áhrif til minnkunar olíueftirspurnar.  Aðalástæðan er hraðfara lækkun bílrafgeymakostnaðar.  Þannig hefur verð á meðalstórum, hefðbundnum Liþíum rafgeymum lækkað á 8 árum um 80 % og er nú um 1,5 Mkr eða 63 kkr/kWh (560 USD/kWh).  Þetta jafngildir helmingunartíma verðs á 2-3 árum og verði á slíkum rafgeymum um 350 kkr eða um 15 kkr/kWh árið 2022.  Verið er að þróa léttari gerðir bílrafgeyma en 30 kg/kWh, eins og nú eru á markaðinum, og gerðir, sem geta með góðu móti tekið við hraðari endurhleðslu.  Öll tækniþróun um þessar mundir vinnur gegn háu olíuverði.  Norðmenn mega þess vegna búast við, að nýhafin töppun þeirra af digrum olíusjóði sínum til að létta á hart leiknum ríkissjóði Noregs verði varanleg.  

 

Matvælaframleiðsla í breyttu umhverfi

Það er engum blöðum um það að fletta, að matvælaframleiðendur starfa nú í náttúru á óvenju miklu breytingaskeiði. Víðast hvar virðast breytingarnar vera til hins verra, en á Íslandi virðast þó framleiðsluskilyrðin í heildina séð hafa batnað með hækkandi ársmeðalhitastigi. Vaxtarhraði vex og jaðarstarfsemi á borð við kornrækt verður arðsöm, svo að nokkuð sé nefnt. 

Þó eru áhöld með lífríki hafsins, eins og innreið makríls og meint brotthvarf loðnu eru dæmi um.  Hækkandi sýrustig hafsins (lægra PH-gildi) með upptöku um 2/3 hluta losaðs koltvíildis á landi hefur slæm áhrif á skeldýr og aðrar kalkmyndandi lífverur, og sjávarstaðan hækkar um nokkra mm á ári hér norðurfrá vegna jöklabráðnunar og aukins rúmtaks við hlýnun.   

Eitt skæðasta einkenni loftslagsbreytinganna er misskipting úrkomu á jörðunni, sem leitt hefur til staðbundinna þurrka sums staðar og úrhellis annars staðar.  Á Íslandi er líklegt, að meðalúrkoma á landinu fari vaxandi með hækkandi hitastigi sjávar og neðstu laga lofthjúpsins. Ákoma jökla í tonnum vex þá, þó að flatarmál þeirra minnki.  Allt eykur þetta við vatnsbúskap virkjanafyrirtækjanna, sem eykur vinnslugetuna að öðru jöfnu, ef miðlunarlónin eru stækkuð til að taka við vaxandi vatnsmagni. 

Þótt ekki kæmi til þessarar aukningar, er leitun að landi í heiminum, og sannarlega á Vesturlöndum, þar sem jafnmiklar birgðir eru ferskvatns, svo að ekki sé minnzt á jökulvatn, á hvern íbúa og hér á Íslandi.  Við erum vel aflögufær um vatn, og markaður fyrir vatn á brúsum eða tönkum mun fyrirsjáanlega vaxa stórlega á næstu áratugum.  Fer vel á því, að vatnskræf iðnaðarferli á borð við áliðnað eru staðsett á Íslandi, en í kæliferlum áliðnaðarins, að úrvinnslu í steypuskála meðtalinni, eru notuð um 50 t ferskvatns/t áls, nema sjór eða loft séu nýtt í varmaskiptum, sem hefur ýmsa ókosti í för með sér. 

Ekki þarf að orðlengja, að rafmagn álveranna hérlendis kemur mestallt úr fallorku jökulvatna, en að öðru leyti úr jarðgufu. Ekki eru áhöld um hagkvæmni og sjálfbærni fallvatnanna, en hins vegar orkar nýting jarðgufu til raforkuvinnslu einvörðungu tvímælis, og sjálfbærnin er þar ekki fyrir hendi, eins og oflestun gufuforða Hellisheiðarvirkjunar er víti til varnaðar um.   

Frá sjónarmiði sjálfbærrar auðlindanýtingar er nauðsynlegt að greiða gjald fyrir vatnsnotkunina, en margir eiga erfitt með að sætta sig við þá tilhugsun og telja, að aðgangur að vatni, sem fellur af himnum ofan, sé sjálfsagður réttur hvers og eins.  Þar sem um hörgulauðlind er að ræða, í mótsetningu við andrúmsloftið, felur gjaldtaka vatns í sér ráðstöfun þess með hagkvæmari hætti og minni sóun. Um þetta eru auðlindahagfræðingar heimsins sammála, og hérlendis er ósiðlegt annað en fara vel með þessa gjöf náttúrunnar, þótt ríkulega sé útdeilt af sköpunarverkinu. 

Hæstiréttur Íslands hefur mótað réttindi sveitarfélaga til álagningar fasteignagjalds á vatnsréttindi virkjunaraðila, og er það vel. Ættu sveitarfélög að gera gangskör að innleiðingu gjaldtöku af vatnsréttindum af virkjunarfélögum, nema um bæjarlæki í einkaeign sé að ræða. 

Í stað þess, að vatnsskattur sé hluti af fasteignagjöldum sveitarfélaga af húsnæði, ætti að selja ferskvatn samkvæmt mældri notkun hvers og eins með svipuðum hætti og hitaveituvatn til að auka meðvitund notenda um þessa dýrmætu auðlind.  Verðið þarf að endurspegla jaðarkostnað við öflun viðbótar vatns og dreifingu þess ásamt vatnsvernd, sem vex að mikilvægi með auknu þéttbýli og aukinni landnýtingu. Gjaldtakan á hins vegar ekki að vera tekjustofn til óskyldra útgjalda að hálfu sveitarfélagsins.  

Gjaldtaka flestra hitaveitna er reyndar gölluð og felur í sér hættu á mismunun viðskiptavina, því að inntakshitastigið er mismunandi, og þess vegna ættu þær að selja samkvæmt orkumæli eða metinni orkunotkun samkvæmt hitamæli og magnmæli, en ekki einvörðungu samkvæmt magnmæli (vatnsmassa í kg). Sá, sem fær 60°C heitt vatn að inntaki sínu, þarf um þriðjungi meira vatn til að hita upp sams konar húsnæði en sá, sem fær 70°C, að öðru jöfnu. 

Vatn þekur 2/3 yfirborðs jarðar, og það eyðist sjaldnast við notkun, heldur fer í hringrás.  Þess vegna vekur undrun, að vísindamenn við Tækniháskólann í Massachusetts, MIT, spá því, að um miðja 21. öldina muni meira en helmingur mannkyns búa við vatnsskort eða yfirvofandi ferskvatnsþurrð. 

Ein skýring er sú, að við fjölgun manna og bættan hag eykst vatnsnotkun.  Önnur skýring eru loftslagsbreytingar, sem auka öfgar í veðurfari, bæði þurrka og úrfelli.  Hugveitan WRI, The World Resources Institute, raðaði upp 167 löndum og fann út, að 33 (20 %) þeirra muni standa frammi fyrir grafalvarlegri þurrkatíð árið 2040.  Þau eru í Norður-Afríku og Mið-Asíu, og þaðan er flóttamannastraumur þegar hafinn.

Hins vegar stafar hluti vandamálsins af lélegri stjórnun á vatnsnýtingunni, og ráðstefnuþátttakendum á árlegri loftslagsráðstefnu SÞ í rykugri Marrakesh-borg í byrjun nóvember 2016 hefði verið nær að nota tímann til að þróa gagnlegt vatnsstjórnunarkerfi, sjálfbæra auðlindastýringu, en blaðra hver upp í annan um loftslagsmál. Mikilvægur þáttur í að aðlaga sig hlýrra loftslagi er að þróa haldbærar aðferðir við úthlutun vatnsréttinda. 

Hver fullorðinn þarf aðeins á að halda fáeinum lítrum á sólarhring, en til að framleiða næg matvæli ofan í hvern fullorðinn þarf hins vegar hundruði lítra á sólarhring, og ef sá fullorðni ætlar að leggja sér naut eða svín til munns, þá þarf í máltíðir þess dags þúsundir lítra vatns á sólarhring.

Á heimsvísu fer mest af vatnsnotkuninni til landbúnaðar, eða 70 %, og iðnaðurinn notar um 25 % og 5 % fara í annað. Þessu er reyndar ekki þannig  farið á Íslandi, af því að minni þörf er á vökvun ræktarlands, nema vökvun grænmetis í beðum utan og innan gróðurhúsa, og af því að iðnaðurinn er stórtækur á vatnslindir hérlendis.

Sökum þess, að bændur og iðnjöfrar hafa í mörgum löndum umtalsverð áhrif á embættis- og stjórnmálamenn, borga þeir yfirleitt allt of lítið fyrir vatnið m.v. raunkostnað til lengdar og líklegt verð á frjálsum markaði.  Sums staðar er aðeins greitt fyrir rekstrarkostnað vatnsöflunar og dreifingar, en ekki fyrir fjárfestingar í viðkomandi innviðum. Slíkt er auðvitað of lág og ósanngjörn verðlagning gagnvart komandi kynslóðum. Víða er ekkert greitt fyrir ósjálfbæra nýtingu á vatnsforða neðanjarðar. Slíkt má nefna spillingu. T.d. eru 2/3 af vökvunarvatni Indlands dælt upp þannig. 

Það er segin saga, að þegar eitthvað er of ódýrt, þá er bruðlað með það. Í auðvalds-kommúnistaríkinu Kína er notað tífalt magn vatns á hverja framleiðslueiningu á við það, sem tíðkast í þróuðum (ríkum) ríkjum, svo að dæmi sé tekið. Bændur á þurrkahrjáðum svæðum Kaliforníu rækta vatnsfrekt grænmeti og ávexti á borð við lárperur, sem Kalifornía gæti hæglega flutt inn frá vatnsríkari héruðum og aukið þannig vatn til sparneytnari ráðstöfunar.  Lykilatriði til bættrar vatnsnýtingar er að verðleggja vatnið almennilega, þannig að notendur fari vel með það og fjárfestar láti hanna og setja upp viðeigandi mannvirki til öflunar, hreinsunar (verndar) og dreifingar.  

Þörf er á gríðarlegum upphæðum: yfir 26 trilljón bandaríkjadölum (TUSD 26) árin 2010-2030 samkvæmt einni áætlun á heimsvísu.  Áður en hægt verður að verðleggja vatnið almennilega verður á hinn bóginn að ákvarða eignarhaldið eða nánar tiltekið, hver á rétt til nýtingar á tilgreindu magni úr ám, lindum neðanjarðar o.frv.  Ástralía hefur haft forystu um að búa til slíkt hlutdeildarkerfi (kvótakerfi) framseljanlegra vatnsréttinda, sem þykir lofa góðu. 

Þetta minnir að mörgu leyti á íslenzka fiskveiðistjórnunarkerfið.  Á Íslandi stóðu menn um 1980 frammi fyrir hruni nytjastofna vegna ofveiði með allt of stórum flota.  Verkefnið var að ákveða, hvernig skipta ætti takmarkaðri og minnkandi auðlind á milli nýtingaraðila.  Alþjóðleg viðurkenning hafði þá nýlega fengizt á 200 sjómílna fiskveiðilögsögu umhverfis Ísland, og það var einhugur í landinu um, að innlendar útgerðir skyldu sitja að nýtingunni.  Þær voru hins vegar illa staddar fjárhagslega árið 1983 vegna offjárfestinga m.v. minnkandi afla.  

Réttlátast og sársaukaminnst þótti við þessar aðstæður, að þeir, sem stundað hefðu veiðar undanfarin 3 ár eða meira, fengju að halda þeim áfram, en í skertum mæli samkvæmt sjálfbæru aflamarki og hlutfallslegri aflaheimild í samræmi við veiðireynslu.  Aflahlutdeild var bundin við skip, og til að nýliðun gæti orðið í greininni var um 1990 heimilað frjálst framsal aflahlutdeilda yfir á önnur skip.  Þar með var komið á markaðskerfi með nýtingarrétt takmarkaðrar auðlindar í hafinu, þótt viðurkennt sé, að enginn eigi né geti átt óveiddan fisk í sjó, hvorki útgerðarmenn, ríkissjóður né þjóðin, enda eru miðin almenningur, eins og verið hefur frá landnámi. 

Þetta er í grundvallaratriðum sama kerfið og færustu auðlindasérfræðingar ráðleggja, að viðhaft sé við ráðstöfun allra takmarkaðra auðlinda heimsins.  Enginn málsmetandi auðlindahagfræðingur hefur ráðlagt ríkisvaldi að taka nýtingarrétt af einkaaðilum með eignarnámi og efna síðan til óskilgreinds uppboðs á hinu ríkistekna þýfi.  Í Íslandi stenzt slíkt eignarnám ekki stjórnarskrárvarinn eignarrétt, því að því fer fjarri, að eignarnám sé eina leiðin til að tryggja almannahagsmuni í þessu tilviki, eins og er eitt af skilyrðunum fyrir veitingu eignarnámsheimildar.  Núverandi fiskveiðistjórnunarkerfi á Íslandi tryggir almannahagsmuni bezt alls þekkts fyrirkomulags á þessu sviði, því að það framkallar mestu hugsanlegu, sjálfbæru verðmætasköpun á hvert tonn, eins og reynslan sýnir, og þar af leiðandi hámarks skattspor allra hugsanlegra kerfa í þessari grein.