Raforkukaup Englendinga frá Íslandi ?

Viðskiptablaðið sagði frá því fimmtudaginn 12. febrúar 2015, að nýr Orkumálaráðherra Bretlands, Matthew Hancock, hefði sent Iðnaðar- og viðskiptaráðherra Íslands, Ragnheiði Elínu Árnadóttur, bréf, um sæstrengsverkefni á milli Íslands og Skotlands, og hún segist vera að vinna að svarbréfi hans í sama blaði. 

Í því bréfi ætti fyrsta spurningin að vera um það, hvort herra Hancock hafi fengið umboð frá Skotum til að semja um legu sæstrengs í lögsögu Skotlands og landtöku á skozkri ströndu ásamt tengingu við skozka raforkuflutningskerfið.  Önnur spurningin ætti að vera, hvort ríkisstjórnin í Lundúnum sé tilbúin til að leggja fyrir brezka þingið frumvarp um verð fyrir raforkuna, sem tryggði virkjunaraðilum á Íslandi og strengeigandanum venjulega markaðsarðsemi á afskriftartíma mannvirkjanna. Ef slíkar spurningar væru settar fram, er von til, að botn fari að fást í þetta mál.  Það er sjálfsagt fara nú fram á skuldbindingar að hálfu Breta, svo að menn séu ekki dregnir á asnaeyrunum hér fram og til baka, endalaust. 

Þingkosningar verða á Bretlandseyjum í maí 2015 og herra Hancock verður væntanlega að svara með fyrirvara um samþykki nýrrar ríkisstjórnar og þings.  Það er í góðu lagi. Mestar líkur eru þó á, að svarið við þessum grundvallar spurningum verði neitandi, af því að enginn viðskiptalegur grundvöllur er fyrir þessu verkefni.  Flutningsgeta strengsins er einfaldlega of lítil til að hann geti borið sig á markaðsverði orkunnar, og herra Hancock mun hvorki geta né vilja skuldbinda ríkissjóðs Bretaveldis í 20-30 ár til stórfelldra niðurgreiðslna á raforku frá Íslandi.  Þá er áframhaldinu sjálfhætt hérlendis.  

Því verður vart trúað, að Iðnaðar- og viðskiptaráðherra í umboði Alþingis haldi áfram að eyða fé og tíma í þetta mál án þess að hafa vissu fyrir því, að Bretlandsmegin geti menn sýnt fram á það, að fullnægjandi stuðningur sé þar við að fylgja þessu máli fram til skuldbindandi samnings um verð fyrir orku við áriðilinn Bretlandsmegin, er nemur a.m.k. 200 USD/MWh.  Einhver mundi nú bjóðast til að lofa því að éta hattinn sinn, ef þetta gengur eftir, og þó að það sé samkvæmishattur, sem hafður er í hávegum.   

Í téðu bréfi frá Íslandi mun koma fram, hvar málið er statt hérlendis nú, en á vegum ráðuneytis Ragnheiðar Elínar er síðan haustið 2014 starfandi þriggja manna nefnd, sem vinnur að svörum við spurningum frá Atvinnuveganefnd Alþingis þann 30. janúar 2014. Forvitnilegt er, hvort ofangreindar tvær grundvallar spurningar komu frá Atvinnuveganefnd. 

Í þessari nefnd, sem stundum er nefnd verkefnastjórn af dularfullum ástæðum, sitja aðstoðarforstjóri Landsvirkjunar, fyrrverandi forstjóri Landsnets og skrifstofustjóri í Atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu.  Til að sinna hlutverki sínu af kostgæfni verður nefndin að kaupa ýmsa sérfræðivinnu til að svara erfiðum spurningum, sem nauðsynlegt er að fá svar við um afleiðingar tengingar raforkukerfis Íslands, sem er rúmlega 2,0 GW kerfi, við raforkukerfi Skotlands, sem er heldur stærra en íslenzka kerfið, en tengt með fremur veikri tengingu suður á bóginn til Englands.  

Samt snúast markaðsdraumar Landsvirkjunar um England og að selja orku héðan til að mæta álagstoppum á Englandi.  Matthew Hancock þarf að svara því, hvort hann ætlar strengnum landtöku Englandsmegin, eins og nýumsömdum streng frá Noregi, því að þá verður hann umtalsvert lengri frá Íslandsströnd og að sama skapi dýrari.  Hvers vegna skrifar Orkumálaráðherra skozku heimastjórnarinnar í Edinborg ekki bréfið til Orkumálaráðherra Íslands, ef strengnum er ætluð landtaka á Skotlandi ? Svo kallaður Orkumálaráðherra Bretlands í London er í raun bara Orkumálaráðherra Englands og Wales. Skotar verða að vera með í ráðum um þetta verkefni, en þeir eru sennilega áhugalausir um það, af því að þeir eiga gnótt orku. Íslenzki Iðnaðar- og viðskiptaráðherrann má með engu móti sniðganga sinn skozka starfsbróður.  Slíkt getur leitt til móðgunar í herbúðum Skota.  Er ekki nær, að þessar bréfaskriftir og þreifingar verði á milli Reykjavíkur og Edinborgar en Reykjavíkur og Lunduna og Edinborg sjái um að koma orkunni í varð, t.d. með því að senda hana suður fyrir Hadríanusarvegginn. 

Það er margt afar sérkennilegt varðandi viðskiptahlið þessa sæstrengsmáls.  Á Skotlandi er mikil endurnýjanleg orka til raforkuvinnslu, bæði frá vatnsföllum og vindi, og merkilegar rannsóknir eiga sér þar stað á virkjun sjávarfallastrauma til raforkuvinnslu með sæstreng til lands.  Skotar hafa þegar virkjað 1,3 GW af vatnsafli, og þeir eiga enn eftir 1,2 GW óvirkjað af vatnsafli.  Gefur auga leið, að miklu hagkvæmara er fyrir þá að virkja það en að kaupa rándýra raforku óraleið frá Íslandi um 0,7-1,0 GW sæstreng, sem yrði sá lengsti sinnar gerðar, þyrfti að fara á mesta dýpið, og gæti þess vegna hæglega reynzt verða erfiður í rekstri, sem þá yrði slitróttur með löngum hléum. 

Með öðrum orðum er enginn markaður fyrir íslenzka raforku fyrirsjáanlegur á Skotlandi, og flöskuháls er í flutningskerfinu á milli Skotlands og Englands, sem engin áform eru um að bæta úr, svo að vitað sé.  Óvíst er, að Skotar kæri sig um slíkan sæstreng í sinni landhelgi án umtalsverðs aðstöðugjalds, og bætist þá enn við kostnaðarhlið verkefnisins, sem var þó svo há fyrir, að hann var fundinn ósamkeppnifær á markaði.  Það er sem sagt nokkuð glænefjaleg nálgun á þessu viðfangsefni miðað við umfang þess.

Í frásögn Jóhannesar Stefánssonar í Viðskiptablaðinu 12.02.2015 af téðum bréfaskriftum segir:

"Í bréfinu ítrekar hann áhuga Bretlands á samstarfi við Ísland um sæstrenginn og býður fram alla þá aðstoð, sem Bretar geti boðið til að hjálpa Íslendingum að komast að niðurstöðu í málinu."

Hér þarf að gefa gaum að því, að bréfritarinn, Matthew Hancock, hefur ekki umboð til að tala fyrir munn Skota í þessu máli, og það er ekki hægt að sniðganga Skota, ef strengurinn á að fara um lögsögu þeirra.  Í annan stað er ljóst, að helztu hagsmunir Englendinga af þessu verkefni eru ekki fólgnir í raforkuviðskiptunum, heldur, að ensk verkfræðifyrirtæki og enskur iðnaður verði aðalbirgjar þekkingar og búnaðar ásamt lagningu sæstrengsins, sem er mikið vandaverk. Þar með næði enskur iðnaður jafnvel einnig fótfestu á Íslandi með hönnun og smíði búnaðar til virkjana og línubygginga, en Englendingar eru meðvitaðir um vaxtarmöguleika hagkerfisins hérlendis, sem eru einstæðir í Evrópu. Allt þetta gæfi Englendingum forskot á sérhæfðu sviði með mikla vaxtarmöguleika og arðsemi. Það hangir þess vegna talsvert á spýtunni fyrir enska hagsmuni, en hið sama verður hins vegar hvorki sagt um skozka né íslenzka hagsmuni. Framhjá þessu má ekki líta við stöðumatið í íslenzka Iðnaðar- og viðskiptaráðuneytinu.

"Aðspurð, hvort bréfið sé til marks um aukinn þrýsting af hálfu Breta, segir Ragnheiður Elín: "Þeir hafa sannanlega áhuga, ég finn það.  En þeir hafa líka skilning á því, að við þurfum að vinna okkar heimavinnu, og bjóða fram aðstoð, ef við þurfum á henni að halda.""

Forstjóri Landsvirkjunar hefur lýst því yfir, að fyrirtæki hans muni ekki fjárfesta í sæstrengnum.  Landsnet hefur enga lagaheimild til þess og verður tæplega veitt slík heimild, sem hækka mundi gjaldskrá fyrirtækisins upp úr öllu valdi.  Opinberir aðilar á Íslandi munu þess vegna aðeins fjárfesta í virkjunum og línum á Íslandi vegna þessa sæstrengs.  Þess vegna kemur spánskt fyrir sjónir, að Ragnheiður Elín skuli leggja út í kostnað við "heimavinnuna" með vinnu téðrar nefndar í stað þess að semja við herra Hancock um að standa straum af nauðsynlegum rannsóknum, eins og hann lætur liggja að, að hann sé tilbúinn til. Hún gæti vafalítið samið við herra Hancock um umtalsverða þátttöku íslenzkra ráðgjafa við rannsóknarvinnu af þessu tagi, sem yrði öllum til styrkingar.  Í stað þess að verða byrði á íslenzka ríkissjóðinum, mundu sterlingspund koma til landsins, ef Ragnheiður Elín léti með þessum hætti reyna á raunverulegan áhuga Englendinganna. Það er heimóttarlegt að taka ekki í útrétta hönd enska ráðherrans og stofna til samstarfs, sem getur styrkt íslenzkt tæknisamfélag.

Landsvirkjun lét ráðgjafarfyrirtækið Gamma gera fyrir sig skýrslu um fýsileika sæstrengs til Skotlands, og kom sú út í september 2013.  Það virðist hafa farið fram hjá bæði verkkaupa og verksala, að hér er aðallega um rafmagnsverkfræðilegt viðfangsefni að ræða, og ekki er vitað um stórt úrval rafmagnsverkfræðinga hjá Gamma, enda varð afraksturinn eftir því, eða draumfaralýsing á miklum gróða, ef allt tekst á bezta veg.  Í verkefni með svo marga og alvarlega tæknilega og viðskiptalega áhættuþætti, gerist slíkt aðeins í hinum allra bezta heimi allra heima.  Refirnir virtust skornir til að ginna ríkisvaldið til að leggja mikla áhættu á herðar skattgreiðenda.  Að vitna til gróða norska Statnett og virkjunareigenda í þessu sambandi vitnar um mikla vanþekkingu á samanburði aðstæðna í Noregi og á Íslandi.  Hvað skyldi sú skýrsla hafa kostað Landsvirkjun ?  Ef hún er ekki pappírsins virði, hefur hún verið rándýr.  

Gert var ráð fyrir árlegum orkuflutningi 5 TWh frá Íslandi til Skotlands, og átti þar af að totta 2 TWh út úr íslenzka kerfinu án nýrra virkjana með svo kallaðri bættri nýtingu þess, og 3 TWh áttu að koma frá nýjum virkjunum samkvæmt téðri skýrslu.  Það var þegar vitað og gagnrýnt m.a. á þessum vettvangi, að fullyrðing um 11 % aukningu orkuvinnslu án nýrra virkjana, en með tilkomu sæstrengs, væri eins og naglasúpa, og rúmlega ári seinna játaði viðskiptastjóri Landsvirkjunar þetta óbeint með því að lýsa því yfir opinberlega, að orkan í kerfinu væri að verða upp urin. Hér eru firn mikil á ferð, og einhverjir gætu spurt sig um trúverðugleika téðs verkkaupa og verksala eða jafnvel, hvort allur málatilbúnaðurinn bæri einungis vott um trúðslæti.  Fáum hafði þó dottið í hug, að Landsvirkjun gæti breytzt í sirkus.

Jafnframt virðist Landsvirkjun eftir útkomu skýrslu Gamma hafa komizt að því, að ekki væri góð viðskiptahugmynd að virkja 3 TWh fyrir sæstreng, sem jafngildir að auka orkuvinnslugetu landsins um 17 %, heldur kynnti viðskiptastjórinn í tímaritinu Þjóðmálum í fyrra nýja hugmynd til sögunnar. 

Hún felst í að flytja raforku til Íslands á lágálagstímabilum á Bretlandi og geyma hana í miðlunarlónum þar til hæsta verð fæst fyrir hana á Bretlandi, og flytja hana þá umsvifalaust út. Hér er gert ráð fyrir að flytja jafnmikla orku fram og til baka um 2500 km leið alls, en ekki verður komizt hjá um 20 % rýrnun á leiðinni vegna tapa í flutningsmannvirkjunum, afriðlum, áriðlum, streng og loftlínum fram og til baka.  Til að vinna upp töpin þarf að senda um 20 % meiri orku frá Íslandi en Bretlandi. Notkun strengsins til að fullnægja toppum með þessum hætti veldur lélegri nýtingu á honum, en þokkaleg nýting, þ.e. orkuflutningur, sem nemur a.m.k. 70 % af hámarksflutningsgetu, er forsenda fyrir arðsemi strengsins.  Þessi útfærsla virðist vera afleit viðskiptahugmynd, en vilji Englendingar rannsaka þetta nánar og jafnvel fjárfesta í mannvirkjum til að raungera hugmyndina, þá er ekkert á móti því.  Að mati þessa pistilhöfundar kemur hvorki til mála, að opinbert fyrirtæki á Íslandi né ríkissjóður verji nokkru fé í svo áhættusamt verkefni sem sæstreng til Bretlandseyja. Til að styðja slíkt þarf pottþétt verkfræðileg rök og traustan viðskiptasamning til a.m.k. 20 ára. 

Ef sameiginleg áhættugreining Breta og Íslendinga á verkefninu: "Allt að 1,0 GW sæstrengur á milli Íslands og Bretlands", leiðir til þess, að áhugasamir fjárfestar gefa sig fram, sem eru fúsir að bera alla fjárhagslega ábyrgð á öllum þáttum verksins án nokkurrar íslenzkrar ríkisábyrgðar, þá ber að fagna nýju tækni- og viðskiptaundri. Aðeins þannig er hægt að sýna fram á, að keisarinn dilli sér ekki nakinn á sviðinu. Hætt er þó við, að þeir, sem fæddir eru á 20. öld, hvað þá á fyrrihluta hennar, verði komnir undir græna torfu áður en sá fagnaður tækni- og viðskiptaundurs verður haldinn, en fagnaðarlætin munu þá berast að handan.               

     

      

Skjaldborg um spilaborg

Við fall járntjaldsins 1989 misstu vinstri menn víða fótanna.  Ástæðan er sú, að allar útgáfur jafnaðarstefnunnar eiga rót sína að rekja til sameignarstefnunnar, sem boðuð var af hagfræðinginum og stjórnmálafræðinginum, Karli Heinrich Marx o.fl. á 19. öld og raungerð í blóðugri byltingu Trotzkys og Leníns í Rússlandi 1917 að undirlagi þýzku leyniþjónustunnar til að losna við Rússa úr Evrópustyrjöldinni 1914-1918. Rússar færðu sig síðan upp á skaptið með sigri á Þjóðverjum í Heimsstyrjöldinni 1939-1945, færðu landamæri til vesturs og stofnuðu alþýðulýðveldi undir alræði öreiganna í löndum Mið- og Austur-Evrópu. 

Alþýða Austur-Þýzkalands, DDR - Þýzka alþýðulýðveldisins, mótmælti skoðanakúgun, hömlum á athafnafrelsi og ferðafrelsi og fjárhagslegri eymd með friðsamlegum hætti, þar til landamæraverðir DDR opnuðu landamærahlið ríkisins og fólkið streymdi yfir, gangandi, hjólandi og á Trabant.  Þar með féll Berlínarmúrinn fyrir samtakamætti fólksins, sem fengið hafði sig fullsatt á botnlausri forræðishyggju, snuðri og kúgun hvers konar, og hvert alþýðulýðveldið á fætur öðru sömuleiðis, eins og spilaborg. 

Alþýðulýðveldin reyndust einnig vera fjárhagslega gjaldþrota undir kómmúnisma eða sameignarstefnu, og allt þetta leiddi til, að sameignarstefnan varð hugmyndafræðilega og siðferðilega gjaldþrota, og jafnaðarstefnan missti þar með kjölfestu sína, þó að sófakommar megi ekki heyra á slíkt minnzt.  

Nú voru góð ráð dýr fyrir vinstri menn. Á Íslandi komu tveir málaflokkar í stað trúarinnar á félagshyggjuna, sem rekin hafði verið í Austur-Evrópu og víðar. Þeir voru af ólíkum meiði, svo að höfða mætti til ólíkra hópa.  

Í fyrsta lagi var mótuð argvítug andstaða við afnotarétt einkafyrirtækja af auðlindum landsins. Mest hefur verið barizt gegn núverandi ábyrgðarskiptingu í sjávarútvegi, að ríkið stjórni auðlindanýtingunni þar á grundvelli vísindalegrar ráðgjafar og að afnotarétturinn (ein tegund eignarréttar) á auðlindinni sé dreifður á fjölmörg fyrirtæki, sem eiga í innbyrðis samkeppni um fjárfesta, starfsfólk og viðskiptavini. Vinstri menn berjast hins vegar fyrir einokun á sviði sjávarútvegs, sem að lokum mun leiða til taprekstrar og bæjarútgerða aftur, með þjóðnýtingu hinna fjölmörgu aflahlutdeilda, og endurúthlutun þeirra eftir stjórnmálalegum leiðum, þ.e. af stjórnmálamönnum beint eða af ríkisstofnun í umboði pólitíkusa.  Hvernig dettur nokkrum heilvita manni í hug, að útgerðir, sem komnar verða upp á náð og miskunn stjórnmálamanna, muni verða þjóðhagslega arðsamari en núverandi fyrirkomulag, sem árið 2013 skilaði ríkinu í beinar tekjur 26 mia kr og líklega hærri upphæð í beina skatta af starfsmönnum útgerða, sem keppa við erlendar útgerðir, sem sama árið fengu 890 mia kr frá ESB í rekstrarstyrki? 

Hitt sviðið innan auðlindanýtingar, sem vinstri menn berjast gegn, er orkuöflun fyrir orkukræfan stóriðnað í erlendri eigu.  Um þetta ritar prófessor Jónas Elíasson í Morgunblaðið þann 9. febrúar 2015 í tímabærri grein með fyrirsögninni,

"Er Rammaáætlun að setja vatnsafl Íslands í glatkistuna ?":

"Hin pólitíska náttúruvernd er þó líklega áhrifaríkust. Vinstri grænir berjast gegn vatnsaflinu, það rímar við fortíðina hér á Íslandi, áliðnaðurinn lifir á vatnsaflinu, og þar sjá vinstri menn helztu tengingu Íslands við alheimskapítalismann. Þá mengaði áliðnaðurinn talsvert í upphafi síns ferils, en það var um næstsíðustu aldamót.  Núna, meira en 100 árum síðar, hefur þetta komizt í lag að mestu, og áliðnaður mengar mjög lítið í dag."

Þarna lýsir prófessorinn í hnotskurn um hvað stjórnmálabarátta vinstri sósíalista á Íslandi hefur hverfzt eftir að "roðinn í austri" varð grámyglulegri en grámosinn.  Baráttan gegn erlendum fjárfestingum nær reyndar enn lengra aftur eða a.m.k. aftur til 1965, er Landsvirkjun var stofnuð til að virkja fyrir stóriðju.

Hver hefur verið birtingarmynd baráttunnar á seinni árum ?  Athugum, hvað prófessor Jónas hefur um það að skrifa: 

"Í verkefnisstjórn Rammaáætlunar eru ýmsir faghópar, sá númer eitt hefur það hlutverk að meta verndargildi virkjunarkosta.  Skemmst er frá því að segja, að hópurinn finnur verndargildi í hverjum einasta virkjunarkosti, nokkuð óháð því, hvernig landið er.  Á eftir koma svo aðgerðarsinnar, sem láta eins og sá blettur, sem virkja á hverju sinni, sé sú verðmætasta náttúruperla, sem landið á.  Þessi saga er búin að endurtaka sig í Blöndu og við Kárahnjúka og stendur nú yfir varðandi Neðri-Þjórsá.  Þá er grátbroslegur farsi í gangi með Hagavatnsvirkjun, sem lýst er nýlega í Morgunblaðinu".

Hegðun "náttúruverndarmanna" er með öðrum orðum orðin algerlega fyrirsjáanleg áróðurssíbylja, sem ekkert mark er á takandi, af því að hún er berlega ekki reist á faglegum grunni, heldur er tilfinningalegs eðlis.  Ekki er ætlunin að gera lítið úr tilfinningum til náttúrunnar né annars, en breyta þarf lögum um Rammaáætlun, ef pláss á að vera fyrir þær þar.  Rammaáætlun er þess vegna misnotuð.

Áfram skal vitna í hinn skarpskædda prófessor:

"Spyrja má, hvort virkjunarandúðin sé ekki réttlætanleg vegna þess, hve vatnsvirkjanir valda miklum náttúruspjöllum, en það er af og frá. Ísland á nú sjö vatnsvirkjanir, sem kallaðar eru stórvirkjanir, þó að í reynd séu þær smáar í sniðum á erlendan mælikvarða. Í raun hafa engar af þessum virkjunum valdið alvarlegum náttúruspjöllum, friðunarsinnar hafa engin dæmi um slíkt til að færa fram í sínum málflutningi.  Allt, sem þeir geta tínt til, er vatnsrof í bökkum hér og þar og breytt fiskgengd, en slíkt er alltaf að gerast hvort eð er.  Aðalumkvörtun friðunarsinna, sú, að vatnsbotn lónanna sé svo verðmætt land, að alls ekki megi færa það í kaf, heldur engan veginn.  Þvert á móti, Ísland er fátækt af stöðuvötnum, og þau bæta mynd náttúrunnar fremur en hitt."

 Frekari rökstuðningur fyrir þeirri skoðun, að andstaða við og andróður friðunarsinna við vatnsaflsvirkjunum sé tilhæfulaus, er þarflaus.  Á þessum vígvelli hljóta þess vegna umbreyttir sameignarsinnar í græningja að tapa. 

Hitt sviðið, sem jafnaðarmenn gerðu að sínu, þegar fótunum var kippt undan þeim með falli kommúnismans í Berlín 1989, var aðild Íslands að Evrópusambandinu, ESB.  Þarna er um áþekka þráhyggju að ræða, þrátt fyrir glataðan og tapaðan málstað, og gagnvart vatnsaflsvirkjunum.  Það hefur einfaldlega ekki verið sýnt fram á, að atvinnuvegir landsins, hvað þá íbúarnir almennt, muni standa betur að vígi í samkeppninni og lífsbaráttunni inni í 500 milljón manna hnignandi ríkjasambandi en utan. 

Samt neyttu jafnaðarmenn og sameignarsinnar aflsmunar á Alþingi 16. júlí 2009, gegn miklum mótmælum þáverandi stjórnarandstöðu og óskum um þjóðaratkvæðagreiðslu, og heimiluðu ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur að senda umsókn til Brüssel. Þar voru firn mikil á ferð, því að formaður annars stjórnarflokksins hafði hafði daginn fyrir kosningar farið með svardaga um við nafn flokksráðsins, að hvorki vildi hann né gæti samþykkt umsókn um aðild að ESB.

Nú er þar til að taka, að Neyðarlög ríkisstjórnar Geirs Haarde og skjaldborgin um íslenzka innistæðueigendur föllnu bankanna og stofnsetning nýrra banka á rústum þeirra gömlu höfðu farið mjög fyrir brjóstið á kommissörum í Berlaymont, sem purkunarlaust drógu taum lánadrottna bankanna, eins og allra banka í ESB, en ríkisstjórnir voru af ESB þvingaðar til að bjarga bönkum á kostnað skattborgaranna, ef þær létu bilbug á sér finna.  Ríkisstjórn jafnaðarmanna í Lundúnum virtist samt ekki þurfa hvatningu til að bjarga öllum tæpum bönkum á Englandi, nema þeim íslenzku. Þeim var miskunnarlaust fórnað.   

Í Brüssel, Frankfurt, Lundúnum, París og víðar óttuðust menn mjög áhlaup á bankana í Hruninu, og íslenzka leiðin var engan vegin fallin til að auka traust á bönkunum annars staðar.  Af þessum ástæðum voru Íslendingar litnir hornauga víða árið 2009, þ.m.t. í Brüssel, og íslenzka ríkisstjórnin lagði sig af þessum ástæðum í framkróka við friðþægingu, og fórst í þeim efnum ekki fyrir, heldur gekk mjög langt í að gera fjármagnseigendum til hæfis. Er lítill vafi á því, að vinstri stjórnin vildi ekki ljúka bankaendurreisninni í anda Neyðarlaganna, því að þá hefðu fjármagnseigendur, kröfuhafarnir, talið sig hlunnfarna, þó að þeir gætu ekki sótt rétt sinn.  Þeir gátu hins vegar stundað "lobbýisma"-reynt að hafa áhrif, t.d. hjá ESB og AGS. Margir telja, að fjármagnseigendur hafi haft hér erindi sem erfiði, og til marks um það eru skrif leiðarahöfundar Morgunblaðsins í ritstjórnargreininni, "Alvarlegar ásakanir", þann 26. janúar 2015:

"Það er óskiljanlegt, að það hafi orðið forgangsmál hjá ríkisstjórn landsins að koma sér í mjúkinn hjá kröfuhöfum á kostnað íslenzkra skattborgara og fyrirtækja."

Þetta er í samræmi við það, sem fram kemur í þessum pistli hér að ofan, en þar er útskýrt, hvernig á undirlægjuhætti stjórnvalda stóð 2009-2012 gagnvart erlendum fjármagnseigendum, kröfuhöfum föllnu bankanna. Allt snerist um að fegra ásýnd Íslands í augum peningafursta til þess að ganga í augun á kommissörum í Berlaymont. Var þá einskis látið ófreistað og jafnvel fórnað stórkostlegum hagsmunum íslenzka ríkisins á altari Brüssel-dýrkunarinnar. Vegsummerkin eru skýr í bankaendurreisninni, þegar hrægömmunum var fært eignarhald á tveimur bönkum, algerlega að þarflausu, og engin viðunandi skýring á þeim gjörningi hefur verið gefin.  Hér er komið "mótíf fyrir glæpnum".

 Varfærið mat á líkum á innheimtu frá skuldunautum bankanna hafði leitt til þess, að ríkið tók innlendar eignir gömlu bankanna eignarnámi og óháð mat hafði leitt til bóta, sem nam um 50 % af nafnverði eignanna.  Þetta var alveg nægur heimanmundur frá ríkinu til nýju bankanna, og meira en víða í sambærilegum tilvikum, enda hefur hvergi komið fram, að bráð nauðsyn hafi borið til að styrkja eiginfjárstöðu nýju bankanna umfram þessa forgjöf, því að allir höfuðatvinnuvegir landsins gengu á sæmilegum afköstum þrátt fyrir hrun bréfaborgarinnar, og þess vegna urðu innheimtur reyndar betri en reiknað hafði verið með á varfærinn hátt.  Engar bankarekstrarlegar ástæður knúðu á um hlutafjáraukningu bankanna árið 2009, enda var þá spurn eftir nýjum lánveitingum í lágmarki.

Í fróðlegri Morgunblaðsgrein Jóhannesar Karls Sveinssonar, lögmanns, og Þorsteins Þorsteinssonar, rekstrarhagfræðings, er vikið að innkomu kröfuhafanna í bankana tvo án útskýringa eða upplýsinga um andvirði eignarinnar:

"Því var valin sú leið að semja um endurgjald, sem miðaði við ákveðið grunnmat yfirfærðra eigna og fremur svartsýnar efnahagshorfur.  Að auki var samið um skilyrtar viðbótargreiðslur, ef verðmæti eigna reyndist síðar verða meira en grunnmatið. 

Þá var samið um, að Kaupþing og Glitnir gætu yfirtekið meirihluta hlutafjár í þeim nýju bönkum, sem út úr þeim voru klofnir og að hlutafjárframlag kæmi frá LBI (gamla Landsbankanum) inn í Landsbankann." 

Við téð grunnmat auk skilyrtra viðbótargreiðslna máttu kröfuhafarnir allvel una miðað við miðgildi matsverðs Deloitte.  Það var fullkomið stílbrot, sem helgaðist af annarlegum hvötum, eins og fram hefur komið, en ekki af viðskiptalegri nauðsyn, að gera aðila, hverra hagsmuna slitastjórnir áttu að gæta, að meirihlutaeigendum nýju bankanna, tveggja af þremur, enda voru starfsmenn þeirra þegar settir á afkastahvetjandi launakerfi við innheimtu af skuldunautum, sem margir áttu um sárt að binda.  Þá hefur íslenzka ríkið þegar orðið af hundruðum milljarða í arðgreiðslum og glötuðum eignum vegna þessa einstæða gjörnings.  Hér voru skattborgarar þessa lands hlunnfarnir með "eindæma ófyrirleitnum" hætti, og til að bíta hausinn af skömminni var þingheimur síðan blekktur til að blessa þennan hneykslanlega gjörning á mikilli hraðferð í málahrærigrauti rétt fyrir jólahlé 2009.  Hér héldu handhafar framkvæmda- og löggjafarvalds þannig á málum, að full þörf er á að rannsaka, hvort í gjörningunum felist stjórnarskráarbrot.  Þessi einkavæðing tveggja banka er sú sóðalegasta, sem sézt hefur.  Ríkisendurskoðun rannsakaði þá, sem fram fór á föllnu bönkunum á sinni tíð, en fann ekkert bitastætt.  Er ekki ástæða til rannsóknar hennar á þessari og rannsókn Umboðsmanns Alþingis á framkomu fyrri ríkisstjórnar gagnvart þáverandi Alþingi í þessu máli ?  

Í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins, dags. 13.02.2015, er fjallað um þennan málaflokk, og þar koma svipuð sjónarmið fram og hér hafa verið reifuð:

Í Evrópu var hikað.  Þýzkaland réði því.  Spánn og nokkur minni ríki evrunnar voru neydd til að færa skuldir einkabankakerfisins við fjármálastofnanir stórríkja ESB yfir á skattgreiðendur sína.

Ísland var ekki komið undir hramm ESB, en samt var reynt að þvinga það með hótunum í sama far.  En á því augnabliki höfðu ekki barsmíðar og grjótkast enn fleytt vinstri stjórn til valda, og hún hafði því ekki náð að setja sálufélaga sína yfir Seðlabanka Íslands.  Þess vegna stóðst stefnan um, að aldrei mætti láta íslenzkan almenning taka yfir skuldir óreiðumanna. 

Ef sú staða, sem kom upp 9 mánuðum síðar, hefði verið raunin í október 2008, er vafalaust, að Ísland væri nú í sömu stöðu og Grikkland. 

Þessir aðilar, komnir í illa fengna valdastólana, reyndu þó sitt, þótt seinir væru, til að vinda ofan af lánsemi Íslands í óláninu með því að troða Icesave-samningum kröfugerðaríkja ofan í kokið á Íslendingum."

Hér að ofan heldur maður á penna, sem gerst má vita, því að hann stóð í hringiðu atburðanna og átti sinn drjúga þátt í því, að á örlagaþrungnum tíma var staðið gegn óbilgjörnum kröfum Brüssel, London og den Haag um að hneppa íslenzku þjóðina í miklu verri skuldafjötra m.v. landsframleiðslu en Grikkir hafa verið að krebera undan í 7 ár, og jafnvel verri en Weimarlýðveldið þýzka mátti sæta að tiltölu í Versölum 1919. 

Fyrir að vera fjármagnseigendum svo óþægur ljár í þúfu sem að ofan getur, galt hann með embættismissi og ofsóknum, þegar menn lítilla sanda og lítilla sæva höfðu með ofbeldi hrifsað til sín völdin við Austurvöll og síðan unnið Alþingiskosningar með lygum og undirferli.  Allt var falt til að komast inn undir verndarvæng kommissara og búrókrata í Berlaymont. Þetta má ekki liggja í þagnargildi, þó að vinstri öflin geri allt, sem í þeirra valdi stendur, til að þagga þetta bráðum 6 ára gamla mál niður eða að drepa því á dreif með því að draga athyglina að öðru og með sinni innantómu samanburðarfræði við aðrar einkavæðingar.  Þar var stjórnskipanin þó ekki fótum troðin með því að leita heimildar fyrir gjörninginum á Alþingi eftir að allt var um garð gengið.  "Eindæma ófyrirleitni" kvað Hæstiréttur upp úr um af öðru tilefni. 

       

   

   

    

 

   

    

Tuggan um misskiptinguna

Karl Heinrich Marx (1818-1883), hagfræðingur og stjórnmálafræðingur, útskýrði mannkynssöguna sem röð stéttaátaka og taldi kreppur auðvaldskerfisins að lokum mundu ganga af því dauðu og úr rústunum mundi rísa stéttlaust samfélag, kommúnismi. Þar yrði misskiptingu auðsins útrýmt í eitt skipti fyrir öll með því að gera alla að öreigum og færa allar eignir, þ.m.t. framleiðslutækin, til hins opinbera. Jafnaðarmenn og sameignarsinnar eru enn þann dag í dag ofurseldir þessari þráhyggju og tönnlast signt og heilagt á ójafnri tekju- og eignaskiptingu í samfélaginu.     

Draumóramenn hafa síðan trúað því, að þetta væri framkvæmanlegt og mundi fela í sér draumaríki framtíðarinnar í anda kommúnisma undir stjórn kommúnista.  Þessir dagdraumar enduðu með martröð, og meira en 100 milljón fórnarlömbum kommúnismans, sameignarstefnunnar, sem átti að útrýma misskiptingu auðsins.  Sameignarstefnan snerist um "Allt þitt er mitt" og "Öll völd til ráðanna (sovétanna)", sem alls staðar leiddi til alræðis "nómenklatúrunnar".  Samt er enn rembzt við, eins og rjúpan við staurinn. 

Það er óhætt að fullyrða, að auðnum verður aldrei skipt að forsögn Karls Marx og Friedrich Engels: hver maður leggi fram til samfélagsins eftir getu og taki frá því eftir þörfum.  Það er óhætt að fullyrða, að auðnum verður aldrei skipt jafnt á milli manna, og það er líka óhætt að fullyrða, að það er hvorki æskilegt, eðlilegt né sanngjarnt. 

Síðasta fullyrðingin þarfnast rökstuðnings.  Hann felst í að benda á, að framlag manna er mjög misverðmætt fyrir samfélagið.  Ef ég dett niður á aðferð, sem tvöfaldar framleiðnina við framleiðslu á einhverri vöru, þá lítur markaðurinn svo á, að ég sé verðmætari en sá, sem tekst að auka framleiðni um aðeins 5 % á sama tímabili.  Karl Heinrich, kaffihúsasnati, og jafnvel einnig hinn mótsagnakenndi iðnjöfur, Friedrich Engels, vanmátu gróflega mátt markaðarins.  Draumurinn um hinn frjálsa markað og frjálsa samkeppni hugmynda, vöru og þjónustu, hefur borið algjört sigurorð af sameignarstefnunni, og þess vegna hljómar kvakið um ójafna skiptingu auðsins sem hjáróma væl.

Við höfum úrskurðaraðila um þetta, og það er markaðurinn.  Hinn fullkomni markaður ákvarðar verðmæti samkvæmt framboði og eftirspurn.  Markaðurinn er hins vegar alltaf skakkur, og samkvæmt "þýzku leiðinni", hinu Félagslega markaðshagkerfi - Die Soziale Marktwirtschaft, sem Dr Ludwig Erhard mótaði á 6. áratugi 20. aldarinnar, er það hlutverk ríkisvaldsins að fylgjast með og kippa í spottana, ef fyrirtæki verða of ríkjandi á markaðinum eða frjálsri samkeppni virðist ógnað. Þetta er málamiðlunin á milli frjáls einkaframtaks og ríkisafskipta, sem hægt er að gera og sem reynzt hefur vel, þar sem hún hefur verið reynd. 

Í engilsaxnesku ríkjunum ríkir ekki Félagslegt markaðshagkerfi, enda sýna tölfræðilegar rannsóknir fram á vaxandi misskiptingu auðs þar víðast hvar og einkum í Bandaríkjunum - BNA. Þetta er óæskilegt, því að það bendir til ósanngjarnrar skiptingar á arði, sem leiðir af framleiðniaukningu, á milli hins vinnandi manns og fjármagnseigandans.  Í BNA hefur hlutur 10 % auðugustu af þjóðarkökunni aukizt og einkum hefur hlutur 0,1 % auðugustu aukizt.  Þetta er allt á kostnað miðstéttarinnar, þ.e. 90 % neðstu í þessum stiga (50 % neðstu eiga jafnan mjög lítið).

Eins og fram kemur í vefgreininni: "Heimur batnandi fer" undir tenglinum hér að neðan, þá er hlutur 0,1 % auðugustu í BNA nú svipaður og hlutur 90 % neðstu, en samanburður þessara tveggja hópa er talinn veita innsýn í jöfnuð í hverju þjóðfélagi:       

http://bjarnijonsson.blog.is/admin/blog/?entry_id=1519453 

Á 30 ára tímabili, 1980-2010, hefur hlutur miðstéttarinnar í þjóðarauðnum minnkað úr 34 % í 22 % og hlutur hinna forríku, 0,1 % aukizt úr 8 % í 21 %. Þarna hlýtur að vera vitlaust gefið og búið að skekkja markaðinn, svo að um munar.  

Á þessu 30 ára tímabili hefur orðið mikill hagvöxtur í BNA, og miðstéttin virðist fara varhluta af honum.  Ávinningurinn af framleiðniaukningunni, sem á hlut í hagvextinum, virðist ekki lenda hjá launþegunum í BNA, heldur hjá fjármagnseigendunum.  Þetta er ósanngjarnt og er tekið að valda þjóðfélagsóróa í "Guðs eigin landi".

Íslenzka þjóðfélagið ber hins vegar mörg einkenni Félagslegrar markaðshyggju.  Hvergi er hlutfall launakostnaðar fyrirtækja af heildarkostnaði þeirra hærra en hérlendis, eða 70 %.  Þetta háa hlutfall gefur til kynna, að hinn vinnandi maður hreppi drýgsta hluta verðmætasköpunarinnar á Íslandi, og er það vel. Næstar á eftir Íslendingum í þessum samanburði eru Norðurlandaþjóðir með um 65 %, sem þekktar eru að fremur miklum jöfnuði samkvæmt alþjóðlegu mati með hinum fræga kvarða Ginis.  Ennfremur er húsnæðiseign óvíða almennari en á Íslandi, og lífeyriseign Íslendinga er hin mesta, sem þekkist.  Þá er aðgangur að menntakerfinu frjáls og óháður efnahag, enda myndast blóðbönd hérlendis óháð stéttum, en töluvert háð menntunarstigi.  Á Íslandi er af þessum sökum meira jafnræði í öllum aldurshópum en annars staðar þekkist.  Það er nauðsynlegt að missa ekki sjónar á þessu í moldviðrinu, sem óprúttnir aðilar gjarna þyrla upp af miklu ábyrgðarleysi út af ójafnrétti á Íslandi.   

Einar S. Hálfdánarson, lögfræðingur og löggiltur endurskoðandi, ritaði í janúar 2015 grein í Morgunblaðið um m.a. jöfnuð, þar sem eftirfarandi kemur fram:

"Ríkasta prósentið er væntanlega atvinnurekendur.  Atvinnutækin eru skráð á þeirra nafn, og því betur, sem þeim gengur, þeim mun betur vegnar okkur hinum.  Hagnist þeir, geta þeir borgað hærra kaup.  Hvorki borða þeir skipin né hugbúnaðinn; sem sé neyzla og ríkidæmi er fjarri því að vera það sama.  Hverjum dettur í hug, að 10 % Íslendinga eyði 75 % þjóðarframleiðslunnar.  Tölfræði af þessu tagi hefur afskaplega lítið upplýsingagildi."  

Óðinn segir jafnframt um þetta í Viðskiptablaðinu 29. janúar 2015:

"Umræða um skiptingu auðs heimsins annars vegar og íslenzku þjóðarinnar hins vegar hefur verið töluverð frá því, að brezku góðgerðarsamtökin OXFAM notuðu tækifærið til að fylla helztu stuðningsaðila sína samvizkubiti, þar sem þeir sprönguðu um á árshátíð ríka, fræga og mikilvæga fólksins í Davos.  OXFAM birti upplýsingar, sem þau sögðu sýna, hve stóran hluta af auðlegð heimsins væri í höndum þeirra allra ríkustu.  Íslenzkir fjölmiðlar hlupu strax til, grófu upp tölfræði frá Hagstofunni frá því í ágúst 2013 um eignaskiptingu á Íslandi árið 2012 og blésu þeim upp."

Hráar tölur Hagstofunnar eru ekki hæfar til að draga af þeim víðtækar ályktanir um eignadreifingu í landinu.  Það er m.a. út af því, að í skattaframtölum, þaðan sem tölur Hagstofunnar koma, eru ekki fullnaðarupplýsingar um eignir, sumpart af því að ekki er upplýsingaskylda um allt, t.d. er ekki gerð krafa um skráningu annars lausafjár en bifreiða. Má þar nefna innbú, málverk og skartgripi.  Þá er ein stærsta eign, margra, réttindi þeirra í lífeyrissjóðum.  Þessi eign er misstór eftir lengd inngreiðslutímabils og launum. 

Hagstofan lagði til grundvallar sínum tölum skattframtöl 264´193 Íslendinga fyrir árið 2012.  Það ár voru Íslendingar, 18 ára og eldri, aðeins 239´724 talsins, og Íslendingar 25 ára og eldri voru aðeins 206´106 talsins.  Þarna er því fjöldi barnaframtala, og 30´000 - 60´000 manns, sem aldurs síns vegna er hvorki farinn að safna eignum né afla tekna í miklum mæli.  Þvert á móti eru þarna upp undir 60´000 manns, sem er að hefja búskap og er jafnvel með neikvæða eiginfjárstöðu vegna námslána og lána til húsnæðis.  Þetta fólk hefur á hinn bóginn, margt hvert, fjárfest vel og skynsamlega í þekkingaröflun og er þess vegna vel í stakkinn búið til mikillar tekjuöflunar, oft með mikilli vinnu, og hraðri eignamyndun. Þetta sýnir, hversu varasamt er að draga af tölum Hagstofunnar víðtækar ályktanir um eignadreifinguna í landinu.

Þrátt fyrir fyrirvara um notagildi Hagstofutalnanna til að gera sér grein fyrir eignadreifingunni í landinu, má reyna að nota þær til að bera sig saman við önnur lönd. 

Samkvæmt framtölunum fyrir 2012 eiga 10 % eignahæstu fjölskyldurnar, 19000 talsins, 1500 mia kr hreina eign, sem jafngildir 73 % hreinna eigna alls. Þetta jafngildir Mkr 79 á fjölskyldu, sem eru nú engin ósköp, eða gott einbýlishús á góðum stað. Í BNA-Bandaríkjum Norður Ameríku var þetta hlutfall 78 % árið 2010, svo að með fyrirvara um gallaðan talnagrunn virðast 10 % eignahæstu Bandaríkjamennirnir eiga meira af landseignum en á við hérlendis.  

Eignahæsta 1,0 % , eða 1900 fjölskyldur, átti 23 % hérlendis eða 473 mia kr eða 249 Mkr á fjölskyldu.  Þetta er svipað hlutfall og 0,1 % eignahæstu í BNA áttu árið 2010, sem var þá 21 %. Þessi samanburður sýnir óyggjandi mun meiri jöfnuð á Íslandi en í BNA, og stóreignafólk er varla hægt að tala um hérlendis í samanburðinum, en samkvæmt þessu á mjög mikil auðsöfnun sér stað á meðal hinna allra auðugustu í BNA. 

Þegar þróun þjóðfélagsjafnaðar er íhuguð, þarf að hafa í huga byltinguna á stöðu kvenna.  Jöfnun tækifæra kvenna og karla á Vesturlöndum, sem hófst með P-pillunni, hefur leitt til mun meiri menntunar kvenna en áður og jafnvel meiri menntunar en karlanna nú í seinni tíð, ef fjöldi af hvoru kyni á háskólastigi er borinn saman.  Afleiðing af þessu er m.a. sú, að menntafólk í háskólum eða útskrifað þaðan sækir ruglar saman reitum sínum í miklu meiri mæli en áður af eðlilegum ástæðum.   

Þessar fjölskyldur eru fátækar að efnislegum gæðum fram undir þrítugt, oft með neikvæða eiginfjárstöðu, en fjölskyldutekjurnar eru samt háar og hækkandi og þar af leiðandi verður eignamyndunin hröð og oft talsvert mikil.  Við þessu er auðvitað ekkert að gera, enda er dreifing auðsins ekki vandamál á Íslandi.  Þetta er hin augljósa skýring á meiri hlutfallslegri eignamyndun á meðal 10 % efnamestu á þessum áratugi en t.d. á tímabilinu 1990-2000. Miklu verðugra viðfangsefni er þó, hvernig auðurinn verður til og í framhaldi af því að vinna að hámarks auðsköpun, sem í þjóðfélagi, eins og okkar, dreifist hratt um.  Óðinn í Viðskiptablaðinu orðar það svo:      

"Langflestir þeirra, sem búa yfir mestum auði, eiga fyrirtæki eða hluti í fyrirtækjum.  Þessi fyrirtæki skapa auð og atvinnu.  Heimurinn væri ekki betur staddur án þessa fólks og auðs þeirra." 

Á Íslandi er dreifing heildareigna þannig eftir aldri (peningalegar eignir eru í svigum):

• Yngri en 30 ára: 142 mia kr eða  4 %   ( 5 %)
• 30 - 44 ára:     812 mia kr eða 20 %   (13 %)
• 45 - 59 ára:    1350 mia kr eða 34 %   (28 %)
• 60 ára og eldri:1666 mia kr eða 42 %   (54 %)

Í svari fjármála-og efnahagsráðherra á Alþingi við fyrirspurn meints áhugamanns um misskiptingu eigna, Árna Páls Árnasonar, sem, þó að undarlegt megi virðast, sækist nú eftir endurkjöri sem formaður Samfylkingarinnar, enda fer fylgi hennar dalandi um þessar mundir. Í svarinu kom eftirfarandi fram samkvæmt Tý í Viðskiptablaðinu fimmtudaginn 5. febrúar 2015:

• "Ríkustu" 5% fjölskyldna eiga 32 % heildareigna
• "Ríkasta" 1 % fjölskyldna eiga 13 % heildareigna
• "Ríkasta" 0,1 % fjölskyldna á 5 % heildareigna

Spyrja mætti Árna Pál og Katrínu Jakobsdóttur að því, hvaða eignahlutföll þau telji sanngjörn og ákjósanleg í þessum efnum.  Það er áreiðanlegt, að uppskrift þeirra beggja í þessum efnum virkar alls ekki til að bæta neitt hag alls þorra fólks eða 90 % eignaminnstu, þ.e. miðstéttarinnar, né neðstu 50 % fjölskyldna á kvarða heildareigna, sem eiga lítið og oft á tíðum neikvæða hreina eign, þó að tímabundið sé í mörgum tilvikum.  Það er á hinn bóginn keppzt við að ala á öfund til að réttlæta nærgöngulli skattheimtu af "þeim ríkustu", eins og dæmin sýndu í stjórnartíð vinstri stjórnarinnar 2009-2013, en hver skyldi nú árangur hennar hafa orðið ?  Á þann sama mælikvarða, sem hér er beitt til að meta eignadreifinguna í þjóðfélaginu, var töluvert meiri ójöfnuður á öðru ári ríkisstjórnar Jóhönnu Sigurðardóttur en á öðru ári ríkisstjórnar Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar.  Þetta sýnir loddaraháttinn í málflutningi núverandi stjórnarandstöðu, þar sem formennirnir Árni Páll og Katrín Jakobsdóttir eru einna háværust (hæst bylur í tómri tunnu).

Fyrst er þar til að taka, að misskipting heildareigna náði hámarki árið 2007, en það ár komst Samfylking í ríkisstjórn eftir langa eyðimerkurgöngu.  Misskipting hreinna eigna, þ.e. heildareigna umfram skuldir, náði hins vegar hámarki á velmegtarári vinstri stjórnarinnar, 2010.

Árið 2010 var skipting hreinna eigna á Íslandi svona (í svigum eru sambærileg hlutföll árið 2013):

• "Ríkustu" 5 % þjóðarinnar áttu 56 % (48 %)
• "Ríkasta" 1 % þjóðarinnar átti 28 % (22 %)
• "Ríkasta" 0,1 % þjóðarinnar átti 10 % (8 %)

Á valdaskeiði vinstri stjórnarinnar ríkti framan af efnahagssamdráttur og síðan stöðnun. Hagvöxtur náði sér ekki á strik, enda voru fjárfestingar þá í sögulegu lágmarki, þar sem vinstri stjórnin hækkaði skattheimtu meira en 100 sinnum og hélt atvinnuvegunum í heljargreipum, m.a. með framkvæmdafjandsemi á sviði virkjana og stóriðju og hótunum um þjóðnýtingu veiðiheimilda, þar sem útgerðin á nú afnotaréttinn, þ.e. rétt til nýtingar á aflaheimildum fiskimiða í þjóðareign, sem ríkið úthlutar á grundvelli laga um fiskveiðistjórnun.  Árið 2013 jókst bjartsýni í athafnalífinu, fjárfestingar jukust, og valdaskipti urðu í landinu um vorið.  Þá jókst hagvöxturinn, og ofangreindar tölur sýna, að hagvöxturinn jafnaði eignaskiptinguna, enda tók hagur flestra fjölskyldna þá að batna.  Jákvæð þróun eignaskiptingar fæst með auknum umsvifum á vinnumarkaði og sköpun gjaldeyristekna með vinnuframlagi fjöldans í stað viðskipta með pappíra undir vafasömum formerkjum, eins og tíðkuðust á tímabilinu 2005-2008.   

Hér að neðan verður rakið, hvernig þróun hreinna eigna varð á tímabilinu 2010-2013, en hún sýnir svart á hvítu, að þungar "áhyggjur" vinstri flokkanna eru ástæðulausar, enda eru þær tilbúningur og ekki ætlaðar til annars en að ala á öfund þeirra, sem af einhverjum ástæðum telja sig bera skarðan hlut frá borði m.v. framlag sitt til samfélagsins. 

Árin 2010-2013 jókst hrein eign mismunandi hópa Þannig:

•  Hjá efstu 5 % jókst hún um 18 % eða um 150 mia kr
•  Hjá meðstu 95 % jókst hún um 66 % eða 450 mia kr 

Sameignarsinnarnir eru haldnir fáránlegum grillum um það, hvernig verðmætasköpun og þar af leiðandi eignaaukning á sér stað.  Þeir, t.d. Helgi Hjörvar, Alþingismaður, halda því fram, að jöfnuður knýji áfram verðmætasköpunina.  Þetta eru alger öfugmæli, eins og margsannazt hefur, nú síðast í Venezúela, þar sem Hugo Chavez innleiddi sameignarstefnu með jöfnuð á vörunum.  Þegar olíuverðið lækkaði árið 2014, hrundi hagkerfi Venezúela, af því að innviðir þjóðfélagsins höfðu grotnað niður undir jafnaðarstefnu Hugo Chavez, og nú er Venezúela viðurstyggilegt fátæktarbæli. Ekki knúði jöfnuðurinn verðmætasköpunina þar, eða felur sameignarstefnan, þ.e. þjóðnýting auðlinda og atvinnutækja, e.t.v. ekki í sér þjóðfélagslegan jöfnuð ?

Það er áreiðanlega ekki draumurinn um aukinn jöfnuð tekna og eigna, sem knýr fólk og fyrirtæki til dáða til aukinnar verðmætasköpunar, þjóðfélaginu öllu til heilla, heldur sóknin eftir hærri tekjum og auknum arði.  Sóknin eftir stærri hlut í eigið bú knýr verðmætasköpun þjóðfélagsins áfram, og það er hvorki raunhæft né æskilegt að reyna að breyta því, en um það snýst samt allt vafstur vinstri manna í pólitík.  Þar eru þeir í hlutverki riddarans sjónumhrygga að berjast við vindmyllur.   

 

  

 

 

 

 

    

      

   

   

  

 

  

   

Skotgrafir grafnar í kringum bankana

Mjög þungar ásakanir hafa verið hafðar í frammi opinberlega gegn fyrrverandi fjármála- og efnahagsráðherra, Steingrími Jóhanni Sigfússyni, að hálfu Víglundar Þorsteinssonar, lögfræðings, sem rannsakað hefur endurreisnarferli bankakerfisins íslenzka frá hruni þess 8. október 2008 og um eins árs skeið.

Sagan mun sennilega dæma Neyðarlögin og mótvægisaðgerðir við Hruninu, sem reistar voru á Neyðarlögunum, sem afreksverk.  Neyðarlögin, sem Hæstiréttur Íslands hefur úrskurðað, að standist Stjórnarskrá, lágmörkuðu tjón almennings, þó að það yrði mikið hjá mörgum, og gerðu kleift að halda atvinnustarfseminni, þ.m.t. greiðslumiðlun, gangandi að miklu leyti, þó að auðvitað yrðu gjaldþrot, samdráttur og atvinnuleysi. 

Morgunblaðið hefur gert rækilega grein fyrir þessu máli, enda varðar það þjóðina alla.  Agnes Bragadóttir, blaðamaður, gerir grein fyrir bréfi Víglundar til Forseta Alþingis og allra þingmanna í fréttaskýringu 23. janúar 2015 undir fyrirsögninni, "Brotin voru stórfelld".   Þá er fjallað um uppljóstranir "nýja litla símamannsins" í forystugrein Morgunblaðsins, "Alvarlegar ásakanir",  þann 26. janúar 2015.  Spakmæli segir, að þar sem sé reykur, þar sé eldur undir.  Það er þess vegna rétt að kynna sér málavöxtu í þessu meinta hundruða milljarða kr máli. 

Það er sitthvað, sem þarfnast rannsóknar af því, sem komið hefur fram, eins og t.d. eftirfarandi úr forystugreininni:

"Niðurstaðan hafi verið sú, að Steingrímur J. Sigfússon, þáverandi fjármálaráðherra, hafi árið 2009 "gert samninga við skilanefndir gömlu bankanna um að hleypa þeim inn í nýju bankana í þeim tilgangi að taka upp stofnúrskurði FME frá haustinu 2008 til ábata fyrir kröfuhafa gömlu bankana." 

Hvað er átt við með þessu ?  Hvaða samningar voru gerðir við kröfuhafa gömlu bankanna um eignarhald á þeim nýju, og hvers vegna voru slíkir samningar gerðir ?  Vonandi lætur Alþingi eða ríkisstjórnin kryfja það mál til mergjar.   

Þá segir í forystugreininni, að ""ólögmætur hagnaður skilanefnda/slitastjórna af meintum fjársvikum og auðgunarbrotum kunni að nema á bilinu 300-400 milljörðum króna í bönkunum þremur"".     

Það er höfundi þessa pistils ekki ljóst, hvernig þetta talnabil er fundið, og þá er líklegt, að fleirum sé farið á sama veg.  Við þurfum útskýringar á þessari fullyrðingu Víglundar Þorsteinssonar, sem er í sverara laginu.   

Neyðarlögin fólu Fjármálaeftirlitinu, FME, framkvæmd á björgun bankainnistæðna landsmanna úr rústum banka í greiðsluþroti.  Þetta eru skuldir bankanna og voru, er hér var komið sögu, aðeins tölur á blaði.  Þess vegna urðu að koma eignir á móti, og það voru útlán bankanna.  Þau voru tekin eignarnámi og flutt yfir í nýju bankana með heimild í Neyðarlögunum.  Eignarnám er hins vegar óheimilt án þess að greiðsla komi fyrir, en hvaða greiðslu átti að inna af hendi í þessu tilviki ?  Svar við þeirri spurningu gat aðeins verið til bráðabirgða haustið 2008, af því að rannsaka þurfti stærstu skuldunautana og taka stikkprufur á öðrum hópum.    

FME útbjó bráðabirgða mat á eignum og skuldum, sem færðar voru úr gömlu og yfir í nýju bankana, og birti þessi gögn á heimasíðu FME 14. nóvember 2008.  Hvað eignunum viðkom, átti þetta mat aðeins að standa til bráðabirgða.  Til að standa sterkar að vígi gagnvart lögsókn kröfuhafanna gegn nauðsynlegu eignarnámi varð að fá óháðan aðila til þessa mats.  Þessi s.k. stofnúrskurður FME var bráðabirgða gjörningur, og það var heppilegt fyrir íslenzka ríkið, því að hið óháða mat reyndist vera 740 milljörðum kr lægra en bráðabirgða stofnúrskurður FME.

Til lokamats réð FME Deloitte LLP í Lundúnum í desember 2008, og var því skilað í apríl 2009.  Mat Deloitte var, að líkast til fengjust 1880-2204 milljarðar kr fyrir skuldabréfin, sem flutt höfðu verið úr gömlu og í nýju bankana.  Miðjan á þessu bili er 2042 milljarðar kr.  Það lætur nærri, að þetta séu 50 % af upphaflegu virði skuldabéfanna.  Þetta jafngildir þó engan veginn jöfnum 50 % afskriftum á öllum lánum, þegar þau fluttust úr gömlu bönkunum í nýju bankana.  Þetta er tölfræðileg spá um niðurstöðu úr innheimtuferli allra skuldabréfanna, sem voru metin frá 0 virði og upp í 100 %. Við þessa spá var ekki reiknað með neinum heildar afslætti á alla línuna, því að þá yrðu endurheimtur undir 50 %, heldur að reynt yrði að innheimta allar skuldirnar, eins og ekkert hefði í skorizt.  Um þetta er búið að hafa mjög stór orð af stjórnmálamönnum og öðrum, en hér er samt allt með felldu.  Afskriftir á skuldum gömlu bankanna við lánadrottna sína koma þessu máli ekkert við, enda voru þær utan seilingar Neyðarlaganna.   

Ríkið tók skuldabréfin (eignir gömlu bankanna) eignarnámi, og hið mikla fall í verðmati bréfanna á 5 mánaða skeiði frá FME-frummati í nóvember 2008 til Deloitte matsins í apríl 2009 ber vott um vaxandi svartsýni um efnahagshorfur og aukna óvissu við mat á greiðslugetu skuldunautanna.  Landið gat hreinlega orðið gjaldþrota, er hér var komið sögu, og þá hefðu þessar eignir lækkað enn í verði.  

Innistæðurnar, þ.e. skuldir gömlu bankanna, sem fluttar voru yfir í nýju bankana, numu um 1400 milljörðum kr.  Ef lággildi Deloitte, 1880 milljarðar kr, hefði verið valið af FME og stýrihópi Fjármálaráðuneytisins, þá hefðu nýju bankarnir þurft að reiða fram mismuninn, 480 milljarða kr, til gömlu bankanna.  Þetta fé hefði getað verið á formi skuldabréfa, sem nýju bankarnir gæfu út og afhentu hinum gömlu, væntanlega með ríkisábyrgð, eins og á stóð, þ.e. að meðaltali 160 mia kr per banka í ISK til 10 ára.  Þetta hefði ekki orðið nýju bönkunum, sem á þessum tíma voru í ríkiseigu, mjög erfið byrði, en búast hefði mátt við litlum arðgreiðslum til ríkisins á meðan afborganir og vextir væru greiddir af skuldabréfunum.

Af ástæðum, sem ábyrgðaraðilar þessara samninga, þáverandi fjármála- og efnahagsráðherra, þáverandi stjórn FME og stýrihópurinn, sem stjórnaði aðgerðum frá degi til dags, verða að útskýra opinberlega, var farin önnur og afdrifarík leið, sem aldrei var borin undir Alþingi.

Það var samið um grunnmat, 1760 milljarðar kr, sem er 120 milljörðum kr lægra en lágmark Deloitte.  Með þessum hætti voru yfirfærðar eignir frá Kaupþingi til Arion banka metnar 38 milljörðum lægri en skuldirnar, eignir frá Glitni til Íslandsbanka 52 milljörðum hærri en skuldirnar, og eignir til nýja Landsbankans voru 275 milljörðum hærri en skuldirnar, svo að bótaskyldan samkvæmt þessu til þrotabúanna nam þá 289 milljörðum kr, sem er 191 milljarði kr lægri upphæð en með Deloitte matinu, en böggull fylgdi skammrifi.

Í samkomulaginu voru skilyrtar viðbótargreiðslur upp á allt að 215 milljörðum kr, sem voru gerðar háðar innheimtu lána fyrirtækja, þar sem mikill vafi lék á um greiðslugetu og verðmæti.  Til viðbótar þessari eftirgjöf við gömlu bankana var samið um, að Kaupþing og Glitnir gætu yfirtekið meirihluta hlutafjár í viðkomandi nýja banka og að hlutafjárframlag kæmi frá LBI, gamla Landsbankanum, inn í nýja Landsbankann, en sem kunnugt er heldur ríkið meirihlutaeign í honum.  Þessar eignarheimildir slitastjórna gömlu bankanna, eru mistök við þessa samningagerð, enda fóru þær mjög hljótt, en hefði hiklaust þurft að bera undir Alþingi, svo að þær voru og eru heimildarlausar og þess vegna að líkindum ólöglegar.

Eignarhlutdeild slitastjórna á nýju bönkunum færir þessum slitastjórnum tekjur á formi arðgreiðslna, sem eru fordæmalausar.  Engu að síður undanskildi ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur slitabú gömlu bankanna sem skattaandlag, þegar hún fékk Alþingi til að samþykkja bankaskatt í lok árs 2010 með lögum nr 155/2010.  Þessi gjörð ásamt framgöngu þeirrar ríkisstjórnar í Icesave-máli sýnir vel þjónkun hennar og undirlægjuhátt við erlent auðvald, aðallega evrópska peningamenn, sem alla tíð hafa haft mikil ítök í Berlaymont, höfuðstöðvum ESB, eins og Íslendingar máttu finna á eigin skinni, er þeir gengu svipugöng AGS til að fá þar lán og síðar fyrir EFTA-dómstólinum, þar sem þeir voru losaðir undan þessu fargi evrópska fjármálakerfisins, sem var sagt að éta það, sem úti frýs. 

Um téðan undirlægjuhátt vinstri aflanna við evrópsk fjármálaöfl skrifaði Einar Hugi Bjarnason, hæstaréttarlögmaður, í Morgunblaðsgrein 31. janúar 2015,  

"Bankaskattur á slitabú-Þó fyrr hefði verið":

"Ákvörðunina um að undanskilja slitabúin skattlagningu er erfitt að skilja, enda hafði hún í för með sér, að ríkissjóður varð af verulegum skatttekjum.  Þannig var, án sýnilegra raka, slegið skjaldborg um erlenda kröfuhafa, sem keyptu kröfurnar á hrakvirði, en ekki heimilin í landinu í samræmi við yfirlýst markmið fyrri ríkisstjórnar.

Undanþága slitabúanna verður svo enn illskiljanlegri, þegar haft er í huga, að markmið laga nr 155/2010 var m.a. að afla ríkinu tekna til að mæta þeim mikla kostnaði, sem féll á ríkissjóð vegna hruns íslenzka fjármálakerfisins.  Þrátt fyrir þetta var tekin ákvörðun um að undanskilja aðalgerendurna frá skattlagningu, þ.e. hin föllnu fjármálafyrirtæki, sem stunduðu áhættusama starfsemi, sem leiddi til skuldasöfnunar, sem þau réðu ekki við. 

Þessi mistök leiðrétti núverandi ríkisstjórn í lok desember 2013, þegar breytingar voru gerðar á lögum nr 155/2010 um sérstakan skatt á fjármálafyrirtæki. Í breytingunni fólst m.a., að bankaskatturinn var hækkaður og undanþága slitabúanna var afnumin, og tekur skattskylda samkvæmt lögunum nú einnig til lögaðila, sem sæta slitameðferð.  Þessi breyting var mikilvæg, enda veigamesti liðurinn í tekjuöflunaraðgerðum fjárlagafrumvarps 2014 og mun auka tekjur ríkissjóðs um tugi milljarða."

Þann 27. janúar 2015 birtist í Morgunblaðinu fróðleg grein eftir Jóhannes Karl Sveinsson, lögmann, og Þorstein Þorsteinsson, rekstrarhagfræðing, sem báðir eru kunnugir endurreisn bankakerfisins, en það var einmitt heitið á grein þeirra.  Þeir útskýra þar m.a. ástæður umræddra 50 % bóta ríkisins við eignarnám þess á eignum, þ.e. lánasöfnum, föllnu bankanna, og hvers vegna það hefði ekki samrýmzt kröfum um lágmarks afkomuöryggi nýju bankanna að veita skuldunautum þeirra almennan afslátt á skuldarupphæð, þó að hún hafi hækkað við verðbólguskotið, sem varð í árslok 2008 og fram eftir 2009:

"Heildarmatið á lánasöfnum bankanna, sem var og er aðaleign þeirra, tók mið af því, að lánin voru mislíkleg til innheimtu.  Sum lán voru talin innheimtast að fullu, önnur minna, og enn önnur voru með öllu töpuð.  Meðaltalið var nálægt því að vera helmingur af stöðu lánanna.  Fyrir það var greitt.  Lánin voru því ekki lækkuð, heldur tók matsverðið eingöngu mið af mismunandi innheimtulíkum.  Heildarkaupverðið gerði það einnig.

Sumir hafa nefnt í umræðunni, að skuldarar lánanna hafi verið hlunnfarnir um afsláttinn.  Sú röksemd getur ekki staðizt, því að matið tók einmitt mið af því, að sum lán kynnu að greiðast að fullu og önnur alls ekki.  Afslátturinn fór þannig í afskriftasjóð til að mæta afskriftum við endurskipulagningu lána þeirra, sem ekki gátu greitt þau, en lánin sjálf voru færð yfir á nafnverði."

Ef afgangur er núna í afskriftasjóði bankanna, eins og líklegt má telja með hliðsjón af þróun hagkerfis landsins, er eðlilegt að nota hann til að greiða skuldir bankanna, sem af yfirtöku eigna (útlána) gömlu bankanna leiddi, og síðan fari afgangur til að mynda eigið fé bankanna, sem eigendur nytu arðs af.  Það er þess vegna með öllu ótækt, að ríkið skyldi afsala sér eignarhaldi á nýju bönkunum í hendur kröfuhafa gömlu bankanna, enda verður ekki séð, t.d. af téðri grein Jóhannesar Karls, lögmanns, og Þorsteins, rekstrarhagfræðings, að neinar nauðir hafi rekið ríkið til slíks gjörnings, sem kalla má örlætisgjörning, hvað þá í skjóli myrkurs. 

Erlendir kröfuhafar í slitabúin hófu málsóknir á hendur íslenzka ríkinu fyrir eignamatið, sem hér hefur verið gert að umfjöllunarefni og sem varð grundvöllur bóta fyrir eignarnámið.  Þeir töpuðu málaferlum fyrir Hæstarétti Íslands, en þar liggur endanleg lögsaga í þessu máli.      

Niðurstaðan er sú, að íslenzka ríkið, þ.e. hinn íslenzki skattborgari, sem upphaflega átti alla nýju bankana þrjá, á aðeins meirihlutann í einum núna, og virðist hafa orðið fyrir tjóni af völdum þeirra, sem ábyrgð báru á samningum við kröfuhafa gömlu bankanna, sem öðluðust eignarhald á umræddum afskriftarsjóði ásamt öðrum eignum bankanna.  Refsiábyrgð á þessum gjörningi þarfnast nákvæmrar lögfræðilegrar greiningar. 

Hins vegar bar nýju bönkunum hvorki lagaleg né siðferðileg skylda til að veita skuldunautum sínum öllum afslátt yfir línuna, því að þeir bættu gömlu bönkunum eignarnám þeirra við verði, sem áætlað var, að nýju bankarnir fengju fyrir þær með tímanum.